Chin Miphun "Original Sin"

"Original Sin" timi cu Lai holh cun "Kokek sualnak" ti a si. Kokek sualnak timi sullam cu, "Sualnak ah Adam a tluk ruangah, Adam hrinsor cithlah a simi, minung dihlak Adam sualnak kan i hrawm. Sual cia in hrin kan si" timi zumhnak a si. Hi sualnak in luat hi a rak har tuk caah, Jesuh zong kan Kokek Sualnak ruangah a thihnak a si. Kan mah tein kan luat khawh lo caah Krih a thihnak a si.

Miphun Kokek Sualnak

Minung pumpak nih Original Sin kan ngeih bantuk in, miphun pakhat zong nih, kan i chuahpimi kokek sualnak a um ve. Cu Kokek Sualnak hi, thi le sa in hrin chihmi, chuahpimi le hrin chihmi sualnak a si. Cu sualnak cu a fah (pinh) tuk caah, pumpak, chungkhar, khua, tlang le peng in miphun tiang in, cu sualnak ahcun kan tlu tawn. Hi sualnak hi, thi le sa in a kalmi a si caah, tei awk a har tuk.

Hi sualnak hi, miphun kip nih ngeih a si. Pathian a zummi le Pathian thimmi Israel hmanh nih an ngeihmi sualnak a si. Tahcnunhnak ah, Israel miphun hi hringsortu Jacob cithlah pa (12) chung in a chuakmi an si. Cu phun 12 cu an van karh deuh tikah, phun (tribe) ah an I chuah. Cu tikah pa pakhat chung chuak, unau an si zong an ruat lo. An mah le phun cio kha an tanh ciammam i, phun politics (tribal politics) ah an buai.

Israel miphunpi (national politics) kong nakin, a hme deuhmi, phun politics (tribal politics) ah chan tampi an buai. Cucaah chungchuak khat miphun kha heh tiah rak an rak i tu. Cucaah Assyria le Babylonia sal ah a hnu ahcun an va tang. Cucaah Israel miphun sal an tannak le an rawhnak a muru te cu, phun (tribes) ruangah a si. Cu "tribal politics" te cu, an miphun hrawktu a rak si. Cucaah Jacob fapa 12 nih an hrinmi miphun vialte lakah, Judah phun lawng an tang i, phun 11 cu vawleicung in an ci a mit. Cucu tribal politics nih a chuahpimi theipar chia taktak a si. Israel miphunpi cu, an Original Sin a simi "Tribal politics" nih a rak hloh hna. Sal ah a thlak hna. Miphun 11 a hloh hna.

Chin Miphun Kokek Sualnak Sullam

Chin miphun kokek sualnak timi hi Mirang holh cun, "The Original Sin of the Chin People" ti khawh a si. Chin miphun zong hi, Israel phun 12 bantuk in, phun (tribe) tampi ah kan i then ve. Hihi Israel miphun he kan i lawhnak zong a si i, kan caah thil chia bik zong a si ve. Israel miphun an rak buai bantuk in, kan nih zong hi Chin miphun politics (Chin National Politics) ah buai lo in phun politics (tribal politics) tu ah kan buai peng. Kan miphun hi, mah phun tanh tuknak (tribalism) hi, miphun chungah a kan thenrawitu a si zungzal. Hi phun politics (tribal politics) hi "Chin miphun kokek sualnak" cu a si. Hi kokek sualnak in Chin miphun hi, chan tampi kan luat kho ti lo.

hI kan Kokek Sualnak nih, "thenrawinak" a chuahpi zungzal. Chin miphun Kokek Sualnak hrampi cu,  "holh le tlang" aa dan tukmi a si. Babel Innsang chiatserhnak sangbik hi, Chin miphun nih kan intuar rua tiah ka ruat tawn. Mi tlawmte kan si nain holh phun (53) kan ngei ti a si. Ca le holh aa khatmi kan ngeih lo tik ah, khua khat le khua khat, tlang khat le tlang khat, peng khat le peng khat, kan lung aa hmu kho lo. Rian kan tuan ti kho lo. Kan i theithiam kho lo. Kan i hawikawm kho lo. Cu thil nih a donghnak ahcun thenrawinak a chuahter zungzal. Cucu Chin miphun original sin a si ko.

Kan holh phun a tam tukmi hi miphun dang zong an nih a chuak tawn. A donghnak ahcun zeiti awk a tha lo. Nih lawlaw a hau tawn. Minung cu mah sining te kha a tha bik in aa hmumi kan si. Mah sinak te kha a tanhmi kan si cio caah, kan holh aa dan tukmi ruang ah kan thinlung le sining kan i thenrawi lengmang. Cucu kan Original Sin (Kokek Sualnak) cu a si ko. Hihi nu hrinnak in, kan i chuahpimi a si. Cu thil nih, "Mah" (Self) timi "mah-zawnruahnak" lawngte a chuahpi. A bi tukmi, "Mah holh, mah khua, mah tlang, mah peng, mah phun, mah sining" timi tanhnak kha a chuahpi. A dihdonghnak ahcun cu Kokek Sualnak nih a Chin miphun hi, a kan thluk lengmang.

Krihfa cu kan si. Pathian, Jesuh le Thiang Thlarau zummi kan si. Zumtu tha khan ah kan i ruat cio ko hna. Ram le miphun a daw taktakmi bantuk in bia kan chim tawn hna. Asinain a donghnak taktak i, "mah khua, holh le tlang kong" (MAH) timi kong a phak ahcun, Pathian kan theihnak, Jesuh zultu kan sinak, ram le miphun dawtnak timi kha, a umnak hmanh kan thei ti lo. Kan baimi zaal chiah in kan chiahtak diam tawn. Miphun kan tanhnak zong, a caan a phak cun hawhra tit bantuk in an tii dih i, an lo ko. Cucaah Chin Miphun Original Sin hi cu, a pin kho taktak.

Cu Chin Miphun Original Sin ahcun, kan miphun hi a ningpi in rap ah va a fawih bantuk in kan i fawih tawn. Zeitluk mifim le ram dawtu tiah ruahmi zong, a donghnak ahcun, kan Original Sin ah an tlu than lengmang. Kan Original Sin ahcun Laimi pa zaza an tlu. Politician zong an tlu. Mifim cathiam zong an tlu. Pastors tampi an tlu. Evangelist zong an tlu. Krihfa upa. Nu upa le Mino upa tiang in kan tlu tawn. Hruaitu tluk cang ahcun, mipi cu amahtein (automatic) in an tlu cang.

Cucaah Laimi kan thancho khawhlonak, hawi hnu kan i thlainak, kan si hnga tluk kan si khawhlonak, kan thawn hnga tluk kan thawng khawhlonak, ramdang phanmi kan tam zong ah thazaang kan hlum khawhlonak le thenrawi kan huam tuknak hna hi, Laimi nih kan Original Sin kan tei khawhlo caah a si. Hi kan Original Sin hi, Farasi le Sadusi hna thilnu bantuk a si. Midang cung zong ah a karh i, a bik in mino chung ah a karh than lengmang. Cucaah hi kan Kokek Sualnak nih, pipu chan in a kan thluk, a kan hrawh i, a tu nihin ni Krihfa kan si tiang a kan thluk rih. Sal ah a kan tlaih rih.

Zei Bantuk Rawhnak Dah A Chuahpi Cang?

Hi Chin Miphun Kokek Sualnak nih zei tluk in dah kan miphun chung ah sunghbaunak le rawhralnak a chuahpi cang timi tlawmpal in kan zoh lai. Kan tial cawk lai lo caah biapi deuh kan zoh ta lai.

Chin Miphun Original Sin ruangah Zomi Baptist Convention (ZBC) zong 1995 ah Khuasak khua ah a rak kuai. Kha tluk a liannganmi bupi kha, kan Original Sin ruangah aa cheu phut ko. ZBC a kuaimanmi cu kan miphun caah sunghnak ngan taktak tuanbia pakhat a si. ZBC bantuk bu ngan cu Chin miphun nih dirh ding a fawi ti lo.

Hlan ah Chin State ah college sianginn pakhat zong a rak um lo. College kan pek hna lai tiah Kawl cozah a van kan ti. Nga rawl cuh in a kan cuhter. Tiddim, Falam le Hakha kan i cuh ruang ah, Khaikam ah an chiah. Cu collage cu Khaikam College in, Kalay College ah aa thleng.A hnu ah Sagaing Taing ah ralkap cozah nih an khumh. Sianginn kan sungh lawng siloin Chin State ramri aa thawn i, vawlei acre tam tuk Sagaing Taing ah ah aa cang. Chin miphun kan sung taktak.

Tribalism (phun tanhnak) kan ngeih tuk caah, zeidang zong kan i cuh peng. Hlanlio Socialist chan zongah vanlawngbual kan i cuh i, an rak tuah thai lo. Nihin ni ah, tlang holh zong kan i cuh caah, nihin ni tiang "tlang holh" kan ngei kho rih lo. "Keimah holh si seh" ti kan duh cio ca a si.

Zoh a chia ngaimi cu, ram sifah ruang ah kan si a fak tuk i, cozah nih pekmi paohpaoh kan i cuh. Sianginn zong kan i cuh. Sizung kan i cuh. Khuate sekhan kan i cuh. Hydro electric kan i cuh. Motor lampi kan i cuh. Vanlawngbual kan i cuh. Khualipi sinak kan i cuh. "Min thatnak" kan i cuh. "Power" kan i cuh. Sinak kan i cuh. Kan i cuh lo mi a um lo.

Ka ruat tawn. "Lai Tlang tlangcar ah tilawng dinhnak ka tuah lai" tiah a silo dingpi hmanh khi, Kawl cozah nih kan ti hna sehlaw, kan i cuh rih men lai. Cu tluk cun cuh a huammi miphun kan si.

Kan lungput, nunning le tuahsernak zoh lengmang ah, "Mah" (I) timi rumro in kan kal. "Mah holh le mah tlang, mah khua" ti ahcun, thih kan ngamh. Biatak tein kan cawl nain, "Chin miphun" ca ti ahcun khual bantuk in kan um tawn hna. Cucu miphun pakhat kan lungput ah a si awk a si lo. Kawl cozah hi, hehchet tiah kan sawisel le a dik ko. Zeicatiah Lairam a sertu cu Kawl cozah thiamthiam an si. Laimi nih kan khua le tlang ca ahcun kan pekmi a tam ngai ko nain, Lairam ca timi ahcun kan chuahmi le pekchanhmi a tlawm tuk. Chim awk tuk a um lo.

Cucaah Chin miphun kan rian nganpi cu, "Tribal politics" buainak in chuah i "National politics" ah kan i thial a hau. Mibu riantuannak thapek, mipi caah a thami thim thiam le mi zapi ca thatnak (the common good) hi kan nunpi a herh. Kan mah nih hruaitu le tuanvo latu dirhmun ah kan um lo zongah riantuantu hna dirkamhtu le thazaang petu si a herh. Midang thazaang pek thiam lo le hruaitu dirpi kan thiam hlan chung paoh cu, Laimi cu kan derthawm peng ko lai.

Dod Hmasat Dingmi Ral

Chin miphun nih, "mahte uknak" (Federalism) hna kan duh. Kan hal. Kan uar. Kawl cozah hna kan doh kan i tim. Cucu kan phanh hlan ah, thil a biapimi a muru buainak hi ruah deuh rih kan hau. Thuk deuh in tuak rih kan hau. A taktak ti ahcun, Kawl cozah hna kan doh hlan ah, "Kan Original Sin" tu hi doh hmasat a herh. Hihi kan doh khawh lo ahcun Kawl cu kan doh kho bal hna lai lo. Kan Original Sin hmanh kan doh le hloh khawh lo ahcun, Kawlmi caah doh phu le doh tlak kan si lo. Tei cia kan si. A sung cia kan si.

Socialist chan in lente celhnak, deh chukcho awk le hlen awk men ah a kan ser zungzal. Tu chan tiang zong in nihsawhmi le zei rellomi kan si ko. Kawl nih, fawi tuk in a kan deh khawh. A kan hlen khawh. A chuk a cho ah a kan thui khawh. A ruang cu "Chin miphun hi, tribal politics ah an buai i, National politics ah an buai huam lo" timi kha a kan theih caah a si.

Hihi ruah a hau. Kawl miphun cu miphunpi an si. Mifim an si. Kan chamhbaunak zawn cem a simi "thenrawi a huammi miphun" kan si kha an theih i, cu ka zawn tein "turforh" an van luhter. Chin miphun kha an mah nih doh hau lo in, kan mah le mah a kan dohter. Thil a kan cuhter i, Kawl cozah nih cun "puai zohmi" bantuk in nuam tein a kan zoh men. "Mah cangai khorh in kan ummi le thenrawi kan duh tukmi kha, caan tha lak riangmang in, a phunphun in a kan tuksawh. "Divide and rule" policy kha a kan hman hnawh. Thil pakhat kha "saruh cuh in a kan cuhter" zungzal. A donghnak kan tha a dit tuk hnu ah, zaang dam tein an mah tuah duhmi an tuah peng ko. Cucu U Nu chan in, Ne Win chan in a tu NLD chan tiang a si ko rih.

Laimi hi Kawlram chung lawng ah kan Original Sin i a chuah a si lo. Hi Kokek Sualnak hi, Malaysia zong ah a chuak. Ram thumnak-Europe, Australia, Canada, USA le a dang ram dang- zong ah a chuak. Kan Kokek Sualnak kong a thei baklomi kan fanu le fapa hna zong, an thisa ah kan ronh hna. A thiang tukmi hngakchia kha thinlung chiakha kan pawmter hna. Kan Original Sin thilnu hi, Farasi le Sadusi thilnu nakin a pin deuh. Kan Original Sin hi, a sining zoh lengmang ah "cancer" zawtnak bantuk a si. Zeitluk thlop zong ah a irh than lengmang.

Cucaah kan kalnak kip ah, kan Chin Original Sin hi a puang than tawn. Original Sin nih, kan kalnak kip ah a kan zulh. Ramdang tiang zong in a kan dawi. A kan fuh. Cucaah hmun kip ah, Krihfabu fatete in, kan i thenrawi huam hna. Mibupi ca riantuan kan thiam lo. Bupi in rian kan tuanti kho lo. Bu ngan deuh dirh paoh ah khuai than kan i zuam. Hruaitu zaza kan timi zong, Chin Original Sin ah kan tlu than lengmang i, cucu kan miphun caah sunghnak le dernak ngaingai a si.

Cucaah miphun dang he artlang in kan dirti khawhnak ding le miphunpi i kan i chuah khawhnak ding caahcun, Chin Miphun Kokek Sualnak hi, kan miphun ningpi in kan doh hmasat a hau. Abik in chanthar mino nih doh a herh khun. Chanthar mino nih nan doh lo ahcun, hi Kokek Sualnak nih Chin miphun cu chan tampi sal ah a kan thlak rih lai. Hnu ah a kan thlaiter rih lai.

Pumpak kokek sualnak in khamhnak ding caah Jesuh a thi cang. Nihin ni ah Chin Miphun Kokek sualnak in luatnak ding caah Jesuh a thi ti lai lo. Jesuh thih than awk a um ti lo. Hi Kokek sualnak in kan luat khawhnak ding ahcun, Jesuh a thi than ti lai lo. Nangman le Keimah tu kan thih a hau cang.
Cucu cu "Keimah" (I) timi kha thah hmasat lawnglawng ah, hi Kokek Sualnak sal in kan mipi kan luat kho lai. Chin miphun luatnak ding caah, kan "I" hi kan that kho hna lai maw?