Zumhnak Timi Zeidah A Si?

"Zumhnak timi hi zeidah a si?"

"Zumhnak" kan timi hi, Mirang holh cun "faith" ti asi. Krihfa biaknak lei kap in leh ahcun, "Pathian zumh" ti khi asi ko. Asinain "faith" timi cu a lam kip in aa hmang kho i, vawleilei zong ah aa hmang kho ve. Cucaah "faith" timi hi hitin an leh: "complete trust or confidence in someone or something" tiah an aleh. Hi Mirang lehning hi a tling ngaingai. Laihloh in cun, "Minung pakhat asiloah thil pakhat kha, za ah za in bochan, nghatchan le lungsi tein in um" kha a chim duhmi asi.

Bible ahcun, "Zumhnak timi cu, mit in hmu khawh lo mi thil, an um ko tiah kan ruahchanmi khi asi" (Hebrew 11:1) tiah a ti. Cu zumhnak cu thawnnak a ngei i, Hebrew nih a peh thanmi cu, "Ataktak ah, hlanlio kan pipu hna nih zumhnak thawng in Pathian nih a cohlan hna" (Heb 11:2) tiah a ti. Cu tluk in, zumhnak cu vanram phanhnak ding tiang in thawnnak a ngei. Zumhnak lo cun Pathian lung zong ton khawh asi lo. Zumhnak timi nih cun ralthatnak, lungralthatnak le risk lak a ngamh. Sungh zong a ngamh. Cucaah zumhnak a ngeimi hna cu an lungthin ral a tha i, an thil timi ah khuaawng an tong.

Zumhnak hi, zeisette dah asi timi cu phun tampi in chim khawh asi men ko lai. Asinain zumhnak hi phun (2) a um tiah ka ruah. Pakhatnak cu  "Achialei Zumhnak" (Negative Faith) asi i, pahnihnak cu "Athalei Zumhnak" (Positive Faith) tiah ka ti.

1. Achialei Zumhnak

Hi zumhnak hi phundang in chim ahcun "Zumhlo" khi asi ko. Thuk deuh in ruah ahcun, "Zumhlo khi zumhnak pakhat asi ve." Cucu zeidah asi tiah aucun, "Asi kho lai lo? Kan ti kho lai lo? Acang kho lai lo? Atlamtling kho lai lo? An ti kho bal lai lo? Aphichuak  atha bal lai lo?" timi "Loh zumhnak" asi. Hi zumhnak ahcun thil tlam a tling kho bal lo. Zeicatiah ataktak in riantuan hlan in, 'hnabei donghnak le ruahchannak um ngei lo in aa thawk caah asi."

Hi a chialei zumhnak ngeimi hna cu, an ral a chia; hmailei ah ritlak in rian an tuan ngam lo. Thinphannak an ngei. Tihnak an ngei. Rian an tuan hlan ah, a theipar a chuak lo ding in an ruah cia. Cucaah zeithil hmanh an tlamtlinh bal lo. Catang sang an phan kho lo. An rum kho lo. Innlo tha an ngei kho lo. Hruaitu an si kho lo. Innchungkhar hmanh hmaileiah an kalpi kho tuk lo. Khuate lei a ummi an si hmanh ah, parathlei hmanh ah nga a tlai kho mi an si lo. An nunchung chimrel awk ngai in thil pipa an tuah bal lo.

Hi bantuk minung hna caah cun, Pathian le Thiang Thlarau zumh hna a rak har. Vancungkhua le Hell zumh zong a har. Thihhnu thawhthannak zong zumh a har. Hi hna caahcun, biatak nakin huaha lo in zaat deuh asi. Cucaah an thlarau ca zong ah, "Vancung phan taktak lo in, vanram kam ah i hel a fawite." Jesuh nih mirum tlangval pa cu, "Vancung pennak he na hlat lo" tiah a rak ti bang in, an zumhnak zong hi, vancung pennak he aa hlat lo mi an si. An phan taktak kho lo.

2. Athalei Zumhak 

Hi zumhnak cu, "Achialei Zumhnak" he aa ralkahmi asi. Abuaktlak in "Zumhnak" kan ti tawnmi khi asi. Hi zumhnak ahcun, "Mit nih ahmuh lo mi zong a um ko ti khi a zumh. Tahchunhnak ah, Pathian, thlarau le khuachia te hna zong mit nih a hmu kho lo nain, an um ko timi khi a zumh."

Athalei zumhnak kan timi cu, thilti khawh thawnnak a ngei. A umlomi hmanh an um timi a zumh. Cucu a dik timi zong tehte khan khawh asi. Zeicatiah hlanlio ah Atom, electron le proton hna a um timi cu minung fa nih theih le hngalh khawh an rak si lo. Kum tampi hnu ah, "atom" a um timi an zumh i, nihin ni ahcun cucu tehte an piah khawh ko cang. Electron le proton te hna a um lai tiah an rak ti i, cu zong cu tehte an piah khawh cang. An fim chin lengmang i, a fa deuh chin lengmang a um rih lai an ti i, a donghnak ah, "God's Particle" tiang aum ti asi. Cucu zeizong vialte aa thawknak a hrampi asi an ti cang.

Zumhnak Theipar

Achialei Zumhnak cu, theipar tha pakhat hmanh a chuah khawh lo caah, a kong tial awk ka thei lo i, a thalei zumhnak theipar ka van tial duh.

Athalei in zumhnak a ngeimi hna cu, minung zapi zaran thluak nih a phanh khawhlomi an ruat i, theipar an chuahter khawh. An mah chan i theipar a chuah lo zongah hmailei chan tampi ah theipar a chuak.

Abraham hi Pathian nih "tefa tam tuk kan pek lai; vawlei ah thetse zat, van ah arfi zat; ram kan pek lai.." tiah a rak ti ko nain, ram an ngeihnak ding caah kum 1,000 deng a rau. Sceintist nih thlapa kai khawh asi ko lai tiah an rak ruahmi cu, kum 100 in a rauh hnu lawngah an kai kho. Nihin ni ah thlapa leng MARS ah kan kai than lai ti asi. Cuticun mifim ram nih cun, kan phak khawhmi ram cu van asi (the sky is the limit) tiah an ti.

Ti cungah tilawng aa vuan kho lai timi cu zumhnak in asi. Hi tluk a ritmi vancungpi thli lak ah a zuang kho lai timi cu Wright Brothers zumhnak in aa thawk. Zumhnak in electric mei cu catang tang hnih asimi Thomas Edison nih a rak ser i, vawlei pumpi cu chunzan hngal lo bantuk in an tuah khawh.

USA ram lampi cung khat in motor a kal kho te lai timi cu motor serka ah ruah ding a rak um lo. Henry Ford nih a zumhnak ruangah US rampi lawng silo in vawlei cung lam tam tuk ah pumpak motor an i mawng kho ko. Minung kai khawh ding ah ruah lo mi Everest Tlangpar zong cu an kai  kho i, "Tlangpi cu minung kepha thangah a um" timi cu an fianter khawh.

Amiak ko lai timi zumhnak in, Wlliam H. Seward, US Secretary of State, nih 1867 ah Alaska ram cu Russia cozah sin in, US$7.2 million in a rak cawk. Killi meng 586, 412 kau i, acre khat ah pia 2 lawng tluk in a rak cawk. Azumlomi hna nih cun, "Mihrut. Zeihmanh hman awk a tha lo dingmi khi ram khi a cawk hnga an rak ti i, Alaska cu "Seward Ice Box" tiah min an rak sak. Nihin ni ahcun, vawleicung tangka dihlak vialte in US nih cawk asing ti lai lo. Cu tluk cun man a ngeimi ram asi. Alaska cu Mihrut timi pa zumhnak in USA nih a comi asi.

Mirum milian le cozah lawng nih computer ngeih khawh asi lio 1975 ah, Bill Gate le Paul Allen nih "US chungkhar kip cabuai cungah computer a um lai" tiah an rak timi cu, ahnu kum 20 1995 ahcun a dik taktak. US ram chungkhar tam tuk innchungah computer a rak um kho.

Jefferey Bezos timi Amzazon.com thawktu pa nih, cauk le thilri hi store hau lo in computer cungin kan zuar lai tiah ruahnak a rak chuahmi cu zumhnak asi. Nihin ni ahcun, cauk an chuahmi dihlak hi, a thaizing ahcun Amzazon.com ah cah khawh dih asi cang ti asi. 2013 ah  vawleicung world wide web (www) asi tiah Washington Post nih an ti. Riantuantu 132,000 an ngei kho cang. Voikhat cu minute 49 an website athat lo ruangah $4.8 million an sung manh ti asi. 2013 ah thilri second pakhat ah 428 an zuar khawh ti asi. Cucu mi pakhat zumhnak in aa thawkmi asi.

Tuluk Communist hruaitu Mao Sedong nih, zumhnak in dothlennak a rak thawk i, sifak santlailo lothlo le leikuang tuahmi hna bochan in, Tuluk ram cu communist ram ah a ser khawh. Kum 2000 deng ram ngei tilomi miphun Israel miphun nih Zionism timi zumhnak in Chanthar Israel ram cu an ser khawh. Kan chim cawk lai lo.

Cucah zumhnak timi cu, "Minung tuaknak ah asi kho men ko lai timi chungah a ummi asi lo" tiah vawleicung ah ngaktah tambik cawmtu George Muller nih ati phah. Cu zumhnak ruangah minung tampi nih thil tlamtlinnak an hmu. Asi kho lai lo timi a si kho. Atlamtling lai lo timi atlamtling kho.

Jesuh nih, "Mirummi hna vancung pennak chung luhnak cha cun, kalauk thimka chung luh a fawi deuh ding asi" tiah ati lio ah, zultu hna nih cun, "Aho dah khamhnak cu a hmu kho kun hnga?" an rak ti. Jesuh nih a lehmi hna cu, "Pathian caah asi kho lo mi thil a um lo" ti hi asi. Pathian zumh ahcun "Mi zeica paoh ah khamhnak hmuh khawh asi" ti kha a kan fianter. Cu zumhnak in pei vanram zong cu kai ding asi.

Cucaah, zumhnak timi umtuning cu hitin asi.

1. Asi kho lai lo timi agenda a ngei lo.
2. Asi kho lai lo timi vision a ngei lo
3. Asi kho lai timi vision a ngei zungzal
4. Ka ti khawh lai, kan ti khawh lai timi vision a ngei zungzal
5. Tihphannak a ngei lo.
6. Thil kha a chialei in a zoh lo i a thalei in a zoh zungzal
7. Tuah hmasat hlan ah a lung a dong bal lo
8. Bia lawng siloin tuahsernak in a lang
9. Huamlo le ngaihlah timi a ngei lo
10. Atlamtling lai lo timi a ruat chung lo
11. Zeithil paoh tuah hmasat le hniksak hmasat a huam
12. Ruahchannak a ngei zungzal
13. Lungsaunak le thinfualnak a ngei zungzal
14. Voikhat sungh zongah a thar in thil thawk than a huam
15. Theipar a chuahhlan lo tuah duhnak a ngei
16. Thil kha ahniksak ta hmasat lengmang. Hniksak hlan ah lungdongh a hmang lo
17. Ka ti kho lai lo, ka si kho lai lo, ka tlam a tling lai lo timi "lai-lo" agenda a ngei lo
18. Intuar khawhnak a ngei (khuasik, khualum, ruahsur tbk) aa thlen zongah a pawi a ti lo
19. Atu le tu aa thleng lo.
20. Zeibantuk thil ton zongah fek tein a dir peng i fawi tein a tlu lo

Zumhnak timi cu a thuk tukmi biafang asi caah tial cawk ding asi lo i, kan tial khawh tawk mah vial si rih seh. Biaknak, sipuazi, politics, raltuknak, chungkhar sernak le zeizongkong tiang in, zumhnak cu ahrampi a herh viarmi asi. Cu zumhnak lo cun zei thil hmanh a tlam a tling kho lo i, "Thlarau vancung kainak ding zong zumhnak lo cun a tlam a tling kho ding asi lo."

------------------------------------------------------------
Chinchiah

Zumhnak he pehtlai in atanglei Bible cang hna hi rel chih ding asi.

1. Gen 22:1-14
2. Hebrew 11
3. Matt 19:16-26