PALO DURO CANYON STATE PARK Ah ACCC Mino He

Palo Duro Canyon Tlangpar Ah ACCC Mino he

Vawlei kan nunnak caan, vawlei i kan i nuamh le leen caan hi, caan tawite a si. Hi caan tawite nun chungah, tuah le hmuh ka duh ngaingaimi cu, Pathian nih, hi vawlei ah thil khuaruahhar a rak cantermi thil zoh le hmuh asi. Cun thil lianngan a tuahmi kong chim hi asi.

"Video le computer lawng in hlah maw ka hmuh te rua lai" tiah ka rak ruahmi, USA i hmunhma dawh taktak asimi Palo Duro Canyon State Park cu, tu chun (Nov 26, 2016) ah Amarillo Chin Christian Church (ACCC) chairman, BYF upa cheukhat le Sunday School sayamate mino hna nih an ka lenpi. Phanh ka duh tukmi hmunhma asi i, ka hmuh khawh caan lunglawmhnak in ka khat. Ka caah zeitik hmanh ah philh khawhlo dingmi tuanbia pakhat, ACCC Mino hna nih an ka tial piak caah, an cungah kai lawm ngaingai.


Umnak le Kalnak


Palo Duro Canyon State Park cu, Amarillo khua in a thlanglei meng 36.6 a hlatnak ah a um. I-27 South in kan kal. Cun TX-217 E ah pial i kal ahcun phanh khawh asi. A lam a ding tuk i, motor a ran caah sau kan rau lo.

Hi park hi July 4, 1934 ah an rak on hmasat. Acre 29,182 a kau. Palo Duro Canyon hi tlangthluan saupi asi. Hi ka hmun hi Canyon lungpang a chaklei kam a donghnak ah a ummi asi. A kalnak lam hi a phei tuk. Canyon phak lai cu phawngphai tete in a um i, lung a leng i ngaingai. Laitlang a ka theihter tuk hringhran.

Gate kan phan lai teah luh man pek a hau i, ngakchia kum 13 tang ca aa dang i, upa ca cu a man a fak deuh. Chairman nih kan zapite ca in a kan liam piak. Kan i citmi motor a sang. Hmai ah ka thu i, hman ka thla pah. Ka nuam tuk hringhran.

Canyon luhnak gate. Hika ah tiket man pek a hau.

A Tunabia Tawi

The Civilian Conservation Corps timi nih 1930 hnu deuh ah, atu lio inn ummi hna le lam hna hi, riantuantu ca le park zohmi mileng caah an rak sak hna. Museum zong a um i thilri zong an zuar. Khawn maw ka ahcun riahnak inn tete zong an um.

Canyon hi meng 120 a sau i meng 20 tluk a kau. A thuhnak bik cu pe 800 a thuk. A sannak bik tlangpar cu rili in pe 3,500 a sang. Palo Duro Canyon hi USA ah a pahnihnak a lian bikmi canyon asi tiah an ti tawn.

A lianbik mi canyon cu the Grand Canyon asi i meng 277 a sau i meng 18 a kau i, pe 6,000 a thuk. Hi hmun hna hi, zeitik tal ah ka phan kho ve te hnga maw? Phanh ka duh ngaingaimi hmunhma asi i, phanhnak khawhnak caan tha Pathian nih ka pe te ko seh ti zong ka saduhthahnak asi.

Palo Duro Canyon hi, tlangcung vawlei kha tii nih a horh i, meng 120 a saumi Prairie Dog Town Fork of the Red River timi "thetse tiva"  ah vawlei ne a tlakter i, tlangcung vawlei tii nih duhsah tein a ziah lengmangmi ruangh a chuakmi asi. Ruah tii nih canhyon vawlei kha duhsah tein a horh i a ne ah a tlakter caah a chuakmi canyon asi.

Tuanlio Spanich Khuaram kawltu (explorers) hna nih an rak hmuh hmasat i, "Palo Duro" tiah Spanish min an rak sak. Asullam cu cuka i an hmuhmi thing tampi a hakmi a keumi kha an auhnak asi i, "thing hak" timi sullam a si.

Palo Duro Canyon ah hin minung an umnak hi kum 12,000 tluk asi cang. Hlanlio a rak um hmasami hna cu a kenkip ah a rak vakvaimi miphun an si. Bison sia, mammoth le a dang saram lianlian kha an thah hna i, cuticun an rak i cawm.

Cu hnu ah Apache Indians miphun pawl an rak um. Cu hna cu Comanche le Kiowa Indians miphun pawl nih an rolh hna i, cu miphun hna cu 1874 tiang an rak um. Indian miphun ram a rak si.

Cu lio caan ah cuka ummi Indians pawl cu, Oklahoma ah dawi viar ding in, Col. Ranald Mackenzie cu an rak thlah. Col. Ranald Mackenzie le rakapbu 4th Calvary hna nih Indian pawl rang 1,400 hi an rak tlaih khawh. Rang tha bikbik a cheu kha an rak i lak hna i, a tangmi paoh cu Tule Canyon timi lungpang ah an rak thah dih hna. Native American pawl cu thilri phurhnak le umkalnak an ngeih ti lo caah, raal an rak sung i, an ram cu ramdangmi nih an rak chuh hna. Okalahoma leiah an rak dawi dih hna.

1876 ah Charles Goodright cu hi Palo Duro canyon ah a rak lut i JA Ranch timi satil inn a rak sak i, satil zuat a rak thawk.  Cuka ahcun satil 100,000 a rak zuat. Goodright nih cu satil zuatnak cu 1890 tiang a rak hman. Cu satil zuatnak cu a cheukhat cu nihin ni tiang an hmun ko rih. Hi hmun hi saram zuatnak hmunhma ah a rem tuk caah, kan kalnak lamkam zong hi caw le rang tampi an um hna.

Zoh cimlo in aa dawhmi Palo Duro Canyon

Len Cim Lo Hmun

Grand Canyon hi vawleicung kokek thil khuaruahhar pakhat ah aa telmi asi. Hi Palo Duro Canyon zong hi khuaruahhar pakhat asi ko. Zoh cim lo asi.

Cawnpiaknak a dih in, 2:00 PM in Amarilo in kan i thawh. Mino 12, church chairman Pu Duh Hnin le keimah he 14 kan si. Minutes 50 tluk kan mawngh hnu ah a sannak bi, Palo Duro khuacuanhnak (viewpoint) hmun kan phan. Pumpak in siseh, abu in siseh hman kan i thla hna. ACCC mino cu an fel. Capo saih an huam. Lampi ah dailo in capo an sai i a kan nihter. Hawikomh an thiam i, kan i nuam tuk hringhran.

Zanlei sang asi. Khua a dawm pah. Tli zong a hrang pah. Khuacuanhnak hmun in Canyon i a ummi Museum kan va zoh. Cuka ahcun durbing an chiah i, lam hlat pi kha nai tein hmuh khawh asi. A zoh zia ka thiam setsai lo pin ah, khua a dawm deuh caah tha tein ka hmu kho lo. Mino pawl cu capo an sai. An i nuam tuk. Hman an i thla pah hna. Tlang cu lung a leng tuk i, thinlung a panh tuk.

Mino upa nih, "Saya, a tanglei pi ah kan kal than hna lai" tiah ati i, kan zapite in motor ah kan kai than. Tlangcung in a kuarhnak tiva nelrawn lei ahcun duhsah tein kan zuang. A cheng tuk nain, lam dottu Engineer pawl an thiam tuk caah, lam cu cho setsai lo tein an ngerh.

Motor cu a kai le he, a zuang lei he kan tam ngai. Lam aa ngerhnguaimi zoh ahcun lung a leng. Mokok lam hna a lo. Maymyo phak lai lamkual hna a lo. A caancaan ah Laitlang lam Vaar cho hna a lo i, thinlung phundang ngai asi. Kum 19 chung mah bantuk lamcho ka hmu ti lo i, ka lung a leng ngai. Laitlang a ka ngaihter. Hman kan i thla hna. Kan i nuam tuk. Kan thinlung a thar. Nih le kheh lawngte kan rian ko hna.

Kan Driver "Thawngthawng" nih a kan helpi i, a lang in kan hei cuanhmi hmunhma nuam vialte cu motor in kan vel i, kan i chawk. Lam tuah an thiam tuk i, zoh dawhnak hmunhma vialte cu a lang in tling tein kan hmuh khawh dih. Lung aa hmuih tuk. Hmunhma a remnak tete ah hman kan i thla pah hna.

Lampi ah chungkhar in a kalmi le abu in Camping a tuahmi zong an um ve. "Acheu cu an riak hna" tiah mino nih an ka chimh. Riah a nuam tuk ding khi asi. Camping tuah i riah ah a nuam tuk ding asi.

Zanlei sang a si nain, ngakchia tete zong tampi an um. Acheu cu ke in an i chawk hna. A cheu cu rangcung in aa chawkmi zong an um. A cheu tlangah a kaimi zong an um ve. An rak i nuam tuk cio hna. Vawleicung hi mah bantuk tein rak i nuamh ve hi, thil tha asi. Zeicatiah thaizing cu kan phanh lai le phanh lai lo aa thei ti lo.

Khua ka ruat. "Pathian nih USA cu a rak sersiam khun ko" tiah ka ruat. Lairam ah hi bantuk pakhat te tal rak um ve sehlaw zeitluk in dah a va that hnga ka ti. Zinghmuh Tlang hna zong tha tein tuah ve ahcun tourist caah kai nuam ngai le tangka hmuhnak a va si ve ko hnga tiah ka ruat ngai. Kan caan aa tet deuh caah, tlangpar tete kan kai manh lo. Tlangpar kai cu ka sia a herh tuk nain zeitiawk a tha lo.

Cuticun chawhnak a thatnak hmun a donghnak kan phanh in duhsah tein inn lei kan tin than hna. Ka khuaruah a har mi cu, kan i chawh pah ah, tlang cu pungsan aphunphun in aa thlengmi an lo. Pungsan phun tam tuk a rak um. Nelrawn in duhsah tein kan van kai cu, Laitlang a ka ngaihter tuk. USA ka phak hnu ah mah bantuk lam chukcho motor ka cit bal ti lo i, kan zuan leinak in kan kai lei ah thinlung phun dang deuh tein a um than hawi.

Cuticun khua kan cuanhnak tlangpar kan phan than. Kir lei cu kir tak sian ding in a um lo. Lung a leng tuk. Duhsah tein kan rak tlung i, chuahnak gate cu kan phan. Mi tampi an rak um hna. Cuka gate ahcun a ki a sau taktakmi caw lianlian 3 an zuatmi hna an um. Hman ka thlak ta hna hnu ah, 4:20 ah gate in kan chuak.

Canyon lunnak gate ah an zuatmi cawtum kisau

Hi hmunhma hrawng i, fingtlang aa dawh. Thingkung an niam tete. Farkung niam tete zong tam ngai an keu i, an thingram duh a nung. Motor lamkam cu rawn lawngte deuh asi. Khawn maw ka tete ah kuar dupdap le bo fatete an um. Shan Ram te ko a lo. Shan Ram ka tlawn lio a ka theihter tuk hringhran. Lam a ding ngai i motor cit a nuam. Mino ngaknu cheukhat cu an ba pah i, kir lei ahcun an ngu pah hna.

"Ka phan kho te hnga maw? Zeitik ah dah ka phanh khawh te hnga?" tiah saduh ka rak thah tawnmi Canyon dawh taktak pakhat ka phanh caah, lunglawmhnak in ka khat. Ka philh kho ti lai lo. Khirh awk a tha ti lo mi tuanbia asi.

Ka caah caan, thazaang le ngeihchiah a petu ACCC Mino le upate cungah kai lawm tuk. Canyon ka hmuh kawh caah, ka lunghmuih ngaingai. Pathian sermi thil hna hi, a lamkaltu an rak si taktak ko ti kha, Palo Duro Canyon nih a ka fianter. Zoh cim lo le len cim lo hmunhma ka hmuh caah ka lungsi ngaingai.

A ka zultu ACCC Mino pawl

Minung cu caan le hmunhma nih ukmi kan si caah, tluntak kan siang lo tuk nain tlun kan i thawh. Zan ah pumh than ding kan si caah, Canyon cu Bye--Bye kan tuah i, motor cungah kan kai hna. Motor kan kai hlan ah, a ka thlahtu dikak a donghnak ah an buu tein hman ka thlakta hna. Cuticun dinlo in innlei ah kan motor cu a tli thluahmah.

Canyon ah caan  tawite- suimilam pahnih tluk lawng-kan um nain, Mirang nih "A life time memory" an ti bantuk in, zungzal philh khawh ti lo dingmi tuanbia pakhat ka thinlung ah aa tial. Aw...zeitluk in dah nihin ni hi a sunlawi ti ka ruat.

Innlei kan tlun pah ah, motor cungin khua ka cuan. Inntete ka hei hmuh hna. Satil zuatmi caw le rang tete ka hmuh pah hna. Dumhau dawhdawh an um. Khawnmaw ka ah electric mei tete an i vang cang. Khua a dawm pah i, thli zong a hrang pah. Motor chungah ka lungthin cu khua zaza ka ruat.

"Nikhat khat ah ka phan than kho te hnga maw? Ka phanh than tikah atu ka kalpi hawi hna hi an tling than te hnga maw?" ti in...!!!

-------------------------------------------------------------------------------------------------

A ka thlahtu tlangval pawl he Viewpoint Ah

ACCC a ka thlahtu pawl

Sunday School kan fale he

Adawt le Khenkhen te unau he viewpoint ah

Thlem Tlem He 

Chairman Pu Duh Hnin he viewpoint Ah

Canyon tlangpar ah chunmang a tling

Driver Thawngthawng he canyon tlangpar ah

Mino pawl he nelrawn ah. Tlangte khi kan kai manh lo

Tlangte khi kan kai manh lo. Alang tein kan i thlak chih

Kan tlun lai. Hi ti nuamhnak caan hi caan tawite asi ko. 

Cawpi pawngah

Canyon hmun khat

Canyon hmun khat

Canyon hmun khat

Canyon hmun khat

Canyon hmun khat

Canyon hmun khat

Tlangpar cungte kai khi ka duh tuk na tein caan a um lo

Canyon hmunhma laicer

Thingram zong hi duh an nung tuk

Hi tlangphei te hrawn hi a nuam tuk ding asi

Tlangpar te khi va lamhta ka sia a herh ngaite

Lamhta ka sia a herh tukmi tlangpar

Mifim mi hna caah zoh duh ding a tam tuk

Khia tlangpar khi kai ka caak tuk hna

Zeiti lei poh in zoh ah aa dawhmi tlang zumte

Khi tlang pheiphah tha khi hrawn ka caak tuk

Zoh ah zoh cim asi lo mi hmunhma dawh asi

Hmanthlaknak ah a rem tukmi lung an si

Park chung ah i heelnak an tuahmi lampi

Hi tiva hrawn te zong hi aa dawh tuk hringhran

Motor chung in tlun pah ah ka thlakmi

Chawhvah a nuam tuk dingmi tlang thluan

A lampi zong a rem tuk hringhran

Zeiti lei paoh in aa dawhmi tlang thluan

Palo Duro timi thing si dawh asi?

Motor dinhnak an tuahmi

A kan phurtu ACCC Van

----------------

Chinchiah

Edit than ding asi. Camp Amarillo. 11/26/2016

Na Thlarau Man Zeizat Dah Asi?

Minung kan nunnak hi Siangpahrang David chan (BC. 1000 kuakap) ah kum 70 a rak si. A thawng deuhmi caah kum 80 asi. Cu kum chungah, minung kan i nuamh lio bik caan cu, kum 15-35 karlak asi. Kum 20 tluk lawng asi.

Cu caan te hmanh cu, "ngan a dam i nunning asi kho mi ca" lawngah a rak nuam. Zapi zaran ca ahcun harnak in a khat. A cheu ca ahcun cu caantawite hmanh cu, zawtfahnak le harsatnak in tuar asi. Kan nunnak caan le nuamhnak caan hna hi an tawi ko lo maw?

Cucaah minung nih ruah bak a haumi cu, thih hnu thlarau (soul) nunnak ca hi asi. Cu thlarau cu zungzal ca asi cang. Ngaichih khawh asi ti lo.

Jesuh bia "Minung nih hi vawleipi hmanh co sehlaw, a thlarau (soul) a sungh tung ahcun zeidah a thahnem?" (Matt 16:26) timi hi asi. Jesuh nih a kan cawnpiakmi cu, vawlei sunpar lianhngannak nakin thlarau hi zeitluk in dah a biapit deuh timi a kan cawnpiak.

Jesuh chimmi biafang "hi vawleipumpi...co hmanh sehlaw" timi bia te hi na ruat bal ve dek maw? Hi vawleipumpi hi co u sih law zeitluk in dah kan va rum hnga le kan va nuamh hnga? Asiah teh hi vawlei pumpi a man hi zeizat dah asi hnga?

New York khuapi man (value) hmanh khi tuaktan awk a har tuk ding asi. Cu lio ah hi vawleipi man tuak ding cu a fawi lo. Lai tuak le bang cun tuak khawh ding asi hnga lo. Kan relnak kanan nih a zo kho ding asi lo.

Vawleipumpi

Atrophysicist timi scientist pakhat nih vawleipumpi man hi 2011 ah a tuaknak ahcun, $5 quadrillion asi ati. Cucu 5,000,000,000,000,000 asi. Cucu Vawleicung pumpi ramkip chuahmi thilri dihlak Global GDP in tuak ahcun, kum 100 ah hmuh khawh dingmi asi hnga lo ti asi.

BIOSPHERE 2 scientist hna nih, kan vawlei pumpi man hi  a buak tlak in hitin an tuak.

Vawleipumpi ah hin, minung 8 caah, kum (2) ca chung a daih ding in, hlei-lamsul sersiamnak caah, $240 million a dih an ti. Cu an sermi cu va rawk sehlaw,  a chung ummi minung ngandam tein an umnak ding caah, a thiangmi thli rawn than ahau lai. Cucaah vawlei man hi hhitin asi an ti.

($240 million/mi 8) X vawleicungmi 6.5 billion+$195 quadrillion

$195 quadrillion=$1.95 × 10¹⁷

Hi tluk a man a fakmi vawlei ah Pathian nih free in a kan umter. Tii, thli, tirawl, khuacaan tha, minung nunnak aa tlakmi pawngkam a kan ser piak. Pathian dawtnak le velngeihnak a sunlawinak hi kan ruat bal maw?

Cu nak hmanh in a man a fak deuhmi cu, Pathian nih a fapa ngeih chunte, hi vawlei misual khamhtu ding caah a van kan pekmi le a thisen a luantermi hi asi. Cu a kan pekmi Fapa Jesuh a zummi paoh nih, zungzal nunnak co ding hi, Jesuh mit ahcun hi vawleipumpi man nakin, a sung deuh. Cucu kan tuak bal hna maw?

Cu Pathian dawtnak le Jesuh khamhnak vel hi tuak lo le theih lo ahcun, thlarau (soul) sungh hi a fawite.  Jesuh nih a pehmi cu, "Vawleipumpi hmanh co sehlaw,a thlarau a sungh ahcun zeihmanh nih a thleng kho ti lai lo" tiah a ti. Hi vawleipumpi man ($195,000,000,000,000,000,000) hmanh nih, thlarau pakhat a caw kho lo.

Cucaah America ah kan um. Rian a tam. Bill pek ding atam. Tangka kawl a biapi tuk. Asinain, mi tampi cu ting (1) cu chim lo, thawng 9/10 hmanh kan thih tiang a ngeilo ding kan tam tuk. Cuti asi ahcun, zeidah kan chuah hnawh chan a um? Zei dah USA ah kan um chan a um? Tangka le ngeih lo.Vawlei ro le co lo. Cu chinchap i, thlarau sungh hawi ding hi kan tuak bal hna maw?

Hihi ruat hmanh. Na thlarau le ka thlarau hi, $195,000,000,000,000,000,000 nih a caw kho lo. Cu zatzat tangka nih a cawk khawh lo asi ah, "Na thlarau man hi zeizat dah asi hnga tiah na ruah?" Cu tluk in a man a fak mi cu nang biapi ah na chia ve maw?

-----------------------------------------------------------------------------------------------
Chinchiah:

Biosphere 2 timi hi, Vawlei system hi, science lei in hlathlainak an tuahnak scientist inn asi i, Oracle, Arizona ah ummi asi. University of Arizona nih 2011 in an ngeihmi asi. Hi innpi ah hi, thil hlathlainak, cawnnak, mi bawmhnak, kan vawleicung kong hlathlainak asi. 

Donald Trump Hi US President Ding Ah Aa Tlak Lo?

US ah kum 19 ka um cang. Citizen zong ka si lo. Green card zong ka ngei rih lo. Hi kum 19 chungah US ah, Election voi (4) ka ton cang. Cu hna cu 2000; 2004; 2008 le 2012 an si.

Hi thimnak voi (4) ah Primary ah siseh, President Thimnak ni ah siseh, anih hi President a tling kho timi hi, chim chung khawh ding in a rak um ngai. Cucaah ka rak chim chung ve tawn i, ka chim ning tein an tling dih. Tu kum zong ah, Hilliary a tling khomi asi tiah ka ti tawn. Cucu Hillary Clinton a zaat tuk caah le a tlin tuk ca ah silo in, Donald Trump hi US President caah a tha dingmi asi lo caah le aa tlaklo tiah ka ruah caah asi.

Ruah awk a ummi pakhat belte cu, 2016 Election hi an i tluk tuk i, chim awk a har ngai. Election cu thaizing asi cang lai. Vote pe chungmi zong million tampi an um cang. Micheu nih Republican in Donald Trump an zumh. Acheu nih Democratic in Hillary Clinton an zumh. Nang ho dah na zumh ve?

Nu le pa an si caah, chim awk a har ngaingai. Zeicatiah American nunphung (culture) le lungput ah nunih US rampi van hruai ding cu an i harh tuk. Cucaah Hillary Clinton nih tei awk cu a har ngai ko.

Asinain, pumpak an sining, an biachim holhrel, an party dirhmun, an tuanbia, an ziaza, an riantuannak "experience", mipi caah an rak i peknak, mipi thinlung ah hmunhma an ngeihnak, an economy le foreign policy hna zoh tik le an mit-au khuahruah zoh lengmang ah, Donald Trump hi "US President ding ah a tlak lo ngai" caah, Hillary Clinton nih teinak ding a lam a tam ngaingai. Donald Trump tu hi President siloin amah nih aa thimmi VP MikePence tu hi President caah si sehlaw tlinnak ding a lam a tam deuh lai tiah ka ruah.

Hillary Clinton zong, a email kong in, Clinton Foundation kong in, Bengazi kong in, Syria ram le Syria refugee laknak kong tiangah a tuanbia sawisel ding, tampi a um ve ko nain, Donald Trump he epchun ahcun, a tuanbia a tha deuh ngaingai. An khing rihnak aa lo lo. Cucaah 2016 US Election ah hin, Hillary Clinton teitu sinak ding a lam a tam deuh. A cuai a rit deuh tiah ka ruah.

Kei cu vote pe ding zong ka si lo. America caah zei hmanh tinhrik tia hmanh, vote lei kap ah santlaihnak ka ngei lo. Asinain America ah kum 19 ka um ve cang. Fa zong (7) kan ngei ve. Ramdangmi pakhat ka sinak le USA ah keimah ka dirhmun in ka ruah ve tikah, Donald Trump cu USA President caah ka duh bak lo. Aruang cu US ram mi tampi caah a tha lo taktak dingmi President pakhat asi caah asi.

Minung cu mah le dirhmun hawih cio in khuaruah zong asi. Asinain a buaktlak in USA ram pumpi huap zong in zoh a herh ve rih.

Nihin ah ka fanute kum (5) asimi cu sianginn a rak tin. Inn lak ka lennak in, zan 10:30 ah ka rak tin. Ka fanute a ih lai ah biatak tein a tap."Ka pa, hika dam pin ah ka dang ram ah kal ka duh ti lo. Ka hawi le he, ka sayama te he kan i hmu ti lai lo. Ka pa hika ah maw ka chuah? Donald Trump ka duh lo" tiah biatak tein a tap. Cucu zeiruang dah a chim hnga timi ka fiang lo. Asinain, sianginn ah a hawi le sin in a theihmi bia asi lai ka zumh. "Ramdangmi vialte an chuahnak ram ah ka kirter hna lai tiah Donald Trump nih a ti" tiah ngakchia an chimmi bia a theih caah asi kho men. Ka fale cu an (7) ning tein "A ho dah nan duh deuh? Hillary maw Donald Trump dah?" tiah ka hal hna i, "An zapi tein Donald Trump kan duh lo" tiah an ti dih. Ka fanute hmanh a ngaih a chiatmi hi ka ruat i, "Donald Trump nih hin ngakchia tampi thinlung a hrawh lai ka zumh."

Ramdang in a rami mi tampi cu, refugee in an ra. Acheu cu Green card an hmu. Ramchungah zalawng tein khua an sa. Citizen an van hmuh cun, US cozah nih zei a kan ti kho ti lai lo tiah an ruah i, an hna a ngam. Cu tikah lungput aa dang. US hruaitu kan hmuh ning hna zong aa dang.

Ramdang in a rak lutmi, miphun dangdang Latinos tibantuk "ca" (document) aa tlaihlomi hna si cio u sih law, tu chun ni ah a ho dek kan tanh cio hnga? A ho dek a dik kan hei ti cio hnga? Minung hi "Harnak ka tong ti lai lo" ti theih i hnangam te um hnu ahcun, lungput zong aa dang tawn. "Ca" aa tlaihlomi hna harnak an ton dingmi khi, zaangfahnak le zawnruahnak zong kan ngei ti lo. Kan sining kan i philh bak. Ca a ngeilomi hna zeitluk harnak an ton zongah, "Harnak ka rak ton lio kha" timi zaangfahnak le zawnruahnak pakhat hmanh chungah a sem ti lo. Cubantuk minung cu USA ah an rak tam tuk ve.

Kei cu USA ah siangngakchia in ka ra. Ramdangmi ka si peng. Nihin ni tiang ka si. Keimah le ka sining tawk tein USA ram sining ka zoh. An constitution, an upadi, an nunphung, an biaknak, an tuanabia (history), an rak tuahtawn phung (tradition), an uknak Democracy, minung zalawnnak, minung nawlngeihnak (human rihgt), miphun kip cawhmeh in an umti khawhnak, US pipu hna zong refugee in USA ah a pemmi an sinak tuanbia, refugee nih dirhmi ram bantuk a rak si caah ramdangmi cungah dawtnak le velngeihnak an ngeihmi lungput viatle ka zoh lengmang tik Donald Trump hi, President caah aa tlak bak lo tiah ka ruah. Cun Presidential Debate voi (3) ka zoh tikah, Donald Trump cu US President caah aa tlak bak lo in ka hmuh i, ka duh bak lo.

Donald Trump hi President ah aa tlaklonak a ruang tampi a um. Asinain zei ca dah Republican in President caah a tlin timi hi ruah ding a um. Pre.Bush chan in Republican hi an dirhmun a tha ti lo. An lung aa rual lo. Lih an chimnak le dinlonak tam tuk a theipar a lang i, mipi nih an duh ti hna lo. Cun USA hi minung an thin a hung chin lengmang ti asi. Ramdangmi huatnak a karh chin lengmang. Cu lak zongah cun Mirang hi an thin a hung chin lengmang. Cu lak zong ahcun Republican hi an thin a hung chin lengmang ti asi. Cu an thinhunnak kha biapi ah an chiah caah, a cian nawnmi hruaitu an hlam. Cu lio ah a cianmi Donald Trump a rak chuah tikah a chuak sualmi asi.

Trump hi President caah aa tlaklonak a ruang tampi a um. Cu lak ah a tanglei ruangah a tlaklo bik in ka hmuh.

1. A biachim holhrel ah "Aa uah tuk. Mi zei a rel lo. Apuam hngal tuk. Mi aa-tha lo tuk. Mi nihsawh a hmang. Mi lungpuam le mah lunglawng rinh asi. A thinlung aa thlen lengmang caah le a dirhmun aa thlen tawn caah, US fek tein a hruai kho ding asi lo. Mi uah le ram hruaitu an i tlak lo.

2. Nu zei ah a rel hna lo. "Nasty; dog" ti tiang in a auh hna. President hmanh aa zuam ve mi Hillary hmanh ah, "Nasty woman" ati ngammi pa cu, US President ding ah a tlak lo. Nu zei a rellomi hruaitu cu tu chan ah hruaitu dingah an i tlak ti lo. Daw Aung San Suu Kyi zei a rellomi Than Shwe te, Khin Ngunt te pawl kha, an tuanbia nihin ni ah kan theih ko hna. Donald Trump zong hi, business man asi lio ah nu zei a rel lo mi hi, hruaitu tha a si lo nak pakhat asi.

3. Politics ah theihhngalh a ngei tuk lo. Debate voi (3) ka zoh i, a chimmi bia pawl hi, zumh awk a tlaklomi, sullam a ngeilomi, tawngte doh in mi doh le tawngte sawi in sawi lawnglawng hi, a cak. Okinawa i American Navy umnak sakhan kong te hna, Iraq kong te hna, Syria kong te hna a chimmi tampi cu, an dik lo timi kha, keimah hmanh nih ka theih khawhmi an si. Knowledge ah a chambau ngaingai.

4. Ralpi II hnu ah USA President le Russia President hi an i kawm kho bal lo. Zeicatiah an sining le ruahmi aa khat kho lo. Russia he i tlak dawm in a nung dingmi US President cu thiltha a chuahpi kho ding an si lo. Zeicatiah Russia cu an zer ngai i, US he an zia aa tlak lo.

5. Donald Trump hi amah he riantuantimi company ah "A tlamtling tuk" tiah aa timi asi. Mirum tuk ah aa ruat. Innlo thatha a sak ko nain, a tuanbia taktak zoh tik ah, Bankruptcy voi (6) a file tiah ti a si. Cucu amah nih cun, "Smart idea asi" tiah a ti nain, kei nih cun "zer le hrawkhrol asi" tiah ka ruah. Bankruptcy file cu "sipuazi tlamtlin lo taktak" asi i, khuakhan thiamlo asi ko. Bankrupcy a file mi hi zoh tikah an dintuai lo. Atanglei bantuk in bankruptcy a file mi asi. Bankrupty file cu santlai lo taktak sipuazi a tuah i a sung tukmi, leiba hmanh a cham kho ti lomi lawng nih an file mi deuh asi i, cu bantuk minung cu President tuan ding aat lak lo. USA hi bankruptcy a phanhter lai timi phan a um.

Bankruptcy 1. The Trump Taj Majal (1991); Banckruptcy 2. Trump Castle (1992); Bankruptcy 3. Trump Plaza and Casino (1992); Bankruptcy 4. Trump Hotel (1992); Bankruptcy 5. Trump Hotel and Casinos Resorts (2004); Bankruptcy 6. Trump Entertainment Resorts (2009) hna an si.

6. Ca Ngeilo (Undocumented Immigrant) Dawi a timhmi hna hi amah ca zong a tha lo. Innpa ram hna ca zongah a tha lo. USA i an hrinmi hna an fale caah a tha lo chinchin. Million 11 hrawng a ummi vialte zong hi a dawi kho fawn hna lai lo. Atampi cu an fale hi American citizen an si cang. Fale le nulepa then ding kha a si kho lo. Hi vialte dawtnak ding caah, tangka billion tam tuk a dih lai. Tax cut ka tuah lai ati fawn i, US tangka nih a chai ding asi lo. US nih an tuan duhlomi rianhar zong an mah nih an tuan caah, US sipuazi ca zong ah thathnemnak tampi an chuahpi ve. An dawi viar hna ahcun, US ramchung thilri chuahnak le sipuazi caah sunghnak nganpi a chuak lai ti asi.

7. A lungput a sual tuk. A TV Show zong ah "YOU ARE FIRED" timi asi bantuk in, a riantuanpi hawi nih a lung an ton lo le a bia an al ahcun, a FIRE dih hna lai i, cozah tha tein a ser kho lai lo. Mi kha a nawl in nawl lo in, a uk in uk le a hro in a hrocer i, fire rumro a duhmi pa cu President ding ah aat lak lo.

8. US nih vawleicung pumpi a hruai i a uk khawhnak ding caah cun, EU le NATO cu an biapi tuk. Donald Trump nih NATO hi tha a pe lo. NATO tha apek lo ahcun, vawleicung pumpi uk le hruainak ding caah US dirhmun a zor lai. Cu bantuk minung cu US President caah aa tlak lo.

9. Minak, Spanish le ramdangmi a rem hna lo. America ram cu miphun kip cawh in sermi ram asi. Cucu Donald Trump aa fian a herh. USA ah miphun dang tello in Mirang vote lawng in President tlin khawh asi ti lo ti zong a fian a herh. Miphun kip a pawmhlawm kho lo mi cu President si ding ah an i tlak lo.

10. Abia ruangah, Muslim nih a kan huat tiah an ruah. USA ah biaknak, vunhawng, muisam le sining dan ruangah i huat a ngah lo. Thleidan a ngah lo. Donald Trump cu, biaknak lei ah thleidannak thinlung a ngeimi asi caah Presideng caah aa tlak lo.

11. Biaknak le Pathian a tanhmi asi lo. Hillary Clinton he an i lo ko. Cu hlan ah, Miss Univese ngeitu zong asi bantuk in, dawh zuamnak kip ah "A ho dah aa dawh bik asi lai?" ti in hmaisuang thut lawnglawng a rianmi asi. Cu bak cun tuanbia chim ding tampi a ngei lo. Cubantuk minung cu US President dingah an tlak lo.

12. 1995 ah sipuazi a tuahmi chung in $ 950 million ka sung tiah ta a rak file. Tax thiammi nih an tuak tikah, Trump nih hin sipuazi a tuahmi in kum khat ah million 50 lengmang miak sehlaw, hi hnu kum 18 chung Federal Tax pek ahau lai lo ti asi. Fangkuahra a hmumi hmanh nih Federal tax kan pek le a nih nih ka sung ti rumro in, tax pek a hrialmi cu, USA caah tihnung an si. Debate an tuah lio zongah tax a tlawm khawh chung pek hi, ruahnak tha asi tiah ati rih. Cun zeizat dah a income asi i, zeizat dah a miak timi zong "tax release" timi a tangka lutchuak kong ah, theihter a duh hna lo. US ah President aa cuhmi paoh nih mipi theih in, tax release an tuah peng. US cu dinnak le biatak kha a dirpimi an si caah, ka sung ti in million tam tuk tax a file i le cozah ah tax pek a duh lem lo mi le tax a langhterlomi hi, depdet taktak asi. Cu bantuk mizer,  depdetnakngeimi le lihchim hmangmi cu" cu President caah aa tlak bak lo.

14. US tuanbia zoh tikah zalawnnak an hmuh kum in atu hi an ram hi, kum 240 asi cang. Cu tluk a saumi tuanbia le President 44 tiang a ummi chungah, thimnak kum ah a sungmi paoh nih cun, "Ka sung. A ka teitu hi ka lawmh" tiah bia an rak chim zungzal. Asinain, Donald Trump cu "Ka sungah ahcun ka sung tiah ka ti lo men lai. Thil sining ka zoh hmasat lai" tiah a timi lungput hrimhrim zoh tikah, zumh awk a tlaklomi pa asi. President dingah ah aa tlak lo.

15. Amah teitu si ruah ah, FBI hmanh nih thawngthlak ding le tazacuai ding in mawh an phuhr lemlomi, tliang tein thil theih setsai tung lo in, private email ruangah "Hillary Clinton zong, tazacuai ding le thawng thlak ding tiang in,  misual bantuk in, Hillary sual phawt duhnak thinlung a ngeihmi le a biachimmi ruah tikah, Kawlram ralkap hruaitu he an lungput aa lo. Cu bantuk biachia chim a hmangmi cu US President ah an i tlak lo.

16. Nungak dehdai le zohchia in ti a hmang ti asi. Nu tamtuk an lung a fahter hna. Cu bantuk in, zernak bia le nu duhpaoh in dehdai hmangmi cu, President si ding ah aa tlak lo.

17. Vice President ca i aa thimmi Pence he zong an ruahnak aa kalhmi tampi a um. A tha bik lai tiah a ruahmi pa he hmanh ruahnak aa dan ahcun, zeitindah USA pi a hruai khawh rua hnga? VP he hmanh ruahnak aa dangmi pa cu President si ding ah aa tlak lo.

18. Huat-raal nak lungthin ngeih cu America caah thil tihnung taktak asi. Donal Trump lungput, biachim holhrel, a tuahsernak zoh lengmang tik le a cuai ka thlai lengmang tikah, USA ah huatnak a karhter. Biaknak pakhat le khat, miphunn pakhat le khat huatraalnak a chuahpi khotu dingmi minung a si. USA cu miphun dang le biaknak dang vialte hna zong, rem hniakmak tein khuasak tuntuk ti ding hi, a tha cemmi ram a si. Cucaah a policy le a kalpi ning ruah ah, huatralnak a chuahpi khotu dingmi pa asi caah, President si ding ah aa tlak lo.

19. North Korea le Russia he aa tlak kho ding in bia a chim tukmi President cu USA ca ahcun asi kho taktak dingmi asi rih lo. Ramdang hruaitu kongah Experience a ngei bak lo timi a fiang. Cucaah North Korea le Russia nih cun an hlen peng ko lai.

20. Donald Trump ziaza hi pa ngakchia chuak sual a lo. Ngaknu zoh a huam ning; nu a tuahto ning hna zoh ah tahchuak asi. Aa capo tuk. A biachim le holh rel ah ramdang bawi he aa chawn kho ding asi lo. Bawi upa dang he khua khang kho ding asi lo. Mah lung lawng aa rinh dingmi Than Shwe bantuk ding asi. A hmur tuah, a mit au, a khuahawi-her, a biachim, a lumeh, a lungput, a ziaza, a puar hranning, pamh a hmanmi le bia dawhcah lo chim a hmanmi vialte zoh tikah, ka lung a dong. Hi bantuk tlairawl tlangval chuaksual a lomi nih, USA hruai ding hi a fawi lo.

21. Donald Trump hi Wikileak nih an dirpi tiah ka ruah. Wikileak ah a ho dah biapi in catialtu asi? Edward J. Snowden timi CIA ah rian a rak tuanmi, computer lei thiammi asi. Russia ah asylum a hmumi asi. USA nih Russia a hal zong ah an duh lo. Hillary cu Russia Pre. Putin he aa huami an si. Cucaah Trump a dirpitu hi Wikileak an si. Wikileak catialtu cu Snowden a si. Snowden a bawmtu le humhaaktu cu Russia Pre. Putin asi.  Cucaah US Election chungmuru ah Russia an i hrolh lai i, Hillary a chuah ahcun Russia caah a tha lai lo ti an ruah caah, Trump an tanhnak le Hillary hi thim laite ah heh tiah an sawiselnak asi tiah ka ruah. Cucaah hi bantuk in, ramdang nih dirpi tukmi US minung cu US President caah aa tlak lo.

22. Hlanlio ah medical insurance pakhat hmanh a rak ngei kho ballomi kha, Obama Care a chuah hnu ahcun, 20,000,000 renglo nih healh insurance an ngei cang i, doctor zong an i piah kho cang ti asi. Keimah zong Obama Care um hlan cu, insurance ka ngei kho bal lo. Obama Care hi keimah le kan nu ca ahcun a tha tuk. Hi zong hi President ka tlin cangka in ka hrawh colh lai ti asi. Hrawk sehlaw, million 20 cu insurance lo in an um colh hnga. Cu zong cu a fawimi asi lo. Donald Trump hi insurance company nih an zaal ah sanh an timh cang. Cubantuk minung cu US President caah aa tlak lo.

23. USA cu tax in a nungmi cozah asi. Trump hi a ding lo. A tax tuah ningcang, bankruptcy voi (6) tiang a file mi le kum tam tuk federal tax pek hau lo ding tiang in, hrawkhrawl le lihchim a hmangmi cu President tuan ding ah aa tlak lo.

Hi a cung thil sining vialte zoh tik ah, Donald Trump hi President caah ka duh bak lo. Donald Trump sining hi, vote petu nih ruah ngaingai an herh. Cucu a ruatmi paoh nih cun, Donald Trump hi vote lo ding asi.

Donald Trump bantuk minung hi US President an tlin ahcun, USA ram ca ah a tha lai lo. UNO le vawlei pumpi ca tiang in, a tha ding asi lo. Mexico caah a tha lo. Muslim refugee caah a tha lo. Mitlawmtuai (minority) caah a tha lo. Insurance ngei kho lo mi sifak santlai lo caah a tha lo. Mirang asilomi miphun caah a tha lo. Nu caah a tha lo. Catlap ngeilo (undocumented) caah a tha lo. USA sipuazi zong a tlakter khotu pa asi. A lungthin aa thlen lengmang caah, US President si ding ah aa tlak lo. Cubantuk pa cu thaizing ah President a tling kho te hnga dek maw?

_-----------------------------------------
Chinchiah

Ca hi edit than a hau ding asi.

Lairam Ah Serthlum Cinnak

Lairam hi kik le lum aa cawhmi ram pakhat asi caah, kan van a tha ngaingai. Zeicatiah kik le lum aa cawhmi ram ahcun, anhringso, theihai, thingkung le eidin thil phun tampi cin khawh asi. 

Lairam khuacaan hi a tha tuk. A kih zong a kik tuk lo; a lum zong a lum tuk fawn lo. Cucaah cinthlaknak caah khuacaan tha tuk kan ngei. Lairam i cin khawhmi thei phun tampi lakah, "serthlum le theithu phunkip" hi pawcawmnak ca lawng siloin rumnak caah cin khawh dingmi thei an si. Cucu Farrawn khua serthlum an cinmi nih a langhter ko rua tiah ka ruat. 

Lairam ah ser, theihtu, serthlum, retei, saihawi le theithu phun hi a tha duh tuk. A chan zong a sau ngai. A tlai zong a tha. A thawt zong an thaw i, Lairam hi vawleicungah thei a thaw bikmi ram pakhat kan si men lai tiah ka ruat. 

Israel ram khi an vawlei le khuacaan ruangah, an anhringso, thei le phazian phunphai khi a thaw khun tuk ti a si i, Lairam zong hi Israel bantuk asi ko tiah ka ruat. Shan, Karen, Mon le Kawlram hmun tam nawn ka phan i, Lairam thil chuak cu a thawt ning aa dang tuk. A thaw khun tuk. 

Lairam ah zeitluk in dah ser phunphai hna an kum a sau timi hi ka tuak tawn. Ka pale nih Vameithlai kan timi lo ah ser an rak cin i, cucu ka hngalh ka tein a rak tlai cang. Cucu college ka kai tiang ah an nung rih i, thei an tlai kho rih. USA ka kal kum 1997 tiang an tlai ko rih. A tar cu an tar taktak ve cang. Thau ram Hriawh leikuang kam ah an rak cinmi serthlum le theithu cu ka hngalh ka in a tlai lengmang i, Thau i pastor ka tuan kum 1996 tiang an tlai ko rih. Khuaruahhar taktak in an kumkhua a sau. 

Cu ser sining zoh in, Lairam ah hin ser le theithu phun hi, an kum a rak sau kho taktak timi kha hmuh khawh asi. 

USA ka phak hnu ah, Lairam i cinthlaknak kong hi ka hlat theu tawn. Cun Lairam voi tam ngai a va tlungmi Rev. Dr. C. Duh Kam zong nih Thantlang peng i dumhau an tuah ning cang hi a kan chimh tawn. Cun CRDP upa hna le TABC upa hna a tlungkal zong nih an ka chimh tawn i, ka khuaruah a har ngaingaimi cu Farrawn khua theithu cinmi kong asi.

Mitthi tuk asimi Farrawn theithu 

Lawh sian ding hmanh a silomi Farrawn theithu

Ngaknu le theithu cu an i tlak tuk!

Farrawn khua theuthu tlai ning an chim tikah, khuaruahhar asi. A zumh hmanh khi ka zumh kho setsai lo. Cucaah an mah Farrawn khuami ka hal hna i, mi pakhat nih a ka chimhmi cu Farrawn khua chungkhar pakhat nih kum khat ah sing 70 (ting 70) a hmuh tiah a ka chimh i, ka khuaruah a har taktak. Acung lei hmanthlak cheukhat hi, Farrawn khua serthlum tlaimi an si. Hi hmanthlak zoh tik ah, Israel ram zong ah hi nak cun a tlai hlei lai ka zum lo. 

Farrawn theithu an cinmi, a tlaimi le an zuarmi zoh tikah, pawcawmnak a tlin lawng siloin rumnak tling thil an si timi hmuh khawh asi. "Farrawn khua ah, serthlum in millianare chuah khawh a fawi tuk" timi a fiang. Tha tein kum tam nawn tuah ahcun, "billionare" chuah khawh asi lai timi a fiang. Cucah Laimi nih Lairam kan vawlei le khuacaan hi, rumnak ah kan hman ve ding a biapi taktak cang. 

Farrawn ah, dawng khat lawng nih serthlum bak in, kum khat ah Kyats 7,000,000 an hmuhmi asi i, Farrawn khuapi dihlak an hmuhmi khi million tam tuk man a si cang. Cucaah Farrawn khua chung i a chuakmi theithu hmanh nih khin, Thantlang le Hakha hrawnghrang ah tangka tamtuk a mersan (generate) khawh cang. 

Zeicatiah minung sipuazi cu rian dang cio tuannak in a nungmi sipuazi asi caah asi. Cucaah Farrawn khua theithu nih hin Lairam caah minung tam tuk rian a rak ngeihter hna ti khawh asi. Tahchunhnak ah, Farrawn serthlum ruangah, Lairam ah zeitindah minung tam tuk nih rian an tuan timi kha tuak khawh asi. 

Cucu riandang cio tuannak ruang ah asi i, hitin an i pehtlaih ning asi:-

(1). Farrawn ah dum ngeitu nih dum a tuah; (2). Dum thlotu nih an thlawh piak. 

(3). Nawn zuartu nih nawn an zuar; (4) Nawn phurtu nih lo tiang nawn a phurh; (5) Non toihtu nih an toih; (6) Dum vengtu nih an ven; (7) Thei a lotu nih an lawh; (8) A thiartu motor in an thiar; (9) A zuartu nih Market ah abu in an va zuar; (10) Dawr kenkip ah a zuar chintu nih an zuar chin.

Cucaah Farrawn theithu kha a eitu kut a phanhnak ding caah, minung nih dawt 10 tiang riantuan a hau. Cuticun theithu pakhat nih minung tam tuk kha an thazaang (loh-aa) a thlenter khawh hna. Cucu sipuazi timi cu a si ko. Cu rian dang cio tuannak cu, Lairam ah tampi tuah le ser a herh.  

Cucaah Lairam ah theithu le serthlum cinnak te hna hi biatak tein tha kan pek a herh. Thantlang-Hakha lawng silo in, Kalay, Gangaw, Monywa, Mandalay le Yangon ting khi "Chin-taungtan-lingmaw" timi min in, Kawlram culter khawh viar ve ding hi, Laimi nih kan i tinh ding asi cang. 

Cu hlan ahcum, Kawlram khuapi deuhdeuh-Mandalay le Yangon le Kalaymyo tiang in "theithu, serthlum, hai, straberry le thei phunphun a kuatu hi Shan ram le Maymyo hrawnghrang khua an rak si hna. Shan Kungpinmyint ah khin zeitluk in dah thei a tam tiahcun Maymyo-Lashio motor lam zulh ahcun a fiang ko. Khua kip dinhnak ah thei le pangpar le anhringso zuarmi an tam tuk ning chim awk a tha lo. 

Lairam zong hi cinthlaknak a rem ngaingai ko i, Kawlram ah duhsah tein kan fon ve lengmang a hau. Kawlram Market ah kan i sawh khawh ve a herh. 

Nihin ni Farrawn serthlum a tlai that ning zoh tikah, Laimi hi biatak tein kan i zuam le kan tan ve ahcun hmailei kum zeimawzat ah Shan ram kan tei hna lo hmanh ah, theihai tambik a chuahtu  pahnihnak tal 

ahcun, kan um kho ve ko lai tiah ka ruat. 

Cucaah Lairam ah thei tampi in cin le Kawlram khua lianlian ah, market hmuh khawh ve hi kan herh taktak. Mizoram khuapi tiang in Market ngeih khawhnak hmunhma ah kan um i, kan dirhmun a tha tuk. 

Laimi nih, Kawlram market kan khuhhnenh khawhnak ding caah, lamsul tha zong a herh. Kan thei tampi a tlai khawhnak hnga hlathlai a herh. Mifim cathiam tampi kan herh. 

Farrawn theithu zong an zaw i an chan a tawi ngai tiah Farrawn mi nih an ka chimh. Cu zong cu a ruang zeidah asi hnga timi ka ruat ngai. Cu bantuk in theihai an zawt tik zongah, zei ruang dah asi hnga timi kha, cinthlaknak lei thiammi kan mifim hna zong nih a ruang kawl le theih a herh. Thei zawtnak kham khawhnak lam zong kawl a herh fawn. 

 Cun a hang a tam i a thlum taktakmi thei chuah khawh ding zong zuam a herh. Amu a tlwm deuhnak ding le a hmet deuhnak ding zong zuam a herh. 

Cuti kan i zuam i tan kan lak ahcun, kan thei tlai a that pinah an chan a sau lai i, Lairam caah pawcawmnak lawng silo in rumnak taktak ah aa chuah kho ve ko lai timi ruahchannak ka ngei. 

Krihfa Chungkhar le Tangka Hman Ningcang

Krihfa innchungkhar hi a ngandammi le a ngandamlomi innchungkhar ti in phun (2) kan then khawh. Ngandammi Krihfa chungkhar kan si khawhnak ding caah, "taksa, thinlung, thlarau" in dam kan herh. Hi thil pathum hi aa then khomi an si lo. 

Hi lakah a biapi cemmi cu 'thlarau" in ngandam asi. Cu thalrau ngandamnak ahcun, "Pathian kan zumhning a hman a herh. Bible kan pawm ning a hman a herh. Jesuh cawnpiaknak kan zumh le atak in nunpi a herh." cu lawng ahcun thlarau ngandamnak tling a um kho. 

Cu 'thlarau" a ngan a dam ahcun "thinlung" ngandamnak a chuak. Thlarau ngandammi nih cun Pathian le Jesuh bochan in nun asi caah, "Nunzia thiamnak, lawmhnak, daihnak, mi pawmhlawm khawhnak, innkhawhnak, lungsinak hnangamnak le thlarau laksawng phun tampi ngeih asi." Cu bantuk ngeih ahcun "vawlei hi tei asi ko cang." Lungretheihnak a um kho ti lo. Pathian le Jesuh bia bochan nakin nun hnu ahcun, "lungthin" damnak a chuak. 

Thlarau le thinlung a dam ahcun a donghnak ah "taksa damnak" a chuak. "Thlarau le thinlung" a damlomi hna an nunnak ah, thil pawi bikmi cu hihi an si:-

"Duhfahnak, hakkauhnak, tangka duhnak, thilri ram tuknak, eidin ram tuknak, tangka hman tuknak, leiba ngamh tuknak, dinglo in tangka hmuh duhnak, lih in tangka kawlnak..." hna an chuak. 

Bible Nih Tangka Kong Zeidah Achim?

Krihfami tampi nih bible kong ah hihi ruahta hmasat a herh:- 

1.       Pathian nih hin a ka thanchoter lai i a ka rumter lai maw?

2.      Pathian rian an tuan cuahmah ko nain, zeicadah micheu hi tangka ah harnak le buainak an ton?

3.      Leiba ngeihnak le sifahnak chung in luatnak ding caah Pathian nih ka thlacamnak hi a ka let ne lo maw?

4.      Pathian nih hin kan rumter lai tiah a ka tinak aum maw?

5. Atanglei Bible Cang hna ah hin Bible nih tangka kong a kan cawnpiak.

(a) Hebrew 13:5
(b) 1 Tim 6:9,10
(c)  Matthew 6:24; Luke 16:13
(d) Phhungchimtu 5:10; 10:19
(e) Phungthlukbia 22:7
(f)  Phungthlukbia 13:22
(g) Phungthukbia 21:20

Bible ah tangka timi biafang hi voi 140 a lang. Sui, ngun, dar tibantuk hna zong tangka can ah an rak hman tawn caah, cu bantuk hna rel chih ahcun voi tamtuk a lang. Cucaah Bible nih hin Pathian thluachuahnak, tangka le hi vawlei thilri kongkau hi kan zumhnak ca le chungkhar caah biapi tuk ah a rak chiah timi hmuh khawh asi.

Hlanlio Zumhnak

Biakam Hlun le Jesuh chan tiang ah “Vawlei chawva, thilri le sithatnak vialte hi Pathian duhning nun ca le Pathian nih thluachuah caah asi” tiah an zumh. Sifah le harnak vialte kha Pathian nih hmai a hawih hna lo caah le thluachuah pek lo ah an ruah. Tu chan zongah “Prosperity Theology” timi “Pathian kan zumh ahcun kan tluang lai? Kan rum lai?” timi cawnpiaknak hi  atam ngaingai.

Asinain Bible nih hin rumnak kongah, atanglei bantuk tu a kan cawnpiak. 

(a) Krihfa nan si ruangah nan rum lai timi a kan cawn piak lo.

(b) Jesuh zong nih “Nan ka zumh ahcun nan rum lai? Thluachuah nan hmu lai” timi ka khat a chim lo. “Hremnak tu nan ing lai? Zulh a ka duhmi cu a vailamtah tung aa put mi asi awk asi” titu a kan cawnpiak.

(c) Pianthar ruangah nan rum lai timi bible nih a kan cawnpiak lo. 

(d) Pastor, Evangelis le Pathian riantuantu si ruangah a rum lai timi bible ah a um lo.

(e) Bible nih hin, tangka duh tuk a thatlonak le vawlei chawva, thilri duh tuk a thatlonak lawng a kan cawn piak deuh.

*Cucaah vawlei kan um chung ahcun, Krihfa si ruangah rum le thancho asi lo. Pathian zumh ruangah rum le thancho asi lo timi fian a herh. Pathian a zumlomi le Jesuh a zumlomi zong an rum i an thangcho ko hna. 

Chungkhar Damnak Ding Caah?

Chungkhar ngandamnak ding caah kan khuaruah ning le nunning thlen aherh. Remh a herh. Nun zia hi a biapi tuk. Lungput le nunzia a ngan a dam ahcun, nuning a ngan a dam kho. 

Chungkhar ngandamnak ding caah, kan umnak ram nunphung, lungput, nunning le sining kha theihthiam le ralrin awk asimi cu ralrin ding asi. USA ah chungkhar tambik an ngandamlonak cu atanglei bantuk ruangah an si:-

1. Materialism: America kan umnak ram hi Materialism timi thilri duhtuknak ram ah kan um. Cucu nai ralrin taktak ahau. Thilri duh tuk hi sualnak pakhat asi. Tahchunhnak ah, Philippines ram ah awkhlawh minung thawng tam tuk an um lio ah, Philippines President nupi Emelda Marcos nih cun danh cawklomi kedanh tuah 3,000 a ngeih. Cu bantuk thilri ram tuk hi, sual pakhat asi.

*Chungkhar ngandamnak ding caah “Thilri duh tukmi chungkhar silo a herh.”

2. Leiba (Debt)

American minung hi materialism ah rap fawih in an i fawih cang. Leiba an ngamh tuk. Cucu sual phun khat asi. Leiba ruangah, chungkhar an buai; nuva an i si; an i then; piahtana chim cawk lo a chuak. Chungkhar kuainak, tazacuainak, mahthahnak, mithah lainawnnak tiang a chuak. Zeitluk in dah US minung leiba an ngeih timi zoh tuah u sih:-

(a) 2015 ah USA chungkhar kip nih abuaktlak in leiba $132,086 an ngei.

(b)  Cu chungah Credit card leiba lawng hi $15,310 asi.

(c)   Kum khat ah a karh tuak tikah a tlawmbik ah $6,600 as. Chungkhar income I 9% asi tiah cozah nih an tuak.

(d)  Mi pakhat nih dollars 2000 cu 19.5% a karh in a cawi hnga. Thla khat ah $75 lawng pek ding a si nain $32.50 hi a karh man a si. Dollar thong sarih na cawi i thla fatin a niamcem pek ding lawng na pek peng ahcun a dihlak na va pek te ding cu dollar thong 20 a si te lai. Inn ting hnih man kha 7.25% a karh in na cawk. Thong 20 down payment na pek. A tangmi 180,000 kha kum sawmthum chung na cham ahcun na pekmi dihlak cu 442,000 a si te lai (Randy Alcorn).

Leiba Ruang Ah Zei Dah Achuak?

Leiba ruangah miphun kip caah, rawhralnak tampi a chuak. Nuva tang thennak in, chungkhar kuainak in, company rawknak in, thawngtlak, dantat le mahthahnak (suicide) tiang a chuak. Thil sining an hlathlai tikah a tanglei thil hna hi an chuak khun

(a) Leiba ruangah mi 50,000 lengmang kum fatin thong an tla. 
(b) Nu le va tamtuk lengluang an i then. 
(c) A karh in biakinn a cawmi khrihfabu tampi an rawk. 
(d) Inn le motor tam tuk an chuh than hna.
(e) Siangngakchia tam tuk cu sianginn leiba ruangah an nun chung an si a fak thai.
(f) Chungkhar tam tuk vaivuanhnak le rawhralnak an phan.


Zeidah Tuah Ding Asi? 

Chungkhar ngandamnak ding caah, kan nunning (lifestyle) a biapi taktak. Khuaruah le tuaktan thiam a herh. Tangka ah a ngan a dammi kan si khawh nak ding caah, hitin kan nun a herh:-

1. Hmuhmi tangka nak tam hman lo a herh. Kan hmuhmi chung in kan i zaatnak in zeitindah kan hman lai timi ruah le tuaktan thiam a herh. 

2. Tangka Hman ah Zung Vuar Lo ding asi. Hmuh thiamnak in hman thiam a herh deuh. Hmuh an thiam ko nain, hman an thiam lo ruangah, USA ah "bankruptcy" a phanmi-minung minthang a thawng in an um. Mike Tyson te hna, Michael Jackson te hna le Hollywood Actor le actress tampi an lo ko hna.

3. "Kan kawl ve lai, kan hman ve lai" timi ruahnak hi a dik lo. Zeicatiah kan nun paoh ahcun kan hmang lai timi a fiang nain, kan hmuh than lai timi a fiang lo. Hmuh lo khawh asi. 

4. Semrel le zungvuar lo aherh. Asinain tongte semrel in semrel cu hruh pakhat asi. Mifimmi cu ningcang lo in thil an hmang bal lo. An hman tikah sullam ngei tein an hmang. Semrel caan an thei i, hman caan an thei. Cucu "budget" suai thiam bia asi. 

Semrel hi sikhiarh he aa khat lo. Sikhiarmi cu vawleicung ah sifak bik an si. Semrel timi cu, thil a siloning tiang hmang lo in ralring tein hman tinak asi ko. Semrel ruangah mei van sian lo tiang hna um lo ding asi. Aherhnak ah van ding. 

Tii, mei le gas hman zia thiam a hau. Duh paoh in na hman ahcun na tangka cu aa zuk ziahmah ko lai. Na theih setsailo tein an lo dih ko lai (Kan mah chungkhar kongah nai ah tii ah $401 a chuak. Thla 3 in phawt tikah thla khat ah $133.66 asi. Mei ah $200 asi. Gas sh 36 asi. Azapite fonh tikah $369.66 adih cang. Hi zawn ah tii tlawm deuh te hman, mei tlawm deuh te hman, tisa hman te hna thumh deuh vak ahcun tampi a man aa dang kho cang.

     5. Priority tuah thiam a hau. Cucu "Thil a biapimi thim thiamnak" ti asi. Minung tampi cu, "Duhmi le Herhmi" kan then thiam tawn lo. Cu thil nih chungkhar ngandamlonak a chuahter.
      Mirang nih "   Want Vs. Need" tiah an ti.

     Hi principale hi kan fian a herh. Chungkhar ah duhmi le herhmi a tam tuk. Chungkhar caah a tha dingmi tuah ding a tam tuk. Asinain kan duhmi (want) tu kha tuah lo in, kan herhmi (need) tu kha tuah a herh. Want kha tam deuh na tuah ahcun need na tuah kho ti lai lo.

          Tahchunhnak ah, Innchungkhar caah todan le TV maw abiapi deuh? Tisa um aa rawkmi remh dah? Innchungkhar tamhmawih maw abiapi deuh rawlchumhnak Stove aa rawkmi remh dah? 

                     Need (herhmi) zong aphun a tam tuk. Cu vialte na tuah khawh lo tikah “need” chung zongah ah khan zeidah tuah hmasat ding? Zeidah a biapi deuh timi “priotize” tuah thiam a herh. Tahchunhnak ah, khuasik asi i, cu liio ah na TV a rawk. Computer a rawk. Motor a rawk. Na tisapung a rawk. Remh viar an hau. Zeidah na remh hmasat lai?

    6.  Joseph Kan Si Maw? timi ruah a herh.  
      Ramdang ummi Laimi chungkhar tampi cu tangka lei ah kan ngan a dam hna lo. Nulei le palei bawmhnak kongah kan buai tuk hna. Lailei chungkhar ruangah ngandamlomi kan tam tuk cang. Cucaah ruah a herhmi cu, Joseph tuanbia asi. 

Laimi kan chungkhar nih Joseph he akan tahchunh. Asi taktak.

Kan si awk zong asi. Ramdang kan kalmi hi kan chungkhar le
miphun khamhnak ding caah asi kho. 

A pawimi cu Joseph chungkhar le unau nih Joseph harnak a 
tuarmi an theihlomi le an ruah ve lo mi asi. 

Josepth cu amah le chungkhar zong tha tein a zohkhenh hna i, a
khamh hna bantuk in, apa le a unau vialte zong a khamh khawh 
hna. Mah chungkhar khamh hmasatlo in Lailei chungkhar le 
unau lawng kan khamh sual hna ahcun, tangka ah chungkhar 
ngandamlo a fawite.

   

7.   Laimi le Chungkhar Bawmhnak. Chungkhar kongah alaihtheih hi fim asi caah alaih a theimi si a herh.

(a)  Laimi cu chungkhar aa thitlak chihmi miphun kan si.

(b)  Nu nih pa lei chung kong theihthiam a biapi.

(c)   Pa nih nu lei chungkhar kong theihthiam a biapi.

(d)  Zatceu cio in kan bawmh hna lai timi hi, “Theory” cun a tha nain “Practical” ah thiltha lo asi. A herh deuhmi le chambau deuhtu bawmh kha thiltha asi.

8.     Bank Account Ser Tikah

(a)  USA ah account phun (3) in ngeih khawh asi. Business, personal le joint ti an si. Nuva tampi cu joint account an ngei. Joint account ngeih hi a tha. A tliang. Tangka thazaang aa hlum caah chungkhar caah a tha khun I a cak khun. Cun ahohmanh lunghrin awk um lo tein tangka lohnak aa thei kho. Lih chim le dinlonak a um belte ahcun joint account hi nuva sikcaknak le buainak asi ve.

(b)  Cucaah USA ah nuva tampi cu joint account an ngei kho lo. A ruang cu tangka hman an duhning aa khahlo caah asi. Acheu an zung a vuar, a cheu an semrel caah asi.

   
    (c) Cucaah nan chungkhar ngamdamnak ding caah zeitindah account kan I ser lai timi kha tha tein ruah a herh. Tangka lutchuak tha tein tuak lo le bill tha tein tuaklo ahcun, thla chiar minus piah khawh asi. Voikhat minus piah tikah $35 cung lengmang dantat asi i, kum khat ah dollar a thawng in cawi khawh asi.
      

   (d)  Nu le va hi, tangka kongah lungthin aa khah a herh. “Khuapi thurual tluk lo tionak, chungkhar thurual tluk lo pamnak” an ti bantuk in, chungkhar kan ngan a damnak ding caahcun “nu le va hi, tangka hmuhnak le hmannak ah kan fian le kan I khah a herh.” Cu kan fian lo ahcun chungkhar damnak aum kho lo.

9. Mah caah Joseph Si Aherh

USA ah kum 65 ah nan pension te hna lai. Midang ca le chungkhar ca lawng i Joseph na si i, nangmah pumpak caah Joseph na si lo ahcun, na cai taktak te lai. Cucaah chungkhar sahlawh cingla bawmh cu a tha/herh nain, nangmah caah “Future Financial Plan” zeidah nan ngeih timi tuak a hau. Tangka kongah tinhmi le timhmi na ngeih lo ahcun, "Nan Innchungkhar cu a ngan a dam bal lai lo." 

Tangka ah chungkhar a ngandammi na si khawhnak ding caah, na umnak ram riantuan ning le thilti ning na fian a herh. Atanglei thil (3) hi na ruah a herh. INVESMENT zeidah na ngeih? Na hmuhmi na hmang dih maw. Zeizat tal na khawng maw?

(a)  Social Security zeizat dah na khawn cang? Social umlomi rian sau tuk na ruan ahcun k.65 na si tik ahcun na lo ko lai (Laimi pastor tampi hi, 401K zong um lo; social security zong pe lo le benefit umlomi rian an tuan hna i, kum 65 si tik ahcun, food stamp zungah dongh khawh cio an si). 

(b)  Retirement (401 K) zeizat dah na khawn cang?

(c)   Na riantuanmi hi 401K a um lo ahcun rian na tuan khawh lo tikah na donghnak cu Food Stamp zung asi te lai. Cucu fian cia a herh.

(d)  Na pension hnu ah nangmah hi Joseph taktak maw na si? Alem dah na si timi an fianh te lai.

Joseph cu harnak tampi a tuar nain, Egypt ram ah nupi le telefa a ngei. Bawi rian a tuan. Egypt rumnak vialte cu amah ta asi ti tluk asi. Gen. 47:5-6 ah Pharoah nih hi ti tiang in nawlngeihnak a pekmi pa asi: “Egypt ram cu a dihlak in nangmah nih na duh ning in tuah ko. Na chungkhar cu ramchung a thatnak bik hmun ah umter hna." Cucu Joseph taktak cu a si. Chungkhar an ngan a dam taktak. Kan nih Laimi Joseph kan sining hi, chungkhar tampi cu tangka lei ah kan ngan a dam hna lo i, USA umnak hmanh in Laitlang tlun hna a duh deuhmi um asi cang. Cu tiang cun Krihfa chungkhar hi tangka ngandamlomi tampi um asi. 

Nang le kei teh chungkhar kan khamh kho hna maw? Kan mah te kan i khamh kho maw? Tangka ah kan chungkhar ngan a dam maw? 

Zeizat Dah Na Man Te Lai? 

Rev. Chan Thawng Lian catialmi chung in-US minung kum 65 a hung tlingmi dihlak ah hitin asi an ti:-

(a)  100 ah 85 nih dollars 250 an nei lo.

(b)  100 ah 45 cu sahlawh bochan in an nung.

(c)    100 ah 30 cu cozah bomhnak in an nung.

(d)  100 ah 23 cu rian an tuan i an nung.

(e)  100 ah 2 lawng an i khonmi ciami in an i cawm kho.

(f)    Cubantuk kum 65 minung cu zuar hei siseh law $ 100 an man lai lo. Rian a tuan lo ruangah siloin a tuanmi vialte in a hmuhmi tam deuh cu phaisa karh ah a pek dih caah a si. 

Cucaah kum 65 na si tik ah, na man khi zeizat dah asi te lai timi cu, atu ca na rel dih bak in tuak khawh asi cang. Cucu na tuak khawh lo ahcun, tu chun ni ah, Krihfa innchungkhar nih tangka ah nan ngan a dam lo timi a fiang. 

Biafunnak

Chungkhar ngan a dam khawhnak hnga ding caah, “Budget Plan” “Financial Plan” hi chungkhar kip nih tha tein ngeih a herh. Nangmah nih na ngeihlo ahcun Pathian nih an ser piak lai lo. Pathian thluachuah khan a co hnga tluk in na co lai lo. Cucaah nule vat ha tein khuaruah le kan fale chan ca tiang Financial Plan ngeih a herh.

1.       Na ngeihlo ahcun a herh tuk dah ti lo cu leiba cawi hlah.

2.      Leiba na cawi tikah cham caan te ah cham I zuam.

3.      Credit card, inn man, motor man pek dingmi vialte lakah a karh a sang cemmi kha tam cem in pek I zuam. Cuticun interest ah tampi na save lai.

4.      Inn kha kum 30 na cawk zongah kum 10-15 karh ah pek khawh i zuam.

5.      Leiba na cawi hlan ah zeitindah ka cham than khawh lai timi ruat cia. Na ruah cia lo ahcun leiba nih sal ah an hren lai.

6.      Debt Free (Leiba ngeilo tein um) cu sal pakhat in luat asi ti kha thei.

7.      Tii, mei, gas semrel tein hman I zuam. Zungvuar tuk in hmang hlah.

8.     Rawl/eidin uihter hlah. Ahleivuangmi hlolh hlah

9.      Rawl na chumh/na eidin tikah thaizing ca va ruat rih. Voikhat khim tuk ei zong ah thaizing ah rawltam caan a ra lai timi va ruat

10.  Riantuan awk na ngeihmi te rian ngeih peng I zuam. Zeicatiah rian na ngeihlo zongah bill nih cun an hgnak lai lo. An ngaithiam lailo.

11.   Kan kawl ve lai, kan hman ve lai timi cu “Financial Plan” asi lo. Na nun ahcun na hmang hrimhrim lai timi a fiang. Asinain na kawl lai I na hmuh ko lai timi cu a fiang lo mi asi.

12.  Pathian caah siseh, midang bawmhchanhnak ah a si a khiarmi va si hlah. Asinain tangka na hman tikah, sullam ngei tein hman I zuam.

13.  Atu ah kum 65 hnu ca na khawnmi a um lo ahcun, 65 hnu ah zeidah ka lawh te lai timi va ruat.

14.  Thaizing ah tangka ka kawl te lai timi va bochan hlah. Thaizing cu na caah ara ti lo kho men.

15.   Na tefa caah leiba a rohta mi silo in ngeihchiah a rohta mi si cu nusal pasal rian asi ti va thei (Phungtlukbia 13:22)

Chungkhar damnak ding caah cun, Pathian tih, Amah bochan le zumh hmasat a herh. Cun taksa, thinlung le thlarau dam a herh i, taksa le thinlung a dam khawhnak ding caah, "tangka ah a ngan a dammi chungkhar" si a herh taktak. Tangka ah chungkhar ngan a dam lo ahcun, thil viatle ah a buai dih cang. Cucaah Krihfa chungkhar asimi paohpaoh nih cun, tanka hman zia (budget) hi thiam a herh hringhran. 

---------------------------------------------------------------------------

Chinchiah:

Hi capar hi, Rev. Chan Thawng Lian tialmi ca chung  le tangka kong research an tuahmi ca tampi chung in khawmh i tialmi asi. Rev. Chan Thawng Lian tialmi ca hi, hi capar chung in zohchihmi asi.

Money, Possession, and Eternity by Randy Alcorm, 2003; Good Stewardship by Rog Rogers, 2006