Zeitin dah kan Chin
mino hna hi kan biaknak ah kan hruai khawh hna lai?
CBCUSA Central Area
Ministers’ Seminar
Presented by.
Pastor David Lal Thawmlian (CCC, IN)
August 30, 2018
Brown County State
Park, IN
THINPHAN
DAI LO KAN SI KO
US ram ah Chin miphun hi mipem
dirhmun in kan rak phan. Mipem dang he ruah cun kan pemnak a tawi ngaingai
hrih. Generation pakhat hmanh kan lonh hrih lo. Asinan kan mino (Kum 18 cung le
tang) hna le tthang thar ding kan fale zoh tik ah hnangam tuk awk a tha lo. Indianapolis ah kan Chin mino tampi nih an
ton mi a tam ngaingai. Sii an zu. Sii an zuar (distribute). Thil an fir. Inn an
boh. Police case an ngei. Court an kai, thawnginn an phan. Lungzawtnak (mental
illness) an ing cuahmah. USA Chin mino huap in kan chim cun khuazakip ah kan
mino nih piahtana tampi an tong. Mah ten nunnak an I la, khawi kom an I that.
Meithal an I ngeih.[1] Hi vialte kan
theih mi thawngpang nih hin lungthin dai le hnangam in a kan um ter kho lo. Hi
bantuk a tong cuahmah mi kan mino hna hi kan biaknak lei ah zei tin dah kan
hruai khawh hna lai ti hi ruah lo awk a tha lo.
TIMH
TUAH NING CANG
Zeitin dah kan hruai khawh hna
lai ti mi kong ah presentation tuah ka timh tik ah kei mah hmuhnak
(perspective), hmuhtonmi (experience) le research (academic work) lei hawih
deuh in chimrel ka tim. Pastor kum riat ka tuannak ah mino tampi ka hmuh ton
hna. Bia ka ruah hna. Mino kong study ka rak tuah ngai ve. Kei mah hrimhrim
zong kum 20 in US ka phak caah US mino tiah ka ruah nak zawn a um len ve. Chin mino kong Master of Theological Studies
ah Thesis ka rak tial. Chin (Hakha/Thantlang/Falam) mino 50 leng, Khrihfabu 15
leng leh State 9 leng Chin mino interview ka rak tuah hna. Ka langhter duh mi cu hi capar hi ruahnak
tial mi ti nak in research a phi chuak (result) deuh an si lai. [2]
CBCUSA Central Area Ministers nih
hi bantuk in a biapi tuk mi kong ah paper chuahpi ding in nan ka fial caah ka
lawm tuk hrinhran. A kau tuk mi tlangtar a si caah a kaa ka khen mi nak in ka
nganh mi a tam deuh lai. Cucaah a tha bik le a hman bik ti cu ka ruat lo. Khat
le khat biaruah ter tu (dialogue) chuah ter tu tal ah santlaihnak um ko seh ti
hi ka saduhthah a si.
BIAHALNAK
A
hmasa ah biahalnak tuah ka duh. A tang lei baihalnak hi chim cio ding.
Biaknak
hruaitu, pastors, upa, nu le pa nih kan fa le caah a tanglei 4 ah kan duh piak
bik mi pakhat in thim si seh law zei dah nan thim cio lai? Zei ruang ah?
(i)
Biakinn
phak ter? (Religion)
(ii)
Biaknak
zulhphung peh zulh ter? (Tradition)
(iii) Pathian/thlarua/Bible tbk. konglam zumh/theih
ter? (Spirituality)
(iv) Khrih zum tu siter? (Christianity)
‘Chin
mino hna biaknak lei ah zei tin kan hruai lai?’ ti mi cu zei bantuk dah siter
kan duh ti mi nih lai a rel (decision) a tuah ngai tiah ka ruah. Sikho seh law
a cung lei a pa 4 ning in kan mino hna cu si ter kan duh dih ko lai. Asinan ‘One-size-fits-all’ – si dih hi a a rak
har ngiangai. Pakhat an si cun a dang pakhat si chih awk a har. Phun dang chim
cun Biakinn phak le phak lo (Religion) nih khin Khrih zum tu tha tha lo
(Christianity) a si ter lem lo. A thlarau (Spirituality) tiah ruah mi khi biaknak
zulhphung (Tradition) a zul dih mi zong an si lo kho men. Nunphung le zulhphung
(Tradition) a uar ngai mi zong khi zumhnak
(Spirituality) lei a derthawm mi zong a si kho men. Cucaah cun kan mino kong
ah cun a nak, lo cun a rang lai (either white or black) ti awk an tha lo. Biakinn
an phak lo khi kaa dang biakinn an phak caah zong a si kho men, Eg. College an
kai nak. Kan thawngtha an ngaih lo khi midang thawngtha an ngaih zong a si kho
men, Eg. Media/Internet/Youtube in. Spiritual,
but not religion ti mi a uar ngai mi zong an tam ngaingai. Cucu a suallam
cu Religious institutions, Church rituals, le professional clergy pawl tel lo
in mah pumpak ten Pathian cu pehtlaih le chonh biak khawh a si ko ti mi ruahnak
asi. Kan theih kan hngalh piak khawh lo
mi a rak tam ngaingai hrih, aruang cu an tthan nak US ah kan tthang ve lo caah
asi bik. Ka langhter duh mi cu upa nih saduh kan thah mi, hi tin um hna seh, hi
hi tuah hna seh (mouth) ti nak in zei dah an duh, zei dah an dirhmun a si ti ngeih
piak hmasa (ears) a hau tiah ka hmuh.
KAN
TLAU TE KO LAI
Kan duh lo ngai lai nan a tawinak
in chim ko ah cun kan mino, ka fale, techin fapar (coming generations) ah cun
kan miphun sinak le biaknak ah cun an tlau hrim te ko lai.[3]
Mipem miphun dang he tuak cun a
population lei zong in kan tlawm tuk. Chin aa ti mi hi a tam lei in USA 50,000
hrawng kan um. Cu hmanh cun kan I khahnak (commom ground) nak in kan I dannak
aa hmu kho deuh mi kan si. Holh, phunglam, pengtlang, denominations,value, tbk.
in kan I dannak a tam. Mipem mi phun dang cu million in an hun phan, community
an tthawng, common ground an I ngeih, mifim cathaim an tam. Cu bu hmanh cun an
tlau thiam.
‘Tlau’ ti mi a suallam fainternak
Biaknak le miphun sinak in “tlau”
ti mi biafang hi duh a nung lo ngaimi a si. Cheukhat nih miphun sinak le pipu
biaknak a kal tak cang mi khi “tlau” an ti. Cheukhat nih generation pa hra hnu
zong ah ratnak, khuaram, le pipu biaknak a theih (not practice) tal in theih ko
ah cun tlau a si lo an ti ve. Sullam dang tampi a um rih nan hi capar caah cun
mah biaknak a kaltak bak mi hi ‘tlau’ ti in sullam ka rak ngeih ter lai. Lai holh
le nunphung kong tu hi cu a tu lio kan fa le tete hmanh nih an thiam ti lo mi a
si caah a ruah hlan ah an philh, an tlau hrim ko lai.
Aruang
US ram miphun vailte hi Native
American ti lo cu mirang thok in mipem an si dih. Mipem community research an
tuah tik ah chan thum in identity (miphun sinak) hi an thlau I chan nga nak ah
cun an ratnak holh, nunphung le an rak I pempimi biaknak kha an kaltak ti a si.
Europe ramlei mipem, Asian ramlei mipem le ram dangdang mipem hna an tuanbia
kan zoh tikah chan khatkhat ahcun an tlau zungzal. Miphun dang cio zong nih an
rat pi mi nunphung le biaknak cu fak pin kilven an rak zuam cuahmah ko bu ah an
te fa chan cun an tlau tthiamtthiam ko. Italian,
Italy ram in nunphung fek le biaknak puitling Roman Catholic asi mi cu US ah an
rak pem I an chan li nak ah an tlau. [4]
Italian miphun ka langhter theng nak cu mifim an tam, cathiam an tam, upper
class an si, zumhnak a fek bak mi an si. Biaknak phung (rituals) ah extreme tak
mi an si. An milu zong an rak tam ngaingai. Sihmanh seh law 4th
generations (kum 100) hlan ah cun an tlau thiamthiam ko. Korean, Vietnamese,
Chinese, Hmoung pawl cu chim awk a um lo chinchin, Italian he tahchun hmanh ah.
RUAHCHANNAK
A UM KUN MAW?
Ruahchan ding pakhat belte a um.
Ka hmuh mi mino, fale hna tal cu tlau lo ding in lam kan hmuhsak khawh tiah ka
hmuh. Cu lam cu hi capar ah nih a muru langhter ka duh mi cu a si. A tu
lio hruaitu, pastors, nu le pa hna nih
zeibantuk lam dah kan sialpiak khawh hna lai ti hi ruah tti ngaingai le
khuakhan tti ngaingai a hau mi cu a si.
Tahchunnak pakhat in ka langhter
lai. Voikhat ah hawi kom pahnih nga sio ah an kal. Pakhat nih ngarawl ah cangcel
a ken. Pakhat nih McDonald Burger french-fries a ken. Chunnitlak nga cu an sio.
Cangcel a tarhtu nih nga cu a sio lengmang nan french-fires a tarhhtu nih
pakhat hmanh a sio lo. Zei ruang dah a si
hnga? A mah ei mi in nga sio a timh caah a si. [5]
Nga sio duh cun nga rawl hman a hau. Laitlang a tthangmi nu le pa nih US a
tthangmi kan fa le hruai cu a har ngaingai. A ruang cu nu le pa duhmi
tuahtawnmi kal tak riang mang I fale duhmi in hruai cu thil har ngai a si. Tahchunnak
ah laitlang ah cun Evolution Theory hi Bible study ah cawn ding ah kan rak ruat
lo. Kan zumhnak zong ah hnahnawhnak a kan pe lo. Chim ngam hmah a rak si lo.
Asinan US ah cun sianginn an cawn mi si caah Church ah discuss tuah pi ve an
hau. Evolution Theory cu a palh a hman ti nak in an interest mi va ceih pi kha
ngarawl tarh cu asi. Drum cu upa caah hnachet luri asinan mino caah biaknak
hmun I an I express khawhnak a lam asi ve caah Drum cu ngarawl tarh a si. Picnic
le sport cu upa caah cun a vawlei tuk ko nan mino caah biakinn chung nak in an
nih khawh deuh nak hmun a si caah ngarawl tarh cu asi.
Biaknak,
Khrihfabu chung ah mino hna hi Christmas tamhnak (decorative) bantuk in kan
hmuh lo a biapi ngai. Ram leng mission,
mission!! thlarau tlau caah!! tiah kan au cuahmah lio ah kan fale an rak
tlauh cuahmah. Upa duhning camping,
crusade, kan ti lio ah an lung a um cu retreat,
youth camp deuh a si. Church phan hna seh ti kan duhpiak hna bantuk in an
soccer chuihnak hmun hmun va phak pi ve khi an duh ve mi asi. Program paoh ah ttamhmawihtu bantuk men
si lo in khuakhan lairelnak system
chung taktak ah luhpi le awaan ngeihter hi abiapi tuk hrinhran. System chung taktak ah ti mi cu tahchunnak in
ka langhter lai. US ah sifak miharsa/ kutdawh pawl rawl va pek khi sifahnak
(poverty) doh a si lo. (Feeding the poor
will not demolish poverty). US economic control tu the wealthy top 1% ti mi
hna an lung va thlen khi sifah doh a si deuh. Wealthy Top 1% ti mi cu US mirum
bik ti mi hna an si. US population hi 100 si u si law mirum 1 nih mi 99 nunak
pawcawmnak a contral dih mi system khi a si. US Business vialte cu an kut ah a
um dih. Hi hna nih pumpak miak duhnak, hakauhnak ngeih lo in zawnruah
zangfahnak an ngeih cun an control mi economic hi a system an mer khawh I
sifahnak (poverty) hi a tlau kho ti asi. Phundang chim cun corrupt system kha
constructive system in thlen khawhnak nawl an ngei. Asinan an sungh I kaltak mi
tampi an ngeih cu a hau ve. Church a control tu cu pastors/hruaitu upa kan sin.
Kan khuakhan lairel nak ah kan tlaihchanmi pawl sungh ngam in mino hna hmunhma
kan pek tik ah kan mino hna cu zumtu tha ah kan ser khawh hna.
HRUAITU/PASTORS
NIH MINO CUNG LUNGPUT NGEIH DING
Adonghnak ah Kan mino biaknak ah
kan hruai khawhnak ding ah cun hruaitu/pastors
hna nih tuah awk tiah ka ruah mi 10 in ka rak langhter ter..
1. Pulpit hi soiselnak si lo in cohlannak
hmun ah ser ding.
2. Mino ttih mi ah si lo in mino
hawi si I zuam ding.
3. Church hi miding mi umnak si lo in
misual mi umnak a si tiah langhter ding.
4. Pastors/hruaitu nih mi chanbau,
mitlamtling lo kan si ve ti hi I cohlan khawh ding.
5. Cawnnak santuk le experience
tamtuk ko zong ah mino sin ah cun saya I tlai ter tuk lo ding. “ka thei lo” ti
hi tam deuh chim thiam ding.
6. Mino biapi kan chiah ti mi cu upa
meeting hmun lawng ah si lo in an I tonnak hmuh ah va langhter khawh I zuam
ding.
7. Church cawlcanghnak pawl khi
program-orient si lo in people-orient si ter ding.
8. Ramdang mission caah phaisa kuat
len nak in kan mino hna mission kal ter ding.
9. “Tuah/tuah hlah” ti mi command
nak in ‘Zeitin na ruah’ ti mi dialogue style in mino va fuh ding.
10. Zumtu tha siter nak in zultu tha
ah ser I zuam ding.
[1] Kei mah pumpak
kan riantuannak ah ka hmuh ka ton mi an si. Min chim awk a tha lo. Ruah dap a
si lo. Min chim awk a that lo caah min
ka langhter lo.
[2] Christian
Theological Seminar, Indianapolis, Library ah “Voices of the Burmese-Chin
younger generations” ti in rel khawh a si. Kei mah sin zong ah pumpak in hal
khawh thiam a si.
[3] Hihi cu kei mah
pumpak (personal) in ka hmuntonmi/ research vialte fonh in tlang ka khomh mi
asi. Ka Thesis ah hihi biapi ngai in
hmuh khawh a si.
[4] Orsi, Robert
Anthony. The Madonna of 115th Street: Faith and Community in Italian Harlem,
1880- 1950, New Haven: Yale University Press, 1985
---------------------------------------------
Chinchiah
Hi capar hi CBCUSA Central Area "Pastoral Retreat" kan tuahnak ah, Pastor David Lal Thawmlian, Pastor, CCC, Indianapolis, nih presentation a kan tuah piakmi cpar a si. Capar tha taktak a si. Pastor le biaknak upa nih rel phu taktak a si caah, catialtu nawlpeknak in ka blog ah ka tarmi a si.
No comments:
Post a Comment