Lawmh Na Duh Maw?

Biahmaithi: Hi capar hi September 11, 2017 ah ka tialmi a tanglei capar a si. Nun a siang i, midang caah pek a siangmi paoh hi an i lawm deuh ti a si. "Midang caah pek" ti tik ah hin, tangka le chawva lawng a si lo. Nunnak, caan, thazaang, thinlung le ruahnak, hmurka hna zong an rak si chih ve. Aa lawmmi si na duh taktak ahcun nun va siang. Pek va siang. Nunnak chang cheuh le nunnak hrawmh rian va tuan law na lawm hrimhrim ko lai. Cucu Jesuh bak nih a kan cawnpiak i, Paul nih Jesuh bia a van char than ve mi a si. Cucu hihi  asi.

                                                                   Hmuhlei Nakin Peklei Ah Lawmhnak A Um Deuh

Jesuh nih "Si dawh lo ngai a simi bia" a rak chimmi pakhat a um. Cucu Thawngtha Cauk (Gospel) ah a ummi silo in, Lamkaltu chung tu ah a ummitu a si. Cucu Paul chim chinmi bia a si.  Cu bia cu aa lettalammi a lo. Cu bia cu thawhlawm kholh lai ah, a tu le tu kan relmi bia a si: 

"Hmuh lei nakin pek lei ah lunglawmhnak a um deuh" (Lamkaltu 20:35)

Mirang Bible-King James, NIV, Living Bible, RSV ahcun "lungmawhnak" timi aiah, "thluachuahnak" timi an hman. Cucaah "Hmuh lei nakin pek leiah thluachuahnak a um deuh" ti zong in kan chim khawh. Lunglawmhnak cu thluachuah nganbik pakhat a si. Thlarau theipar pakua chung ah pakhat (Gal 5:22) zong a si.  

Jesuh bia hi vawlei sipuazi mit in tuak ahcun, zumh awk a tha lo. Zeicatiah sipuazi mit cu-hakkauhnak, duhfahnak, midang nakin rum duh deuhnak, miak duhnak lawngte a si caah  asi. Asinain hi bia hi, thlarau mit in zoh lawng ah a hman khomi a si. Zeicaitah thlarau mit cu-dawtnak, siaherhnak, hngakkar tenhnak,nunnak chang cheuhnak, nun hrawmhnak, pekchanhnak, siannak, zaangfahnaktibantuk hna an si caah a si. 

Khuaruahhar ngai a simi cu biaknak kip zoh tik ah, peknak thinlung ngeih ding le pek taktak hi a kan cawnpiak. Cucaah Christmas, Hanukkah le Kwanzaa tibantuk te hna hi, midang peknak kong lawngte a si. Santa Claus tuanbia te hna zoh tikah, peknak nun a ngeimi hna an i lawmhnak kong a si. 

Biaknak caan sunglawi Christmas le Kum Thar ti bantuk ah hin, thlarau nun a ngeimi hna nih cun, an hawikawm le siaherhmi tete kha an pek tawn hna. An thenh tawn hna. Hi bantuk caan ah a fiang bakmi cu, "Pekmi zong an i lawm i, petu zong an i lawm ti a si."  Khi bantuk caan ah, minung lawmhnak khi a rak sang deuh khun. Khuaruahhar ngai a simi cu, hi caan ah hin, pekmi le a hmutu nakin petu hna thinlung ah lawmhnak a tam deuh ti a si.  "Card" pakhatte hmanh nih lunglawmhnak khi a santer khawh tuk caah, Christmas card te hna i thenh a si. 

Tuchan ah fimnak a thang i, science zong a thang ve. "Peknak ah hin lawmhnak a um taktak hnga maw timi hi scientist nih minung thluak ah hniksaknak an tuah i, peknak ah hin lunglawmhnak a rak um hrimhrim ko timi kha an hmuh" tiah Psychologist Today timi ca ah an tial.

Research tuahtu cu social psychologist Liz Dunn timi nu le a hawile an si. Cu hna nih an hmuhmi cu, "Minung nih hin midang ca i an i pek tik ah hin a buaktlak cun an i lawmhnak a sang deuh ko" tiah an ti. Dunn le a hawi le nih U.S Citizens 600 an hniksak hna. An hmuhmi cu, "Mah pumpak ca lawng bak i tangka a hmangmi nakin midang caah a hmangmi hna hi, an i lawmhnak a sang deuh" ti hi a si. Cu an hniksakmi hna cu, mirum sifak thimlo in hniksak an si. Asinain a phichuak aa khat i, midang caah tangka a hmang i, a hlo siangmi paoh kha an i lawm deuh ko an ti. 

Hi hniksaknak hi University of British Columbia ah an tuah. An tuah ning cu hitin a si. Tangka aa telmi cakuat bawm kha siangngakchia an pek cio hna. An cahmi hna cu hitin a si:

1. Siangngakchia cheukhat cu tangka an pekmi hna kha, cu ni zanlei 5 p.m hlan ah nang mah caah na hman lai tiah an cah hna.

2. Siangngakchia cheukhat cu an pekmi hna tangka kha, cu ni zanlei 5 p.m hlan ah midang caah na hman lai tiah an ti hna.

A cheu tangka bawm ah $5 an chiah. A cheu ah $20 zong an chiah. Tangka a tlawmtam nih, minung thinlung kha a danter lo ti a si. An hman ning hawih tu ah khan, an lungput aa dang ti a si. An hmuhmi cu, "Midang caah a hmangmi poah kha an i lawm deuh" ti a si.

Phundang ngai a simi cu, cu university lila in siangngakchia bu pakhat kha bia an hal hna. "Tangka na ngeihmi khi nangmah ca i na hman ah maw na nuamh deuh hnga? Midang ca i na hman ah dah?" tiah bia an hal hna. An lehmi hna cu, "Midang ca hmannak in, mah ca hman a nuam deuh lai" tiah an ti.

A tawinak in chim ahcun, mi bawm kho ding le pechan kho dingmi dirhmun ah um ko nain, mi bawmh le pekchanh a duhlo i mah ca lawng aa ruatmi nakin, midang caah a pechanmi le nun siangmi tu hi an i lawm deuh ko tiah an ti. 

Cucaah minung kong cawngmi scientist nih an timi cu, "Transcendental leaders support the benefits of giving" tiah an ti. Lai holh in cun, "Thlarau lungput a ngeimi hruaitu nih cun, pek lei ah hin miaknak a um ko tiah an ruah i, an cawnpiaknak zong cu bantuk cu a si" ti duhnak a si. "Transcendental leaders" timi cu "thlarau hi taksa he a dang deuh tein a um ko" tinak a si.

Science lei zong nih an hmuhmi cu, midang peklei ah hin lawmhnak a um taktak ko timi zong an hmuh. Khuaruahhar a simi cu, thlarau lei hruaitu tam deuh nih cun, midang peknak le thenhnak kong hi an cawnpiaknak ah an telh chih peng ti a si.  

Tahchunhnak ah, Buddha bata ah an i tlaihmi tlaihtleng pakhat cu "thil hi pakhat le khat an i tlai" (dependent origination) timi hi a si. Dalai Lama nih, "Minung pakhat aa lawmhnak hi, midang an i lawmhnak he aa pehtlai" tiah a ti. Dalai Lama nih Ethics for New Millennium cauk ah, "Lunglawmhnak hi thilri in aa thawk lo;n chunglei lungthin tak tein in thukpi in midang i lawm ve hna seh timi zawnruahnak ngeihnak in aa thawk" tiah a ti. Dalai Lama nih a hmuhtonmi cu, "Minung pakhat nih midang herhbaunak kha ruat lo in, amah nuamhnak lawngte a ruahnak nih, a pumpak caah zungzal nuamhnak ngeih dingmi kha a kham" tiah a ti. 

Cucaah India ram zalawnnak pa timi Mahatama Gandhi nih, mah le mah hi zeitindah kan i theih khawh bik ti ahcun hitin a si: "Nangmah le nangmah kha na theih khawh bik nak ding cu, midang caah na tuanmi rian zoh in theih khawh bik a si" tiah a ti. Midang caah zeitluk dah ka pek? Zeitluk dah ka sian timi tu hi, minung sinak tahfung a rak si ko. 

Martin Luther King Jr., zong nih hin, midang pekchanh hi zeitluk in dah man a ngeih timi kha a rak chim tawn. A thawngtha chimmi a tha bik pakhat "The Drum Major Instinct" timi ah King nih a chimmi cu, "Pumpak lianhngannak le midang ca riantuannak hi a chungmuru ahcun aa tlai dih" tiah a ti. Duhfah hakhauhnak le mahzawn lawng ruahnak ruangah, ram khat le ram khat raltuknak in a khatmi vawlei ah hin, a tha bikmi drum (khuang) sinak ding caahcun, pumpak thatnak kha hlawt i midang ca riantuan le a dinfelnak (justice) tuah hi a si ko" tiah a ti. "Mi vialte mi lianngan si khawh a si, zeicatiah mi vialte nih midang caah rian an tuah khawh caah a si" tiah a ti ve.  

Hi bia hi, King nih a Krihfabu Atlanta's Ebenezer Baptist Church ah a rak chim. Biapi taktak in a chimmi cu, "Keimah cu midang nih fawi tein ka thei zungzal hna sehlaw ti kan duhmi cu-midang bawmh aa zuammi pa a si; midang ca riantuanmi a si; midang pek a duhmi a si" ti hi a si ko rak ti. Thawngtha a chim dih hnu thla hnih ah King cu meithal in an kah i a thi. A nunnak zong midang caah a pek bak. King nih ramkip theihmi hruaitu ngan a si nak hi Nobel Prize a hmuh ruang ah silo in, "Midang ca riantuan duhnak nunnak a ngeihmi ruang tu ah a si."  

Peknak hi, nun siannak in aa thawk. Bible nih a kan cawnpiakmi cu "Nun va siang law na rum lai" ti a si (Phungthluk 11:25). "Tinsih chih in nun le khiarhcar tu hi chamhbaunak a si" (Phung 11:24). Nun a siang lo mi cu hmuh lei lawng an duh. Hmuh chin lengmang an duh. A chuak lei an siang lo. Nun a siangmi cu an ngeih lo zong ah an siang ko. Nun siangmi cu, an siang i an pek. An pek i an i  lawm. An i lawm i an pek chinchin. Cuticun an i lawm deuhdeuh. "An ngeih ruang theng ah an pek silo in, peknak ah hin, lawmhnak a um" timi kha an fian caah a si. Cucaah, an ngeih zong ah an pek hna i, an ngeihlo chin te zong an pek ko hna. 

Hnek chawm tuk in pek ahcun lawmhnak a um lo. Siang tein pek lawngah lawmhnak a um. Cucaah cheuhra cheukhat siseh, biakinn ca siseh, thawhlawm siseh, thawhbur siseh, khua, tlang le ram ca ah siseh "siang te le lungtho" te in pek a tha. Siannak le lungthawhnak um lo pek cu, kan pek ko nain, lawmhnak a um. Kan pek cia cung ah, ngaihchiatnak le lungnuamhlonak tu a chuak. Pekmi zong an i lawm lo. Pathian zong aa lawm hlei lai lo. 

Siannak lungthin ngeih hi peknak ah a herh bikmi a si. Siannak lungthin ngei lo in tuahmi cu, thil tha a rak si lo. Thluachuahnak zong a silo. Zeicatiah siannnak lungthin ngeih cu thluachuahnak a si (Phung. 22:9). Cucaah nun sian a hau. Pumpak in chungkhar in khua tiang nih nun sian a hau. Cun Krihfabu zong nun a siangmi Krihfabu a si a herh. Krihfabu zong a khiarmi Krihfabu cu chawva a ngeih le a rum hmanh ah, thlarau leiah sifak an si. Cucu philhlo a hau. 

A khiarcar tukmi cu, mi thenhpek zong an siang lo. Biaknak, khua le sang le zawl ca zong ah pek an siang lo. Sifak santlailo pek zong an siang lo. Acheu cu an mah ca zong hloh an siang lo. Cu bantuk mikhiar cu mi sifak an rak si. Mirang phungthluk ah "Vawleicung sifak bik cu a khiar bimi khi an si ko" ti a si. Sikhiarh i hman sian lo cang ahcun sifah a si ko cang. Lai phungthluk ah, a sikhiar tukmi cu, "A hnapkhir hmanh a siang lo" tiah an ti. Hnapkhir hmanh a sianglomi cu, vawleicung ah chuahchan an ngei lo. "Vawlei rit za" an si ko. 

Sikhiarh le nun sian lo te hna hi lungthin sualnak phun khat an si. Bible ah, Lazarus le Mirum pa tuanbia kan theih dih. Mirum pa kha Lazarus cungah sualnak le chiatnak pakhat hmanh a tuah bak lo. Asinain a rum ko nain, pekchanh a sianlo caah le sifak zaangfahnak a ngeihlo caah "lungput sualnak" (moral sin) a tuah. Cucaah a comi cu Hell asi ti kan hmuh. 

Sifak santlailo zawnruahnak ngeihlo te hna hi, lungthin sualnak pakhat a si i, lawmhlonak a rak si. Cathiang nih a kan cawnpiakmi cu "Lunglawmmi si duh ahcun mi sifak kha va zaangfah hna" (Phung 14:21) ti a si. Sifak santlailo zaangfah te hna lawmhnak a si. 

Mirum tampi cu, tangka an ngei ko nain an i lawm kho lo. A ruang cu, an haak a kau. Mah karkalak huih le mah cangai khoih in an tang. Sualnak an tuah lo zongah, nun an sian lo i pekchanh an sian lo ahcun, an caah lawmhlonak a si. 

Mirummi hna caah an i lawmhnak ding lam pakhat cu, midang pek le sifak bawmh hi a si. Rum ruang ah lawmh a si lo. Midang ca nun ruangtu ah lawmh deuh a si. Cucaah "Tangka nih lawmhnak a caw kho lo" (Money cannot buy happiness) tiah an ti nak a si. Tangka in zeitik hmanh ah lawmhnak cawk va tim hlah. Na caw kho bal lai lo. Na ngeihmi hnihkhatte tu hawi nun va hrawmh hna law na lawm deuh ko lai. 

Cucaahcun Jesuh nih, "Hmuh lei nakin pek lei ah lunglawmhnak a um deuh" tiah a timi hi, Jesuh nih a liamcia kum 2000 deng ah a rak chimmi a si nain, tu chan science nih a dik bak tiah an ti cang. Psychologist nih a dik tiah an pawm i, mifimmi le hruaitu tampi nih an pawm. Cucaah hi bia a fiangmi cu, an si a khiar kho lo. An rum zong ah an pek i, an si a fah zong ah "Nuhmeinu chawpek in an pek thiamthiam ko." 

Cucaah lawmh na duh ahcun, midang asiloah Krihfabu le bu dangdang caah pek va zuam law na lawm ko lai. Khualtlung mileng kha va thenpe ko hna. Khual sunghar kha va pe ko hna. Sifak santlailo, innlongeilo, mizawfak, thawngtla, hmeinu hmeipa le ngaktah buangro kha va pe ko hna. Lihnin, innkang meitet, thlichia, tilian meisul a tongmi hna caah va pe ko. Abikin na sia a herhmi kha va pe ko hna. 

Na pek tikah a kir than ding ruahchannak in va pe hlah. Hmuh than ding le thluachuah hmuh ruah ah va pe hlah. A kir than lo ding le hmuh than ti lo dingmi ruahchannak he, siannak in va pe ko. Na pek tik ah midang caah thatnak um sehlaw, an i lawmhnak si ve seh tiah, dawtnak le siaherhnak te he va pe ko hna. Na siaherhmi kha va pe hrimhrim ko hna. Cu ti na tuah ahcun na ngaichih bak lai lo. Hihi va philh hlah. Siannak lungthin he pekchanhnak nih nangmah kha an thlen khawh i, vawleipi zong a thlen khawh. 

Pek kan ti tikah, tangka, tiirawl le thilri lawng a si lo. An herhnak ah bawmhnak in, caan, thazaang, hmurka le ruahnak zong a si ve ko. Aphunphun pek khawh a si. Mi nih a ken pek bang in midang zong pek ve le hrawmh ve a herh. Nun hrawmh le nunnak chang cheuh a biapi tuk. Cucu lawmhnak hrampi taktak a rak si.  

Asi ahcun lawmh na duh maw? 

Na duh ahcun "Midang caah rian va tuan law, mi dang kha va then hna le va pe ve hna. Cucun na lawm chin lengmang lai. Zeicatiah "Hmuh lei nakin pek lei ah lawmhnak a um deuh" caa a si!!! 

Peknak nih vawleipi a thlen khawh ee (Ref. pinterest.com)

------------------------------------

1. Mah capar hi Allen R. McConnell (Ph.D.) nih a tialmi a tanglei ca chung in lakmi a si. 

Giving really is better than receiving: Does giving to others (vs. the self) promote happiness? 

Hi website ah len khawh a si. https://www.psychologytoday.com/blog/the-social-self/201012/giving-really-is-better-receiving 

US Ramlai Nawng Nih A Hrawhmi

Minung nunnak khamh ding caah pumpek riantuanmi hna

Kan vawlei khuacaan hi a chia chin lengmang. A ruang bik cu "vawleipumpi lumnak" (global warming) ruangah a si tiah an ti. Kan umnak ram, USA zong hi, vawlei a si ve caah khuacaan thalo le kokek rawhralnak a phunphun an tong ve lengmang. Kokek harnak an ton caan ah hin, kan nih Laimi zong nih ti khawh tawk in, kan umnak ram caah Pathian sin thlacam, tangka thazaang chuah le bawmh ve hi kan herh hringhran ko.

Palo Alto, California ummi Stanford University i "climate science professor" Noah Diffenbaugh nih "Global warming nih hin, North America ram chungah Khuacaan a lin tuk timi le ruah a sur tuk timi 75% cu tuanbia a tial. Khuacaan rocardnak hi, North America ah hin 50% cu a karh cang fawn" tiah a ti. Amah nih White House ah Khuacaan kong he pehtlai in tehte a khanmi a si. 

A cheu hmun ah a car tuk. A cheu hmun ah a lin tuk. A tu Midwest ahcun tu chun ni tiang bak in ruah a sur tik ah, a cin tuk hawi. Nawng a tlun lawng siloin tlai cinnak a tha ti lo. Cucaah 2019 hi USA ah eidin tirawl a chuakmi a zor lai ti a si.

Mi tampi caahcun 2019 Springs cu an i ngaih tuk. Zeicatiah USA ah Thalchuakka (Spring) ahcun a nuamh bik lio caan a si caah a si. Asinain USA ramlai ummi ramkulh tampi cu tilian ruangah March thla in harnak an tong cang. June thla dih tiang zong ah tilian cu a zor kho lo ti a si. Minung million tampi lungrethei in khua an sa hna. Ngaih a chia i, lung a nuam lo taktak. Tilian ruangah sipuazi rian tam tuk aa rawh caah, minung thawng tampi rian lo in le innlo ngei lo in khua an sa. USA ve lo bang ngaih a chia taktak khi a si.

Hi Midwest State 12 chung hrawng hi, a rawn taktakmi hmun an si. Cu ram thlang deuh ummi Oklahoma le Arkansas te hna zong hi nawng tilian cu an tlung ve. Midwest States hna hi, USA ah cinthlaknak leikuang a tamnak bik hmun an si. Mississippi tiva, Missouri tiva, Ohio tiva, Arkansas tiva le Illinois tiva hna an umnak hmun a si. Tiva lian he tiva fa he tiva a tam taktaknak hmun a si. Tiva kam ah nelrawn a tam tuk caah, ti a lianh tik ah harnak tampi a chuak tawn.

1993 zong ah tilian a rak chuak i, fahnak ngan taktak an rak tong. A cheu khua cu kha 1993 tilian ruang khan tha tein a um kho thai ti lo mi zong an um ti a si. A tu ah tilian a van chuah than tikah, minung lungthin a rawk kho taktak ti a si.

Midwest State pawl hi, a ronh tuk caah ruah tam tuk a sur tik ah, ti lianh a fawi tuk. Area kau taktak hi luklak ah tii lian nih a khuh colh tawn. March in a tu tiang ruah aa peh caah, khua tam taktak tii nih a phum cang. A cheu hmun cu Noah buanchukcho bantuk in tii an lian i, minung tam tuk an zam cang. Leikuang, lamsul le innlo a hrawhmi hi, rel cawklo ngacha a si ko cang.

Midwest State paw chung ummi khuaram le tiva hna

Vawleicung khuacaan hi nikhua a linhmi he aa pehtlai ti a si. El Nino le La Nino timi rili tilum luan ning he zong aa pehtlaimi an si.

Tilian hi March thla in aa thawk cang. June thla chung hi ti lian aa peh lai tiah an ti. Tu zarh zong hi ruah tam taktak a sur rih lai i, Mississippi a sum lei cu tilian a chuak than lai ti a si. Ti a lianhnak bik ramkulh hna cu Iowa, Missouri, Nebraska le Arkansas hna an si. Kan mah umnak Ohio zong tii a lian ngai. Tiva tii an khat taktak nain khua cu a rawk hraw lo. Oklahoma hrawnghrang zong tilian nih tam ngai a hrawh cang hna.

Tiva tambik nawng a tlunnak tiva hna cu-Mississippi River, Missouri River, Ohio River le Arkansas River le Illinois River hna an si. Tiva tengnge tampi ah tilian a chuak ve. Atu lio ah hin, hi tiva hna an luannak hmun 300 tluk ah hin, tii nih khuaram a phum hna ti a si. A cheu tikham (dam) hna hi an i bauh lai timi phan an um ngai an ti.

 May thla chung ruah surmi tamning langhternak 

Cucaah US Army Corps of Engineers nih tii an sah bang hna. An mah hi US ah ti lian nawng tlungmi le tikham pawl a zohkhenhtu ralkap an si. Seh lianlian he, chun zan hlan bak in rian an tuan hna nain, engineer pakhat pa nih a chimmi cu, "Kokek he ral doh tik ah, a sungmi ral kan doh ti tluk a si" tiah a ti. Thetse tun an chilh changmang, tii nih a pah changmang. USA ve lo bang, lo tuah pawl tam tuk an zaam i, ngaih a chia tuk hringhran. 

Tiva khammi zong an i rawk i, motor hlei zong tam ialte an pur cang. Lampi tam ngai an pit cang. Leikuang acre tam tuk a hrawh cang. Motor lampi Interstate I-29 cu tii nih dong 15 thuk in a phum.

Inn thawng tampi a rawk cang. Inn zeizat dah a rawk? Tangka zeizat man dah a rawk cang timi hi tuak awk a tha rih lo. April thla in duhsah tein ti a lian i, June thla zarh khatnak tiang ti a lian. Hi pin zongah hin tii hi a thang rih lai ti a si. June thla dih tiang hmanh ah hin, a zor kho ti lai lo an ti.

Kokek rawhralnak vialte lak ah hin, tilian le nawng tlungmi in in i khamh le vunven hi a har bikmi a si. Thetse tun in an kham hna hi, tii a kai tik ah minung thazaang le thawnnak cu tii nih a tei peng. USA an si ko nain, kokek cu an tei kho hlei lo. Tilian le ruahsur cu an kham kho ve lo. Engineers zong an baa taktak hna. Inn ah aa tapmi le lampi ah aa taapmi khamh ah volunteer tuanmi tampi an um hna.

Leikuang tuahtu pawl cu an thlaici an I chiahmi tam tuk a rawk. Cun zuar ding an khawnmi zong tam tuk a rawk. Tuluk he "Trade War" um caah an zuar khawhlomi tam tuk aa pawngmi a rawk fawn. Cucaah leikuang tuahtu pawl cu an sung taktak. An lung a rawk ngaingai. 2019 kum hi cinthlak caan a tawi taktak cang caah, zeidah kan lawh te lai tiah lungrethei taktak in an um lio a si.

Arkansas River nih khua vennak an tuahmi tikham a pahmi

Ti a lianh biknak cu Iowa, Kansas le Arkansas ramkulh hna ah an si. Iowa lawng bak ah hin, counties (peng) 67 ah tilian nih rawhnak a chuahpi. Iowa le Nebraska lawng ah hin, dollar 2.9 nillion man rawhnak a chuahpi cang. Highway cung hlei 3 a rawk cang. Lam ti nih tam tuk a phum. Minung million 28 renglo umnak area ah hin, ti lian a chuak ti a si. Sipuazi tuahnak innlo thatha tampi a phum. Leikuang tamtuk a hrawh pin ah, thlaici an khawnmi le zuar ding in an khawnmi tirawl tam tuk a hrawh cang.

Nebraska ahcun Spencer Dam a rawk. Offutt Air Force Base a rawk i, inn 30 tii nih a phum i, an vanlawng tliknak 3,000 saumi pakhat te cu tii nih a phum i anhmang kho ti lo. Nebraska ahcun khua 74 ah rawhnak fakpi a chuahpi i, Emergency dirhmun ah an chiah.

Arkansas Ramkulh ah, Arkansas River a lian i, rawhnak tampi a chuahpi cang. Tidil pakhat cu tii a tam tuk cang i aa boah ding a si caah, tii tam taktak an sah. A tu lio US ram lai tilia cu "Kan chan chung ah mah bantuk kan hmu bal lo" tiah nawng nih harnak a pekmi hna tampi nih an ti. Khua tampi cu, khualak hi tiva bantuk in a luang.  Motor zong tam tuk a phum cang.

Tiva ti a lianmi, tikham a liammi, hlei rawkmi, khua a phummi le leikuang a phummi zoh ahcun, ngaihchia taktak khi a si ko. Zeitik hmanh ah tii a reu kho ti lai lo ti tluk in a lian. US nawng tlungmi hmanh tih a nung taktak. Hi nawng tlungmi hmanh nih tam tuk rawhnak a chuahpi va si kaw, Noah buanchukcho kha zeitluk in dah tih a rak nun hnga le vawleicung ah zeitluk in dah rawhnak a rak chuhapi hnga timi a ka ruahter ngai.

Hi bantuk tirawl chiahnak hi 800 renglo a rawk

Iowa Khualipi Davenport hi fak ngai in tii nih a khuh

Tirawl khawnnak rawkbawk pawl tii nih a phummi hna

Motor lam tii nih a hrawhmi 

Davenport Khua cheukhat 

Offut Air Force Base ti nih a phummi a si

Missouri River tilian ruangah innlo tam tuk a rawk cang

Arkansas River ti lian (Sang Springs, Oklahoma)

Sen-dang le sen-duk hi ti nih fak bik phumnak an si.

Motor lampi zong tam ngai aa rawk cang

Tikhamnak caah thetse tun an hman hna

A cheu khua cu hi tin thuk taktak in a phum hna

Highway le khua thatha zong a phum hna

Satil zong tam ngai an thi cang

Ohio River tilian

Davenport, Iowa

Mississippi Tilian

Innlo tamtuk mah tin a hrawh hna

Jefferson City, MO khua ti nih a phummi

Highway lianlian zong tam ngai a phum cang hna

I-29 Lampi hi saupi khar a hau ding a si cang

Add caption

Add caption

Khuaruah tam taktak a simi innte

Missouri River tilian nih a khuhmi leikuang le khua

Missouri River tilian nih a phummi inn

US ramlai i 2019 Spring tilianmi ruang ah hin, US$12.5 billion nak tam sunghbaunak a chuahpi te lai tiah ruah a si. Innlo, lamsul, leikuang le satil a hrwh hna lawng silo in, cinthlak khawh a si ti lo caah le an thlaici khawnmi tam tuk a rawk caah, sunghnak nganpi an tuar hna. An mah ram chungah refugee bantuk in an um ve hna. Harnak tam tuk an tuar. Ruah nih a sur lengmang rih i, tilian hi fawi ah ban dawh a si rih lo. Atu hmanh ah sunghbaunak tam tuk a chuahpi cang i, hi pin ah zei tluk in dek rawhralnak le sunghbaunak a chuahpi rih te lai?

Kokek he i zuam ahcun minung fimnak le thawnnak hna hi, chim tlak an rak si lo. Ruah zong tei khawh a si lo. Tilian zong tei khawh a si lo. Ruah le tilian cungah nawlngeitu Pathian sin dah thlacam ti ko lo cu, chim ding a um ti lo! 

USA Ramlai Khuacaan le Tornado Thlichia

USA ramlai hi a rawn ngai. Rawn zong an kau tuk. Cucaah tilian le tornado timi phuchim thlichia hi a tam ngaingai. A liamcia ni (5) chung ah, Central USA ah ruahsur, rial tlak le phuchim hran hi a tam ngai i phuchim hi voi 132 fak ngai in a hrang. Thingkung zong tam ngai a khiah i, inn zon tam ngai a hrawh. Mithi zong an um len. Minung tampi an khamh hna. Hi khuacaan chia tang ah hi, minung million 50 khua an sa. Kawlram zatceu ngacha a si.

Kan hnu Ningani in Rinni karlak ah Kansas, Nebraska le Texas lawng ah hin, tornado phuchim 38 a hrang. Rinni lawng ah phuchim 11 a hrang I, hmun 150 ah thli fak ngai in a hrang i, hmun 33 ah rial fak ngai in a tla. Kan mah Ohio Ramkulh thlanglei zong ah, Zarhpini zan ah phuchim fak ngai a hrang. Thinkung tam ial a phur. Inn zeimaw zat a hrawh ve. Texas in Ohio le Michigan tiang hi, hmun kip ah tilian (flood) a chuak. Ohio hrawnghrang zong tiva le tidil hi tii an khat phikphek.

Jefferson City, MO (May 23, 2019) ah tornado nih a hrawh (Ref. Westport News)

Nai i phuchim tambik a hrannak cu, Kansas le Missouri ramkulh ah an si. Cu ramkulh pahnih ahcun kan hnu Ningani lawng bak ah phuchim 39 a hrang i, nai Nihnihni ah voi 32 a hrang. Nizan le nihin hi a tanglei states pawl-Texas, Oklahoma, Kansas, Missouri, Iowa, Illinois le Ohio- Khuacaan a chia ngai lai ti a si. Atu zong Ohio lei cu ruah a sur ngaingai i, tiva tii an khat taktak. Michigan ramkulh Wayne County ahcun inn 3000 renglo tii nih a hrawh. Iowa ramkulh Davenport le Quad City khua ahcun, Mississippi Tivapi hi kum 157 ah, a lianh cem kum a si tiah an ti.

Arkansas State ahcun ti a lian tuk i, tivati kha dong 38 tiang a kai i, thaizing Nithumni ahcun dong (5) a thang chap rih lai ti a si. Zarh khat chungah tornado 120 bak US Ramlai ah a hrang ti a si. Zahan zan ah Dayton khua pawng ah tornado a hrang i inn tam ial a hrawh. Minung pakhat a thi.

Tu chun ah, Oklahoma khua khua hnih cu, a lian taktakmi tornado a hrang i, inn tampi a hrawh. Minung pahnih an thi. Sianginn pakhat a hrawh i, siangngakchia zong aa khawngdengmi an um len. Sunghbaunak tampi a chuak.

May 15 ah Independence, Kansas ah a hrangmi tornado

Oklahoma, Kansas le Missouri hna hi suimilam 24 chung bak ah ruah hi 3-7" a sur. A tam taktak. A cheu hmun ahcun phuchim, rial le tektlak hi a tam ngai ti a si. Cucaah, a tu lio ah Mississippi Tivapi le tiva tengnge pawl hi an lian taktak i, khua tam ngaite tii nih a phum. Mithi zong an tam ngai cang.

Mississippi tilian hi June thla hlan cu a zor kho lai lo tiah khuacaan thiammi nih an ti. A ruang cu ruah a surmi a tam tuk caah le khuasik lio i a tlami vur ruangah vawlei a cin tuk caah a si. Atu lio zong ah ruah hi a cat kho bak rih lo.

Davenport, Iowa

A tu hi cinthlak caan a si cang nain, ruah a tam tuk ruang le vawlei a cet tuk ruangah thlai cin awk a tha lo i, thlai cin a hnu ding a si. Hi ti ruah a sur peng ko ahcun, thlai cin caan a luan lai i, lo tampi cu tuah manh lo in an luan te kho men ti a si. Ohio hrawng zong dumhau hmanh tuah awk a tha tuk lo.

USA ramlai i tilian chuah a fawi tuknak le khuacaan aa rawh ngai nak a ruang hi, an tuak tik ah thingram an hau tuk caah a si an ti. Lo caah siseh, khua, sehzung, certual, lamsul caah le inn ca a herhmi ah thingkung tam tuk an hau. Khuapi tam tuk an ser. Lamsul tam tuk an tuah. Vawlei tampi kha, tlakrawk, mirang vawlei, lung, thetse le kataya in an phah tikah, vawlei tam tuk a rawk. Ruah  a sur tikah a dawptu vawlei le thingram a tlawm tuk cang. Cu tikah tilian chuah a fawi.

Khuacaan ruangah, tu kum hi kumvui a chia deuh lai tiah an ti. Tuluk he ngunkhuai kong ah an buai fawn caah, 2019 hi USA i lo tuahmi pawl caahcun kum chiat ngai kum le sunghnak tam ngai an ton kum a si. US cozah zong nih an sunghbaumi chamnak zong bawmhnak billion 7 fai a pek hnu hna ah, a tu zong billion 16 pek chap ding tiah ti a si.

Nebraska lamkam dawr pawl nawng nih a khuhmi

Kan duh zong duhlo zong, kan pawm zong pawm lo zongah, vawleipumpi a lum chin lengmang timi cu a dikmi a si. Hi vawleicungpumpi a lum chin lengmangmi ruangah, thli a tam chinchin, a fak chinchin. Tornado le hurricane zong a tam chin lengmang i, USA tuanbia ah 2019 tluk in tornado a tam hi a um rih lo ti a si.

Oklahoma Tornado nih a hrawhmi (May 27)

USA khuacaan zong hi, duhsah tein a diklo chin lengmang. Aa thleng chin lengmang. Cucaah vawleicung ummi minung paohpaoh nih, kan khuacaan a that deuhnak ding caah, mah le ti khawh tawk tein riantuan le cawlcangh kan hau cio hna. Vawleicung khuacaan hi pawngkam (thingram, thlitu, tii, hnawmtam, meikhu le innlo le lamsul) he aa pehtlaimi an si.



Abik in kan tuah khawh dingmi cu, "kan pawngkam" thingram dawt le meikhu chuahter lo le hnawmtam tha tein zohkhenh hi a biapi bik a si. Kan i zuam cio lo ahcun, kan vawleicung minung le saram hi nikhat caan khat ahcun a lotlau (extinct) khomi kan si ko. Cucaah a hohmanh hi, kan rian a si lo? Kan tuanvo a si lo timi ruat lo tein, kan pawngkam a thatnak ding hi, kan umnak khuaram cio ah mah le thiam tawk in zuam le tuan cio kan herh.