USA Ah Hrial Dingmi Hmunhma

USA hi vawleicung ah ram rum bik le ram tha bik a si nain, democracy ram sang tuk a si caah, an ram thil sining (system) hi tangka nih a mawnghmi ram a si. Cu tangka nih a mawnghmi ram cu "capitalism" (azinsin sahnit) tiah an ti. USA hi vawleicung ram ah "capitalism" a sannak bik a si. Cucaah ramkulh cheukhat le khua cheukhat ahcun tangka kawlnak hi zalawng taktak in an tuah. Cucu cozah nih nawlpeknak tein an tuahmi an si ko.

Tahchunhnak ah, Nevada State ahcun nu zong, pa zong cozah nih license pek tein an i zuar kho ko. Tax an pek ve. Ramkulh cheukhat ahcun "gambling" timi tangka in lentecelhnak hi, zalawng tein an tuah ko. Cu hmun cu "tangka i celhnak hmun" an si. A cheu ramkulh le khua ah, "nigh club" kha cozah nih tha tein an tuahter hna i, cu ka ahcun "nu le pa" zong zoh dawh lonak in umnak tiang tampi a um i, taklawng in video thlaknak tiang zong a um ve ko. A cheu ramkulh ahcun, "se-choh" timi "marijuana" kha sii caah a tha ti in, cozah nih zalawng tein cin le zuarter ding in an tuah cang ko. USA ramkulh kip ah kum 21 si cangmi cu zudinnak nawl an ngei viar ko.

Hi bantuk in cozah pakhat nih thatein (tayawin) tein a tuahter le zuarter ko hna zongah, pumpak caahcun a tha maw tha lo timi cu, tuaktan cio ding khi kan rian a si. Cozah nih tuahnak nawl le zuarnak nawl pek pat in, zeithil paoh kha thiltha an si ti ding a si lo. An tha dih lo. Zeicatiah cozah nih cun sipuazi ca le politics mit zong in a tuahter khawhmi hna a si.

Cucaah cozah nih thatein (tayawin) tein a tuahter ko hna zongah, cozah tuahtermi vialte hi minung caah an tha dih lem lo. A cheu cu nunnak hrawk khotu, chungkhar hrawk khotu, sang le zawl hrawk khotu le miphun hrawk khotu an si ko hna.

Cucaah cozah nih thatein (tayawin) tein an tuahtermi hna a si zongah a tanglei hmunhma le minung hna hi, hrial an herh. A tuah cu chim lo, a kal zong kal lo ding an si. Na kal ahcun na caah tih a nung cang. Zeicatiah tuahnak ding caah a lam a kau tuk cang.

1. Casino 

Casino cu voikhat na miak hmanh ah, a hnu ahcun na sung thiamthiam lai. An lem hnu ahcun na chuak kho ti lai lo. Cu tikah, motor, innlo, ngeihchiah vialte pawn dih a fawimi a si. Cucaah Casino cu a tuah cu va chim hlah. A inntual hmanh ah va hel hlah. Zeicatiah casino ruangah na rum bal lai lo i, na sunghmi tu in casino khi an rum lai. Na ziaza chiatnak kha an nih caah miaknak a si. Na tahnak kha an nih caah nihnak a si. Cucaah Casino cu a zoh hmanh va zoh hlah. A pawng zongah va helhum hlah. Zeicatiah Casino cu tangka le thilri chuahnak inn a si lo. "Tangka i thlennak inn a si." Midang tangka na lak lo a si le nangmah tangka an lak lai." Nangmah na tah lo le midang an tap lai. Cu dah lo cu, lamdang a um lo.

2. Gas Station Awngbali 

Minung hi tihnungmi thil nganpi ah direct in chuah a si bal lo. Thil fatein thil nganpi ah aa chuah tawn. Kawl nih, "Hnawm fatein aa thawk i, innpar tiang a kang" tiah an ti bang, sualnak le palhnak timi zong hi thil fate in duhsah tein aa thawk i a hnu ah rawhnak a si. Cucaah Gas Station i awngbali $2 man te zong khi cawk va hmang hlah. Khikhi na cawk lengmang ahcun an lem lai i, $2 tein $10,000 tiang fawi tein kum khat chungah sungh khawh a si. Cun Gas Station i awngbali fate khi, Casino na phahnak ding caah lam sial bantuk a si caah, khi hmun zong khi lam hlat pi in va hrial.

3. Nigh Club

Nigh club hi a tawinak in chim ahcun, "Satan fale nuam cemnak" hmunhma a si. Mi pakhat Nigh Club i a rak lam balmi nu nih a chim i, "Ka rak lam lengmang ve. Ka pianthar hnu ah cu Nigh Club cu ka va leng i, ngaknu tlangval lakah khuachia ngaknu le tlangval dawhdawh an lam len ve ko" tiah a ti. Nigh club i ngaknu tawtawk dawhdawh le ngaknu dawhdawh zoh khi zeitik hmanh ah timh ding a si lo. Khi hmun khi mifel le mitha hna thlarau an umnak a si lai; sual thlarau an umnak inn a si. Sual thlarau umnak hmun a si caah, na kal ahcun "Sodom le Gormorah" khua ka phan tiah va ruat. Na kal ahcun na chuak kho ti lai lo. Kat le meialh in hrawhmi lak ah tel chih khawhnak hmun a si. Biaknak silomi, vawleilei in drug, zu le sa he Party tuahnak hmun zong va kal hlah. Khikhi Night Club kalnak hram thawk a si kho. Khi hmun ah mitha le hawitha a lo ngai tung nain mi tha lo tam tuk an um ti khi va philh hlah. Zeicatiah Party khi, na nunnak lam thalo ah an pialtertu a si kho.

4. Hlawhhlawngnu Inn

Hlawhhlangmi inn cu a zungzal in hrial a herh. Hlawhhlang nu he um cu, hlawhhlangnu he pum sakhat kan si tinak a si. Hlawhhlangnu le hlawhhlangnu a ihpimi cu zeihmanh an i dang lo timi theih a hau. Cucu Bible cawnpiakmi a si. Atu USA President Donald Trump hmanh nih, "porn star" (hlawhhlangnu bantuk) he a rak i duh tiah an ti caah, khuaci a mui cang. President hmanh nih a phurh khawh ti lo mi, hlawhhlangnu ziaza chungah rap bang na fawih nak hnga lo, hlawhhlangnu umnak cu lam hlat pi in va hrial. Cucu sualnak rap chung in na luatnak a si ko lai.

5. Zudawr 

Laimi kan ral ngan bik pakhat cu zu a si. USA hmanh ah zu ruangah nunnak a liam i a thimi an tlawm ti lo. Lairam zong ah a thimi an tlawm ti lo. Nihin ni ah, zu dawr cu Laimi caah "thihnak inn" (Death House) ah aa cang cang. Zeicatiah "zu hi Laimi caah taksa, thinlung le thlarau thattu a si."

Tu chan ah hin, Laimi mino tampi kan biakinn cu "zudawr a si." Zeicatiah Zarhpini zong ah kan phan. Ni sawsawh zong ah kan phan. Pathian nakin zu a duh deuhmi hna caahcun "Zu cu an pathian" a si ko. Nihin ni thil sining zoh tik ahcun, "Laimi nih zu kan ding lo. Zu nih Laimi a kan din cang." Zu nih an din sualnak hnga lo, "Zu dawr" a simi paoh va hrial. Cucu hell in na luatnak a si kho.

6. Rinak Si-ai Zuarnak Inn

USA ah  hin cozah khapmi ritnak sii hi phun kul renglo a um. Cu ritnak sii a tongmi inn le a zuarmi cu hrial va zuam hna. "Drug inn" ah zeitik hmanh ah va kal hlah. Drug nih sio in na nunnak an sio hnu cu, na luatnak ding lam a har cang. Zeicatiah "ritnak si-ai" kha ngarawl tarh bantuk in an in tarh lai i, a caan a zaa tik cun. drug sio in lo ko in an sio lai. Ritnak si-ai nih an lem sual ahcun, cucu nungna hell tlak a si.

7. GangStar Bu Pawl Umnak

Gangstar cu na unau a si hmanh ah va kawm ti hlah. Zeicatiah gangstar nunnak cu, "thihnak lampi hrawn tluk a si cang." Gangstar hi sualnak ah thumkomh hrihrual bantuk an si. Zeicatiah Gangstar nunnak ahcun, sualnak phun a tling-mithah lainawn, meithal, nu, zu, drug, nigh club, firtlei le sualnak phunkip aa tel cang. Gangstar bu umnak hmun cu, lam hlat taktak in va hrial. Na hrial khawh lo ahcun, na caah rap a si lai. An chung ah na luh ve ahcun chuahnak lam a um ti lo. Na caah thawnginn bantuk a si cang lai.

8. Ningcanglo Tangka Hmumi Umnak

Bible nih, "Tangka hi sualnak vialte aa thawknak a si" tiah a ti. Tangka nih haukauhnak a chuahter. Hakkauhnak nih tangka ningcanglo duhnak a chuahter ve. Hi hna pahnih hi an i then kho lo. Cucaah tangka tangka duh tuknak nih, "Zudin saei, drug, nu, nigh club, firtlei, mithah lainawn le ningcanglo nunnak tam deuh cu, tangka in aa thawk. Cucaah tangka hi dinfelnak in a kawllomi cu va kom hna hlah. Zeicatiah "tangka kong ah dinfelnak a ngeilomi bu cu, sualnak ah pial a fawi tuk cang." Cucaah mah hna an umnak hmun cu lam hlat pi in va hrial. Culoahcun tangka sal ah na tang lai i, cu nakin a fak deuhmi sal tan a um ti lo.

9. Hi Hna Pawl Umnak 

Hi minung hna hi, Bible nih hrial ding a timi an si. "Mitha lo mi, mi sualmi hna le Pathian a nihsawhmi hna...Hi pin ah chap ding a um rih. "Lihchim hmang, nu zuangzam le mi dinglomi kha va hrial hna." Zeicatiah "lihchim cu Satan sin in a rami a si i, dinfellonak ;e zuanzam zong Satan sin in a ra mi a si." Hi hna hi hrial hrimhrim ding an si. Minung cu pawngkam le hawikom sining nih a kan thlen khawh tuk. Cucaah hi minung hna an umnak hmun ah va kal hlah. Zeicatiah "an thilnu chia kha an in chonh lai i, an mah bantuk ah na cang kho ve."

10. Mihrut He Va Kom Hlah

Mihrut cu a dawt in va daw hna. A komh cu va kawm hna hlah. Zeicatiah mihrut kha na fimter kho bal lai lo i, nangmah tu kha an in hruhter lai. Hihi va ruat. "Mihrut tam tuk nak ahcun mifim zong a hrut kho ve" timi khi va philh hlah. Na fim ngai hmanh ah mihrut he na komh tuk ahcun, na hruhnak ding lam 50% a um cang. Nangmah nak fim he na kom ahcun, na fim deuh deuh lai i, nangmah nak hrut he na komh ahcun na hrut deuhdeuh ve lai.

Hi a cunglei thil (10) hi USA ah na hrial khawh ahcun, miza sinak a lam tampi a um. Mifim sinak a lam tampi a awng. Mirum sinak caah caantha na ngei kho ve. Miding le mitha tiah mi nih ruah khawh na si. Nangmah le nangmah zong na zum lai i, na ral a tha lai. Na hna a ngam lai. Phuhrun awk na ngei lai lo. Na nunnak ah thil tha tam deuh na tong lai i, na nunnak lam a tluang lai. Nun chungah nunnak lamtluan hi a biapi tuk. Rum, dawh, lar, thawn, cathiam, bawi si le mi sang taktak si zong ah, nunnak lam a tluan lo ahcun, vawlei hi harnak in khah khawh a si.

Cucaah nunnak lamtluan na duh ahcun, a cunglei hmunhma (10) hi va hrial zungzal hna. Na hmai ah "Thil tha thim ding le thil chia thim ding an um." Na thimmi le zulhmi lampi hawih in vanchiatnak le vanthatnak, thluachuah hmuhnak le chiatserhnak an ra lai" timi kha va ruat zungzal.

Cucaah "a thami maw na thim lai? A chiami dah? Cucu nangmah duh thimnak nawl a si.

Na duh thim khawh a si (Ref. Smart City Memphis)

"Hosana" Ti In Jesuh Pawngah A Aumi Mibu Hna

Thawhthan Ni kong ruah fate, Lanhtak puai hi ruah chih lo awk a tha lo. Lanhtak puai ruah fate, Jerusalem khua ah Jesuh Krih sunpar nakin a rak luh lio, laa a cit lio le Jerusalem mipi thawng tam ngai nih heh tiah an puan an rak phah i, a cheu nih thingnge an rak phah lio le mipi an au thawng khi, hei ruah chih lo awk a tha lo. Zeicatiah hi thil vialte hna hi, zarh khat hnih chungah a peh tete in a cang thliahmahmi an si hna.

Hi lak ah, Jerusalem i sunparnak in a luh lio hi, a nuam khun. Kan ngakchiat lio ahcun, thingnge le tumhnah kan rak i put i, khualak ah kan rak au tawn. Cucu kan rak i nuam tuk. Ka philh kho lo. Zeicatiah Jesuh sunparnak in a luh lio khi, mitthlam ah a cuan tuk caah a si.

Jesuh sunparnak in Jerusalem i a luhnak kong cu, Matt 21:9 ah kan hmuh.

"A hmailei in a kalmi le a hnulei in a rami mibupi cu an au i "David Fapa, cungah Hosana si ko seh! Pathian min in a rami cungah thluachuahnak um ko seh. A sang bik van ah Hosana si ko seh" tiah an ti (Mirang ca ka lehmi a si).

"Hosanna" timi biafang hi Hebrew holh a si i, "hoisia-na" tiah an ti i, a sullam cu "khamh" (save, savior) tinak a si. Lanhtak Puai le Deu Puai ah Judahmi nih an sak tawnmi hla biafang a si. "Please save us" (Kan khamh tuah) tinak asi. 

Zeicadah mipi mah tin an au? Zei ruahchannak dah an ngeih? Jesuh hi zei bantuk in dah an hmuh? Zei bantuk in dah an don? timi khi fiang ngai in hmuh khawh a si. Jesuh hi kan khamh tuah tiah an ti lio ah hin, "Messiah" (Mikhamhtu) a si tiah an rak ruah. Messiah a rat tik ahcun an ral (Rome) kut in a kan luatter lai. Israelmi kha uknak a pek than hna lai. Messiah nih a kan uk lai. David Pennak bantuk in a hmun zungzalmi pennak a kan pek than lai" ti hi, Judah mi nih Messiah an ruah ning le hmuh ning cu a si. 

Jesuh hi kum 3 te lawng rian a tuan. Hi chungah thil khuaruahhar voi (37) a tuah. A tuahmi cu a tampi ko nain a voi in cun voi 37 a si. Cu chungah khuaruahhar bik a tuahmi hna cu-tii mitsur zu canternak; mithi thawhternak, mizaw tampi damternak, mitcaw khuahmuhnak, hnachet hna theihnak, kebai kal khawhnak, mizeng damnak le mi 5000 rawldanghnak an si. 

Jesuh tuahsermi thil khuaruahhar hna Judah mipi tampi nih an hmuh tikah, Amah cu Messiah a si hrimhrim ko lai tiah an rak ruah. A zultu zong nih an rak ruah ve ko. Cucaah kum thum chung bak an rak zulh ko nain, "Jesuh hi zei bantuk minung taktak dah a si?" timi hi an rak fiang lo. Cucaah "A cheu cu, a pennak chungah cakeh le cavorh lei thut hna an rak i cuh salam." Jesuh nih a zultu zong nih tha tein an ka theifiang lo ti kha a ruah tawn caah, "A ho a si nan ka ti dah? Midang nih tah a ho a si an ka ti dah?" tiah a rak hal hramhram tawnnak hna kha a si. 

An fianlo zong ah an mawh lo. Jesuh chan hi, Judah ram cu Rome kuttang ah sal bantuk in an um lio a si. Ngunkhuai an kholh hna. An biaknak zei ah an rel piak hna lo. Rome kut ah Judahmi cu harnak tampi an tong. Rome uknak kha a celh in an celh lo i, Judahmi hi ral an rak tho tawn. Roman cozah nih fak tuk in a tuk hna i, a thah hna. Vailamtah tiang ah thlai hna. Rome kut iun luatnak ding caah, Judahmi nih Messiah chuak sehlaw a tha tuk hnga tiah an rak bawh siling a si. Cu lio caan ah Jesuh nih thil khuaruahhar tampi a tuah tik ah, Judahmi nih cun  "Amah hi Mesiah" (khamtu) a si ko lai tiah an rak ruah. 

Jesuh sunparnak in Jerusalem a luh tik zong ah hin, catialtu cheukhat nih an tialnak ahcun, "Jesuh hi siangpahrang ah canter an timh" tiah an ti. Jerusalem ah sunparnak in a luhnak hi, Bethany khualei kap in a si. Bethany cu Olive Tlang kam ah a ummi a si. Cu ka khua in la fate aa cit I, Jesuralam ahcun a lut. Jesuh kalnak lampi ahcun,  a cheu nih thinghnah an phah; a cheu nih an puan an phah. 

A zultu hna a hnu le a hmai ummi hna nih, an aumi cu “Hosana…hosasa” timi Matthew 21:9 nak chung kha a si. Hi Jesuh hmai ah a kalmi le a hnu in a zulmi hna lakah minung phun tam ngai an I tel. Cu hna cu

1.    A zultu 12 pawl (Na thihnak paoh ka thi ve lai a timi Peter te tiang)

2.    Jesuh kha a hnu in a zul lengmangmi nuhmei le nutar cheukhat

3.    Mizaw, mitcaw, hnachet, kebai, mizeng, thichuak le mizaw dang a damtermi hna

4.    Jesuh nih changreu hlum nga le nga pakhat in rawl a danghmi hna. Eidin ruah rami.

5.    Jesuh a sualnak le palhnak a kawl pengmmi Farasi le Sadusi hna

6.    Jesuh nih zei bantuk thil khuaruahhar dah a tuah lai ti in, mitpurh ah a ra mi pawl

7.    Rome kut in luat a duh politician le dothlennak tuah duhmi “Phun tanh (zealot) pawl. 

8.    Jesuh nih zei phungbia dah a buar lai tiah a ngia pengmi Tlangbawi pawl

9.    Jesuh siangpahrang a si tikah a ciangzar tem a duhmi pawl

10.  Jesuh zum taktak tunglo in, “a ruang um lo, tinhmi umlo, Hosana sullam zong ruat setlo in, hawi aunak ah, aa nuam i a au ve mi pawl”

11. Sifak, santlailo, misual, ngunkhuai khawl, hlawhhlang le mi zaw phunphun phunphun

12. Jesuh hi Israelmi zalawnnak pektu siangpahrang (Messiah) ah canter a duhmi pawl

Hi hna hi Jesuh hnulei le hmailei in a umi hna an si. A aumi hi minung zeizat dah an si timi cu aa fiang lo nain, an tam taktak lai timi cu a fiang. Zeicatiah hi hna an aukhuannak le zultu hna ruang ah, Jerusalem khuami cu “a khuapi an i tuai” (Matt 21:10) a ti caah a si. Hi chan ah hin, khuapi tein a tuaitamter khotu cu siangpahrang te hna lawng kha an si caah a si.

Hi a aumi mibu vialte hi, phun (4) ah kan then khawh hna. 

(1) Jesuh hi thinlung tak tein a hngal I, aa fiang I, thih le thih, nun le nun ti in, a zum taktakmi 

(2) Ruahchannak in a zulmi le a umi (dam duh, eidin ruah, thil khuaruahhar hmuh duh tbk) 

(3) Amah sual kawl duh ah a zulmi le;

(4) Hawi aunak ah a au ve sawhsawhmi, aa nuam sawhsawhmi an si hna.

Hi mibu hna an i lawmhnak, an aukhuannak le turcawlnak hna hi, sau a nguh lo. Zeicatiah a hmai zarh ah Jesuh an van tlaih tik ahcun, “Hi mibu chung I, Hosana..hosana..Pathian min in a rami cu thluachuah hmu ko she. A sang bik van ah khin a min thangthat in um ko she…” tiah an aunak aw vialte cu a daih lawng si lo in, aw dang ah aa thleng.

Cu aw dang ah aa thlengmi cu Pilat nih Jesuh a sualnak ka hmu lo tiah a ti len hna zong ah, “Jesuh cu vailam ah khenh chih ko.....Vailam ah khenh chih ko…” timi aw a si. Vailamtah thihnak cu tuar a fak bik le tih a nung bik mi a si I, “chiatserhmi hna lawng an thihnak” a si (Matt 27:15-26).

Zei ruang ah dah, hi mibu “Jesuh hi Vailam ah khenh chih ko” tiah mibu hna hi, hi tin an au khawh than? Zeicadah zarh khat chungah, an lungput le awchuah aa dan manh?” tiah cun, an nunnnak ah Jesuh kha ruahchannak in an rak zulh i, an I ruahchan ning bantuk in thil a si lo caah a si. An au hnawhmi Jesuh kha an rak fiang taktak lo. Peter hmanh nih a fiang lo i, “Na thihnak paoh ah ka thi lai a ti ko nain, fawi tein voi thum a rak hlawt kha a si.”

Jesuh kan zumhmi hi fian taktak lo ahcun, hlawt sual a fawi tuk. Ruahchannak in kan zulh sual ahcun hlawt sual a fawi tuk. Rum duh, dam duh, thluachuah hmuh duh, thil khuaruahhar ka cungah tlung seh timi ruahnak le lam tluannak sawhsawh ca men in Jesuh kan zumh ahcun, Jesuh hi zarh khat hnih ah hlawt sual a fawi tuk. Tu zarh ah Hosana..hosana..Pathian min a rami cu thangthat si ko seh tiah au i, hmai zarh i harnak, sunghbaunak, zawtfahnak, accident, tlukrilhnak, nincanlonak, lam tluanlonak, ingpuannak thil van ton tik ah…Jesuh hlawt hi a fawi tuk.

“Jesuh Vailam ah khenh chih ko” tiah a aumi mibu hna lak ah, micheu cu hi Tum Zarh i, “Hosana…hosanna tiah a aumi pawl tampi an i tel. A cheu cu Jesuh hnulei tein ther lengmang le phang lengmang in, Jesuh kha zumh tlakte tein a zulmi zong an i tel ve. Hi hna cu, “Jesuh vailamtah hram tiang bak an zulh. A thihnak hmun tiang an phan. An tahpi. Mitthli an tlakpi. Jesuh fahnak, temtuarnak, thlanti le thisen kha, vailamtah tunghram tein an tuarpi. An tuah khawhmi cu a um lo. Jesuh cu an khamh kho lo nain, an zumhmi an Bawipa caah Rome ralkap an tih hna lo. Tlangbawi an tih hna lo. Farasi le Sadusi an tih hna lo. Jesuh a nunnak a liam tiang, Krih thihnak le temtuarnak kha an i hrawm. Cu hna tak cu, Krih thihnak in thawhter a si hnu zongah, Krih nunnak aa hrawmmi kha an si than.

Hi Tum zarh i Hosana..hosana timi kan au zarh ah hin, mibu phun (12) an an um. Cu Mibu phun (12) nih tu chun i Krih zumtu aa timi hna hi a kan aiawh ve. “Hi Hosana..hosana..Bawipa cu thangthat si ko seh ti in a aumi mibu lak ah khin, nang le kei khi zeibantuk mibu ah dah kan i tel ve? Nang le kei hi Jesuh hi zei ca dah kan zumh ve?"

Cheuhra-Cheukhat

Cheuhra-cheukhat hi Mirang nih cun "Tithe" tiah an ti. Cafang in an tial ahcun, "One-tenth" ti zongah an tial. Lai holh in tial tik zongah, "cheuhra-cheukhat"tiah biafang pakhat ah chiah i tial ah a tha ding a si.  

Mirang biafang Tithe timi hi, Mirang holh hlun "teogapa" timi biafang in a rami a si. Cucu "pahra-nak" (tenth) ti a si. Cucu hmuhmi chung in a miakmi asiloah chuahmi thilri vialte chung in "cheuhra chungah cheukhat" tinak kha a si. Lai ruahnak he aa dangmi a um lo. 

Cheuhra-cheukhat timi hi Krihfa le Judah biaknak nih cun kan chim ngai nain, Bible ah a langhnak a tlawm ngai. Bible zoh tik ah, Mirang nih "a tlawm le tam" caah hmanmi biafang an ngei. Mirang biafang ahcun a tam caah 's' asiloah 'es' chap a si. 

Mirang bible ahcun a tlawmmi cafang  "tithe" timi hi voi (13) a lang i, a tammi cafang "tithes" timi hi voi 21 a lang. A zapite 34 a lang. Hi biafang hi voi tam a lang lo nain, Judah biaknak le tuanbia zoh tikah, Minung le Pathian i pehtlaihnak le Pathian riantuannak ah, a herh taktakmi thil a si. Krihfami le Judahmi caahcun tuah lo awk thalo le tuah ding hrimhrim thil a si. An biaknak ah a herh tukmi a muru thil pakhat ah an rak chiah. 

Bible tuanbia zoh tikah, Cheuhra-cheukhat hi, Abraham nih a thawkmi a si ti kan hmuh. Cheuhra cheukhat a pekmi cu Melkhizedek a si. Cu pa cu Canaan ram Salem khua siangpahrang a si. A mah cu Cung Nung Bik Pathian tlangbawi tiah Genesis ahcun aa tial. Hi thil ruah tikah, Abraham hlan ah, Melkhizedek cu Cung Nung Bik Pathian thlangbawi a rak si cang ti nak a si. Cucaah Abraham hlan in "Cung Nung Bik Pathian" hi Melkhizedek khuami nih an rak biak ko cang ti zong a langhter. A mah nih Abraham zong cu thluachuah a pek. Thluachuah a pek tik zong ah a chimmi bia hna nih, a mah hi zeibantuk minung le zumhnak a ngeimi dah a si timi cu a langhter ko:

Van le vawlei sertu Cung Nung Bik Pathian nih, Abaraham cu thluachuah in pe ko seh.

Na ral an teitertu Cung Nung Bik Pathian cu thangthat si ko seh (Gen 14:19,20)

Melkhizedek hmanmi biafang hna hi aa dawh, an tha i an thuk ngaingai.  Melkhizedek sin ah Abraham nih a pekmi cheuhra-cheukhat hi, Bible ah cheuhra-cheukhat pek aa thawknak a si. Abraham nih a pek tik ah, raltuknak i a hmuhmi "hranchaw" chung in a pekmi a si. A pekmi Melkhizedek cu Salem siangpahrang zong a si i, tlangbawi zong a si. Melkhizedek hi Jesuh Krih kan tlangbawi i a hmanthlak le hmelchunh a sisnak kha, Hebrew ah a kan chimh (Hebrew 7 zoh chih).

Bible ah cheuhra-cheukhat umtuning hi hmun zeimawzat ah a lang. A tawifiannak tein zoh u sih. Bible ah rel chih lawng ah a fiang kho ding a si caah, careltu nih bible rel chih a herh. Hi ka zawn ahcun cheuhra-cheukhat kha a tawinak in 1/10 tiah a caan ahcun ka tial.

Biakam Hlun

Biakam Hlun zoh tikah, Abraham nih ral a tuk i a hmuhmi hranchaw cheuhra chung in cheukhat kha, Melkhizedek a pekmi hi, cheuhra-cheukhat aa thawknak a si. Jacob nih Esau sin in a zam lio ah, a pa inn i Pathian nih dam tein a ka hruai than ahcun, "ka hmuhmi dihlak in cheuhra-cheukhat kan pek lai" tiah bia a rak i kam (Gen. 28:22). A pek taktak le taklo cu Bible nih a tial lo caah kan thei taktak lo. Hihi zeiruang ah dah aa kam hnga timi ruah tik ah, a pu Abraham le a pa Isaac nih an rak pek lengmangmi kha a hmuh caah a si lai timi cu a fiang ko.

Cuticun chan a hung kal i, Egypt sal tannak in Israelmi an luat i, Sinai ramcar chung an um lio ah, Moses nih cheuhra-cheukhat pek ding hi Sinai Tlang ah nawlbia a lak. Cu nawlbia ahcun Arron tefa Levites pawl cu Pathian nih biakam ram chungah ro a pe hna lo (Exodus 4:14; Number 3:10). Ro le covo an ngei lo. Pathian tu kha an nih caah an covo le an ro a si (Number 18:20). Puan biakinn an zohkhenhmi ca le rian an tuanmi ruang ah, cheuhra-cheukhat kha, an ro can ah pek an rak si (Number 18:21-24). Cucaah Cheuhra-cheukhat cu Levites pawl caah a rak si:

Levi mi cu tonnak thlam chung I an rian, cu riantuan man ahcun Israel mi hna lak I cheuhra-cheukhat kha ka pek hna (Number 18:21; 24).  

Cucaah hi nawlbia ning tein kal ahcun cheuhra-cheukhat paoh cu Levites pawl ca ding a si tinak a si (Tu chan ahcun bible ning cun zulh taktak cu a um theng lo).

Moses nih nawlbia a pek rihmi hna cu, Levites zong nih hin, Israel mipi sin in an hmuhmi cheuhra-cheukhat chung in an nih zong nih cheuhra-cheukhat pek ve ding kha a si. Aaron le a tefa hna zong Levites an si caah, cheuhra-cheukhat kha pek ve ding cu an si. An nih cheuhra-cheukhat tu cu "Tlangbawi Arron sin ah nan pek lai" (Number 18:26-28) ti a si. Arron pin cu pek ding a um ti lo caah, a donghnak a si cang.

Biakam Hlun zoh tikah cheuhra cheukhat pe ding in bible nih a timi hna cu a tanglei minung lawng an rak si:

1. Lo le dumhau tuahmi (Deut 14:12)
2. Levites pawl (Lev. 25:32)
3. Satil zuami   (Num 18:25-29)

Hi chan ah hin, a cunglei rian hna hi minung tambik an pawcawmnak a rak si. Hlanlio ah sehzung a um lo. Thilri cawkzorh in pawcawm a rak tlawm i, zapi an pawcawmnak hawih in Bible nih pek a rak fialmi hna a si. Tu chan bantuk in thlahlawh ei rian a rak um lo. Paycheck a rak um lo;. Tangka pek in riantuan zong a rak um tuk lo caah, an mah chan hawih in Bible nih a tialmi a si. Tu chan tu ahcun amah le chan sining hawih in, pek viar ding timi in ruah a si.

Cheuhra-cheukhat tuanbia zoh tik ah, Biakam Hlun ah hin an rak tuah taktakmi thil pakhat a si. A biapi tuk ah an rak chiah. Cucaah cheuhra-cheukhat timi hi Biakam Hlun ah tam deuh kan hmuh i a tanglei Biakam Hlun ah hitin a tuanbia kan hmuh khun:

1. Abraham-Melkhizedek kha hranchaw chung in 1/10  a pek. (Gen 14:20; Hebrew 7 zoh chih)

2. Jacob nih vision a hmuh hnu ah, a pa ram, Biakam ram ah na ka phakter than ahcun ka hmuhmi dihlak i 1/10 hi kan pek zungzal lai tiah bia a kam. Jacob nih cheuhra-cheukhat hi a pe zungzal maw timi cu a tial ti lo nain, a pek ko lai timi hi zumh a si.

3. Moses nawlbia nih 1/10 pek ding tiah a thawk (Leviticus 27:30-32). Hika ah hin, cheuhra-cheukhat cu "Bawipa ta asi; a thiangmi a si" (holy/sacred) ati. Thei le ram chung thil chuak vialte, thlaici cinmi dihlak i cheuhra-cheukhat kha Bawipa ta an si" a ti. 

4. 1/10 cu "Levites pawl nih puan biakinn chung i rian an tuanmi caah ti a rak si." (Number 18:20-32)

5. Jordan tiva an tan hnu ah 1/10 kong ah zeitindah nan pek ning a si lai timi kong ah Moses nih a cawnpiak hna (Deuteronomy 12:5-11)

6. 1/10 kha zeitindah nan phawt ning a si lai timi Moses nih a cawnpiak hna (Deut 26:12-15)

7. Pathian nih Israel mi kha thluachuahnak an hal hlan ah zeitindah 1/10 kha thianter a hauh timi kha a chimh hna. (Deut 26:12-15)

8. Siangpahrang Hezekiah nih biaknak a remh "1/10 rak chiahnak ding hmunhma kha a dang tein a zuah." (2  Chanrelnak 31:5-12)

9. Nehemiah chan ah Israel mi hna nih Pathian nawl an ngaih caah 1/10 kha Pathian rawkbuk ah an rak rawn (Nehemiah 10:37-38)

10. Nehemiah nih 1/10 a kilvengtu le zohkhenhtu officers a rak thiah hna (Nehemiah 12:44)

11. Nehemiah nih thilri khawnnak inn chung in Tobiah kha a chuah I, 1/10  caah thilri khawnnak inn kha 1/10 caah a thianh. Cun zulh ding order a chiah (Neh 13:5-12)

12. Pathian nih Prophet Amos hmang in 1/10 kha Bawipa sinah rak pe than u tiah a ti. Cu ti nan tuah lo ahcun "chiatserhnak" (curse) kha nan cungah a  um lai a ti (Amos 4:4)

13. Malachi 3:8-10 "Malachi nih cheuhra cheukhat pek kha a herhnak le Pathian sin ah a dingmi raithawinak tuahter ding kha a chimh than hna."

Biakam Thar

Biakam Thar ah hin, Biakam Hlun tluk in cheuhra-cheukhat kong hi a um lo. Jesuh thihnak in a thawh than hnu i Krihfabu a dir tik zong ah, kum zabu pakhatnak Krihfa pawl nih hin, cheuhra-cheukhat hi a cawn zong an i cawnpiak tuk ti lo i, a hman zong an rak hmang ti lo. Mah lungtho tein peknak kong tu hi biatak tein an rak i cawnpiak (1 Cor 16:2; 2 Cor 9:7). An ngeihchiah thilri zong kha an zuar hna hi Pathian le an bu caah an pek ko hna nain cheuhra-cheukhat pek bantuk in an rak hmang lem lo. Paul cawnpiaknak zong ah cheuhra-cheukhat kong hi kan hmu ti lo.

1. Jesuh nih Pharasees pawl kha 1/10 an peknak kong ah a mawhchiat hna (Matt 23:23). Jesuh nih cun "Thinlung" (Moral hi biapi ah a chiah; Luke 11:42 he aa khat). Jesuh nih cheuhra-cheukhat pek hi, a sawi lo. A thloh hna lo. An pekning an lungput tu kha a sawi hna. Uanthlarnak an hmanmi, dinfel tuk ah an i ruahnak lungput, a pe lomi kha sual tuk ah an ruahmi hna Pharasees lungput le thinlung kha a sawimi a si. Cheuhra-cheukhat pek hlan ah, 'thinlung' kha remhta a herh deuh ah Jesuh nih a chiah.

2. Luke 18:12 "Pharisees nih Nawlbia an zulhmi le 1/10 an pekmi hi an i uanthlarpi nak kong" kan hmuh. Cucaah cheuhra-cheukhat te hna hi, kan mah chaw a si lo i, Pathian tat pek thanmi khi a si ko caah, uanthlar ding a rak si lo. Uanthlarnak lungput le ka ding, ka tha, hawinak in ka zum le ka fel timi lungput phun in pek hi, Jesuh nih a doh taktakmi a si. Cheuhra-cheukhat pek te hna hi, uanthlarnak hna ah hman lo ding a si. Midang zuamnak, teinak le neknak hna ah hman lo ding a si nak kha, Bible nih a ka kan cawnpiak.

3. Hebrew 7:5-9 ahcun Abraham nih a rak pekmi 1/10 kha "Tlangbawi riantuannak ah thlennak a umnak a langhtertu a rak si" (Hebrew chung cu a sau ngai caah kan fianger kho tlu lai lo).

Biakam thar ah khuaruahhar ngai a simi pakhat cu, Jesuh le zultu hna nih cheuhra-cheukhat hi an peknak kong aa tial lo. An pe ve hnga dek maw?

Jesuh Nih Cheuhra-Cheukhat A Pe Ve Maw?

Bible thiammi hna nih an ruah tikah, Jesuh nih hin cheuhra-cheukhat a pe lai lo tiah an ruah. Biakam Thar zoh tikah Jesuh nih cheuhra-cheukhat a peknak zong a um lo. Jesuh nih hin, cheuhra-cheukhat a pek awk a si lo tiah an ruahnak a ruang pathum a um:

1. Amah cu zungthiamnak (carpenter) in aa cawmmi a si (Mark 6:3)
2. Thiamnak in aa cawmmi a si.
3. Amah cu Judah cithlah a si (1 Samuel 16:12-13)

Cunglei ah kan rak tial cang bang in, Israel mipi chung in cheuhra-cheukhat pe dingmi hna cu "lo tuahmi, satil zuami le Levites pawl" lawng an rak si. Jesuh hi Judah cithlah a si. Kut zungthiamnak in aa cawmmi a si caah, hi mibu pathum chungah aa tel lo. Hlanlio Hebrew tuanbia zoh tikah, chawlet, ngatlai, innsa, puaninn sermi le zungthiamnak in aa cawmmi hna hi, cheuhra-cheukhat an rak pe theng lo ti a si. Cucaah Jesuh zultu ngatlai pawl zong ngunkhuai le cheuhra-cheukhat an rak pek lo nak a si tiah an ti.

Moses Nawlbia Ning In Tlinh Khawh A Si Maw?

Cheuhra-cheukhat Pek

USA ah hin pastor cheukhat cu "tithe" an pe lo. A cheu cu an pek ve. A ruang cu Aaron le a fale cu priests an si i, cheuhra-cheukhat pek kha fial an rak si lo tiah an ti. An pek timi zong a um lo caah asi. Cheuhra-cheukhat pek timi hi, Pathian nih hnekmi a si lo nain, Malachi chung kan zoh tikah, pek lo ahcun "Pathian chaw fir" (rob) bak a si. Kawl holh in chim ahcun "Damiah taih" ti kha a si i, pek hrimhrim a herhmi a si. Bible zoh tik ah, Aaron le a fale nih cheuhra-cheukhat an pek timi cu aa tial lo nain, an pek ko lai tiah ruah a si.

A ruang cu Levites pawl cu puan biakinn i riantuantu an si caah,

Cheuhra-cheukhat pek kong ruah fate, Moses Phungbia ning bantuk cun, Judahmi le Krihfa zong nih tlinh khawh ding a si lo. Zeicatiah pekchanhnak vialte van tuak tikah, minung pakhat I a hmuhmi i 23% cu thawhlawm ah a kal ding a si. Moses Nawlbia ning in cun, "Dum le lochung theitlai i cheuhra-cheukhat vialte, minung le satil fater vialte, hmuhmi thilri vialte i cheuhra-cheukhat vialte van ti tik ahcun, tlinh ding a rak har tuk.

Moses phungbia ning bantuk taktak in kan pek lai ti ahcun, Jesuh chan i Pharasee pawl nakin kan fel deuh lo ahcun tlinh khawh ding a si lo. Jesuh chan Pharasee cu cheuhra-cheukhat pek an i zuam tuk caah, putinan le hamhhmuai tiang in an pek. Cu hmanh ahcun an tlinh rih lo.

Tu chan Krihfami nih kan pekmi cheuhra-cheukhat zong hi Moses phungbia ning cun a tling mi a si lo. A tling kho hrimhrim lo. Moses phung in tah ahcun, tu chan Krihfa nih kan pekmi hi a tam bik ah 10%-15% kan kai lo. Moses phung ning taktak in tuak ahcun 22%-23% hi pek ding a si.

USA ah Laimi Krihfa nih kan pekmi zong ah a tling kho lo. A ruang cu mi tampi nih cun lahkhah chung in tax zuh hlan in pek ding a si kan ti. Cu hmanh zong cu va si ko seh. Kan tlinh kho rih lo.

Laimi mi tampi refugee rami kan si caah, "Food Stamp kan hmu rih. Tangka bawmhnak kan hmu rih. Medical Medicaid kan hmu rih." A cheu thilri zong kan hmu rih. Dumhau chuak zong kan ngei rih. Khi vialte zong khi kan chungkhar ah a lutmi thilri le chawva an si dih hna. Medicaid zong cozah nih thlachiar te a zat aa thei in a liammi an si. Cucaah income paoh ti in tuak ahcun "cozah bawmhnak vialte-food stamp le tanga bawmhnak-tibantuk chung zong in, cheuhra-cheukhat hi kan pek ding a si. Cu tluk in kan fel lawngah Pharasee cheuhra-cheukhat pek ning in kan pek khawh lai.

Pharisee hna nih cheuhra-cheukhat pek hi biapi tuk ah an rak chiah. A hleihluan tuk in phung an ser i, an mah zong nih an pek taktak ve i, mipi zong pek an fial ve hna. Asinain an lungthin le tuahsernak cu Jesuh hmai ahcun duh a rak nung lo tuk. Cucaah Jesuh nih cun, "putinan le hamhhuai tiang in cheuhra-cheukhat nan pek. Asinain Pathian nih biapi deuh ah a chiahmi dinfelnak hna cu nan kaltak tung.." tiah a rak tinak hna kha a si. Jesush nih cun cheuhra cheukhatnak in dinfelnak tu kha biapi deuh tuk ah a rak chiah (Asinain cheuhra cheukhat kha tlolh ding a ti duhnak a si lo).

Biakam Thar zoh tikah Jesuh nih cheuhra-cheukhat a pek timi hi kan hmu bal lo. Pawl le zultu dangdang zong nih an cawnpiaknak ah cheuhra cheukhat kong hi an rak cawnpiak bal hna lo. An cawnpiakmi hna cu, "Siang tein pek; mah lungtho tein pek; hnek chawm lo in pek lo ding le hmuhleinak in pek lei ah lawmhnak a um deuh timi kha ruat bu tein lunglawm thanuam tein pek" timi tu kha an rak i cawnpiak.


Cheuhra-Cheukhat Hi Zeitin dah kan pek awk a si?

1. Pathian nih ka chaw/ta a timi a si caah Pathian chaw cu Pathian sin ah pek ding a si. Culoahcun Pathian chaw fir (damiahtaih) kha a si. Cucu Malakhi nih tha tuk in a kan cawnpiak.

2. Huam le lungthawh caan ah lawng siloin thlachiar tein pek peng ding a si. Hmuhmi chung in caan hman tein pek hi, Bawipa nih a duh. Pek zong a lem i, pek lo zong mi a lem fawn.

3. Mah member luhnak Krihfabu te ah pek ding a si. Midang Krihfabu ah pek ding a si lo. Mah lungchuahnak Krihfabu paoh ah pek ding ti in a cawnpiakmi hna cu, "Member a ngeimi theng an ssi lo." An mah khi member ngei hna sehlaw, khi ti khin an cawnpiak lo men hna lai.

4. Siang tein le lungtho tein pek ding a si. Hnek chawm pek hi thil tha a si lo. Zeicatiah "siang tein, lungtho tein pek kha Pathian duhmi a si i, thluachuah a pek duhmi zong a si."

5. Mah nih tha tein tuak i hihi a hman bik a si tiah ruah ning in pek ding a si. Zeicatiah cheuhra-cheukhat pek tikah za ah za bak in dik seh timi cu zapi caah a si kho mi a si lo.

6. Ruahchannak in pek ding a si lo. Cheuhra cheukhat ka pek ruang ah, ka dam lai, ka sipuazi a kai lai, kan chungkhar kan tluang lai tibantuk ruahchannak in pek ding a si lo. Cuti pek ahcun, Pathian sin in siloin Satan sin in tukforh dangdang a ra kho.

7. Liamcia caan i hmuhmi thluachuah rel bu tein, pek ding a si. Hmailei thluachuah hmuh ruah ah pek ding a si lo. Cucu bibal nih a chim ning a si lo.

8. Cheuhra-cheukhat ka pek ruangah thluachuah ka hmuh lai timi ruahchan ding a si lo.

9. Midang nih an pek ve le tiah mi hmaikhahlo ruang ah pek ding a si lo. Cucu Pathian pek a si lo.

10. Midang zuamcawh in pek ding a si lo (Bulletin hmanh ah langhter ding a si lo).

11. Midang nih an pekmi a hman le hmanlo kong ah buai ding a si lo. Petu le Pathian karlak thil a si.

12. "Na tuh bantuk in na zun lai" ti a si. Cheuhra-cheukhat cu Pathian chaw a si caah, Pathian sin i pek tik ah kan mah ta a si lo. Pathian ta kan pek than timi pawm ding a si. Asinain "zumh tlak" tein a pemi hna cu, Bawipa nih a philh hna lo timi cu zumh le pawm a herh.

13. Min that, lar duh le nawl ngeih duh ah pek ding a si lo. Midang nih lawmhnak an chim lo zongah pek ding a si. Porhlawtnak in pek ding a si lo (American Krihfabu cu an pek tuk ko nain, cheuhra-cheukhat hna hi Bulletin le zapi hmuh ah cazin chuah an duh lo. Bible he aa kaihmi a si lo an ti caah, a si. Lai le Kawl phunphai paoh cu, zapi theih ah thanh le langhter kan hmang).

14. Cheuhra-cheukhat pek kha i porhlawt ding a si lo. Nikhat caan khat ahcun pek lo in um khawh a si ve. Midang a pelomi kha sual ah ruah lo ding. Zeicatiah na pek lo caan ah midang nih sual ah an in ruah ve than lai.

15. Cheuhra-cheukhat pek hi vanram kainak zong a si lo i, peklo zong hi hell kalnak a si hlei lo.

16. Cheuhra-cheukhat hi Krihfabu caah ka pek timi lawng in tuak ding a si lo. Bawipa chaw a si caah Bawipa ka pek timi in tuak ding a si. Cu lungput cu Bawipa nih a duh bikmi a si.

17. Cheuhra-cheukhat pek tik ah, Nuhmeinu thawhlawm pek bang, "Bawipa nih lungthin a zoh" timi philh lo tein siang tein pek ding.

18. Pharisee bang in a phung a si timi rumro in pek ahcun Pathian duhmi a si lo.Lungthin a duh.

19. Duh-chih-nak (DCN) he he zei tik hmanh ah cheuhra cheukhat pek lo ding a si. Tahchunhnak ah, lar duhnak, mi cung cuan duhnak, hruaitu si duhnak, mi thangthat duhnak, thluachuah hmuh duhnak, ngandam duhnak timi DCN pawl he pek lo ding a si. Cuti a pemi hna caahcun a lakka a si.

20. Pathian nih pekmi chaw a tlawmtam a zoh lo. Dinfelnak le lungthiannak lungthin a zoh timi philh lo tein cheuhra cheukhat pek ding a si.

Luphihnak

A donghnak le a biapi bik cu, hihi a si. Thil hi a ratnak hrampi (source) hi Pathian nih biapi bik ah a chiah. Pathian nih a kan duhmi cu, dinfelnak he riantuan le kawlhawl hi a duh. Thadi zangba in riantuan i, tuan man hmuhter hi a kan duh. Kawl nih "Cianphan" an ti le rut-reuh le firkhut in riantuan i, tangka le chawva hmuhter hi a kan duh lo. Pathian duhmi cu, a hmanmi riantuan i a hman ning tein tangka/chawva hmuh hi a si.

Cu hman tein hmuhmi tangka le chawva lawng hi Pathian sin in a rami a si i, cu chung in cheuhra cheukhat khi ka ta a timi a si. Lih le firkhut riantuan ruang i hmuhmi phaisa/chawva hna cu, Satan sin in a rami an si. Pathian sin in an si ti lo. Cu chung i cheuhra cheukhat zong khi Pathian nih "Ka ta a ti ti lo." A hal zong a kan hal ti lo. Zeicatiah Pathian cu a rum tuk. Kan chawva a duh lo. Kan ziaza le lungthin a duhmi a si.

Cucaah cheuhra-cheukhat pek tik ah, pekmi chaw hi, dingte le hman tein hmuhmi chaw lawng pek ding. Thil thalo tuahmi chung in hmuhmi tangka le chawva hna hi cheuhra cheukhat pek ding a si lo. Zeicatiah Pathian duhmi hi tangka le chawva a si lo. Thinlung a si.

Tahchunhnak ah, hlawhhlannak in hmuhmi, zu zuarnak in hmuhmi, bing le ritnak si zuarnak in hmuhmi, Tax return hna hmanlo in tuahmi chung in hmuhmi, firmi thilri in hmuhmi tangka, lihchim in hmuhmi, mi hlenthawi in hmuhmi tangka tibantuk hna hi, Bawipa hmai ah chuahpi ding an si lo. Lihchim bu in hmuhmi tangka le chawva paohpaoh cu Pathian sin in a rami an si lo. Satan sin in a rami an si. Cucaah "Satan sin in a rami cu Satan sin ah pek ding a si i, Pathian sin in a rami Pathian chaw cu Amah Pathain sin ah pek ding a si."

Zeicatiah kan Bawipa Jesuh nih pei hi tin a ti kha: "Caesar chaw cu Caesar va pe u law, Pathian ta cu Pathian va pe u." Cucaah kan hmuhmi chawva kha Caesar (Satan) sin rami a si ahcun Caesar (Satan) sin ah pek ding a si i, dingfel tein kawlmi Pathian sin rami a si ahcun Pathian pek ding a si."

FHA Loan le Conventional Loan

US ummi Laimi hi inn cawk a duh ngaimi kan si. Cucu thil tha a si. USA a lutmi miphun hmemi lak ah, Laimi phun hi miphun dang he epchun ahcun a tlai bik khan kan si ko nain, minung innlo thanchonak lei in zoh ahcun, inn tam bik a ngeimi le innlo tha bik a ngeimi miphun lak ah ka i tel ve lai tiah ka ruat. Cucu Pathian thluachuah nganpi a si.

Ruah ding pakhat bel a um. Micheu cu inn kan cawk tik ah, kan Inn Loan kong kan thei fiang lo. Kan inn area square pe zeizat dah a si? Square pe khat ah zeizat ah a ciah? Thla khat pekmi tangka a zat kai tunglo in, inn man hi zeitin dah kan pek ah, tuan ah ka lim khawh zokzok lai? tibantuk lei khuaruahnak le thil theihnak ah kan chambau ngai.  Cucu holh le ca kan thiam lo ruang zong ah a si kho i, a bik in thil theih kha kan i timhlo le zuam lo ca deuh tu ah a si tiah ka ruat.

Voi tam nawn cu, "Nan loan hi zei bantuk dah a si?"tiah ka hal tik hna ah, a tam deuh nih cun an loan hi an thei lo. A theimi hmanh nih an lung a fiang theng lo. An theih ko nain an fian lo zong a si kho men. A cheu nih cun, an theih ko nain, loan umtuning aa dannak le a chiatnak le thatnak an thei kho lo. Mi tam nawn nih, inn cawk tik i loan umtuning kong hi an ka hal tawn i, a cheu a fiang lomi caah a thahnem lai timi ruahchannak in hi ca hi ka tialnak zong a si. Hi capar hi a tling ngaimi a silo nain careltu cheukhat caah bawmtu a si theu lai tiah ruahchannak ngei bu tein ka tialmi a si.

Loan Phun Hnih

USA i inn cawk duh tikah, FHA Loan le Conventional Loan timi hi phun hnih a um. Hi loan hi an i dannak tampi a um. An thatnak le chiatnak a um veve. A tawinak in ka tialmi a si caah, hihi a tlingmi a si lo. A herhmi theih awk tlawmte epchunnak ca ding ah kan fiannak ding lawng khi a si. Fian deuh duh ahcun loan nan cawinak Loan Officer kha tling tein hal ah a fiang deuh lai.

FHA Loan hi a sullam cu Federal Housing Administration timi nih an tlaihmi a si i, HUD (Department of Housing and Urban Development) he aa tlaimi a si. Cozah nih dirkamhmi a si caah HUD nih amahkhan piakmi a si. 1930 kum hnu ah hin, USA hi sipuazi a rak tla tuk i, cucu "The Great Depression" tiah an ti. Cu chan ahcun minung nih inn an ngei kho ti lo. A ngeimi hmanh nih inn man an pe kho ti lo. Inn zong an caw kho ti hna lo. Cucaah FHA loan hi a rak i thawknak a si.

Conventional Loan cu private loan a si i, HUD nih amahkhan piakmi a si lo. A caan ahcun FHA hi a karh a tlawm deuh i, a caan ahcun an i zat tluk a si. A caan ahcun FHA hi 0.5% a karh a tlawm deuh nain, PMI (Private Mortgage Insurance) ah le zeidang van tuak ahcun, FHA nakin Conventional Loan hi a tha deuh tiah loan lei thiammi nih an ti.


FHA Loan Umtuning

FHA hi a buaktlak cun hmuh a fawi deuh i, a karh zong hi a caan ahcun 0.5% hi Conventional Loan nakin a tlawm deuh caah, a thatnak deuhnak a um ve. Tangkalut a tlawm deuh i a voikhatnak inn cawmi caah FHA hi a tha ngaimi le an hman ngaimi a si.

1.Down payment tam a tuah duhlomi asiloah a tuah kholomi caah a tha. FHA loan hi credit score 500 tluk tiang niammi zong nih inn cawk khawh a si. An credit score hawih in an down payment tu an then. Credit score 500-579 a si ahcun down payment 10% an tuahter hna. Credit score 580 tluk sang a simi cu 3.5% down payment tuahter a si.

2. PMI timi Mortgage Insurance hi a sang deuh.

3. Up Front fee asiloah Funding fee timi a um i, na inn man i 1.75% nawn a si. Hihi loan chungah an telh chih tawn. A caan ahcun down payment ah telh chin khawh a si.

4. PMI hi loan na cham dih hlan chung paoh ngeih a hau. 100% inn man na pek dih lawng ah, PMI a lo lai.

5. FHA cu credit score a tha tuk lemlomi zong nih hmuh khawh a si. Na credit score kha 700 tang a si ahcun FHA ah cawi ah a tha. Na credit score kha 600 cung a kai paoh ahcun, loan hmuh a fawi.

6. 2018 tiang sining ahcun, credit score 580 phanmi inn cawtu nih inn man dihlak i 96.5% tiang loan an cawi khawh. Credit score 580 tang a si belte ahcun 10% down payment tuah a hau.


Conventional Loan Umtuning

Conventional Loan cu cozah agency timi FHA, FmHA (Farmers Home Administration) le VA (Department of Veterans Affairs timi nih dirpimi a si lo.

Conventional Loan cu, Private in tangka cawihtu nih cawihmi a si. Cucaah cawihtu nih risk tampi lak in cawihmi a si caah hihi zapi zaran nih hmuh a har deuh.

Asinain Conventional Loan zong nih hin, Fannie Mae and Freddie Mac phunglam cu a zulh le tlinh ve a hau thiamthiam. Conventional Loan tam deuh cu private nih an zuarmi an si ko nain, cozah nih an bawmhmi "GSE's" (Government Sponsored Entities) timi ah an zuar than tawn hna.

FHA le Conventional hi an i lo pah ko nain, kum tampi ca in tuak ahcun Conventional Loan hi a tha deuh ti a si.

Conventional Loan cawi tikah phun hnih in a um kho. Pakhat cu interest rate kha a hmun i, pakhat cu a caan a phak tikah aa thleng kho. Cucaah na loan cawimi kha zei bantuk dah na thim timi fian a herh ngaingai.

Conventional Loan hi private inn ca zong ah siseh, sipuazi ca ruahmi thilri cawknak zong ah siseh a hman khawh a si. Credit score a san deuh ahcun interest a niam deuh. Tahchunhnak ah down payment hi 20% tuah ding si seh law, credit score kha 740 nakin credit score 640 ahcun interest 0.50% a sang deuh. Credit score a chiat deuhdeuh le interest a sang deuhdeuhmi a si.

1. Na credit score a that ahcun PMI kha FHA nakin a tlawm deuh kho.

2. A tlawm bik ah down payment hi 5.00% pek a hau. A cheu cu 5%-20% tiang pek a hau. FHA  nak in down payment tuah ding a tam deuh.

3. Na inn man i 20% na pek dih hnu ahcun, PMI kha cawk lo in um khawh a si. Mah zawn ah hin tangka tampi na save khawh lai. Inn na cawka ah 20% down payment na tuah khawh ahcun, PMI cawk a hau ti lo. FHA cu loan na pek dih hlan chung paoh PMI ngeih a hau.

4. Na credit score kha 700 cung a kai lawng ah, Conventional Laon kha na hmuh a fawi.  Credit score 700 tang ahcun loan cawi a har deuh. Cawi khawh hmanh ah a karh a sang ngaingai lai.

5. FHA loan nakin Conventional Loan hi 0.5% tluk a karh a sang deuh tawn. Asinain PMI kha 20% inn man na pek hnu i, na ban khawh ahcun a miak deuh tuk cang.

Ruah Ding

Inn na cawk hlan ah na loan kha zei loan dah a si timi fian a herh. A karh umtuning le PMI te hna fian a herh. Culoahcun kum tam nawn na pek tik ah, inn man aa pemi a tlawm te kho i, inn na cawk hlan ah na credit score a san le niam, down payment na tuah khawhmi zat le sining, na income le chungkhar sining zoh in, inn cawk hi thil tha a si.

-------------------------------------

Zoh chihmi ca hna

1. FHA Loan
https://www.investopedia.com/terms/f/fhaloan.asp

2. Conventional Loan
https://themortgagereports.com/21489/how-to-buy-a-home-conventional-loan-mortgage-rates-guidelines

3. Fannie Mae timi hi FNMA (Federal National Mortgage Association) ti a si. Freddie Mac timi cu FHLMC (Federal Home Loan Mortgage Corporation) ti a si. Hi Fannie Mae and Freddie Mac hi cozah nih bawmhmi an si.

Pre. Trump Nih Rian A Phuahmi Hna

President Trump hi sipuazi a thiam. Mirum le milian a si. Cathiam zong a si. US President vialte lakah a rum bik zong a si. Mi za taktak a si. Asinain hruainak lei hi Pathian pekmi laksawng (talen) a si rua lo. Zeicatiah cu tluk in miza a si ko nain, ram hruainak lei ahcun a ti kho tuk lo. Zeicatiah riantuanpi hawi midang he rian an tuan ti kho lo. Cucu Pre. Trump i a pawinak bik le chamhbau biknak a si. Hruaitu pakhat nih, hawi he riantuan ti khawh lo te hna hi, hruainak leiah chamhbaunak nganpi pakhat a si.

President a chuah cangka in ram a hruai ning hi a buai kho taktak. Canada le Mexico he an i pehtlaihnak a zor colh. EU le NATO he pehtlaihnak a zor colh. Arab ram pawl he pehtlaihnak le Tuluk he pehtlaihnak zong a zor colh. UNO lei zong ah an upatnak a zor colh. Kum tampi tuah cangmi, TPP timi Trans-Pacific Partnership timi zong in ruahlo pin in a chuak colh. NAFTA (North America Free Trade Agreement) zong kan hrawh lai a ti colh. Russia he zong an i hua thluahmah. Tuluk he zong "Trade War" an si hawi. A piahtana hi a dong kho lo. Aa peh thluahmah.

Cucu ramdang he an si i, um ko cang sehlaw, US cozah i a riantuanpi hawi he hin sau hi rian an tuan ti kho bak lo. Cucu khuaruahhar a si. March thla khat chung lawng ah, minung pali rian a ban hna. Cu hna cu Secretary of State Rex Tillerson; National Security Adviser HR McMaster; Top Economic Adviser Gary Cohn le Veterans Secretary David Shulkin an si. Hi pa hi, March 28 ah a phuah. US cozah ah mah bantuk cozah an um bal rih lo. A mak tuk.

Pre. Trump hi, president a chuah ka ahcun hawi tampi a ngei. Mi tampi nih an dirkamh. Asinain a hawikawm tha he zong sau rian an tuan ti kho lo. A tam deuh cu kum khat fai lawng an tuan ti kho. President tampi cu an tuanpi hawi he, term khat tal cu an tuan ti deuh tawn hna. President Trump term khat chung i, cheuli cheukhat a kal chung ah, a hawi le tuanpi hawi tam tuk nih an chuahtak cang. "Pakhat hnu pakhat in an i zuk thliahmah." Cucu thil pawi taktak a si.

Hi tin mi a  phuah lengmang hna caah, hawikawm fekfuan taktak le zumh taktakmi zong a ngei tuk ti lo. Minung cu a thlen khawh lengmang ko hna nain, a tu bantuk in riantuanpi hawi a phuah (fire) tukmi hna le an i bantukmi nih hin, Pre. Trump cozah hi a ngan a dam lo timi a langhter. Cu pin ah, hi cozah hi a fekfuan lo. A tluangtlam lo timi a langhter.

Riantuan cuahmah mi zong an tha a nuam lo. White House riantuantu pawl zong hi, "A ho dah rian in phuah hmasat a si te lai?" timi thinphannak hi an ngei peng i, an upate nih an hnemh lengmang hna. Atu lio US cozah kalning hi a tluang lo taktak timi cu, a FIRE mi hna minung le aa phuak (resign) mi hna nih an langhter ko.

Hi phuahmi hna hi, rian hmetuai tlai si hna sehlaw a pawi lo. Dirhmun lianlian a tlaimi, hmuhtonmi tampi ngeimi an si hna. Cu minung cu duhpoh in a tonghthammi hna nih hin, "Hi cozah cu Kawl nih aa-na-sin-sahnit an timi hruainak phun a si timi khi a langhter ko. A riantuanpi hawi zong nih a tih in an tih i, phuah lai hi an phang ngaingai ti a si. Democracy ram ah hruaitu a tih in tihmi an si cu, "dictatorship style" in an i hruai caah a si kha a hmantlak fian ding a si.

You Are Fired timi Part.1 le Part.2 ah a tuanbia ka tial cang i ka van peh ti lo. Atu Part.3 ahcun, US cozah upa lutlai rian lianlian tlaimi zeizat dah a phuah cang hna? Ni zeizat dah rian ah an i awh?" timi kha a cuaithlainak ding caah, ka van tar hna. US cozah hruainak ah, Attorney General, Secretary of State, FBI Director, CIA Director tibantuk hna fired hi a har taktak. A caancaan te lawng ah a cangmi a si. Pre. Trump chan ahcun, hi bantuk rian (post) lianlian hi, an phuah hna. Cu thil nih a tu lio Pre. Trump cozah hruainak hi, a chungmuru a zaw timi a langhter. Abik in Secretary of State Rex Tillerson a phuahmi cu, US tuanbia ah a um theng bal lomi a si i, khuaruahhar ngai a si.

A tanglei ah, rian phuahmi tam deuh ka van langhter. Acheu cu thla khat hmanh an tuan manh lo. U.S Attorney General minung 46 ni nikhat ah a phuah hna. A tanglei bawi lianlian hna hi, sau an tuan manh lo. Pre. Trump nih President rian a tuannak caan hi kum khat fai lawng a si rih nain, hi chungah hruaitu upa lianlian tam taktak phuah le ban an si cang:

Phuahmi                                  Tuanmi Rian                                                         Tuanmi Ni Zeizat

John McEntree                        Personal Aid                                                                           417
Gary Cohn             Director/Natl Economic Council & Chief of Economic Adviser      411 
Rex Tillerson                          Secretary of State                                                                     406
Hope Hicks                             White House Communication Director                                   405
Rob Porter                               White House Staff Secretary                                                    384
Omarosa Manigault-Newman  Director/Communication for the Office of Pub. Liaison        366
Dina Powell                             Deputy National Security Adviser                                           358
Tom Price                                Secretary of Health and Human Services                                 232
Steve Bannon                          Chief Strategy & Senior Counselor                                   211
Sebastian Gorka                      Deputy Assistant to the President                                              208
Reince Friebus                        White House Chief of Staff                                                        190
Sean Spicer                             White House Press Secretary                                                      183
James Comey                          FBI Director (Ni 1,34 rian a tuan i, Trump chan ah ni 110)       110
Michael Dubke                        White House Communication Director                                       74
Michael Flynn                         National Security Adviser                                                            25
Sally Yates                               Acting Attorney General                                                              11
Anthony Scaramucci               White House Communication Director                                         6

A cunglei hi rian lian bik phuahmi/phuakmi pawl an si. Hi lak ah Secretary of State hi rian lian bik a si. US tuanbia ah Secretary of State term khat hmanh lim hlan ah, phuahmi cu Rex Tullerson lawng a si rih. Cu thil nih a langhtermi cu, phuahmi nak in phuaktu hi piahtana a ngei deuh kho timi a si.

March 16, 2018 ah FBI Deputy Director Andrew McCabe zong Pre. Trump cozah nih heh tiah a thla thla in an doh hnu ah, a pension lai suimilam 26 a duh ah Attorney General Jeff Sessions nih a phuah. McCabe hi kum 21 rian a tuan cang. A pension hlan deuhvak te ah an ban caah, pension benefit hmuh dingmi zong a hmu lo men lai an ti. Hi thil nih a langhtermi cu, "Minung pakhat an huatmi hna cu, zeihmanh lo ah an chiah ko hna. Zawnruahnak hrimhrim zong a um lo mi cozah" a si timi kha a langhter.

Kum 21 rengruang hna cozah rian an tuan i, an pension lai temmam hna i rian phuah cu, serhsat le tihram taktak a si tiah catialtu tampi nih an tial. Nawlngeitu uknak ahcun cu bantuk cu a um peng ko i, Democracy ram hna ahcun thil har ngai a si. Pathian thei taktakmi nih cun, politics hmanh ah hin, zawnruahnak le thlachiat ruahnak hi cu, tlawmte tal cu um awk a si. "Pathian Pathian ti le Bible Bible" ti tung i, dawtnak, zawnruahnak, doidornak, dinfelnak le ding tein riantuan tunglo, duhpoh in lihchim te hna hi, a lakka a si. Pathian duhmi a si lo.

A dang rian fa deuh bantmi cu an tam tuk cang i tial awk a har ngai. A tanglei rian lianlian zong hi phuahmi asiloah phuak ding in hnekmi hna an si i, an rian an i bang cang. Mitampi cu minthatnak in, "kan i bang" (resign) tiah an ti i, rianban cu zapi theih cio a si bantuk in, an tuan khawhlo ruang le tuan huam lo ruang ah a si ko. A ruang tampi a um kho i, a ruang tambik cu an rian ah an i nuamhlo caah a si.

        Min                                 Tuanmi Rian

Steve Goldstein                  Under Secretary of State for Pub. Diplomacy & Public Affairs
Josh Raffel                          Deputy Communications Director
Rick Dearborn                    Deputy Chief of Staff
George Sifakis                    Director, Office of Pub. Liaison
Ezra Cohen-Watnick          Senior Director for Intelligence Programs, National Security Council
Michael Short                     Senior Press Sectretary
Walter Shaub                      Director, Office of Government Ethics
Vivek Murthy                     Suegeon  General
Katie Walsh                        Deputy Chief of Staff
KT McFarland                    Deputy of National Security Adviser
Preet Bharara                      U.S. attorney, Southern District of New York
H.R McMaster                    National Security Adviser
David Shulkin                    Veterans Secretary
Michael Alton                     National Security Council Spakeman
Tom Bossert                        Homeland Security Adviser

Tom Bossert hi a hnu bik a phuakmi a si. Hi pa hi Michael Alton aa phuah hnu nihnih ah aa phuak ve colh. Hi hna pahnih hi, April thla chung ah aa bangmi an si. Pre. Trump hruainak hi, a tluang lo taktak. Hi tining tein a kal ahcun, hmailei ah zeidek a lawh te lai.

Rian cu phuah phung a si. Hruaitu nih maw, nawl ngeitu nih maw phuah le banter phung a si. Asinain sullam ngeilo in, mah duhpoh in rianphuah le ningcang lo tuk in minung a timi ti cu, democracy ram ah a phung a si lo. Phuahnak nawl an ngeih hmanh ah, mi kha a uk in uk, duhpoh in tuah phun cu, a phung a si lo. USA tuanbia kum 242 renglomi chung i riantuanmi President vialte tuanbia zoh tik ah, caan tawite chung ah, cozah upa rian tlaimi tambik phuahtu "Number One" cu President Trump a si.

Hi pin ah hin zeizat dah a phuah rih te hna lai? Nai ah a chuakmi bia cu, "Phuah dingmi tampi an um ko cang. Artlang in an min a um cang" ti a si. A fianglomi cu, "Ho dah phuah hmasat a si lai?" timi lawng a si ko. "Ho dah phuah than a si te lai?" timi cu, kutdong rel in hngak rih ko hna u sih!

--------------------------------------------------------------------------

Zoh chihmi ca

1. A list of officials who have left the trump administration 
(http://abcnews.go.com/Politics/list-officials-left-trump-administration/story)