Victoria Camp le Laimi Tuanvo

Victotia Camp

Mi Zei Dah Kan Si? (Who we are?)

Meeting kan tuah dih hnu in le biakinn ah thawngtha kan i hrawm dih hnu in, Chin miphun nih kan ruah dingmi le tuak dingmi biahalnak (4) ka thinlung ah a chuahter.

(1) Lai (Chin) miphun hi zei dah kan si (Who we are?)

(2) CNF hi zei dah an si taktak? (Who they are?)

(3) Lai aa timi nih kan ram le miphun caah zei dah kan pek ve?

(4) Laimi nih kan tuanvo kan tuan maw?


Hi biahalnak hna hi, Laimi dihlak nih kan ruah a herh. Hi hna hi kan ruah lo ahcun, "Mi zei dah kan si ti zong kan fiang taktak lai lo i, CNF zong zei dah an si taktak?" timi kan fiang kho hlei lai lo.

Hi biahalnak vialte ka ruah hnu ah, Columbus meeting hi kan caah cun theipar tha a chuahtertu meeting ah ka ruah. Zeicatiah hi meeting ah zei hmanh thuhmi um lo in kan i hal hna i kan chim hna (Azapite cu ka tial lai lo).

Kan theih ballomi Camp Victoria ummi hna kan miphun ralkap (CNF) hna nunning taktak (real life) kha fiang tein a kan theihter.  Cu hlan ah mi tampi nih kan rak ruahmi cu, "CNF hi, ramdang nih an bawmh hna; NGO hna nih an dirpi hna; EU tibantuk cozah hna nih an bawmh hna le an i nuam tuk rua???" tiah mi tampi nih kan ruah. A cheu nih "Kah daihnak an tuah cang le bawmh an hau ti lo" timi zahzat kan si.

Camp Victoria ah caan sau ngai a thu dirmi nih, kan miphun ralkap hna an temtuarnak le harsatnak a chimmi cu, celh ding a si lo. Nu hrin fanu cio? Nuhrin fapa cio? Sining tha an duh ve ko. Cawnnak sang an duh ve ko. Ram dang ah kal in nun nuam tein nun zong an duh ve ko. A nuamhnak khuapi le hmunhma nuam ah um an duh ve ko nain, zei ca dah hi bantuk nunnak hi zei ca dah an rak i thim deuh hnga? timi ruah lo awk a tha lo.

Laimi tampi nih cun Victoria Camp kan ti ahcun, Laiza bantuk, Manapalaw bantuk in kan ruah men lai. A si naisai rih lo. A lang cun fingtlang aa dawh caah duh a nung ngai nain, a chung ah a thudirmi hna ca ahcun, harnak chim cawk lo an tuar (Hmanthlak zoh chih).

Victoria Camp timi cu, "Teinak Camp" ti asi nain, a chung ah tei dingmi ral tam tuk a um rih. Kawl ralkap doh hlan ah doh ding ral tam tuk an ngei. Sifahnak, tirawl-eidin harnak, zawtfahnak, khuacaan harsatnak, thilri-hnipuan ngeihlo, sianginn ngeihlo, biakinn ngeihlo, pastor ngeihlo, dumhau ngeihlo, thinphannak, ngeihchiatnak, lungretheihnak, lunglennak le hmailei zeidah kan si lai timi tinhmi ngeih awk a tha tuk lo mi....chim cawklomi ral doh ding an ngei.

An tuarmi harnak kan chim cawk lai lo. Tio le Lahva tikhu le khuasik an tuar. Chun ah nilin khua-al an tong. Innlo riahnak inn tha-thi le a um fawn lo. An innlo hna cu, Laimi sifak bik khua hmanh a tluk hna lo. An hruaitu pakhat nih, "Kan di hna cu, arfi thlapa rel khawh dih in an var ee. Thli cu hurhur in zalawng tein innchung ah an lut ko" tiah ati. Pastor quarter cu "Nichiar tii toih lo ahcun a buan tuk i a khu tuk ee" tiah a ti. Cu vial cun an innlo mitthlam ah suai khawh asi cang. Victoria Camp hmanh cu tluk asi ahcun, camp dang cu mitthlam ah suai khawh dih asi cang.

Cu dirhmun in "Kawl cozah he, Kawl ralkap he zei tin dah artlang in an dir khawh lai? Zei tin dah bia an i ruah khawh lai? Cabuai cung i biaruahnak ahcun "fmnak, thiamnak, hngalhnak lawng zong a za lo. Power (thazaang a herh)" timi hi Lai miphunpi kan fian a herh. Camp Victoria khi, Laimi caah kmiphun aiawhtu hna headquarter a si. Kan miphun thazaang khi Camp Victoria zoh in a lang kho.

Cucaah Victoria Camp hi, Laimi nih kan zoh sawhsawh ko lai maw? Khi camp khi, Kawl nih zei an rel lo ahcun nangmah le keimah zong zei ah a kan rel lo chih cia" ti kan theih a herh.

Camp Victoria ah caan saupi thudirmi Rev. Tluang Hre nih an harnak kong cu cat lo in a chim. CNF nih an harnak hi chim an duh lo i, a tuar tein an tuar ko ee. Kan miphun nih zeitluk in dah an har le an re a theih timi kan rak thei lo ee ati. A chimmi chung ah thinlung a khoih bikmi cu, "Nau a pawimi nu hna eidin a chiat ruang i thlano an theih tuknak, an damlonak, an kutke a hihnak le nau chuakka hnuk an i zaat lo nak le an vitamin baunak a chimmi ko" a fak khun in ka thei.

Karen le Kachin cu an rum deuh i, chan tampi ral an do kho. Chinland ah dothlennak a donghlonak ding caah, CNF kan fale an dam le an thawn a herh taktak. Chungkhar an khim le ngandam a herh taktak. Cucaah Laimi nih pumlawng lomi kan Chin ralkap hna le an fale zoh sawh awk an tha lo.

Ralkap van zoh rih hna u sih. Pa ralkap cu pa an si. An temtuar zong ah a zia deuh. CNF nu-ralkap ngaknu tete, thilri an ngeihlonak kong, eidin an harnak kong le ngaknu no tete an damlonak kong le an vitamin a baunak kong kan theih ahcun, mitthli a luang. Thinlung akuai. Upa thangthat awk tlak le hmaizah awk tlak taktak an si. Asinain an harnak kan hrawmpi tung hna lo ahcun zeidah a thahnem timi ka ruat. Nu nih nu kong theih deuh a si. Lainu hna nih zeidah nan tuah lai? Hi dothlennak ah Lainu vialte tel dih a herh ko hnga lo maw? Hmun kip um Lai nusal tha hna nih an harnak zei tin dah nan hrawmpi hna lai? Abik in ram rumthawng ummi Lai nusal tha hna nih nan chanh hna lai maw?

Rev. Tluang Hre ka halmi a ka chimhmi nih ka thinlung a ka kuaiter taktak. A chimmi cu hitin asi: "Camp Victoria in gospel team kal ding in hla kan cawng. Kan i tim tuah dih cang. Kal caan a rak phan i, 'Saya kan kal lai lo. Kan kal ngam lai lo' tiah an ti i an i leet viar ati. Cu tik ah, "Ziah nan kal ngam lai lo?" tiah ka van hal hna. An ka lehmi cu, "Saya, uniform lawng pei kan ngeih cu. Thilri thlennak hni le angki kan ngei tung lo an ka ti i, ka ngaihchiat bak hi ka celh lo ee" tiah a ti. Cu sining ruah ah, Victoria Camp i Lai nusaltha hna tuanbia cu kan fiang viar cang lai tiah ka ruat.

Ram tha kan um tik ah, voi tampi cu midang harnak khi kan ruat lo hrimhrim. Syria le Iraq ral ram te hna harnak, Kachin ram te hna harnak, a theih lawng kan theih i, ngaih nuam sawhsawh bantuk ah an cang. Asinain Victoria Camp harnak theih ahcun hnarno a tam. A celh in celh a si lo.

Rev. Tluang Hre nih a chimmi a tam lengluang. Cu chungah ka philh khawhlomi cu, hihi asi. Victoria Camp kan kal lai ah, "An har ngai le nan taklawng cun kal hlah u" tiah a kan ti i, heh tiah kan tuaktan hna i, facang tun 20 le chiti le zeidang eidin aphunphun he kan va phan. Ahmun kan phanh cu, an i lawm tuk. "Saya ra hlah u law, thaizing zeidah kan ei hnga? tiah pei kan khuaruah a har cang cu. Rasen tun (2) lawng a um cang ee" tiah a kan ti a ti. Meh kong cu chim ding a um lo. Rasen hmanh khim tein an ei lo ti a si caah.

Pastor cu ka hal. Nifatin zeidah an tuah? Zeitluk in dah eidin an har tiah. An harnak chim hi an duh lo nain, na ka hal caah ka chim ko lai:

"Victoria Camp ummi hna hi, an temtuar taktak ko. An dam lo caan ah si mum ei ding a um lo. Rai nih a fanh hna. Khuasik ahcun chum a zaam i, chun tiang khua chiat le that hi theih khawh a si lo. Asinain zingka tein ralkap cu an tho i, an i cer. An mah le an tuanvo rian cio an tuan. Chun nitlak din lo in an tuan peng ko. Lakphaktii din awk zong an ngei lo. Zarh khat ah lakphaktii hrai khat hmanh an ding kho lo ee ati. An eidin a chiat caah, an derthawm ngai ee. Lakphaktii hmanh zarh khat ah voikhat lawng an ding kho."

"An fel tuk. Keimah din ding ah tii in, coffee ka kenmi a um. Rawl a ka chumh piaktu CNF ralkap pa kha, ka tuah piak ve i, 'Coffee ding u sih" tiah ka sawm. A ka lehmi cu, "Kei ka hawi le an ding ve lo. Cucaah ka ding lai lo" a ka ti i, a ding duh lo. Cun kei zong ka ding kho ve ti lo. Cucaah kan pahnih nin dinglo in kan um. Ahnu ah, nu-ralkap tu kan va pek hna. Cuticun asi le ei zong ah kaa a thaw lo. Din zong ah kaa a thaw lo ee" tiah a ti.

Cucu an har lio caan zong ah, CNF nih ralkap upadi (code of military) fek tein a dirpimi le an zulhmi a si. Ralkap taktak nunzia cu, cucu an si awk a si. Mah lawng him le mah lawng khim a ngah lo. Khim ah khim ti, tam ah tam ti cu, ralkap tha hna lungput le nunnak asi. Cu CNF pa lungput bantuk tein CNF tampi an nun caah, nihin ni tiang Kawl cozah zong nih upat hmaizah awk tlak an si.

CNF ralbawi pakhat ka hal. Ramdang ummi CNF nan hruaitu upa hna hi zeitindah an i cawm cio? An har cio hna maw? ka ti. "Aw na ka hal cu te. An umnak cozah nih CNF an si ruangah, a hleice in an bawm hna lo. A cheu cu an har tuk ruangah nuleva aa thenmi zong an um. A cheu cu leiba torcheng in a ngeimi hruaitu zong an um hna ee...anih a nih te hna..Chungkhar zong rawk cikcek tiang in pei ramkhel rian an tuan cu. A cheu cu an dam lo le an har taktak. ian an tuan kho fawn lo. Cuticun nun sivang in a ummi kan hawi le an um ko. Asinain cucu kan i ruahchih bu tein ramkhel rian kan tuan ko ee" tiah a ti.

 Chungkhar ngei ve mi le harnak tampi ramdang ah a tuarmi ka si ve caah, ka theihthiam ngaingai. Ram hruaitu tampi hna cu an rum theng bal lo. Acheu cu an thih ah leiba zeimaw zat a thihtakmi ram hruaitu tampi an um ve hna.

CNF hruaitu tam deuh cu, an rak har ngaingai hna timi hi, keimah mithmuh a si ve. Zeicatiah ramkhel rian an tuan. Tangka kawl caan an ngei lo. Nifatin nunnak ah tangka a herh peng fawn. Tangka lo in nun a ngah lo. Lahkhah le an ei fawn lo. Cucu an dirhmun asi. Cu hmanthlak suai ahcun, an sining a fiang dih ko lai.

Cucaah Laimi dihlak nih kan mah tein bia kan i hal a herh cang. Victoria Camp i, pumlawnglo ummi kan nu le hmanthlak ruah a herh. Vitamin a bau taktakmi fano cawnmi nu le hna; vitamin bau taktakmi ngakchia chuakka hna; derthawm ngai in sianginn a kaimi ngakchia hna; Tio le Lahva tikhu le khuasiak lakah khua a sami ralkap hna; si mum khat din awk a ngeilomi raifanh le zeidang damlonak in a ril ko mi hna; zarh khat ah voi khat hmanh lakphaktii a ding kho lo mi hna; thilri thlennak a ngeilomi nu-ralkap ramdawtu tete hna......

Laimi u le nau dihlak nihin ah, question tampi ruah ding kan ngei. Kan tuanvo kan tlolh tuk sual maw? Laimi hi zeidah kan si? Kan ruahnak zeitluk fang dah kan si? Miphunpi ruahnak kan ngei kho ve lai maw? Kan ram le miphun cu Kawl miphun le cozah kut in him seh ti kan duh ah, zeidah kan pek ve? Kan i sensomi le pekchanhmi a um maw? Zeidah a hram kan saih ve?

Nang le kei nih kan mah pumpak, khua le tlang cio te lawng kan ruah ahcun, Chinland timipi khi Kawl nih an dolh dih ahcun, na khua, na tlang, na peng khi a him hlei lai maw? Kan khuaram a him lo ahcun kan miphun a him hlei lai maw? Kan miphun a him lo ahcun kan Krihfa biaknak le kan zumhnak cu a him hlei te lai maw?

Cu question cu tha tein i hal cio ahcun, kan miphun ralkap hna le an umnak khua hi, tanh lo awk a tha lai lo dah tiah ruat bu in!!!!!

Houston NASA Space Center Ah Caan Tawite

NASA Space Museum hmai ah an chiahmi 

Kan ngakchiat lio ah "Thlapa ah ringrang kung a um i, cuka ahcun zawngtumpi a um. Cu zawng a hmumi cu an thi" tiah Laimi pipu nih tuanbia an rak ngei. Cu zawng hmuh cu kan rak i zuam tawn i, mitfak in thlapa cu kan rak cuantawn.

Kan van upa deuh. A kum cu 1969 a si. Kum 4 fai ka si lio a si. "American nih thlapa an kai cang" timi an rak chim cu, ngakchia tuk kan si nain, minung thinlung ah phun dang taktak in a rak um. Kan khuaruah a rak har tuk. "Zawngtumpi cu an va hmu hnga maw?" ti khi ka rak ruat tawn.

Tangcheu ka van kai. Kan khua cu thlapa vaar caan ahcun a nuam tuk. Zan ah lente kan i celh tawn hna. Thlapa cu kan cuan. "American nih zei tin dah an kai khawh hnga?" ti kan ruat. Rocket in an kai ti cu, a kan chimh  nain "Rocket cu zeidah a si? Zeitin dah an zuan hnga?" ti cu kan rak ruat kho lo.

1984-85 College ka van kai. Physics ka lak. College ahcun Einstein's theory of general relativity; Newton's Three Laws of Motion, Laws of Gravity tibantuk kan van cawn tikah rocket riantuannak ning kong kan van fiang deuh. Physics ah a biapi taktakmi cu,  "mass-enerty pehtlaihnak, force, speed le velocity" tibantuk kong kan van cawn i, USA nih thlapa an kaining cang kong tiang kan van fiang. Asinain cucu cauk chung lawng ah a um i, lung a fiang kho taktak lo.

Pathian dawtnak in 1997 ah Dayton USA ka phan. Dayton ahcun, Air Force Museum lian taktak a um i cuka ahcun 1971 Thlapa kainak an rak hmanmi, Apollo 15 Module pi a um. Cucu ka hmuh tikah, "1969 i American nih Thlapa an kai" tiah an rak timi nain, ka khuaruah a har chinchin. Mah Apollo Module pi in zeitindah van ah an zuan i, zeitindah vawlei ah an rak kir than hnga?" timi ka ruah ah, nihin ni tiang ka lung nih a phan kho lo. Hi module pi an kahnak rocket pi hi zeitluk in dah a lianh hnga le a san hnga? ti zong ka ruat lengmang.

Pathian dawtnak in 2016, July 29-August 1  tiang, Houston khua ka va tlawng. Cu ka khua ah mi tambik nih an zoh cemmi cu Lyndon B. Johnson Space Center (JSC) ti a si. Cucu a tawinak in Jonson Space Center (JSC) ti a si. Cu are luhnak ca ahcun, Space Center timi ah luh hmasat a hau.

JSC hi hmun rawn kau taktak ah a ummi a si. Khua pakhat tia a si caah, ke in kal ding a fawi lo. Cucaah Space Center ah kan lut i, cuka cun tlanglawng in chawh a si. Cu tlanglawng ahcun "ngakchia he, upa he, nu he, pa he, a cheu cu ramdang in a rami tourist zong tampi an um. Hi hmun hi a kauh tuk caah, an mah le umnak zawntete in min an ngei hna. Ke in cun chawh ding ah a fawimi a si lo caah, tlanglawng in kal cio a si.

Tlanglawng a kallei hngahnak

Nilin lak ah hi tin tlunnak lei tlanglawng hngah cio a si

Park chung citmi tlanglawng fate

Museum Parking

Lyndon B. Johnson Space Center Tuanbia Tawi

JSC tleicia Pre. Lyndon B. Johnson upatnak caah min pek a si. JF Kennedy a thih hnu ah, Lyndon B. Johnson nih a van chawn i, amah chan ah hin USA nih Thlapa cungah an ke an rak chiah khawh. Space lei ah an thangcho i, Russia zong kha an rak tei hna. Cucaah amah upatnak caah JSC tiah min an peknak a si. JSC hi Houston nichuah thlanglei meng 25 hlatnak ah a um. Acre 1,620 a kau. Hmun rawn taktak a si.

Hi center hi minung nih space he pehtlai in thil tampi an theihhngalh khawh nak hnga ding caah tuahmi a si. Hi center hi Houston khua ah minung tam bik nih zohmi a si. Kum chiar te minung 18 million lengmang nih an zoh. Minung 925 rian an tuan. Pumpak income 36 million a si i, Houston are ah $73 million tluk hi Space center thawng in a lut ti a si. Kum khat saya/sayama le siangngakchia 100,000 lengmang nih an zoh.

Educational complex and space museum timi inn ah vancung thilri (space artifacts) he pehtlai in thilri a um. Hi hmun hi vawleicung pumpi ah Thlapa vawlei le lung tam bik an chiahnak a si. Hi ka hmun ah hin, minthangmi NASA Mission Control, International Space Station Mission Control, astronaut training kainak le NASA Johnson Space center hna le SATURN V rocket zoh ding an um.  Hi hmun cu fimnak a sannak bik hmun thilri a tling. USA fimnak hi, kan lungthin nih a phan kho lo.

Hika museum ah hin atanglei minthang NASA thilri hna an um:-

Lunar Module a lem;
Mercury 9 Capsule (Faith 7)-Gordon Cooper le Pete Conrad citmi
Apollo 17 Command Module-Gene Cerman, Ronald Evans le Jack Schimitt citmi
Lunar Rover Trainer-(Thlapa cung kainak caah training kainak)
Lunar Samples Vault
Skylab 1-G Trainer
Apollo-Soyuz Test Project docking module trainer (vancung i rocket a va bunhnak training kainak

Apollo Mission Control Inn

Mission Control Facility

A pakhatnak bik ah "Mission Control Room" a hlunmi kan va zoh. Minung kan tam caah, sau ngai kan i tlar hnu ah kan lut kho. Kan i tet ngai. Inn lianpi a si. A san zong a sang. Cung dot bik ah control room cu a um. Totan tanpi an rak umnak innkhan a si. An rian aa dang cio. Hi ka innkhan in,  astronaut pawl vancung i an zuan lio ah, vawlei in flight directors nih TV, radio, transmissions, computers le monitor dangdang in, a hei pehtlaih hna i a lang in a herhmi a hei chimhnak hna hmun a si. Harnak le rawhralnak pakhatkhat an ton sual zongah, zeitin dah tuah ding timi kha an hei chimh hna. An thilri cu tu chan thilri he epchun ahcun, an chia ngai ve ko. A songkawrawng ngaimi an lo.

Flight Operation Director thutnak a si

Mission Control room a si

Neil Armstrong thlapa cung a rak tum lio

USA le Soviet Union ram pahnih, Thlapa phanh hmasat an rak i zuam lio ah hi room hi a rak biapi taktak. July 20, 1969 ah US astronaut Neil Armstrong le Edwin Aldrin, Jr., nih Apollo 11 in an rak zuang i, Thlapa vawlei an rak lamh khawh. Vawlei ah tuanbia thar an rak tial. Minung nih mit lawng in hmuh khawh a si men lai tiah ruahmi le hlanlio ah "pathian" bantuk in an rak biakmi Thlapa cu minung ketang ah a um than cang. A mak taktak. Armstrong cu Thlapa vawlei ah ke a thla hmasatmi pa a si. Cu hnu ah US astronauts hna nih Thlapa hi voi (5) an rak kai than. Tlapa kainak cu 1972 ah an rak ban i, nihin ni tiang an kai than ti lo. Cu vialte le a dangdang vancung zuannak vialte hi, hi mission control in an rak control.

Astronaut pawl thilthuam a si

A chung kan um lio ah, mission center kong chimtu an um. Bia kan halmi vialte a kan leh dih. Zohtu an tam tuk caah, phukhat hi minutes 15 tluk lawng caan kan ngei kho i, kan chuak than colh. Kan ngakchiat lio i, "American nih Thlapa an kai cang" tiah an rak ti i , kan khuaruah a rak har tuk lio kha ka hei ruat than. Liamcia kan ngakchiat lio, Thau khua in Thlapa lai lio kan cuanh lio kha mittlam ah a cuang tuk hringhran. Hawikawm hlun zong ngaih an um tuk hna.

NASA Space Center kan kal ni cu, minung nih Thlapa an lamhnak in, kum 46 a liam cang. Mission control zong cu museum ah an hman cang. Thlapa vawlei a lam hmasatmi Neil Armstrong le Edwin Aldrin zong cu an nunnak a liam cang. Kan ngakchiat lio i, Thlapa kan rak cuanh lio le kan khuaruah a rak har tuk ning te hna ka ruat. Mission control center ka van hmuh taktak tik ahcun, lung a leng kho taktak. "Hi ka hmun ah hin, Neil Armstrong le Edwin Aldrin te hna rian an rak tuan ve ko lai mu?" timi ka ruat i, ka ngaih a chia ngaingai.

Thlapa cung kainak ding caah tii chung ah an cawn

SATURN Innpi

Tlanglawng in kan kal pah ah, a vaam ah cafang lianpi in SATURN tiah aa tialmi ka hei hmuh. Cucu zei in dah a si hnga tiah ka ruat pah. Saturn timi cu Nika a helmi vawlei (9) lak ah, lianh ah pahnihnak a si i, Nika in a paruknak a hla bikmi vawlei a si. Nika in meng 888.2 million meng a hla. Cucu ka ruah pah in, "Hi innchung ah zeidah a um hnga?" timi ka hei ruat lengmang.

A innpi cu caw-inn a lo. Mission Control kan zoh dih hnu ah, SATURN inn lei ahcun kan kal. Inn hmai ah Saturn Rocket sang ngaingai pakhat cu a tungpi in an dirtermi a um. Vawilei hri in ka bawk i, a parpazik langh chih in hman ka thlak. Kan luh hlan ah, "Hi innchung ah thil pipa pakhatkhat cu a um ko lai hi?" timi ka ruat i, luh lai ka ngaih taktak. A chung kan van luh cu, "Milem lian taktak a itmi bantuk in, rocket lian taktak a rak it ko." Zoh ah khuaruahhar a si. Cu rocket pi cu, a min ah "SATURN" an rak timi cu a si.

Saturn V Engine kong an tialmi ca a si

Rocket a tawka bik a si

Saturn Rocket V 

SATURN rocket pi cu lianh pin ah a sau taktak. Pe 363 renglo a sau tiah ca aa tial. Cu SATURN rocket cu, Thlapa cung kainak "Apollo: Mission to the Moon" timi caah a hleice in an rak sermi a si. Neil Armstrong te nih, Thlapa an rak kainak rocket cu SATURN V (SATURN 5) a si. Cu a itmi rocket pi cu SATURN V rocket cu a si. Khuaruahhar in a lian i a sau.

SATURN V hi vawleicung rocket ah power a cak bik a si. An kahnak (launcher) i an dirter tik ah hin, inn dawt (36) tluk in a sang. SATURN V hi an hman dih cang hna i a zapite (3) lawng a tang. Thlapa cung kai than an duh ahcun, hihi hman a hau ding an si.

Saturn  V rocket an chiahnak innpi

Dot 36 tluk sangmi Saturn  V Rocket kah an timh lio

SATURN V rocket hi dot (3) a puah hnu ah thlapa a phanmi a si. A voikhatnak vawlei in an kah. Cun van meng tam nawn ah a va puak than. Cu a voi (2) nak a va puak thanmi nih vawlei in meng 115 a sannak tiang rocket cu van ah a kaiter. Cu lio chung i rocket a rannak hi suimilam pakhat ah meng 15,400 in a zuang tiah ca an tial. A voi (3) nak a van puah than tik ahcun, rocket kha a rang deuh chin than i, vawlei dawhnak thazaang a um ti lonak hmun tiang a hei kah.

Cuka ahcun vawlei dawhnak thazaang a um ti lo caah, suimilam pakhat ah meng 24,300 in a va zuang i, Thlapa a phak tiang a va zuang. Thlapa phanh lai in an fumter than i, Thlapa ah zaang dam tein an va tum. Motor cit hmanh kan tih lio ah, suimilam pakhat I meng 24,300 in zuan cu tih a nung kho taktak. Hi bantuk mifim hna nih an rak i citmi SATURN V rocket pi van hmuh tik ahcun, khuaruah a har kho taktak. Ka hmuh hlan nakin ka hmuh hnu tu ah ka khuaruahhar a zual. US fimnak le ralthatnak le an nunnak an thaapnak ka hmuh tikah ka upat ngaingai hna.

Hi a cunglei a rangmi le eng zuauzau zawn hi crews 3 umnak cu a si

Rocket chung ummi zunput a si

Saturn V rocket model pawl

Tuanbia kan rel pah. Hman kan thlak pah hnu ah, Independent timi Space shuttle umnak lei ah ah tlanglawng in kan kal than. Lampi ah Europe ram Netherland in a rami tourist minotete ka hmuh hna i, ka hei chonh hna. Pakhat cu "US ah a umm kan si i, ka hawipa hi a kan tlawngmi a si" tiah a ti. Hman kan i thlati hna. Netherland cu rili nakin a niam deuhmi ram a si caah, "Global warming he pehtlai in nan thin hna a phang maw?" tiah bia kan i ruah i, nuam tein tlanglawng kan i cit ti hna. Tlanglawng lamkam ah, hlanlio chan i Texas ram an rak nunning a langhtertu thlam tete kan hmuh. Cuka ahcun a ki a tha taktakmi caw hna an zuat hna i, a hmutu caah mit lung a awi ngaingai.

Netherlands pangakchia pawl he bus kan i cit ti lio

Sermi Thil Nih

Pathian sermi thil hna kong ruah tikah, khuaruahhar a si. Minung nih sang deuhdeuh an kai i, an phanhmi nakin an phanhlomi tu a va tam chin lengmang. Cucaah hi tluk khuaruahhar thil vialte hi "Sertu" cu a um hrimhrim ko timi an langhter i, cucu Pathian kan timi hi a si ko. Thil fawite khuaruahar pakhat cu "Thlapa hi vawleicung cungah kan hei zoh i, thlapa tu in cun vawlei hi cungah an van zoh ve ko." Bawipa Pathian tuahmi hi khuaruahhar a si ti dah lo cu, chim ding aum ti lo.

Thlapa cung kaimi nih vawlei a van chuah zuaimai lio hman an thlakmi

Hi kan umnak vawleipi hi, second pakhat ah Kilometer 30 asiloah suimilam pakhat ah meng 67,000 i a tli i a pingpalopi ah a zuang cuahmah peng ko nain, a chung ummi minung, thilnung vialte le zeizong vialte hi, dai tein kan tli ve ko. Vawlei a tlik le tlik lo hmanh kan thei ve lo. Cucu khuaruahhar awk tuk a si ko lo maw? Hi sermi thil hna nih "Sertu sunparnak an langhter ko."

NASA Museum Ah

NASA Museum umnak area cu a kau tuk hringhran. Tlanglawng in i chawh lio ahcun ni a lin pah nain, NASA Museum chung van luh taktak cu air con a that tuk caah, Laitlang i tupi chung luh bantuk in a kik i a nuam taktak. Cuka hmun cu "Education" caah an piahmi thil a tam tuk caah, ngakchia zong tampi an um. Chungkhar in a rami an tam tuk. Thutnak le lakphak tidinnak le eidinnak zong a um i, a nuam tuk hringhran. Kan can aa tet caah kan nih cun thu lo in kan i chawk peng.

Cuka ahcun Scientist nih an hmuh cangmi vawleipum (planet) pawl vialte kong an piah. Space Shuttle kong tling tein an piah. Thlapa kainak kong le International Space Station (ISS) kong, Rocket a phunphun an sermi kong, Space Shuttle program aa thawknak in nihin tiang an tuanbia vialte-hmanthlak le video in- tling tein an piah hna i zoh a dawh pin ah theihtlei taktak a si. Lung aa hmuih hringhran.

Vawlei in meng 254 tluk ah ISS a zuan lio

Houston khua cungah Challenger an zuanpi lio a si

Space Shuttle hi a taktak ka hmuh hlan ahcun a hme pah in ka rak ruah nain, ka van hmuh taktak cu khuaruahhar in a lian. BOEING 747 cungah an chiah i, a san zong a sang taktak. Vanlawng he space shuttle he komh ahcun inn dot 10 tluk in a sang.

Cu tluk a lianmi, Space shuttle hi rocket in van ah an kan kah; ISS tiang a va phan. Thilri le minung a phurh hna. Kir a zaat tikah hnawmtam le thilri kirpi ding vialte a van kirpi i, California ah ah a tum. Cuticun a mah tein a zuan khawh lo caah Boeing 747 cungah an van khin i, an kahnak hmun Kenneddy Space Center ah a van zuanpi than.

Houston ah a ummi Independent Space shuttle hi Houston tiang vanlawng nih a van phurh i, cun a doktu nih a dawh i, atu a umnak hmun ah hin a van chiah. Zeitindah hi tluk a lianmi hi, hi museum tiang an kalpi khawh hnga timi zong khuaruahhar ngaingai a si ko.

Cuka ahcun tour guide mino tete tampi an um. Pakhat hnu pakhat bia ka hei hal pah hna. "Volunteer in maw rian nan tuan?" tiah ka hal hna. An ka lehmi cu "Asilo. Part-Time in kan tuan" tiah an ti. Mirang nu pakhat lam a kan piahtu nu te cu ka hal i, "Kei cu part-time in ka tuan. High school ka dih cang. College kai ding ka si. College kai tikah ka tinhmi cu haa (dental) lei lak ka tim i, ka sianginn kainak caah rian ka tuan chung" tiah a ti. Krihfa a si i, mi nuntha taktak a si i hman zong ka thlakpi.

Hi nute hi dental (haa) lei college kai aa timmi tour guide a si

USA hi museum a tam tuk. Cu museum chungah a cheu cu volunteer in an tuan; a cheu cu phaisa in an tuan. A cheu ngakchia cu suimilam 20-30 kar kan tuan an ti. USA hi riantuan huam ahcun, siangngakchia ca zong ah phaisa hmuhnak lam a rak tam tuk. Siangngakchia caah fimnak kawl pah in, mah tein tangka hmuh khawhnak lam a rak tam ngai i, hi museum zong hi high school dihmi caah rian cawnnak hmunhma tha taktak pakhat a si. Atanglei mino tete zong hi high school a dih ka mi te kan si an ti. An i nuam ngai fawn. Fimnak an cawng pah. Mi an bawm pah. Experience an ngei pah. Tangka le an hmuh pah fawn. Mino caah a tha kho taktak.

Kan Lai ram ah hi bantuk hna um ve sehlaw, mino hna zong zudin sa-ei le vahvaih sawhsawh hi, a tlawm deuh ko hnga. Nihi ni ahcun rian a um lo caah, kan mino an i rawknak zong a lam pakhat a si timi ka ruat i, museum ka chawh pah ah Lairam mino rumro ka mitthlam ah an cuang ve.

High School dih in rian a rak tuantami tour guide an si

USA nih hin Thlapa phanhnak ding le vancung kainak ding caah tangka le ngeihchiah an dih lawng silo in, minung nunnak zong tam ngai an rak lo. Space Shuttle chung kan luh lio i ka hmuhmi lak ah ngaihchia cem mi tuanbia pahnih zong ka hmuh pah hna i, ngaih zong a chia tuk hringhran.

Pakhat cu January 28, 1986 ah a rak puakmi Challenger Space Shuttle a si. Mandalay college kan kai lio a si i, Time Magazine ah an rak cuanter i ngaih a rak chia tuk. TV zong ah tawite a rak lang. Challenger cu vawlei in an van kah i, seconds 73 ah a rak puak. Astronaut 5 le Payload Specialist 2 an zapi 7 an rak thi. Ngaih a rak chia tuk. Hi lio ahcun Kawlram ah TV color a rak tam rih lo. Tangka fang khat pek in kan rak zoh tawn i, a rak puah lio an van piah cu ngaih a rak chia tuk.

Hi accident ah hin Sharon Christina McAuliffe cu, Space Shuttle ah a pakhatnak bik a zuangmi misawhsawh sayama a si i, tuanbia ah ngaihchia khun a sinak a si. USA zong nih mah nu tuanbia hi a philh in an philh kho lo.

Second 73 ah Challenger a rak puah lio

Challenger i a thimi hna hmanthlak an tarmi

Sharon Christina McAuliffe

Pahnihnak cu, Columbia Space Shuttle a si. Dayton kan um lio a si. Nikhat cu zingka ah TV ka zoh cuahmah. Columbia space shuttle cu ISS in a rak tum cang. A tumnak ding hmun in chungkhar le NASA tuanvo ngeitu hna nih an rak hngak ko hna. TV nih news cu a chim thluahmah. A rak tum cuahmah cang. Cu caan ah vawlei a phan lai tiah mipi nih hngah cuahmah a si. Cu nih cu February 1, 2003 a si. Tlawmpal kan van zoh ah, "Columbia cu an pehtlai kho ti lo. A thawng theih a si ti lo. A lang in a puakmi an hmuh" tiah TV ahcun an van chim. USA rampi cu khuacimui in um a rak si.
TV ahcun, a puakmi Columbia space shuttle i a thimi pawl hmanthlak zong an piah hna.

Columbia hi vawlei phak lai Texas-Louisiana ramkulh cung hrawng a phak ah a puakmi a si. Vawlei in meng 40 tluk a sannak a phak hi zinglei 8:59A hrawng a si. Rau lo te ah vawlei phan ding a si ko cang nain, Dallas nichuahlei cung hrawng a phanh ah a puak. A puah lio hi, TV ka zoh lio a si. A tum deng cang ti hi an chim peng. Vawlei phanhnak ah, cu zat a duh cang...cu zat a duh cang an ti lio bak ah a rak puak. A puah lio ngaingai cu a lang lo. Ka ngaih a rak chia tuk.

Cu a puakmi zong ahcun thil phun dang ngai a simi cu Israel ram in a pakhatnak bik NASA an ngeihmi astronaut Ilan Ramon zong aa tel ve. Cun Indo-American in Calpana Chawhla timi India nu aa tel ve. Cu nu cu India nu vialte lakah Astronaut hmasat bik a si ve. 1997 zongah Columbia mission ah a rak zuang bal cang.

Lung a fak tukmi cu, Israel Astronaut pa le India nu an thihmi a si. An ram nih an i uar tuk siling te ah an nunnak a liam. Israel Astronaut pa cu, a fapa pahnih, a fanu te le a nupi nih airport in an rak don hna. An tum lai an i ngaih tuk. Vawlei an phanh hlan deuh vak te ah Columbia a puah cu a si. An ruhkhua zong pakhat hmanh lak awk a um lo. A kuaimi vialte a kenkip ah an man i an tla dih. US mipi lung a rak rawk tuk. Chungkhar cu tahbu le mitthli tla bu in, TV ah an rak lang. Lungthin a rak kuai tuk.

Kan thi lai ti hgnal lo tein, nuam tein Columbia crew pawl an zuan hlan deuh te

Columbia crew pawl ISS ah nuam tein an um lio. Vawlei an tum lai te

Challenger le Columbia i a nunnak a liammi mifim vialte hi, cathiam sang taktak le vanlawng lei ralbawi tibantuk an si hna. A za bik tiah thimmi lawngte an rak si. An ram, an miphun caah le hi vawleicung mi vialte ca thatnak caah, an nunnak an rak thaap. An paam tuk hringhran.

A thimi vialte hna an hmanthlak, ISS an um lio le nuam taktak in an hman an i thlakmi tete cu,
INDEPENDENT space shuttle chungah an tar hna. Vawlei an um lio le vancung an kai lai hmanthlak nuam tein an i thlakmi vialte an tarmi hna hmuh tik ahcun, ngaih a chia tuk hringhran. "An thih lai an rak i thei ve lo mu; an lung hna a va leng hnga dek maw? An mang hna a va chia ve hnga maw?" timi ka ruat.

Columbia i a rak thimi pawl hna min zong an tial viar hna: Rick Husband (Commander); William C. McCool (Pilot); Michael P. Anderson (Payload Commander/Mission Specialist 3; David M. Brown (Mission specialist 1); Kalpana Chawla (Mission specialist 2) Laurel Clark (Mission specialist 4) le Ilan Ramon (Payload Specialist 1) an rak si. Commander Rick Husband hi, Amarillo khuami a si i, Amarillo International Airport zong hi, Rick Husband International Airport tiah min an pek phah.

Hi hna hmanthlak ka hmuh ahcun, kal ka hngal ti lo. Ka ngaih a chia taktak. Hi capar hin, hi mifim vialte hi, upat hmaizahnak ka pek hna. Mizaza hmailei kum tampi minung caah fimnak pe khotu dingmi hna an nunnak a liammi cu, zaang an raam tuk.

NASA Space Museum hmai ah Pa Rung he

Pa Rung he cun NASA Space Center ahcun a kenkip ah kan i chawk. American nih rocket an sermi a phunphun le scientist nih vawlei a phunphun an hmuhmi video in kan zoh. Science a uarmi caahcun zoh ding le rel ding a tam in a tam tuk. Minung fimnak khuaruahhar a sinak kha ka fiang chin lengmang. Cu kan zoh cuahmah ah ka lung ah a chuak thluahmahmi cu hlaphuahtu i "Bawipa Pathian na tuahmi thil vialte hi ka ruah tikah ka lung nih a phan lo" ti theu kha a si. Hi tluk an fimnak i, theih ding, hngalh ding a dong naisai rih lo hi te; a cheu hmanh an hngalh rih tung lo" timi kha Space Museum ah ka va hmuh than i, Pathian thil sermi khuaruahharnak tu kha ka va hmuh than.

Add caption

Mifim Hi Zeiruang Dah An Fim?

Kan i chawk lengmang i, a donghnak tum lai nak ahcun, mifimmi hna nih an chimmi roling bia pawl ca in an tial i, an tarmi kan hmuh hna. Scientist pawl hi an rak fim tuk. An sining le an biachimmi ruah ah, Lai thluak nih tuak awk a har ngaimi bia an tam. Zeicatiah Laimi cu thil pakhat tuah kan ai thawk i, kan tuah cuahmah lio ah a theipar kan phak hlan pi in, "lungdongh le phunzai" kan i thawk colh. Mifim pawl cu an si lo. An tuahmi thil hi, a theipar a chuah hlan lo; an phi an hmuh hlan lo tuah peng an i zuam. An lung a dong kho lo. Zai le thinhun zong an hmang lo. Cucu Lai thluak nih a canh khawh lo cemmi a si.

An ca ka rel pah in, "Mifim hi zeiruang dah an fim?" timi ka ruat. An fimnak a ruang cu cu, "Thil an zoh ning le hmuh ning aa dang. Khua an ruah ning aa dang. An chimmi bia aa dang. An bia ah an nung." Cucaah an fimnak a si ko tiah a phi ka chuah.

Scientist le mifimmi cu an khuaruahmi aa dan caah, an chimmi bia zong hi, fian a har i sullam an thuk fawn i, a fiangmi caahcun thazaang petu taktak an si. An biafang cheu khat cu ralthatnak petu an si. A cheu cu thih ngamh tiang in ralthatnak petu le a cheu cu zuamnak a petu hna an si. Biafang an tarmi an that tuk caah a cheu tlawmpal cu a tanglei ah ka van tar ve hna. Lai holh in leh ahcun a thawtnak a zor lai ti ka ruah caah, let lo tein ka tar ve hna. Hi mifim bia hi theih le nunpi zuam ahcun fimnak kan i chap deuh khawh lai ka ruah caah ka van tarmi a si.

Lektik mei siamtu Thomas Edision roling bia

Scientist mifim paakhat roling bia

Mifim mi roling bia pawl an tialmi an si

Mifimmi roling bia pawl an si.

                                                         

Pa Rung he cun NASA Museum ah caan sau nawn kan vak ti. Rian tuanlo in, a ka vahpi i, a cungah tampi ka lawm. McDonald kan ei ti hnu ah, George Bush Continental Airport ah a ka thlah i, Detroit ah ka zuang. Ka zuan pah in Houston khua cu a cung in chuk zoh in ka hei cuan pah. Rili kam ah a ummi khua, khua dawh taktak a si. Khua lian le khua hmunhma rem taktak a si. Thawngtha chim minthang taktak Joel Osteen umnak khua a si i, ka hmuh caah ka lunghmuih khun. Ka tlun pah ah khua zaza ka ruat. Hi ka khua in maw Thlapa kainak Apollo Mission te hna an rak contraol nak a si ko? timi ka ruat i, ka lunghmuih tuk hringhran. 

Kan vanlawng cu pe 37,000 nak cung a van kai zuahmah. Houston khuapi cu duhsah tein a hme chin lengmang i, a hnu ahcun khuadawm cungah kan kai i, ka hmu kho ti lo. Houston le Detroit cu a hla ngai. Vanlawng kan zuan pah ah, tu chun i NASA Space Museum i kan hmuhmi thil vialte ka ruat pah hna. 
"Thlapa le ISS ah va kai ve ning law vancung thil khuaruahhar hna van hmu ning law, zeitluk in dah a va nuamh hnga? Pathian thil sermi van le vawlei hi zeitluk in dah a va dawh ning a si hnga? Vansang zuan tik ah, Bawipa Pathian a tuahmi thil vialte hi zeitluk in dah khuaruahhar an va si chinchin hnga?" timi ruat bu in, Detroit lei ahcun kan zuang thluahmah!!!

Houston-Detroit karlak zuan lio (American Airlines)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah:

Atanglei hmanthlak hna hi, NASA Space Museum i ka thlakmi cheukhat an si.

Hi hi vancung an kainak a si,

Saturn Rocket a tanglei a si

Saturn Rocket dot khat le dot khat aa pehnak a si. Dot tam nawn a puak kho

'

A sau tuk le a lianh tuk caah a zapi tein a lang kho dih lo

A zapite in thlakmi a si i, a par cu a va hlat tuk caah a lang kho lo

A hram lei a dot khatnak a puak hmasatmi a si

Rocket le keimah hi kan i hlat ngai rih. Rocket a lianh hi Lai lei inn ngaw a si

Saturn Rocket a pungsan a si

Space Shuttle hi Boeing vanlawng in an phurh tawn

Boring vanlawng in an phurh lio hmanthlak a si

Amazon Headquarter2 (HQ2)

Vawleicung mall lianlian  vialte a teitu le a hrawk thluahmahtu online store tiah timi Amazon cu limpi bantuk a si. Limpi nih rul dang a lemh hna bantuk in, company lianlian a dolh hna i a lemh thluahmah cang hna. Limpi bantuk in a cak i a thawngmi Amazon Company an headquarter cu Seattle, WA ah ah a um i, innlo tha taktak an ngei. Cu zungpi ahcun minung 50,000 rian an tuan.

Amzon hi a than a rang taktak i, nihin ni ah riantuantu tambik a ngeimi company lian bik pariatnak ah a um. Hi pin zong ah hin, company dangdang hi a dolh thluahmah te hna lai tiah ruah a si. A thancho ning, a thawnning le a tha a cah ning ruah lengmang ah, "Kum zabu 21 nak limpi" a si ko tiah ka ruat. Limpi cu rul dang nih an celh lo i, saram phun kip zong nih an celh lo. Chindeih, vom, cakei, ngengpi, tisartlam tiang in a tei khawh hna i, Amazon zong hi, limpi bantuk a si. Company dangdang a dolh tluahmah hna i, hi pin zong ah a dolh thluahmah rih hna lai.

Amazon Seattle Headquarter (HQ1)

Columbus area Ethna le Obetz timi hmun ah warehouse pahnih an sak hna i, minung 2,000 tluk rian an tuan. Hilliard, Dublin le New Albany ah Data Center pathum an sak than hna i, minung 120 tluk tuannak ding an si. Hihi Ohio central area caah a si. Ohio tiang in Amazon hi a karh thluahmah cang.

Amazon Rumnak US $ In (2017)
1. Tangka hmuhmi dihlak (Revenue) hi 177.86 billion. 2. Hmuhmi dihlak $4.106 billion 3. Miakmi $3.033 billion 3. Ngeihmi tangka/innlo dihlak $131.31 billion 4. Kuthumh ngeihmi (equity) $27.709 5. Riantuantu: 566,000

Amazon nih hin, North America ah a sipuazi hi kauh thluahmah a timh caah, nihin ni ah USA ramchung ah Amazon HQ2 kan dirh than lai ti a si. Cu headquarter pahnihnak cu a min ah Amazon HQ2 tiah an ti. North America khua 238 nih an sawk.

HQ2 saknak caah US $5 billion a dih lai i,minung 50,000 rian an tuan lai. Minung pakhat kum khat hmuhmi hi a buaktlak in $100,000 a si lai ti a si. Hi khua 238 chung ah khua khua 20 an thim hna. Khua 118 cu an tla cang. Hi chung ah US khua lianlian an i tel hna. 

Amazon hruaitu nih khua an thim tikah tahnak fung pathum an zoh: (1) minung a tlambik ah million 1 umnak Metropolitan khua a si lai; (2) cu khua cu sipuazi a fekfuanmi a si lai; (3) a khua hi sipuazi tuahnak caah a tharemmi a si lai ti a si. 

Khua 238 chung ah a tha bik le rem bik in ruahmi khua (20) an thim hna i, a tanglei bantuk in a si:

• Atlanta
• Austin, Texas
• Boston
• Chicago
• Columbus, Ohio
• Dallas
• Denver
• Indianapolis
• Los Angeles
• Miami
• Montgomery County, Md.
• Nashville, Tenn.
• Newark, N.J.
• New York City
• Northern Virginia
• Philadelphia
• Pittsburgh
• Raleigh, N.C.
• Toronto
• Washington, D.C.

Amazon CEO Jeff Bezos nih, khua 238 nih hin tax thumh asiloah pek lo ding in tibantuk "tax incentives" hi kan in tuah piak cio hna lai tiah a kan ti cio. Cucaah hi khua 238 in khua 20 thim hi a fawimi a si lo" tiah a ti.  A ra lai mi thla hna ah hin, hi khua 20 hi Amazon upa pawl nih tlawn an i tim.

CNBC tuaktantu hna nih cun, Charlotte/Raleigh-Durham area hi Amazon HQ2 caah a tha bik a si tiah an ruah. Hi hmun hi khuacaan a tha. Fingtlang a nuam. Ram lai a si. Cucaah hi ka area ah hin, US sipuazi company lianlian an i um cang hna. A cheu nih cun Pittsburg and Philadelphia pakhatkhat nih an co te men lai tiah an ruah.

Amazon HQ2 caah nihin ni tiang an i zuam lengmang rih ko i, Maryland Ramkulh cozah nih cun, Montgomery County i nan chiah ahcun, tax le lam serpiak ding tibantuk in Amazon kha US$8.5 billions package kan in pek hna lai tiah an sawilem hna.

Washington DC area zong Virginia le a dang a pawng khua he i bawm lo in, a dang cio in an i zuam ve than. Khua khat cio nih a phunphun in sawilem cio a si i, a tu hi a thim zong an i harh ngaingai. 

Kan umnak Columbus zong ah hin, Amazon inn lianlian zong cu an um len i, minung zong thawng 2000 fai cu riantuanmi an um i, a tu zong minung 250 riantuannak ding inn hi an sak i an lim dengmang. Sipuazi a that ngai nak khua tha ngaingai a si ve nain, Amazon HQ cu a hmu kho ve te hnga dek maw? Indianapolis nakin Columbus hi a duh cu an duh deuh men lai. Zeicatiah hmunhma a rem deuh pin ah, minung zong an tam deuh i, milu karh ning le sipuazi karh ning zong Columbus hi a ran deuh caah a si.  

Aa zuammi khua 238 chung i, khua 20 thimmi ah hin, khua lian taktak a si i sipuazi a tla taktakmi Detroit aa tel lo caah an lung a rawk ngai ti a si.

HQ2 saknak ding caah $5 billion dih ding cu a tam taktak. Kawlram cozah nih Nay Pyi Daw a tlaknak ah hin an luh tiang ah $5 billion a dih ti a si. Nay Pyi Daw tlaknak he a dihmi aa zat ding a si i, HQ2 ah minung 50,000 full time tuan ding cu, a dintuai lo.

Atu hi khua an zoh cuahmah cang. Khua 10 tluk cu an pal cang hna. Khua kip cozah le mipi nih kan khua ah um seh ti an i zuam cio. A phunphun in an i tim. HQ2 hi, hlanlio Judahmi nih "Messiah an rak hngah tluk" tein US mipi nih an hngah ve mi a si.

HQ2 umnak ding khua cu 2018 chung ah thim a si lai. State kip le hi khua 20 in cozah upate biatak tein an i zuam cio hna. Zei khua nih dah a co te lai timi hi, lungtur taktak in mipi nih an hngak cuahmah ko.

Hi khua 20 ummi hruaitu hna le mipi hna caahcun, HQ2 co ding zuamnak hi, Miss Universe zuamnak bantuk a si. An thin a tur in a tur ko cang. Zei khua nih dah a co te lai timi cu, kutdong rel in hngah cio rih ding a si ko.