"Hmuh lei nakin pek lei ah lunglawmhnak a um deuh" (Lamkaltu 20:35)Mirang Bible-King James, NIV, Living Bible, RSV ahcun "lungmawhnak" timi aiah, "thluachuahnak" timi an hman. Cucaah "Hmuh lei nakin pek leiah thluachuahnak a um deuh" ti zong in kan chim khawh. Lunglawmhnak cu thluachuah nganbik pakhat a si i, aa khat khan an si ko.
Jesuh bia hi vawlei sipuazi mit in tuak ahcun, zumh awk a tha lo. Zeicatiah sipuazi mit cu-hakkauhnak, duhfahnak, midang nakin rum duh deuhnak, miak duhnak lawngte a si caah asi. Asinain hi bia hi, thlarau mit in zoh lawng ah a hman khomi a si. Zeicaitah thlarau mit cu-dawtnak, siaherhnak, hngakkar tenhnak, nun hrawmhnak, pekchanhnak, siannak, zaangfahnak tibantuk hna an si caah a si.
Khuaruahhar ngai a simi cu biaknak kip zoh tik ah, peknak thinlung ngeih ding le pek taktak hi a kan cawnpiak. Cucaah Christmas, Hanukkah le Kwanzaa tibantuk te hna hi, midang peknak kong lawngte a si. Santa Claus tuanbia te hna zoh tikah, peknak nun a ngeimi hna an i lawmhnak kong a si. Biaknak caan sunglawi ah hin, thlarau nun a ngeimi hna nih cun, an hawikawm le siaherhmi tete kha an pek tawn hna. An thenh tawn hna. Hi bantuk caan ah a fiang bakmi cu, "Pekmi zong an i lawm i, petu zong an i lawm taktak ve." Khi bantuk caan ah, minung lawmhnak khi a rak sang deuh khun i, a hmutu nakin petu hna thinlung ah lawmhnak a tam deuh ti a si. Card pakhatte hmanh nih lunglawmhnak khi a santer khawh tuk caah, Christmas card te hna i thenh a si.
Tuchan ah fimnak a thang i, science zong a thang ve. "Peknak ah hin lawmhnak a um taktak hnga maw timi hi scientist nih minung thluak ah hniksaknak an tuah i, peknak ah hin lunglawmhnak a rak um hrimhrim ko timi kha an hmuh" tiah Psychologist Today timi ca ah an tial.
Research tuahtu cu social psychologist Liz Dunn timi nu le a hawile an si. Cu hna nih an hmuhmi cu, "Minung nih hin midang ca i an i pek tik ah hin a buaktlak cun an i lawmhnak a sang deuh ko" tiah an ti. Dunn le a hawi le nih U.S Citizens 600 an hniksak hna i, mah ca lawng bak i tangka a hmangmi nakin midang caah a hmangmi hna hi, an i lawmhnak a sang deuh an ti. Cu an hniksakmi hna cu, mirum sifak thimlo in hniksak an si. Asinain a phichuak aa khat i, midang caah tangka a hmang i, a hlo siangmi paoh kha an i lawm deuh ko an ti.
Hi hniksaknak hi University of British Columbia ah an tuah. An tuah ning cu hitin a si. Tangka aa telmi cakuat bawm kha siangngakchia an pek cio hna. An cahmi hna cu hitin a si:
1. Siangngakchia cheukhat cu tangka an pekmi hna kha cu ni zanlei 5 p.m hlan ah nang mah caah na hman lai tiah an cah hna.
2. Siangngakchia cheukhat cu an pekmi hna tangka kha cu ni zanlei 5 p.m hlan ah midang caah na hman lai tiah an ti hna.
A cheu tangka bawm ah$5 an chiah. A cheu ah $20 zong an chiah. Tangka a tlawmtam nih, minung thinlung kha a danter lo ti a si. Midang caah a hmangmi poah kha an i lawm deuh ti a si.
Phundang ngai a simi cu, cu university lila in siangngakchia bu pakhat kha bia an hal hna. "Tangka na ngeihmi khi nangmah ca i na hman ah maw na nuamh deuh hnga? Midang ca i na hman ah dah?" tiah bia an hal hna. An lehmi hna cu, "Midang ca hmannak in, mah ca hman a nuam deuh lai" tiah an ti.
A tawinak in chim ahcun, mi bawm kho ding le pechan kho dingmi dirhmun ah um ko nain, mi bawmh le pekchanh a duhlo i mah ca lawng aa ruatmi nakin, midang caah a pechanmi le nun siangmi tu hi an i lawm deuh ko tiah an ti.
Cucaah minung kong cawngmi scientist nih an timi cu, "Transcendental leaders support the benefits of giving" tiah an ti. Lai holh in cun, "Thlarau lungput a ngeimi hruaitu nih cun, pek lei ah hin miaknak a um ko tiah an ruah i, an cawnpiaknak zong cu bantuk cu a si" ti duhnak a si. "Transcendental leaders" timi cu "thlarau hi taksa he a dang deuh tein a um ko" tinak a si.
Science lei zong nih an hmuhmi cu, midang peklei ah hin lawmhnak a um taktak ko timi zong an hmuh. Khuaruahhar a simi cu, thlarau lei hruaitu tam deuh nih cun, midang peknak le thenhnak kong hi an cawnpiaknak ah an telh chih peng ti a si.
Tahchunhnak ah, Buddha bata ah an i tlaihmi tlaihtleng pakhat cu "thil hi pakhat le khat an i tlai" (dependent origination) timi hi a si. Dalai Lama nih, "Minung pakhat aa lawmhnak hi, midang an i lawmhnak he aa pehtlai" tiah a ti. Dalai Lama nih Ethics for New Millennium cauk ah, "Lunglawmhnak hi thilri in aa thawk lo;n chunglei lungthin tak tein in thukpi in midang i lawm ve hna seh timi zawnruahnak ngeihnak in aa thawk" tiah a ti. Dalai Lama nih a hmuhtonmi cu, "Minung pakhat nih midang herhbaunak kha ruat lo in, amah nuamhnak lawngte a ruahnak nih, a pumpak caah zungzal nuamhnak ngeih dingmi kha a kham" tiah a ti.
Cucaah India ram zalawnnak pa timi Mahatama Gandhi nih, mah le mah hi zeitindah kan i theih khawh bik ti ahcun hitin a si: "Nangmah le nangmah kha na theih khawh bik nak ding cu, midang caah na tuanmi rian zoh in theih khawh bik a si" tiah a ti. Midang caah zeitluk dah ka pek? Zeitluk dah ka sian timi tu hi, minung sinak tahfung a rak si ko.
Martin Luther King Jr., zong nih hin, midang pekchanh hi zeitluk in dah man a ngeih timi kha a rak chim tawn. A thawngtha chimmi a tha bik pakhat "The Drum Major Instinct" timi ah King nih a chimmi cu, "Pumpak lianhngannak le midang ca riantuannak hi a chungmuru ahcun aa tlai dih" tiah a ti. Duhfah hakhauhnak le mahzawn lawng ruahnak ruangah, ram khat le ram khat raltuknak in a khatmi vawlei ah hin, a tha bikmi drum (khuang) sinak ding caahcun, pumpak thatnak kha hlawt i midang ca riantuan le a dinfelnak (justice) tuah hi a si ko" tiah a ti. "Mi vialte mi lianngan si khawh a si, zeicatiah mi vialte nih midang caah rian an tuah khawh caah a si" tiah a ti ve.
Hi bia hi, King nih a Krihfabu Atlanta's Ebenezer Baptist Church ah a rak chim. Biapi taktak a a chimmi cu, "Keimah cu midang nih fawi tein ka thei zungzal hna sehlaw ti kan duhmi cu-midang bawmh aa zuammi pa a si; midang ca riantuanmi a si; midang pek a duhmi a si" ti hi a si ko rak ti. Thawngtha a chim dih hnu thla hnih ah King cu meithal in an kah i a thi. King nih ramkip theihmi hruaitu ngan a si nak hi Nobel Prize a hmuh ruang ah silo in, "Midang ca riantuan duhnak nunnak a ngeihmi ruang tu ah a si."
Martin Luther King Jr., zong nih hin, midang pekchanh hi zeitluk in dah man a ngeih timi kha a rak chim tawn. A thawngtha chimmi a tha bik pakhat "The Drum Major Instinct" timi ah King nih a chimmi cu, "Pumpak lianhngannak le midang ca riantuannak hi a chungmuru ahcun aa tlai dih" tiah a ti. Duhfah hakhauhnak le mahzawn lawng ruahnak ruangah, ram khat le ram khat raltuknak in a khatmi vawlei ah hin, a tha bikmi drum (khuang) sinak ding caahcun, pumpak thatnak kha hlawt i midang ca riantuan le a dinfelnak (justice) tuah hi a si ko" tiah a ti. "Mi vialte mi lianngan si khawh a si, zeicatiah mi vialte nih midang caah rian an tuah khawh caah a si" tiah a ti ve.
Hi bia hi, King nih a Krihfabu Atlanta's Ebenezer Baptist Church ah a rak chim. Biapi taktak a a chimmi cu, "Keimah cu midang nih fawi tein ka thei zungzal hna sehlaw ti kan duhmi cu-midang bawmh aa zuammi pa a si; midang ca riantuanmi a si; midang pek a duhmi a si" ti hi a si ko rak ti. Thawngtha a chim dih hnu thla hnih ah King cu meithal in an kah i a thi. King nih ramkip theihmi hruaitu ngan a si nak hi Nobel Prize a hmuh ruang ah silo in, "Midang ca riantuan duhnak nunnak a ngeihmi ruang tu ah a si."
Peknak hi, nun siannak in aa thawk. Bible nih a kan cawnpiakmi cu "Nun va siang law na rum lai" ti a si (Phungthluk 11:25). "Tinsih chih in nun le khiarhcar tu hi chamhbaunak a si" (Phung 11:24). Nun a siang lo mi cu hmuh lei lawng an duh. Hmuh chin lengmang an duh. A chuak lei an siang lo. Nun a siangmi cu an ngeih lo zong ah an siang ko. Nun siangmi cu, an siang i an pek. An pek i an i lawm. An i lawm i an pek chinchin. Cuticun an i lawm deuhdeuh. "An ngeih ruang theng ah an pek silo in, peknak ah hin, lawmhnak a um" timi kha an fian caah a si. Cucaah, an ngeih zong ah an pek hna i, an ngeihlo chin te zong an pek ko hna.
Hnek chawm tuk in pek ahcun lawmhnak a um lo. Siang tein pek lawngah lawmhnak a um. Cucaah cheuhra cheukhat siseh, biakinn ca siseh, thawhlawm siseh, thawhbur siseh, khua, tlang le ram ca ah siseh "siang te le lungtho" te in pek a tha. Siannak le lungthawhnak um lo pek cu, kan pek ko nain, lawmhnak a um. Kan pek cia cung ah, ngaihchiatnak le lungnuamhlonak tu a chuak. Pekmi zong an i lawm lo. Pathian zong aa lawm hlei lai lo.
Siannak lungthin ngeih hi peknak ah a herh bikmi a si. Siannak lungthin ngei lo in tuahmi cu, thil tha a rak si lo. Thluachuahnak zong a silo. Zeicatiah siannnak lungthin ngeih cu thluachuahnak a si (Phung. 22:9). Cucaah nun sian a hau. Pumpak in chungkhar in khua tiang nih nun sian a hau. Cun Krihfabu zong nun a siangmi Krihfabu a si a herh. Krihfabu zong a khiarmi Krihfabu cu chawva a ngeih le a rum hmanh ah, thlarau leiah sifak an si. Cucu philhlo a hau.
A khiarcar tukmi cu, mi thenhpek zong an siang lo. Biaknak, khua le sang le zawl ca zong ah pek an siang lo. Sifak santlailo pek zong an siang lo. Acheu cu an mah ca zong hloh an siang lo. Cu bantuk mikhiar cu mi sifak an rak si. Mirang phungthluk ah "Vawleicung sifak bik cu a khiar bimi khi an si ko" ti a si. Khiarh i hman sian lo cang ahcun sifah a si ko cang.
Si khiarh le nun sian lo te hna hi lungthin sualnak phun khat an si. Bible ah, Lazarus le Mirum pa tuanbia kan theih dih. Mirum pa kha Lazarus cungah sualnak le chiatnak pakhat hmanh a tuah bak lo. Asinain a rum ko nain, pekchanh a sianlo caah le sifak zaangfahnak a ngeihlo caah "lungput sualnak" (moral sin) a tuah. Cucaah a comi cu Hell asi ti kan hmuh. Sifak santlailo zawnruahnak ngeihlo te hna hi, lungthin sualnak pakhat a si i, lawmhlonak a rak si. Cathiang nih a kan cawnpiakmi cu "Lunglawmmi si duh ahcun mi sifak kha va zaangfah hna" (Phung 14:21) ti a si. Sifak santlailo zaangfah te hna lawmhnak a si.
Mirum tampi cu, tangka an ngei ko nain an i lawm kho lo. A ruang cu, an haak a kau. Mah karkalak huih le mah cangai khoih in an tang. Sualnak an tuah lo zongah, nun an sian lo i pekchanh an sian lo ahcun, an caah lawmhlonak a si. Mirummi hna caah an i lawmhnak ding lam pakhat cu, midang pek le sifak bawmh hi a si. Rum ruang ah lawmh a si lo. Midang ca nun ruangtu ah lawmh deuh a si. Cucaah "Tangka nih lawmhnak a caw kho lo" (Money cannot buy happiness) tiah an ti nak a si. Tangka in zeitik hmanh ah lawmhnak cawk va tim hlah. Na caw kho bal lai lo. Na ngeihmi hnihkhatte tu hawi nun va hrawmh hna law na lawm deuh ko lai.
Cucaahcun Jesuh nih, "Hmuh lei nakin pek lei ah lunglawmhnak a um deuh" tiah a timi hi, Jesuh nih a liamcia kum 2000 deng ah a rak chimmi a si nain, tu chan science nih a dik bak tiah an ti cang. Psychologist nih a dik tiah an pawm i, mifimmi le hruaitu tampi nih an pawm. Cucaah hi bia a fiangmi cu, an si a khiar kho lo. An rum zong ah an pek i, an si a fah zong ah "Nuhmeinu chawpek in an pek thiamthiam ko."
Cucaah lawmh na duh ahcun, midang asiloah Krihfabu le bu dangdang caah pek va zuam law na lawm ko lai. Khualtlung mileng kha va thenpe ko hna. Khual sunghar kha va pe ko hna. Sifak santlailo, innlongeilo, mizawfak, thawngtla, hmeinu hmeipa le ngaktah buangro kha va pe ko hna. Lihnin, innkang meitet, thlichia, tilian meisul a tongmi hna caah va pe ko. Abikin na sia a herhmi kha va pe ko hna.
Na pek tikah a kir than ding ruahchannak in va pe hlah. Hmuh than ding le thluachuah hmuh ruah ah va pe hlah. A kir than lo ding le hmuh than ti lo dingmi ruahchannak he, siannak in va pe ko. Na pek tik ah midang caah thatnak um sehlaw, an i lawmhnak si ve seh tiah, dawtnak le siaherhnak te he va pe ko hna. Na siaherhmi kha va pe hrimhrim ko hna. Cu ti na tuah ahcun na ngaichih bak lai lo. Hihi va philh hlah. Siannak lungthin he pekchanhnak nih nangmah kha an thlen khawh i, vawleipi zong a thlen khawh.
Pek kan ti tikah, tangka, tiirawl le thilri lawng a si lo. An herhnak ah bawmhnak in, caan, thazaang, hmurka le ruahnak zong a si ve ko. Aphunphun pek khawh a si. Mi nih a ken pek bang in midang zong pek ve le hrawmh ve a herh. Nun hrawmh le nunnak chang cheuh a biapi tuk. Cucu lawmhnak hrampi taktak a rak si.
Asi ahcun lawmh na duh maw?
Na duh ahcun "Midang caah rian va tuan law, mi dang kha va then hna le va pe ve hna. Cucun na lawm chin lengmang lai. Zeicatiah "Hmuh lei nakin pek lei ah lawmhnak a um deuh" caa a si!!!
------------------------------------
Hnek chawm tuk in pek ahcun lawmhnak a um lo. Siang tein pek lawngah lawmhnak a um. Cucaah cheuhra cheukhat siseh, biakinn ca siseh, thawhlawm siseh, thawhbur siseh, khua, tlang le ram ca ah siseh "siang te le lungtho" te in pek a tha. Siannak le lungthawhnak um lo pek cu, kan pek ko nain, lawmhnak a um. Kan pek cia cung ah, ngaihchiatnak le lungnuamhlonak tu a chuak. Pekmi zong an i lawm lo. Pathian zong aa lawm hlei lai lo.
Siannak lungthin ngeih hi peknak ah a herh bikmi a si. Siannak lungthin ngei lo in tuahmi cu, thil tha a rak si lo. Thluachuahnak zong a silo. Zeicatiah siannnak lungthin ngeih cu thluachuahnak a si (Phung. 22:9). Cucaah nun sian a hau. Pumpak in chungkhar in khua tiang nih nun sian a hau. Cun Krihfabu zong nun a siangmi Krihfabu a si a herh. Krihfabu zong a khiarmi Krihfabu cu chawva a ngeih le a rum hmanh ah, thlarau leiah sifak an si. Cucu philhlo a hau.
A khiarcar tukmi cu, mi thenhpek zong an siang lo. Biaknak, khua le sang le zawl ca zong ah pek an siang lo. Sifak santlailo pek zong an siang lo. Acheu cu an mah ca zong hloh an siang lo. Cu bantuk mikhiar cu mi sifak an rak si. Mirang phungthluk ah "Vawleicung sifak bik cu a khiar bimi khi an si ko" ti a si. Khiarh i hman sian lo cang ahcun sifah a si ko cang.
Si khiarh le nun sian lo te hna hi lungthin sualnak phun khat an si. Bible ah, Lazarus le Mirum pa tuanbia kan theih dih. Mirum pa kha Lazarus cungah sualnak le chiatnak pakhat hmanh a tuah bak lo. Asinain a rum ko nain, pekchanh a sianlo caah le sifak zaangfahnak a ngeihlo caah "lungput sualnak" (moral sin) a tuah. Cucaah a comi cu Hell asi ti kan hmuh. Sifak santlailo zawnruahnak ngeihlo te hna hi, lungthin sualnak pakhat a si i, lawmhlonak a rak si. Cathiang nih a kan cawnpiakmi cu "Lunglawmmi si duh ahcun mi sifak kha va zaangfah hna" (Phung 14:21) ti a si. Sifak santlailo zaangfah te hna lawmhnak a si.
Mirum tampi cu, tangka an ngei ko nain an i lawm kho lo. A ruang cu, an haak a kau. Mah karkalak huih le mah cangai khoih in an tang. Sualnak an tuah lo zongah, nun an sian lo i pekchanh an sian lo ahcun, an caah lawmhlonak a si. Mirummi hna caah an i lawmhnak ding lam pakhat cu, midang pek le sifak bawmh hi a si. Rum ruang ah lawmh a si lo. Midang ca nun ruangtu ah lawmh deuh a si. Cucaah "Tangka nih lawmhnak a caw kho lo" (Money cannot buy happiness) tiah an ti nak a si. Tangka in zeitik hmanh ah lawmhnak cawk va tim hlah. Na caw kho bal lai lo. Na ngeihmi hnihkhatte tu hawi nun va hrawmh hna law na lawm deuh ko lai.
Cucaahcun Jesuh nih, "Hmuh lei nakin pek lei ah lunglawmhnak a um deuh" tiah a timi hi, Jesuh nih a liamcia kum 2000 deng ah a rak chimmi a si nain, tu chan science nih a dik bak tiah an ti cang. Psychologist nih a dik tiah an pawm i, mifimmi le hruaitu tampi nih an pawm. Cucaah hi bia a fiangmi cu, an si a khiar kho lo. An rum zong ah an pek i, an si a fah zong ah "Nuhmeinu chawpek in an pek thiamthiam ko."
Cucaah lawmh na duh ahcun, midang asiloah Krihfabu le bu dangdang caah pek va zuam law na lawm ko lai. Khualtlung mileng kha va thenpe ko hna. Khual sunghar kha va pe ko hna. Sifak santlailo, innlongeilo, mizawfak, thawngtla, hmeinu hmeipa le ngaktah buangro kha va pe ko hna. Lihnin, innkang meitet, thlichia, tilian meisul a tongmi hna caah va pe ko. Abikin na sia a herhmi kha va pe ko hna.
Na pek tikah a kir than ding ruahchannak in va pe hlah. Hmuh than ding le thluachuah hmuh ruah ah va pe hlah. A kir than lo ding le hmuh than ti lo dingmi ruahchannak he, siannak in va pe ko. Na pek tik ah midang caah thatnak um sehlaw, an i lawmhnak si ve seh tiah, dawtnak le siaherhnak te he va pe ko hna. Na siaherhmi kha va pe hrimhrim ko hna. Cu ti na tuah ahcun na ngaichih bak lai lo. Hihi va philh hlah. Siannak lungthin he pekchanhnak nih nangmah kha an thlen khawh i, vawleipi zong a thlen khawh.
Pek kan ti tikah, tangka, tiirawl le thilri lawng a si lo. An herhnak ah bawmhnak in, caan, thazaang, hmurka le ruahnak zong a si ve ko. Aphunphun pek khawh a si. Mi nih a ken pek bang in midang zong pek ve le hrawmh ve a herh. Nun hrawmh le nunnak chang cheuh a biapi tuk. Cucu lawmhnak hrampi taktak a rak si.
Asi ahcun lawmh na duh maw?
Na duh ahcun "Midang caah rian va tuan law, mi dang kha va then hna le va pe ve hna. Cucun na lawm chin lengmang lai. Zeicatiah "Hmuh lei nakin pek lei ah lawmhnak a um deuh" caa a si!!!
 |
| Peknak nih vawleipi a thlen khawh ee (Ref. pinterest.com) |
