Kawlram le U.S Covid-19 Pulrai Epchunnak

 Kawlram Covid-19 zawtnak hi, cu hlan ahcun an hren khawh ngai nain nai cikua in a zual ngai ti asi. Cu hlan ahcun Kawlram, Laos, Vietnam, Thailand, Cambodia, S. Korea hna hi, Covid-19 zawtnak a hreng kho bikmi ram ah an i tel. Tulukk zong hi a hramthawk ahcun an i chuahsual nain a hnu ahcun biatak tein an van hren i, a karh kho ti lo. Hmurhuh huh lo zong in an umter ko cang hna. A van karh than ahcun an hren than. 

Covid-19 kong ahcun Europe ram-UK, Spain, Italy, Germany-hna hi an i chuah sual bak ve. S. America ah Brazil hi aa chuahsual bak ve mi an si. USA hi fak bik in aa chuahsualmi an si. Mizaw zong an tam bik i, mithi zong an tam bik. Milu in tuak ahcun Tuluk hi a tam bik an si nain, mizaw number le a thimi in tuak ahcun an tlawm tngai.

Covid-19 a chuah hmasatnak, Tuluk cu an tei khawh ngaingai. Mizaw 85,255 an um i, a dam cangmi 80,456 an si tiah Worldometer ah an tial. A thimi 4,634 lawng an si. 

Nihin ni ah Kawlram hi zawtnak a van karh ngai i, September 18 ahcun minung 3,895 an zaw cang ti, 908 an dam. Mizaw thar 259 an um ti a si. Minung 57 an thi cang. Naite ah tleirawl pakhat le kum 90 minung pakhat an thi i, cucu a hnu bik thimi an si tiah an ti. Tleirawl timi hi nu a si. Mizaw le mithi zong an karh chin ve i,  (September 19 ahcun mizaw 4,870 an si i, 81 an thi cang). 

Kawlram zong hi, NLD cozah nih a kan hruai ning hi, Covid-19 kong ahcun thangthat awk tlak ngaingai an si. Daw Aung San Suu Kyi zong hi, Covid-19 an hren ning zoh tik ah hin, sipuazi cu a rawk ngai ve ko nain, ram sifak a simi Kawlram caahcun a tuahmi hi a hmanmi a si tiah ka ruat. 

Kawlram ah hin March 23 ah mizaw an hmuh hmasat bik a si i, September 3 tiang ah hin, minung 6 lawng an thi. August 16 in Rakhine ramkulh chungah ramchung lila in zawtnak chonhnak a chuah tik ah, khulrang ngai in Kawlram ah zawtnak a karh. Nai cikua cun mizaw hi a let thum in an karh i, nikhat ah mizaw 300 tluk lengmang a karh ti a si. Thla khat chungah mizaw zong 51 bak an um manh ti a si. A thimi tam bik hi, kum 50-80 kar deuh an si hna ti a si. 

Nai Nilini ah minung 10 an thi ti a si i, 17 cu Yangon ah a si. Yangon hi Covid-19 a tuar bikmi an si i, minung 2,533 an zaw ti a si. Cun Rakhine State an si i minung 888 an zaw ti a si. Yangon peng 44 a um i, peng 28 hi an zualnak bik a si. 

Mizaw an tam caah Yangon sizung hi mizaw an khat dengmang cang ti a si. Cucaah Thingangyun Peng, Thuwana certual ah mizaw zohnak ihkhun 500 tlum deuh an sak chung tiah Yangon taing cozah nih an ti. 

Cu hlan ahcun Kawlram zong hi an i ralrin tuk caah, Covid-19 mizaw zong hi an karh tuk lo. Mithi zong hi an tlawm ngaingai ko. Kan ram a si a fak. Sizung a tlawm. Doctors le nureses an tlawm. Khuate lei le bang cu, sizung zong um lo, sekhan zong um lo, doctor le nurse cu chim awk an um ti lo. Cu ti ummi khuate hi a tam kho taktak. Tintan zarh khat hnih a kaimi minung hna hi, doctor le nurses bantuk in Lairam le bang ahcun hman an si. Chimpit vansan bia khi a si ko. Si-ai har a si rih. Tangka hman awk ngeih lo le harsat a si rih.

Cu bantuk ah i vennak tha bik cu, "ralrinnak" hi a si ko. Kan ram ah Covid-19 zawtnak an hren khawh ngai nak le mithi zong an tlawm ngai nak hi NLD cozah ruangah policy le riantuannak ruangah a si ko. Mizaw an um an ti bak in, sianginn an khar; sang an khar; khua an khar; khuate tiang in an khar hna. An luan tuk sual maw timi ruah awk um nain, kha ti an ti lo ahcun i thlah phawih ahcun sizung tlum lo in mizaw um khawh a si. Cun ruak vui cawk lo in thih khawh kan si. Minung kan tam; sizung le sekhan innlo le riantuantu sining nih a kan chai bak lai lo. 

Cucaah Tuluk bantuk in hren rumro hi rian a si ko. Hi bantuk in zawtnak a tlawmmi le mithi an tlawmmi hi NLD cozah le Daw Aung San Suu Kyi hruainak hi, thangthat tlak an si ko. Thil sining le kan ram sining hawih in, policy tha an ngei ko tiah ka ruat. Cu bantuk asi caah, minung million 52 chungah minung 3,895 zawt cu an tlawm taktak. Zatuak ah 0.0075% lawng an zaw i, 0.000109% lawng an si. A tlawm kho taktak. 

Ram sifak bik kan si ko nain, Covid-19 zawtnak kong roro ahcun Kawlram cozah nih an i tawlrel ning hi, US cozah nih an tluk hrimhrim hna lo tiawk a si. Tha te le thuk pi in zoh ahcun, USA hman ah Pre. Donald Trump cozah hi, Covid-19 kong ahcun an rak i timhtuah ning a tlamtling lo ngai. An i chuahsual bak ko. A ruang cu US cozah hi an hna a rak ngam. An i tim lo. An daithlang sual.

Cupinah President le CDC pawl zong rian an tuan ti kho lo. WHO he zong rian an tuanti kho lo. CDC le President hi an bia aa kalh. Aa hnihthum peng. Cu thil nih a langhtermi cu, Pre. Trump cozah nih Covid-19 kong ah a fiangmi policy a ngei lo timi a fiang ko. USA ahcun Kawlram nain, a let ruk renglo minung an si ve nain, an zawt ning le thihning tuak ahcun sang kho taktak. Minung za ah 1.94 an zaw i, 0.06% an thi. 

Kawlram le USA kan epchun tik ah, Kawlram nakin USA ah minung a let 6.34 in an tam. Asinain Covid-19 zawtnak ahcun USA hi a let 258 in mizaw an tam deuh, a let 550 in mithi tam deuh. Kawlram hi, Covid-19 zawtnak a rak tambiknak Tuluk le a tu lio Covid-19 mizaw tam ah pahnihnak a simi India nih a kan karceh ko nain, nihin ni dirhmun ah USA he epchun ahcun Kawlram mizaw hi an tlawm taktak. Hmailei kong cu kan chim kho lo. 

Yangon i sang pakhat an kham ning. Aung San Suu Kyi hmanh a hmur aa hup

Hi tluk in U.S mizaw an tam le mithi an tamnak le Kawlram te hna ah, mizaw le mithi an tlawmnak epchun tik ah, kan theih khawhlomi a ruang tampi cu a um ko lai. Kan hngal kho lem lai lo nain, USA cozah le Kawlram NLD cozah "zawtnak an hmuhning le an i ralrin ning cu aa dang hrimhrim lai" timi cu a fiang ko. Kawlram cu sifak bik ram pakhat kan si. US cu ram rum bik le ngandamnak kong ahcun vawleicung ah a thiam bik le tha bik an si ko.

Hi bantuk in a niam bik le a sang bik ram kan epchun tik hna ah, Kawlram cozah le U.S cozah nih, Covid-19 an kham (control) ning aa dan caah hi tluk in mizaw le mithi an i dannak hi a ruang pakhat a si ko lai timi hi, a fiang ngaimi a si. Cucaah Covid-19 kong ahcun Kawlram NLD cozah nih Covid-19 an kham ning ah hin, U.S President Trump cozah nakin an rak i ralding deuh i an fel deuh ko timi hi ruah khawh a si. 

Ram a rum ning le sifah ning; minung tlawmtam, ram a hmet lianh, khuacaan le sining tam tuk aa dan bantuk in, hruatu zong an i dang. US cu pa nih a hruai. Kawlram cu nu nih a kan hruai. Hi hruaitu pahnih nih Covid-19 kong ah an hmuh ning, an ruah ning, an i timhlamh ning, zawtnak an kham ning le an i ralrin ning aa dang dang. An politial philosophy hi aa dang bak ko. 

US cu kan President nih "hmurhuh" tha a pek lo pin ah, a mah a dirkamhtu hna zong nih hmurhuh (mask) tha an pe lo. Nevada le adangdang ah innchung ah politics lei biachimnak tuah lo ding timi zong hmurhuh lo bak in a tuah pi ko hna. Khuaruahhar a si. Cu lio ah Daw Aung San Suu Kyi cu, a mah zong a hmur aa huh i mipi zong hmurhuh a forh hna i, a hmurhuh lio bak kha hmanthlak ah a tar. US President cu "scientist" kha tha a pe hna lo i, a mah he riantuantu CDC le Dr. Fauci te hna hmanh he bia an i el; an i doh. CDC le Pre. Trump hi rian an tuanti kho lo. WHO he an tuan ti kho lo. President tampi he kum tampi rian a tuanti zungzalmi Dr. Fauci he an tuan ti kho lo. 

Nevada State nih an kham nain innchung ah biachimnak an tuah 

Cu lio ah Daw Aung San Suu Kyi cu WHO le Kawlram i ngandamnaklei scientist pawl bia kha a cohlan i a ngaih i amah zong nih a zulh. Ram hruaitu ciocio an si nain, an khuaruahmi le an biakhiahmi le an nunpimi thil aa dang taktak. Kan President cu U.S mipi himnak nakin, sipuazi tlak tu kha a phang deuh i, kan ram a si fak ko nain Daw Aung San Suu Kyi cu minung dam le nun kha biapi ah a chiah caah, Kawlram biatak tein a erh ko. Har chin chap ah a fawi bak lo nain, sipuazi nakin damnak le nunnak aa thim deuh.  

An i dannak a tam tuk rih. Cucaah Aung San Suu Kyi hi a kan hruainak hi, mi za hrimhrim a si. Hruaitu dirhmun a tling taktak. Tlangcungmi cung zongah dawtnak a ngei bik a si ko. Thangthat tlak taktak a si. Kan ram sifah a theih. Sizung tlawm a theih. Doctors tlawm a theih. Covid-19 hi a karh ahcun kan i veng kho lai lo ti a theih caah, a hlankan runvennak ah ah a tang. USA hruaitu cu khakhat an si ve lo. Zawtnak a karh tik ah, midang sual puh le kutdong sawh tu an tang. An hruainak style aa dang kho tatkak. 

Ka ruat tawn. Covid-19 hi Lairam le Kawlram ah Italy le US bantuk in a karh sual ahcun kan ci a mit sual ko lai lo maw timi phan a rak um tuk. Asinain, Aung San Suu Kyi le NLD coah a fel caah, nihin ni tiang cu kan him ngai. Kawlram NLD coah hi, mah bantuk in rak fel in rak i zuam hna hlah sehlaw, Kawlram hi sizung tlum lo in kan zaw kho i, ruak vui cawk lo in kan thi men ko hnga. 

------------------------------------------------------------------

Zochihmi ca

1. Myanmar Reports Covid-19 Deaths, Taking Toll to 57

https://www.irrawaddy.com/specials/myanmar-covid-19/myanmar-reports-seven-covid-19-deaths-taking-toll-46.html

Kum (36), Minthang (3), Ni (3) Chungah, Asian Ram (3) Ah An Thi

 Vawlei ah hin, zei bantuk minung paoh thih phung a si. Asinain ngaknu le tlangval lio thih cu a fak khun. Nulepa le chungkhar ca lawng siloin, mi tampi caah ngaihchia khun a si. Cu lawng siloin min than siling le lar siling ah thih hi, a pawi khun. Cu zong ahcun, kokek zawtnak in thih cu a zia ngai nain, "Mahthahnak" (suicide) i thih cu a pawi khun ko.

Pathian nih hin, minung hi kum 70-80 tiang nung kho ding in a kan ser. A cheu kum 100 nung kho ding in. Zawtnak le fahnak ruangah thih cu a um ve nain, thih caan zaat hlan ah mahthahnak ruangah maw? Accident in maw?" tibantuk thihnak kan ton mi hna hi, a rak pawi kho tuk. 

Tu chan ah ralrin ngai a haumi cu, tu chan ah hin minung nih rumnak, lianhngannak, larnak, minthannak a phunphun kan duh chin lengmang. Technology a sang chin lengmang. Zuamnak a san chin lengmang tikah, "Pressure" timi hneknak hi  rak sang tuk. Cucu minung nih celh a si tawn lo i, nunnak nih lungretheihnak pek tuk ruang ah, lungretheihnak (stress) in lungthin damlonak (depression) in mahthahnak (suicide) tiang fawi tein a phanmi chan kan phan. USA kan phak hnu ah Laimi hmanh mahthahnak a tuahmi kan tlawm ti lo. 

Ramthangcho kan timi Japan, S. Korea, Taiwan, USA le Europe cam cheukhat hna hi, an thangcho tuk nain, minung lungthin damnak cu thancho nak nih a chuah kho hlei lo i, mahthahnak tampi a um ko. Naite ah mino tete minthang pathum thihnak thawngpang ka rel tik ah, nunnak hi zei rek lo te pei a si hi, timi ka thinlung ah a chuak. Pastor le mipi zong nih "stress le depression" te hna hi, biapi tuk ah kan ruah a hau cang timi zong hi ka ruat i, hi ca ka tialnak a si. 

September 14 ah, South Korean actress minthang Oh In-Hye (k.36) cu a lungtur tuk ruang ah, Incheon khua amah inn ah 5:00 Am ah lungfim lo in palik nih an va lak. Cun sizung ah an tlikpi i a thi. Palik nih an timi cu, "Atu tiang thil sining ahcun mahthahnak a tuah caah a si tiah kan ruah" an ti. A ruang cu an thei kho rih lo. 

Oh In-Hye (36)

Korea hi an thinlung a rak nenno ngai. Nai cikua ah an ram minthangmi hi aa thatmi an tam ngai. Nikum zong ah K-pop hlasak thiam minthang Sulli le Good Hara zong an i that i an thi. 

September 15 ah, Japan ram ah actress minthang Sei Ashina (k.36) zong a inn ah lungfim lo in a um i an va lak i, a nunnak a liam ve. A nih hi amah le mah aa awk tiah an ruah i, a thihnak kong an hlat lio a si caah fiang tein an chim rih lo. Mi za taktak  si i, mi nuntha a si timi a si. 

Sei Ashina (36)

Japan ram hi, mahthahnak tuah an i fawih tuk caah, an lung a rawk men ah an mah le mah an i thahning a rang taktak. Cucaah tlang pakhat hna cu, "Mahthannak a tuahmi hna donghnak tlang" tiah min an sak phah. 

Nihin September 16 ah, Taiwan ram ah Actor le Singer a simi Alien Huang (k.36) zong a umnak apartment ah lungfim lo in an va lak i, a nunnak a liam ve. Tikholhnak khan in a rak chuak i a thi tiah an ruah. Tikholhnak tii aa thlahmi zong aa phit rih lo ti a si.

Alien Huang (36)

Khuaruahhar ngaingai a si. Kum (36), Mithang (3), Ni (3) Chungah, Ram (3) Ah An Thi" timi cu khuaruahhar ngai thawngpang chia a si.  

Minung hi a ho paoh hi, zei tik caan paoh le zei tik hmunhma paoh ah thih khawh cu a si ko nain, hi bantuk in, "Kum 36, Minthang (3), Ni (3) Chungah Ram (3) Ah Thih Hi" thil khuaruahhar ngai a si. 

Alein Huang, Sei Ashina, Oh In-Hye (k.36 lawngte)

Hi hna hi, hi ti ruahnak ahcun an lar tuk hna. Tangka zong a hmumi an si hna. Minthang an si. Mi nih uarmi le cawisanami an si ko hna. An i nuam tuk lai tiah kan ruah ko hna. Asinain an rak i nuamhlonak tampi le lungretheihnak tampi a um kho ve. Hi bantuk mino le miza hna an thihmi hi, an pam tuk pin ah ngaih zong a chia khun. Sian an um lo tuk hna. 

Khatlei ahcun hi bantuk mino, miza, minthang le a larmi hna nih an nunnak a liam tik ah, "Minung hi zei bantuk minung zong thi kho kan si" timi a langhter. Cun zei bantuk minung paoh hi, ngaihchiat, lungretheih le harnak kan ngei cio i, cucu kan ca cio ah an khing a rak rit tuk cio hna timi zong a langhter. 

Hi a thimi hna nih minung kong fiang tein a kan chimh fawn. Minung asi mi paoh hi, lungretheihnak kan ngei viar. Buddhist zong, Hindu zong, Muslim zong, Judah biaknak zong, Khrihfa zong mah le si tawk in harnak kan tong dih. Lungretheihnak kan ngei dih cio. A zual deuh le din deuh lawng kan si. Mirum le milian zong lungretheihnak an ngei thiamthiam. Uktu le bawi zong an ngei thiamthiam. Hruaitu le mifim zong an ngei thiamthiam. Harnak le lungretheihnak tong lo mi kan um bak hna lo. Pastor le Evangelist zong lungretheihnak kan ngei thiamthiam ko.

Vawleicung ah hin, min than tuk zong hi a herh lem lo. Rum tuk cu a tha nain a herhmi a si lo. Fim tuk zong a tha nain a herhmi a si lo. Thawn tuk zong a tha nain a herhmi a si lo. Thilri tam tuk lehpek le tangka tam tuk lehpek va ngeih zong a tha nain a herhmi an si lo. Cucu theithiam a herh. Catang sang tuk phak zong hi a thami a si. Asinain a herhmi a si lo. A herhmi cu "nun le dam" hi a si.

Zeicatiah zei thil hmanh hi, caan tawite ca lawng an si. Hi vawlei hi kan khualtlawnnak a si. Caan sau kan umnak vawlei a si lo. Zungzal kan umnak inn le khua a si lo. Cucaah a biapimi cu nunnak le damnak hi a si. Hi vawleicung ah tangka hman cawk lo le innlo thatha le motor thatha ngeih zong ah, zungzal ca an si lo. Caantawi ca lawng an si. 

A taktak ahcun hi vawleicung i larnak te hna hi, lungretheihnak chin hna an si kho. Innlo thatha, motor thatha ngeih le tangka tam tuk ngeih hna hi, hnangamnak an si theng lo. Lunglawmhnak an si theng lo. Duhdim nunnak an si theng lo. Kan ngeihchiah le chawva hna hi, lungretheihtertu le ngaihchiattertu thilri tu an si kho. Lungrawhtertu tu an si kho. 

Lar tuk le minthan tuk te hna zong lunglawmhnak an si theng lo. Rawhnak le lungrawknak chuahpitu hna an si ko. Dawhnak te hna hi, an tha tuk nain ngaihchiatnak a chuahpitu an si kho ko. Ngenpi cu aa dawh tukmi a ki ruangah a thi ti a si tawn ko. Cucaah vawleicung nun lio ah hin, mahthah duhnak ngeih taing in, lungretheihnak chuahpi khotu thilri hi a rak tam tuk. 

Atu lio ah USA cu Nitlaklei state 10 mei fak tuk in a kang i, minung lungthin a rawk taktak ko. Nichuahlei ah Hurricance Laura, Marco le Sally nih zarh hnihthum chung ah innlo tam tuk a hrawh i, lungrawhnak lawngte an si ko. Kan i lawmhnak ding timi innlo thatha kha rawh caan an phak tik ahcun, kan ngaih a kan chiattertu thil hna an si. 

Cucaah vawleicung ah hin zei bantuk thil paoh hi, ngaihchiattertu, lungretheihtertu, lungthin a khekkhuaitertu, lungthin a zawttertu le lungsivang in umtertu thil an si kho viar. Cucaah hi vawleicungah hi "zeidang vailte nakin" nunnak le damnak hi biapi ah chiah a herh. Kan duh tukmi kan nupi le hi vale tahnak an si kho i, duh tukmi le bochan tukmi vale hna hi mitthli luantertu an si  kho. Cucaah nupi le vale nak zong in, mah pumpak nunnak hi, biapi deuh ah chiah a herh. 

Cucaah a biapimi cu zei bantuk kan ton hmanh ah, cohlan zia thiam a herh. Pawm zia thiam a herh. Tuar zia thiam a herh. Khing zaang tein le zaangdam tein tuar zia thiam ahcun, zei thil paoh hi in khawh a si. Culoahcun khingrit taktak in um le a donghnak ah "mahthannak" tiang in tuah khawh a si ko. Cucaah Phungchimtu nih hi tin kan cawnpiak:

"Zeihmanh nan lungre i theihter hlah u, zeihmanh fahnak i pekter hlah u. Saupi na no ti lai lo" (Phungchimtu 11:10)

Vawlei ah hin saupi kan no lai lo. Zeihmanh hi lungre theihter ding a si lo. Zeihmanh nih fahnak i pekter ding asi lo. Zeicatiah kan nunnak hi pangpar bantuk a si i, saupi a no ding kan si lo. Caan tawite chungah a uai ding kan si ko hna. Cu amah uai tein a uai dingmi kha kan mah nih uaiter chawm ding a si lo. 

Jesuh zong nih hin lungretheihnak kong a kan cawnpiak. "Do not be worry" timi hi voi tam ngai a kan chimh. Tirawl nakin nunnak hi biapi deuh ah chiah a kan fial. Hnipuan hrukaih nakin nunnak kha biapi ah chiah a kan fial. Mit hmuh khawhmi hi vawleicung thilri le rumnak le sunparnak nakin mit hmuhlo mi "Pathian pennak le dinnak" tu khi kawlter hmasat a kan duh. Cu Pathian pennnak a kawl hmasatmi caahcun vawlei ah hin, ngeih duhmi dang a um ti lo. Ngeih lo zong ah cohlan zia le tuar zia thiam a si. Ngeih chinchin ahcun thiam chinchin a si caah, Pathian peknak tu hi kawl hmasat hi Jesuh nih a kan duh piakmi a si. 

Thihnak kong cu a phi theih khawh a si lo bu ah, hi a thimi minung pathum hna zong nih hin, hi vawleicung chawva, suingun le laranak hi, biapi ah chia lo in, an nunnak tu hi biapi deuh ah rak chia hna sehlaw, hi tluk chan tawi lawng hi an nung hnga lo. Kum tam deuh le kum tling deuh tiang zong an va nung men ko lai. 

Vawlei ah zeitluk hmanh in harnak le ngaihchiatnak tong u sih law, zeidang vialte nakin nunnak tu hi biapi ah chiah hi a tha bik a si. Nunnak a dih ahcun innlo, motor, tangka, catang, larnak, rumnak phunphun, minthannak le zeidang vialte kha man an ngei ti lo. Sullam an ngei ti lo. Pakpalawng lawngte an si dih. Cucaah zei dang vialte nain, nunnak hi a sunlawi cem caah, nunnak hi aa thimi si hram ko hna u sih timi kha careltu sawm kan duh hna. 

Cun USA ah Laimi zong mahthahnak a tuahmi le caan tlinlo ah a thimi kan tam tuk cang. Nulepa le hruaitu hna zong nih, kan mah le bu cio ah "stress le depression" kong zong hi, ministry pakhat bantuk in kan ruah a herh ko cang!

Chikkhat Ah U.S Nih Kokek Ral Hmun Hnih A Tu

Kokek ral timi cu vawlei ah a chuakmi "tii, thli, mei, lihnin.." tibantuk kokek thil nih a chuahpi ral tihnung hi an si. Minung hi zeitluk in fim zong ah, hi kokek ral doh hi a har taktak. Tei awk zong a har taktak. Minung le minung dohnak ahcun vanlawng, miakpi, tilawng, tank le atom bomb tiang an siam ko nain, kokek ral hi cu tei a rak har tuk. Minung le minung hi cu, i do khawh a si nain, kokek ral hi cu minung nih tei khawh a si theng tawn lo.

California meikang nih inn a kangh lio 

Mit nih a hmuh khawhlomi, thlichia te hna hi ven awk a har taktak. Mit nih a hmuh khawhmi tilian le mei te hna hmanh hi, tei khawh a rak si lo. USA ah kan umnak a sau cang. An fim tuk ko nain, hi kokek ral tuknak ahcun U.S zong an sung ve ko. Cu thil nih a langhtermi cu "Pathian hi kokek thilri zeizongte sertu a si i, zeizongte uktu zong a si." Cu kokek thil ahcun Pathian thawnnak le sunparnak hi a lang. Zeicatiah kokek thil hna an thin a hun ahcun, minung hi zeihmanh kan rak si ti lo. 

Nihin ni ah Covid-19 hi kan i nek bantuk a lo nain, kan tei taktak rih lo. Nizan ah cazin an chuahmi ahcun Nikhatni ah Covid-19 zawmi 34,000 an si i nizan Nihnihni ahcun 52,000 an phan ti a si. Thla khat chungah mizaw an tam bik a si. A fakmi le faklomi he an si hna. Cu tluk in Coronavirus zong hi tei khawh taktak a si rih lo. 

Nihin ni ah U.S Nitlaklei ah ramkulh 10 tluk ahcun ni a lin tuk i, fak taktak in mei a kang. Tu zing tiang ah minung 34 an thi tiah National Interagency Fire Center nih an ti. Mei kangmi vialte hi 4.7 million acre a si an ti. Cu California, Washington le Oregon cu a hlei in thli a hnawmh tuk caah state leng minung rak ra hlah u ti a si caah, kan mah zong Oregon tlawn kan i tim nain, kan vanlawng tiang kan cancel. 

Bobcat Fire zong vanlawng in hi tin an doh

Nitlaklei i meikangmi ruangah, California ahcun 3.3 million acre tluk thingram a kang cang i, Oregon ah 1 million acre tluk a kang i minung 500,000 an zamter hna. Washington State ahcun 626,000 acres a kang ti a si. Thli a chiak tuk caah "thaw dawp khawh a si lo" tiah an ti. Meikhu a chah tuk caah, nika ceu hmanh a lang kho setsailo ti a si. A zapite kangmi hi 4.7 million asi i, a kau kho taktak. Hihi Climate change timi khuacaan thlen ruangah a si i, hi pin ah a zual lai. Hi bantuk thil nih hin, ramchung ah minung thialkamnak le pemvahnak hi tampi a chuahter lai ti a si.

September 20 (Sunday) ah Los Angeles khuapawng Juniper Hills timi ah Bobcat Fire timi a kangmi nih tu zanlei tiang ah ram acre 100,000 a kangh than hawi tiah Los Angeles Times ah September 20 ah an tial. US nitlaklei meikang hi a tu ahcun million 5 tluk a si cang. California State lawng ah hin, meikang a fakmi 27 tluk a um i, cu ka ahcun meihmittu 19,000 nih mei hmih ding an i zuam cuahmah lio a si. Meihmittu zong a thiammi, a cakmi le hmuhtonmi tampi ngeimi an sinain an ti kho bak lo. An baa tuk cang hna. 

Hurricane Sally a hrannak ding le tilian chuahnak ding hmun

Cu tluk in Nitlaklei state 10 tluk ah nilin khua-al le meikang kong an buai lio ah, US nichuahlei ahcun Hurricane Sally timi a van hrang cuahmah i, thaizing Nithumni ah Louisiana le Alabama hrawng cu fak ngai in a hranh lai ti a si. Hurricane Sally hi suimilam pakhat ah meng 80 in, thaizing zingka asiloah chunhnu deuhvak te ah tlang a phan lai. 

Hi ruangah ah hin, a cheu hmun ahcun ruah hi a tuk taktak lai i, lehmah 10-20 a sur lai i, a cheu hmun ahcun lehmah 30 a sur lai ti a si. Thlichia a hrangmi nih rili tilet hi 3-5 karlak a kaiter lai caah, rili kam khua a niam deuhnak cu tii nih tam ngai a khuh lai ti a si. Ruah hi Mississippi thlanglei le Georgia tiang phan lai ti a si. A tu zong ah tii nih khua cheukhat cu a khuh cang hna. Hurricane Sally hi tii tam tuk a van i ken caah, tilian kong ah ralrin an pek hna. 

Minung tam ngai an zaam cang. A zam kho lomi tampi an um caah, harnak an tong sual lai maw timi an thin an i domh. New Orleans area zong a pal sual lai timi hi an phan. Kan hnu zarh zarh hnih thum chungah Hurricane Marco le Hurricane Laura nih fak taktak in Texas le Louisiana a hranh hawi cang. 

USA cu a ram a kauh tuk ve caah khatleiah nilinh tuknak le meikang zong a rak um i, khatlei ah Hurricane zong tampi a um than hawi. Vawleicung khuacaan thlennak hi, ram kip nih kan ton cuahmah i, USA zong hi a tu lio ah hin fak pi in a tuar ve. Nitlaklei ah meikang ral a doh lio ah nichuahlei ah Hurricane thlichia ral a doh than. 

Sally nih tilian chuahter cangmi 

Hi bantuk kokek ral tuk ding hi, vawleicung khuacaan kan remh khawh lo ahcun kum khat hnu kum khat in a um chin lengmang lai tiah scientist nih an ti. 

Naite Louisiana ka tlawn lio ah, Mississippi Tivapi rili a va chuahnak ah kan kal i, khua a niam tuk ning hi rili tii he aa can hrulh khi a si. A cheu hmun cu rili tilet thomi nih a van cinter i, thetse tun kha an thap hna i rili tii kha an kham. Hi bantuk Hurricane um caan ah zeitluk in dah tih a nun hnga timi ka ruat twn. An khua hrawng ka va tlawn lio ah ka ruahmi cu, "Hi tluk in hurricane le tilian a tamnak ah zei ca dah khua an sak huam hnga? Zeicadah an i thial hnga lo?" timi ka ruat. Mah le chuahkehnak khuaram cu tlaihchan cio a si le si. Nunnak ah risk a tam ko. 

Hurricane Sally nih tilet a thawhtermi

Sally nih a chuahtermi tilian nih inn a khuhmi

Tu zing 5:45 Am ah Hurricane Sally cu Gulf Shores, Alabama ah tlangah a rak tla. Hurricane Category-2 ah an chiah. Hi nih hin tilian tampi a chuahter lai ti a si. Tuan deuh i thli a hrangmi Hurricane Laura ruangah Louisiana ummi minung 12,000 le Texas ummi 5,300 hi inn an hlam kho rih lo. Cu lio ah a tu Sally aa chap than hawi. Hurricane a fummi hi, tilian tam deuh a chuahter khotu a si tawn caah Sally zong nih hin innlo tam ngaite a hrawh te lai tiah an ruahdamh chung. 

Hurricane Sally ruangah, Georgia, Florida le Alabama ah minung 544,598 tluk le Mississippi le Louisiana ah 60,000 i mei aa rawk caah mei lo in an um ti a si. Alabama i Baldwin County minung 90% cu tu chun hi mei an ngei lo ti a si. Pensacola khua hna ahcun, ruah kha lehmah 25 bak a sur caah khualak hi tii nih pe 5.5 thuk in a phum ti a si. Mobile, Alabama zong fak ngai in thli nih a hrawh. Hurricane a fummi hi, ruah tam deuh a zawi tawn i, tilian tam deuh a chuahter tawn ti a si. 

Pensacola khua ah tarpa nih tilian a zoh lio

Hi bantuk in USA hi kokek ral a phunphun te a ton liopi a si. Coronavirus ruangah 200,000 dengmang an thih lio ah, nitlaklei ah state 10 ah mei a kang. Nichuahlei ah Zarh thum chungah Hurricane 3 nih fak taktak in a hranh. Covid-19 zawmi an karh cuahmah rih. 

September 20 (Zarhpini) ahcun Tropical Storm Beta timi Hurricane nakin a din deuhvakmi nih Texas Nichuahlei rilikam cu a van hran hnawh thawn. Tu kum hi, kum dang nain meikang zong a zual deuh i, Hurricane le thlichia zong tam deuh a hrang. 

Cucaah nihin ni ah, thla kan campiak lawng a za lo. Tangka le chawva zong in kan ti khawh tawk tein, harsami hna bomhnak hi kan tuah cio ding a si. Lam a phunphun tein bomh khawh an si. RedCross.Org in Fire le Hurricane Relief timi in bomh khawh an si peng. Careltu zong nih rak bawm ve hna law a tha tuk ding a si ko hnga.

-----------------------------------------------

Zohchihmi ca

Hurricane Sally kong theih deuhnak duh ahcun a tanglei website ah rel le thli hran lio zoh khawh a si. 

https://www.accuweather.com/en/hurricane/live-news/live-sally-gains-strength-as-it-nears-landfall/812608

Meikang Ruangah California State Hi Hmailei Ah Zeidah A Lawh Te Lai?

California hi, USA ah minung tam biknak, a rum bik le a nuam bik timi "Sui Ramkulh" (Golden State) timi a si. Nihin ni ah, Scientist nih an timi cu, California hi vawleicung khuacaan thlennak le lumnak fak khun in a tuarmi ramkulh pakhat a si tiah an ti. Hi ramkulh ah vanruah thathi in a sur  lonak le rocar aa thawk kum hi 2000 in a si cang. Aa peh peng i, March 2019 tiang a si. Caan saubik ruah sur bak lo in a rocar caan cu, 2000 in aa thawk i, December 27, 2011 tiang a si. Zarh 376 aa peh ti a si. 

Hi lio caan ah fak bik in a rocar lio cu, July 29, 2015 ah a si i, California ramkulh i 58.41% hi rocarnak a tuar ti a si. Cun California lawng a si hawi lo. Nitlaklei ramkulh paohpaoh hi, khuacaan a linh a zual chin lengmang ti a si i, Nitlakthlanglei state le bang ahcun "Mega drought" timi a um te lai tiah an ti. Scientist tu nih cun, Global warming timi vawlei pumpi lumnak hi, a biapi bik in meikanghnak a chuahpitu a si tiah an ti. An nih cun Pathian lei in an ruat lem lo. 

California Pangpar "Golden State" ti lo awk a tha lo

Kokek tein California hi, fingtlang a tam. Phawngphai a tam. Lairam zong a phawnnak hmun cu meikangh a fawi bantuk khin a si ve ko. Cun an ram a car nak hi, a kau tuk. Cu a carnak hmun ahcun minung 13,312,000 an um. Hi hi California Ramkulh minung dihlak i 36% an si. A car taktaknak hmun ah 5,708,000 an um. Hihi an ramkulh minung dihlak i 15% khan an si ve. California hi, khua an lian tuk i, minung an tam tuk caah, rocarnak an tuar tik ah, tii harnak zong an tuar ve. Tiva tii an reu. Tibual an reu. Cerh an kao i, tibual tam ngai an i rawk. Ramtang thingkung tam tuk an thi. 

Ruah a sur lo tik ah thingram a rocar tuk. Phawng an rocar a zual. Naite i fak taktak a kanghmi Sierra Nevada tupi a kangmi a fah khunnak cu thing million 150 tluk a thimi a um caah a alh a that tuk caah a si an ti. A rocar tuk tik ah, minung duah lawng siloin, tek tlaknak ruangah kum chiar in mei a kang. Khatlei ah ruah a tlawm tuk caah rocar a zual lio ah, khatlei ah nilinhnak ruangah mei kangh a zual taktak. Kum chiar tein mei hi voi thawng in a kang.  

Ruah sur lo tikah ram an rocar i mei a kangh a fawiter

2019 chungah California ah ramtang mei voi 4,927 a kang i, acre 118,000 a kang. 2020 a dih deng rih lo nain, tu kum chung lawng ah hin, California Ramkulh ah ramtang mei voi 7,606 a kang cang i, thingram acre 3.3 million kuakap a kang cang ti a si. Inn 4,200 a hrawh cang i, minung 24 an thi cang. A tu lio bak ah hin, hmun 28 ah mei a kang ti a si. Hi tluk in meikangh a zualnak hi, "Global warming" ruang le khuacaan aa thlengmi ruangah a si tiah scientist nih an ti. Tuan deuh ahcun hmun 85 mei a kang ti a si. A tu hi fire fighers 16,500 nih mei an hmih lio a si tiah tu chun ah an chim. 

A tu lio ah fak bik a kangmi hi Creek Fire an ti i, a pathumnak a ngan bik meikang a si. Acre 152,000 a kang cang. A tu lio ah 0% an hmih khawh tiah Nithumni ah an ti. Hihi Sierra Nevada timi tupi ah a kangmi a si. Hi meikang nih hin tlangcung ah a riakmi pawl, minung tam ngai a erh hna i, nizan ah 120 helicopter in an lak hna. La hna hlah sehlaw cu an nung hrimhrim lai lo ti a si. 

California ah mei hi fak bik a kangmi hmun (3) ah a um i, pahnih cu San Francisco Bay Area ah an kang cuahmah rih lo. SCU Lightning Complex (Santa Clara Unit) a kangmi nih acre 400,000 a kang cang i, 98% cu Nihnihni ah khan an hmih khawh cang tiah nizan Zarhpini ah an chim. 

A racar caah hi tin SCU area cu mei a kang

Tam deuh cu a kang viar cang. LNU Lighning Complex (Lake Napa Unit) mei kangmi nih acre 375,000 a kangh i Nihnihni ah khan 91% cu an hmih khawh cang. Kangh ding hnga cu an kang viar cang ti tluk a si. Mei fatete a kangmi he cun, acre tam tuk a kang cang. Thingkung sangsang zong a zio dih hna i, dumhau tam tuk a kangh.

LNU Meikang

Nihin ni ah hin, USA nitlaklei hi a linh ngai caah, meikang a zualnak zong a si tiah scientist nih cun an ti. A tu lio ah hin, California lawng silo in, USA nitlaklei ah hin-State 10-ah mei a kang. A tu lio hi USA nitlaklei ramkulh pawl hi, a linhnak a kai tuk caah mei a kanghmi a si tiah an ti. Tam bik a kanghnak cu California, Oregon, Washington, Arizona, Nevada, Montana, Idaho, Utah ah tam bik an kang. Kan hnu ah Texas nitlaklei zong ah tam ngai a kang ve. A kih tuknak Alaska State zong a kang ve than. Cu hna cu teh an sual ruang ah maw asi hnga timi zong ruah a herh. 

Zeihmanh va si sehlaw, California mei kang hi, 2019 nakin 2020 ah hin mei 2,650 tam deuh a kang cang tiah Cal Fire nih an ti. Cucu a let 2,000% in a karh tiah an ti. Minung 8 an thi cang i, inn 3,300 a kang cang. A tu zong mei cu an hmih khawh naisai rih lo caah, hi pin lei zeizat remruam dek a kang rih te lai. California meikangh tam ruah ahcun, an state hi chuahtak a phu bak ti tluk a si.

US meikangmi hi a ruang tampi a um. 90% cu minung ruangah a si an ti. 10% cu tlek-tlak ruang le zeidang kokek thil ruangah ah a si an ti. US hi a pawinak bik cu, ramtang ah riah le mei kau an hmang. Cun a cheu cu lelpan ah mei duah an hmang. A cheu cu midang harnak tong hna seh ti in duah hramhram zong an hmang. A cheu cu motor a kangh ruang le electric mei a puah ruang ah tibantuk in a kangmi an si. Cun cakuak hi an zu tuk i, a cheu cu cakuak mei ralring lo in an hlonhmi in mei aa thawkmi zong aum ti a si. 

Creek Fire nih inn a thawng in a kangh

Mei a kangh tik ah runven a har khunnak le innlo kangmi a tam khunnak cu, khua hi a pikpak in tam tuk an tlak. Innlo zong fingtlang kar tete ah an va tenh i an va sak. Mei a kangh tik ah a kau tuk cang i, ven khawh ding a si ti lo. USA a si caah a thawng tuk i, an i veng kho deuh le a si. Kan mah Kawlram bantuk hna si ahcun kan innlo a kang dih ko lai. 

September 21 tiang ah hin, California ah 3.4 million acre a kang cang i, inn 5,400 a kang cang. Minung 25 an thi. 

Nihin ni ah, vawlei khuacaan a hman ti lo. Nikhua a hrem chin lengmang. Ruah a tlawm chin lengmang. Cu bantuk khuacaan thlennak cu California zong fak ngaingai in a tuar. Tiva ti le cerh an reu. Cun vanruah a tlawm tikah thingram an rocar tuk i, meikangh a fawi chin lengmang. Cucaah khuacaan kong theihngalmi scientist nih an timi cu, California hi meikang a tam chin lengmang lai ti a si. A tu hmanh ah, hi tluk a si ahcun hmailei ah zeitin dek an si te lai? Minung zapi zaran cu khuasak khawhnak ding a si te lai lo. 

Hi bantuk in khuaram a car chin lengmang i meikang a tam chin lengmang ahcun California minung hi ramkulh dang ah tampi an i thial lai i, an ram sipuazi hi a tla ngai te kho men. Nihin ni ahcun California cu an sipuazi a cak ngaingai rih i, 2019 ah 3.2 trillions a phan. Asinain hi bantuk in meikanghnak in rawhralnak an ton peng ahcun nikhatkhat ah Texas nih a tei te khawh men. Nihin ni zong ah, California hi minung tam ngai nih an chuahtak cang ti a si. Cucaah hmailei ah minung zong an zor kho te men. Minung an zor ahcun politics lei zong ah an tumchuk te kho men. Zeicatiah a tu lio ah California nih hin Electoral vote 55 an ngeih i, USA state vialte lakaah a tam bik an si. 

L.A pawng i a kangmi Bobcat Fire 

California nih hmailei zong ah sipuazi, rumnak, minung tam le politics ah hruaitu si an duh ahcun, an ram i kokek rawhralnak hi zeitindah kan kham lai i, zeitindah kan zorter lai timi hi biatak tein lam an kawl a herh. Cu lo ahcun ramkulh chung minung hna ka dang ramkulh ah, tam tuk an i thialkam ahcun an ram tax tampi a zor lai i, GDP zong tampi a zor kho. California cu inn man le nun man a san tuk tik ah, nunnak a fawi fawn lo. Cucaah hi bantuk in harnak tam tuk an ton peng ahcun, hmailei ah sunghnak tam chinchin an tong kho. Khatlei ah lihnin a si. Cucaah hi bantuk kokek rawhnak hna hi, California rawhnak ding caah tih a nung taktakmi thilri an si hna. 

Hi bantuk in, kum fatin meikang le lihnin tibantuk a um peng ko ahcun ramkulh dang nih tei khawh a si. Nihin ni ahcun tei khawh ding cu a si rih lo. Zei state nih dah a tei khawh te lai tiahcun Texas nih a tei te khawh men. A ruang cu Taxes a tlawm caah, Texas ah hin company lianlian an i thial. Abik in California lei sehzung lianlian an i thial ti a si. Sehzung aa thial tikah minung an i thial ve ko. Minung an i thial tik ahcun innlo an hman ning a zor. Inn man an ngei ti lo. Cun khua an i rawk i, USA ah khua a tumchukmi a tam taktak a um. Nihin ni ahcun Texas nih hin California cu minung tam in siseh, rumnak GDP san in siseh a phan deng rih lo nain, California hi kokek rawhnak a ton tuk caah hmailei ahcun pakhatnak sinak dirhmun in, a tum te kho mi a si. A caan tu kan thei rih lo i a si. 

Vawleicung Pakhatnak Bik "Billionaire" le Khrihfa Nunzia Dawh

Mirang nih cun, tangka million ngeimi khi "millionaire" tiah an ti hna. Cu million 1,000 ngeimi cu "billionaire" tiah an ti than hna. Billionaire timi cu tangka 1,000,000,000 a ngeimi tinak a si. U.S dollar in tah ahcun dollar million 1,000 ngeimi tinak a si.  Laiholh in a biafang leh awk a that lo caah, Mirang biafang hi ka hman ve ko. 

Hlan ahcun millionaire zong hi an rak har tuk. Tu chan ahcun millionaire cu an tam tuk cang caah, billionaire tu hi chimrel deuh an si cang. Forbes makazine nih hin kum chiar tein, billionaire kong hi a tial tawn. 2018 hin, U.S dollar in billionaire 2,200 vawleicung pumpi ah an um ti a si. Ram kip ah hin, an mah ram tangka hawih cio in, billionaire hi tah ahcun Kawlram zong an um ve men ko lai. Asinain a tu i ka tialmi cu US dollar in billionaire hi chim duhmi a si. 

Vawleicung ah a pakhatnak bik billionaire timi hi John D. Rockefeller a si . A mah hi nihin ni tiang zongah vawleicung tuanbia ah, rum ah pahnihnak a si tiah an ti rih. 1916 ah cu sinak cu a hmumi a si. A rak rum taktak. Cu lio ahcun Kawlram hna cu Mirang uknak tangah a rak um lio a si. A mah hi meiti company Standard Oil a ngeitu a si. 

A min taktak cu John Davison Rockefeller ti a si. Richford, New York ah, July 8,1839 ah a chuak. Ormond Beach, Florida ah May 23, 1937 ah a thi. Kum 98 vawlei ah man ngei tein le midang caah sullam ngei tein le tuanbia chim tlak tein a nungmi mirum a si. 

John Rockefeller chuahnak inn, Richford, NY

A mah hi vawleicung mirum bik cazin ah a tu tiang aa tel ve mi a si. Wall Street timi New York sipuazi mirum milian lak zong ah a langsar bikmi a rak si. University nih cun minung tuanbia ah a thawng bikmi pa pakhat a si tiah an theihhngalhmi a si.

Chungkhar terual ngai an si. A chuahnak khua in, Owego, New York ah 1851 ah an rak i thial i, Owego Academy ah sianginn a rak kai. New York chaklei ah saupi an um hnu 1853 ah, Cleveland, Ohio ah an rak i thial i Cleveland Central High School ah a rak kai. Cucu Cleveland i a um hmasat bikmi high school a rak si. Cun Folsom's Commercial College ah kookkeepong ca zarh 10 a rak cawng.

 A pa hi khual a tlawngmi a si caah, inn ah a um setsai bal lo nain le a kenkip ah a thialpi hna nain, Rockefeller cu a ziaza a tha. A nunzia aa dawh. A biatak. Ca aa zuam. Biaknak lei ah aa pe. Bia tam a chim lo. A dai. Thil a sining tein tuah a duh. A biachim le holhrel le tuahsernak ah aa ralring. Thil pipa pakhat kong a chuah ahcun mi he bia-el (debate) tuah a huam. A duhmi hi ding tele tliang tein a chim khawh. Music hi a huam ngai i, music lei pawcawm ding tiang in a rak ruat ti a si. 

Kum 16 a si ah, book keeper bawmtu rian a rak tuan. Cun sipuazi riantuanmi tampi he an i kom i, kum 20 a si ahcun meiti chumhnak company rian an rak thawk. 1870 ah Rockefeller nih Standard Oil Company timi a rak dirh. 1897 tiang cu company cu a hruai i, share zong tam bik a ngeimi a rak si. 

Vawleicung ah meiti hman ning a karh ning a ran caah, meiti company a tuanmi ruang ah, a rumnak rang taktak in a karh i, meiti tam bik an rak zuar lio caan ah hin, U.S meiti dihlak i 90% hi a mah company nih an rak tlaih. Cu meiti cu electric a chuah hlan chung vialte, U.S ah mei ceunak caah an rak hmanmi a si. 

Cu pin ah Rockefeller nih hin, U.S ram tlanglawng cung zongah tampi a khuhnenh hna. A ruang cu a mah meiti kha ram pumpi ah tlanglawng nih a rak phurh caah a si. Cun patrol zong a mah company nih an van ser i, meiti chuahnak caah tangka dihmi a van tlawm deuh cang. Company dang kha tam tuk an tei hna. 

1911 ah a riantuannak kongkau ah, an company nih "antitrust laws" timi sipuazi tuahnak ah cozah upadi buarnak a um an ti caah, cozah nih tazacuainak zong a rak tong bal. Ida Tarbell timi nih ca a tialmi ruang ah taza an cuainak cu a si. 

Cucaah Supreme Court nih, Rockefeller company cu company fatete 34 an cheu dih. Cu company chungah ExxonMobil, Chevron Corporation te hna zong an rak i tel i, cu hna zong cu nihin ni tiang meiti company lian bikbik ah an um rih ko. 

A riantuanmi ruangah a rum tuk caah, vawleicung pumpi ah U.S dollar in a pakhatnak bik billionaire ah a rak i chuah lio ah hin, U.S ram pumpi nih a ngeihmi tangka dihlak i 2% hi Rockefeller nih a ngeihmi a si an ti. A rak rum bik lio caan hi, 1913 ah a si i, cu lio a ngeihmi tangka hi a tu lio tangka le thil man in tuak tikah US$418 billion a si an ti (2020 ah vawleicung rum bik timi hi Jeff Bizos timi Amazon.com dirhtu pa a si i, a ngeihmi hi $183. billion a si. A nupi he an i then caah a nupi a thenh bang i a tu ah $116.9 billion a tang). 

Rockefellar hi a cheu nih an tuaknak ahcun $340 billion he aa tlukmi rumnak a rak ngeimi a si an ti. Vawleicung tuanbia ah amah nak rum deuhmi cu Mansa Musa timi Mali Empire i Emperor a rak si 1228 in 1337 karlak a nungmi a rak si. Amah rumnak hi an tuak tik ah, tu chan tangka in $400 billion a si an ti. A tu lio i vawleicung a rum bik timi nak in, Mansa Musa hi a let li  a rum deuh. 

Rockefellar hi zei tluk in dah a rak rum ti ahcun, 1913 ahcun hin a zapite a ngeihmi pumpak tangka hi $900 million a si i, cu kum ah US GDP hi $39.1 billion a rak si i, Rockefeller nih a ngeihmi hi US GDP i 3% a si an ti.  A rum taktak ko. Rockefellar hi, mi za taktak a si caah a tuanbia hi a tam kho taktakmi pa a si. Rockefeller hi 1911 ah Supreme Court nih a company hi rak khuaiman dih hna hlah sehlaw, Mansa Musa nakin a rum deuh hrimhrim lai timi a fiang ko. 

A pension hnu ah kum 40 chung hi, a mah inn umnak Westchester County, New York ah a um. Cu chung ah minung hawi caah a miak hmuhlomi rian thatha (philanthropy) a rak tuan. Cu a tuahmi lak ahcun steel lei caah a herhmi Andrew Carnegie timi zong hi a rak bawmh hna. Minung caah thiltha tuahnak rian a tuanmi lak ah hin, foundations phun tampi a tuahpi hna i, a bik in medicine, education le science lei thanchonak rian tampi a rak tuan. Cu sii lei a tuanmi rian hna nih hin, "hookworm timi le yellow fever timi zawtnak kong zong hlathlainak ah hmaisattu a rak si. 

Rockefeller hi a ding fawn, a fim fawn, sipuazi a thiam tuk i, U.S Capitalism a chuahtertu hrampi minung ah an chiahmi pakhat a si. Capitalism timi "hram-ngeitu hna" riantuannak zong a dirkamhtu a si ve. Sipuazi kong ahcun Social Darwinism timi hi a pawmmi a si. Darwin nih a timi cu, "The survival of the fittest" timi a si.  

Rockefeller nih a chim tawnmi cu, "The growth of a large business is merely a survival of the fittest" a si. A sullam cu "Sipuazi company lianlian an thannak cu aa tlak bikmi paoh an nung lai" timi ruangah a si ko" timi hi a si. Hi bia hi a rak chim lengmang tawn. Rockefeller chimmi hi a dik taktak ko. U.S Company hi thawng tam tuk a um i, a tu i company lianlian timi hna hi, an mah le chan cio ah aa tlak bikmi an rak si caah an nunmi a si ko. Hi bantuk a lungput le ruahnak ruangah, Rockefeller hi a rum tuk nak le U.S ram pumpi le vawleicung pumpi ah billionaire hmasat bik a sinak zong a si. 

Rockefeller hi midang mirum bantuk a si lo. A nih hi mi rum phundang a si. A nunnak lamthluan zoh tik ah, duh a nung. Thangthat le upat hmaizah tlak a si. Mirum taktak a simi hi man a rak ngei tuk. A rum hi midang caah sullam a ngei. A sunglawi tukmi rumnak a si. A ruang cu midang caah thil tha tam tuk lehpek a tuahmi a si. Cu vialte a nunnak cu a zumhnak ruangh a si timi kha kan hmuh khawh. 

Rockefeller rumnak kong hi, Kawlram kan um lio ah ka rak rel bal. New York ah Rockefeller Center a inn sangpi a um timi hi ka rak theih tawn. Cucu 30 Rockefeller Plaza timi a si. Rockefeller Center inn sang ah hin dot 66 a um i pe 850 a sang. 1933 ah an rak lim. Hi ka inn ah hin, a dot kip ah an rak i thial i, an chungkhar tein an rak um. Inn hlangtu nih "an uar deuhnak ding caah" ti in an rak i thialmi a si. 

1997 USA ka phak ka ah, New Heaven ah Mission Seminar kan rak kai pah ah, Rockefeller Center building sangpi tang ahcun kan rak zoh ve. Kai kan i tim nain, an khar caah kan rak kai kho lo. A tang kan kal hmanh ah hin, lung aa hmuih tuk hringhran. Kawlram in a tuanbia kan rak theih tawnmi inn tang i van i chawh cu, mang bantuk a rak si. Hi inn zong hi zoh phu taktak a si. 

Rockefeller Center

Rockefeller hi a tuahmi rothil a tam kho taktak. A tuahmi tampi lak ah zoh chuntlak cem a sinak hi tlawmpal van langhter ka duh. Hihi Laimi mirum zong nih cawn le zohchunh a herh ve mi a si. 

(1) Fimcawknak Tha a pekmi a si

Fimcawnnak le minung thanchonak hi tha a pe taktakmi a si. Rockefeller nih University of Chicago le Rockefellar University zong a rak dirh hna. Cuhnuah, Central Philippines University a dir khawhnak ding caah tangka tampi a rak bomh hna. 

(2) Biaknak lei zong ah tha a pe ngaingaimi a si.

A mah hih Khrihfabu ah bochan tlak minung a si zungzal. Northern Baptist member pakhat a si i, biaknak he aa pehtlaimi sianginn phunphai hi tam taktak a rak bawmh tawn hna. A nun chung vialte, "zuu a ding lo i cakuak phunphai hi pakhat hmanh a tong lo." Cucu uar a um khunnak a si. A rum tuk fawh, a ding tuk fawn i, a nunnak hi upat hmaizah tlak taktak a rak si. 

(3) Chungkhar biapi ah a chiami a si

Rockefeller hi, uar a um khunnak cu, a nupi le fale cungh zumh awk tlak tein a nung zungzal. Chungkhar bi biapi tuk ah a chiami a si. Chungkhar a daw taktakmi a si i, chungkhar he fek tein a ummi a si. A nupi ruahnak zong hi tampi a lak. A nupi hi a rak fim tuk i, a vapa hi tampi ruahnak thatha a pek tawn ti a si. An nu min cu Laura Spelman Rockefeller a si i, a mah he fa (5) an ngei. 

(4) Toidormi mirum a si

Rockefeller hi uar a um khunnak cu, a rum tuk nain aa uah lo. Aa uangthlar lo. Mi sawsawh te bantuk in a ummi a si. Amah cu Erie Street Baptist Mission Church ah member a rak si. Cucaah hi church hi, "Rockefeller's church" tiah an rak ti tawn. Hi Krihfabu hi mission riantuannak tha a pe taktakmi a si i, Judson Mission Society zong a rak dirhtu an si. Kawlram mission tuannak ca zong ah hin, Rockefeller hlutmi tangka hi, tampi aa tel hrimhrim ko lai.  

Hi biakinn ah hin, Sunday School a rak chim tawn. Billionaire a si te dingmi mirum taktak nih, Sunday School chimh cu a ropui taktak a si. An Khrihfabu ah hin, "trustee" timi Khrihfa-upa rian zong a tuan. An cazi zong a tuan tawn. Cun a caancaan ahcun inn thiantu (janitor) rian a tuan. Billionaire a simi pa nih biakinn ah "thianh-hlimh rian a tuan" timi cu uar a um kho taktak. Khuaruahhar toidornak lungput ngeimi a si. Billionaire nih "zunput le hnawm hna biakinn i thianh ve" timi lungput cu, khuaruahhar a si ko. Uar le thangthat a um taktak. Jesuh Khrih hi, chungmuru taktak i a um hnu ahcun, "nautat le fahsak" timi a um kho ti lo timi hi, Rockefeller nunnak ah hmuh khawh a si. Pathian a zum taktakmi hna nih cun zei tluk mi lianngan zong nih hin, "Pathian Krihfabu caah thil fatete tuah duhnak thinlung hi an rak ngei ko" timi hi, John Rockefeller nunnak a lang ko. 

(5) A zumhnak hi sipuazi hrampi ah a hman

Pathian hi rumter khotu Pathian a si. Pe khotu le chut than khotu Pathian a si. Cucu Rockefeller aa fiang tuk. Cucaah Rockefeller cu Khrihfa biaknak hi biapi taktak ah a chiami a si. Biaknak i a zumhnak hi a nunnak a mawngtu thazaang bik a si tiah a ruah i, hi tluk in a rumnak le teinak a hmuhmi vialte zong hi, biaknak i a zumhnak ruangah a si tiah a ruah zungzal. A nunchung vialte hi, biaknak he naih tein a ummmi a si peng i, nun zia dawh tein a nunnak a hmangmi le a liammi a si. 

Erie Street Baptist Mission Church

Donghnak

Vawleicung mirum tampi cu, an i porhlaw. An i uangthlar. Mi cungah an cuang. Sifak santlailo, hmeinu hmeipa, ngaktah buangro le miharsa zawnruahnak an ngei lo. Khuaram caah le biaknak ah pekchanh zong a sianglomi an tam tuk. Tangka an ti ahcun mit a caw i, ziknawh ei le ningcanglo khuasa zong an tam tuk. Tangka hmuhnak a si phawt ahcun, zuu le ritnak sii zuar le Casino Gambling tuah zong pawi an ti lo. An mah tangka hmuhnak a si paoh ahcun midang le mi chungkhar rawk hi a pawi hrimhrim an ruat lo. 

Hi bantuk lio caan ah, John Rockefeller bantuk hi, chawva an kawl tik ah Pathian le zumhnak kha hrampi ah an chiah. Khrihfabu biaknak ah aa pumpe. Uar a um taktak. A mah bantuk in, a rum tung i Pathian zong a tihzami mirum hi cu upat hmaizah awk an tlak taktak. Vawleicung a rum bik minung si lio i, Krihfaupa tuan duhnak a ngeimi, Sunday school hna chimh duhnak a ngeimi, biakinn hna i hnawm le zunput thianh hna a huammi, Krihfa mirum nunzia hi, uar a um tuk. Upat hmaizah awk le thangthat awk a tlak taktak. 

Vawleicungah mirum le milian tam tuk an um nain, John Rockefeller le Bill Gates bantuk in, mi nuntha le nunsiang hi, an um rih lo. An mah pahnih nih, vawleicung mirum le milian viatle hi an lonh dih hna. Psalm nih, "Mitha cu an sung bal lai lo. Philh an si bal lai lo" (112:6) a ti bantuk in, John Rockefeller zong hi, vawlei tuanbia a hmunh chung philh a si bal ti lai lo. A rumnak le Krihfa nunzia dawh a ngeihmi tuanbia dawh hi, chim a si zungzal ko cang lai. 

Cleveland ummi John Rockefeller thlanlung

--------------------------------------------

Zohchihmi Ca 

1. 10 Richest People of All Time

https://www.cheatsheet.com/money-career/the-10-richest-people-of-all-time.html/

2. John D. Rockefeller at en.wikepedia.org 

3. Euclid Ave. Baptist Church

https://case.edu/ech/articles/e/euclid-ave-baptist-church

Vawlei Pumpi Khuacaan Thlennak le Lairam Pawcawmnak Ding

College kan kai lio 1985 hrawng ahcun, "vawleipumpi lumnak le khuacaan thlennak" kong hi ruah awk tuk a rak um lo. Khuacaan a rak hman ngai ko. Seminary kan kai lio 1992 hrawng in, vawleipumpi lumnak le khuacaan thlennakkong hi, biatak tein Kawlram ah chim a van si ve. Cu lio i scientist pawl nih an chimmi hi, nihin ni ah a hman lo mi a um set ti lo. Scientist pawl cu, thil hi an rak tuak tuk caah an theihmi hi a rak tam kho taktak.

Vawleicung hi a lin deuh cang. A lumnak a sang chin lengmang. USA Nitlakchaklei ramkulh pawl hna hi, tu kum thal chung cu a lin taktak. Tihnak Nelrawn (Death Valley) cu August thla ah degree 130 F a phan. Nai Zarhpini ah degree 127 F a phan than.  Atu lio ah ramkulh paruk-Arizona, California, Montana, Idaho, Oregon le Washington State hna cu a linh tuk caah ram mei kangmi 200 leng a um i, innlo tam tuk a kangh cang. Nilin hi tih a nung chin lengmang ko cang. Khuacaan aa thlen caah, tilian, meisul, thlichia zong a tam chin lengmang fawn. 

Nihin ni ah, khua a lum chin lengmang caah thal caan a sau i, khuasik hi a tawi chin lengmang. Vanruah a hman ti lo. Vur le dap a tlawm cang. Cu tikah cerh le tivate an ko. Tibual an ko. Tivapi zong an zor cang. A chung nga le thil nung zong an hme chin lengmang. An karh ning a fum fawn cang.

Hi vawleipumpi lumnak le linhnak nih hin, a bik in minung cinthlaknak kong ah thil thlennak a chuahpi ve. Khuacaan a linh deuh tik ah, thingram an car deuh chin lengmang. Vawlei a ro chin lengmang. Thingram an hram kha tii duhdim in an hmu kho ti lo i, thingkung ramkung hi an car chin lengmang ti a si.

Vawleicung khuacaan thlennak nih, thil pawi ngai a chuahtermi pakhat cu ramtang thingthei hna hi an tlai ning a hmanter ti lo. Va a cheukhat cu, tii an ti kho ti lo i, an ci a mit ding in an um. A ci a mit cangmi zong tampi an um ko cang. 

Facang le eidin tam taktak a chuahnak Swebo leikuang cheukhat 2018 ah hi tin a car 

Khuacaan a hman lo tik ahcun, minung caah harnak phunphun a chuak. Minung cinthlakmi theihai le eidin cinthlakmi phun kip hi, an theipar a chuakmi a zor deuh chin lengmang lai ti a si. Cucaah theihai le tirawl phunphun hi, a pang a chiami an tam deuh cang. Fangvoi le facang in kan chim ahcun, fangvoi fuang a put ning a tha deuh ti lai lo i, facang zong a mu a tuahmi a tha tuk ti lai lo tinak khi a si. Cun leicung lei tang tichuak a zor lai caah, cerh le ti bochan in tuahmi cinthlaknak lei zong an zor kho ti a si. Cun van ruah hi a hman deuh ti lai lo caah, vawleitang hi a rocar deuh lai i, thingram an thih zong a fawi deuh cang lai ti a si.

U.S State 14 ah 2019 ah hi tin fangvui an car. Fuang an tlai kho lo

Nikum 2019 ah khan, USA ram a thlanglei ramkulh 14 cu ruah a hman lo caah le vawlei a rocar tuk caah an cinthlakmi eidin 20% aa rawk ti a si. A cheu chungkhar cu 100% bak in an lo aa rawh caah, an riantuanmi vialte za ah za in an sung dih hna. Hi tining tein a kal ahcun kum 2-3 chungah lo chuahtak a hau lai a timi zong an um hna.

U.S Drought Monitor timi cozah lei zung nih, 2019 ah hin Texas, Alabama, Georgia, Kentucky, South Carolina le Florida hi a rocar taktak i, cinthlak tampi an sung tiah an ti. Cun Arkansas, Louisiana le Mississippi ramkulh zong ah rocarnak a chuak ve ti a si. 2019 ah hin thlanglei kap deuh U.S State 48 chungah 20% cu rocardnak an tuar ti a si. 

Hi bantuk rocarnak hi, US lawng ah si lo in, vawleicung pumpi ah a cang. South America, Africa ram cheukhat le Asia ah tam bik a cangmi a si. Kawlram tel chin in Nichuahthlanglei Asia ram-Vietnam, Laos, Cambodia zong ah rocarnak a chuak i, eidin tirawl tam ngai aa rawk. 

2019 Magwe hrawng i mepe cinnak aa rawkmi 

2019 ah Kawlram ah, hmun tampi ah tilian le rocarnak ruangah cinthlak tampi aa rawk. Magwe hrawnghrang lawng hmanh ah, chihria le mepe cinnak acre 150,000 hrawng a rawk ti a si. Hi ka hrawng ah hin, mepe acre 270,000 an cin i, chihria 1.3 million acre an cin ti a si. Kawlram zong hi, a linh chin lengmang caah, cinthlaknak ah harnak a um chin lengmang cang lai. Cucaah chuahtakmi lo zong a tam chin lengmang lai i, tirawl chuakmi zong a tlawm deuh kho. 

Khuacaan aa thlengmi le khua a lum tukmi ruang ah, theihai zong an par a that hnga tluk in a tha kho ti lo. Cun theih hai an chan a tawi deuh. A tlaimi zong pangchia an tam chin lengmang. Cun theikung zong a zawmi le a damlomi an tam deuh chin lengmang ti a si. Rungrul zong a phunphun a chuak i, thei hi an pang a tha kho lo chin lengmang cang an ti. Cucaah ram kip ah, pawcawmnak a za in a hmu lomi ram an tam ngai cang. Cucaah ram thatnak deuhnak ah refugees in an zamnak a ruang pakhat a si

Duhdim in tii a hmu kho lomi CRDP leikuang facang (2019)

Nikum 2019 ah Kalay Valley ummi CRDP leikuang zong ruah a that lo caah le ti a that lo caah a chuah hnga tluk in a chuak kho ti lo, Tang 1,000 lengpi hmuh dingmi kha tang 900 fai hrawng lawng a chuak ti a si. A chuah hnga tluk in a chuak ti lo. A ruang cu vanruah a tlawm tuk ca le vawleitang tii dawpnak a man a fah tuk caah leikuang kha tii duhdim in an pe khawh lo caah a si.

Vawleipumpi lumnak hi, biatak tein kan ruah lo ahcun, Kawlram zong nih rau lo tein harnak kan tong te lai. Lairam bantuk in fingtlang a san i, dinti harnak hmun ah a bik in harnak ton khawh ngai kan si. 

Laimi zong hi Kawlram facang bochan in nun peng awk kan thatlo caan a um ve kho. Cucaah Lairam zong hi, Nelrawn facang bochan lo in, kan Lairam ah khuacaan aa thlengmi hawih in cinthlak ningcang hi, cawn le mersan thiam hi kan herh ngaingai. Nelrawn facang le eidin ah bochan tuk in nun hi a tha ding a si lo. Nelrawn bochan in kan nun tuk ahcun, harnak nganpi kan tong kho. 2015 Hakha cimh lio ah, lam vialte an pit dih in, harnak kan tong colh. Cu bantuk in Nelrawn chuakmi eidin ah kan i hngat tuk ahcun, Nelrawn ah tirawl a chuah lo ahcun a har colh ding kan si ve. Cucu Laimi dihlak nih ruah a herh cang. 

Cucaah kan khuacaan aa thlengmi zulh in, kan pawngkam zong hi remh le thlen ve a herh. Kan khuaruahmi le tuahmi zong aa thlen a herh. Vawleicung ram kip zong an i tim tuk cang hna i, Lairam le Laimi zong hi zeitindah hmailei ah khua kan sak lai? Kan paw kan i cawm lai? Pawcawmnak ca lawng silo in thanchonak caah, zei tin dah theihai le thlai kung kan cin hna lai? Khuacaan aa thlengmi hawih in zeitin dah kan nunnak le pawcawmnak kan ruah lai? Zeitindah thil sining hawih in kan cinthlak ningcang zong kan thlen lai? Khuacaan aa thlengmi hawih in, zei tin dah kan khuasak tuntukning kan i thlen ve lai timi hna hi, cozah le mipi nih ruah le tuakti kan herh ko cang.

U.S Nitlaklei State Cu Hell Bantuk In An Kang Cuahmah

U.S Nitlakchaklei le thlanglei ramkulh pawl hi, khua a hremnak a sau ngai cang. Vawlei pumpi a linh chin lengmang caah, thingram an rocar chin lengmang i, meikangh zong a tam chin lengmang. A tu lio ah hin U.S Nitlakchaklei le thlanglei ramkulh 9 chung ah hin, hmun 200 hrawng ah mei a kangh cuahmah lio a si. Mei a kangh ning a fah tuk hringhran. Meihmittu hna nih, minung, meihmihnak motor le vanlawng in heh tiah an i zuam nain, an hmit deng naisai rih lo. 

Nihin ni ah hi ramkulh hna cu, a linh tuk pin ah mei a kangh ning a fah tuk caah, chun zong ah nika hmuh khawh a si lo caan a tam. Meikhu nih khua a muihter i, ""Doom Day" timi caan dongh lai bantuk a si ko ee tiah, a chung ummi hna nih an ti. A lin tuk fawn i, "Hell mei bantuk a si ko" tiah an ti. Minung nunnak ah a fawi lo ngaimi dirhmun ah an um lio a si. 

U.S cu a thawng i, a fim tuk ko nain, kokek rawhralnak cu a tei an i harh ve ko. Coronavirus zong an tei khawh lo bantuk in, meikang zong hi an tei kho lo i, hi Nitlaklei ramkulh pawl cu "Hell bantuk in an kang cuahmah ko." Minung harnak an tonmi zoh ahcun ngaih a chia kho taktak a si. Lung a tha lo tuk. 

Hi ramkulh hrawng hi, USA ah mei tambik a kanghnak hmun an si. Tahchunhnak ah, 2019 chungah California ah ramtang mei voi 4,927 a kang i, acre 118,000 a kang. 2020 a dih deng rih lo nain, tu kum chung lawng ah hin, California Ramkulh ah ramtang mei voi 7,606 a kang cang i, thingram acre 2,277,922  kuakap a kang cang ti a si. Inn 4,295 a hrawh cang i, minung 7 an thi cang. A tu lio bak ah hin, hmun 85 ah mei a kang ti a si. Hi tluk in meikangh a zualnak hi, "Global warming" ruang le khuacaan aa thlengmi ruangah a si tiah scientist nih an ti.

California meikang lakah Helicopter aa chawh lio

A tu lio ah hin California ah hmun 85 ah mei a kang. California ah mei hi fak bik a kangmi hmun (3) ah a um i, pahnih cu San Francisco Bay Area ah an kang cuahmah rih lo. SCU Lightning Complex (Santa Clara Unit) a kangmi nih acre 396,000 a kang cang i, 95% cu Nihnihni ah khan an hmih khawh cang. Tam deuh cu a kang viar cang. LNU Lighning Complex (Lake Napa Unit) mei kangmi nih acre 375,000 a kangh i Nihnihni ah khan 91% cu an hmih khawh cang. Kangh ding hnga cu an kang viar cang ti tluk a si. 

A tu lio ah fak bik a kangmi hi Creek Fire an ti i, a pathumnak a ngan bik meikang a si. Acre 152,000 a kang cang. A tu lio ah 0% an hmih khawh tiah Nithumni ah an ti. Hihi Sierra Nevada timi tupi ah a kangmi a si. Hi meikang nih hin tlangcung ah a riakmi pawl, minung tam ngai a erh hna i, nizan ah 120 helicopter in an lak hna. La hna hlah sehlaw cu an nung hrimhrim lai lo ti a si. 

Sierra Nevada tupi ah a kangmi Creek Fire 

California mei kang hi, 2019 nakin 2020 ah hin mei 2,650 tam deuh a kang cang tiah Cal Fire nih an ti. Cucu a let 2,000% in a karh tiah an ti. Minung 8 an thi cang i, inn 3,300 a kang cang. A tu zong mei cu an hmih khawh naisai rih lo caah, hi pin lei zeizat remruam dek a kang rih te lai. California meikangh tam ruah ahcun, an state hi chuahtak a phu bak ti tluk a si.   

A tu lio ah hin, California lawng silo in, USA nitlaklei ah hin hmun tam ngai ah mei a kang. A tu lio hi USA nitlaklei ramkulh pawl hi, a linhnak a kai tuk caah mei a kang ngaingai i, mei tam bik cu California, Oregon, Washington, Arizona, Nevada, Montana, Idaho, Utah le Colorado ah tam bik an kang. Kan hnu ah Texas nitlaklei zong ah tam ngai a kang ve. A tu lio ah hin, U.S nitlaklei ramkulh hna ah hin, hmun 200 ah mei a kangh lio a si. Arizona zong hmun tam ngai ah mei a kang ve i, khuapi pakhat cu inn 1,000 a kang ti a si. Texas, Alaska, New Mexico le Wyoming zong ah mei an kang ngai hna i, innlo a kanghmi zong a um ve len cang. 

Oregon State mei a kangmi 

A cheu cu mei nih a hren hna i, helicopter in an va lak hna. Hmapumi zong an tam ngai cang. A tu lio ah hin Oregon State zong ah hin acre 300,000 tluk a kang cang ti a si. 

Washington State zong ah hin zarh khat chungah acre 480,000 hrawng a kang cang ti a si. Oregon le Washington cu, mei hi an hmit kho bak rih lo i, a kang peng ko rih. Atu ca ka tial cuahmah lio ah, Washington State ahcun minung 6  a kangh hna ti a si. Washington State ummi minung 200 fai ummi khua, Malden khua cu 80%  a kang dih ti a si. Malden cu Spoken in thlanglei meng 35 hlatnak ah a ummi khua a si. 

Malden khua a kangh lio

Northwest Interagency Coordination Center nih Nithumni ah an timi Oregon le Washington State chungah suimilam 24 chung ah hin, acre 515,135 a kang. U.S Bureau of Land Management nih Nithumni ah an chimmi cu, a tu lio ah hin U.S Nitlakchaklei ah hin hmun 27 ah mei a kang cuahmah i, acre 900,000 a kang cang ti a si. Oregon, California le Washington State hna ah hin, minung thawng tampi an zamter cang hna. Innlo tam tuk a kangh cang. 

Minung, meihmihnak seh le vanlawng in heh tiah mei an hmih nain, nikhua a rocar tuk caah le a linh tuk caah le thli a hran tuk caah, an hmit kho bak rih lo. Cucaah meihmittu nih an timi cu 0% kan hmih khawh tiah an ti. Meihmittu pawl zong an ba taktak ko cang. 

Mei kanghnak a ruang bik cu minung nih khangh sualmi le tek-tlak ruangah a si an ti. 90% hi cu minung nih khanghmi a si an ti. USA hi mi daithlang le ningcanglo nungmi hi an rak tam tuk ve. Mei ah an i chuah sual hi a tam taktak. A caan ahcun motor a kangmi ruang hna ah a si. A phunphun ruangah mei a kangh tawnnak a si. 

A pawi tukmi cu "ruah a sur lo mi le ni linh a zual tukmi le thli a hran tukmi" a si. Nai Zarhpini hna cu Thihnak Nelrawn nilin cu degree 127 a phan than. August ah 130 a rak phan. Minung fa celh ding khi a si lo. Columbus ahcun degree 95 a si hmanh ah, a celh in kan celh lo i, California lei linh hi tuar awk a har ding a si. Thlikik ca, pangka ca le zeidang ruangah mei tam tuk an hman caah, voi tampi cu electric zong a rawk i, khua tampi cu zan ah mei an ngei lo ti a si. 

Nai Labor Day ni ahcun Los Angeles khua i Woodland Hills cu degree 121 F a phan i Los Angeles County tuanbia ah a linh bik a si an ti. Nilinh si, ram ro a si, thli hran a si caah, a mei kangh ning hi a rang taktak. Luklak ah acre tam tuk a kangh manh. A kangh ning hi a fah tuk caah, "Firenado" tiah an ti phah. Meizik hi a sang taktak ti a si. 

Mei a van kangh tik ah, a linh a zual. Khuadawm le meikhu aa cawh i, tek a tla chin. Cu tik ah a dangdang ah mei a va kang chin. Minung fa nih hmih khawh ding a si lo tiah an ti. Vawleicung khuacaan hi a linh chin lengmang. A cheu hmun ah ruah a tlawm chin lengmang i ram a rocar tuk caah meikangh a zual chin lengmang nak a si. Nilinh hi a zual tuk caah le ruah a sur lo caah meikang hi a tam chinchin lai tiah an ti.

Nai Zarhpini (September 5) U.S Nitlaklei Nilin

2020 meikangh caan hi a dih deng rih lo. Nikhua a linh chin lengmang caah October dih tiang cu fawi tein mei a kang kho peng rih. Hi pin ah hin tampi kangh chap khawh a si rih. Nihin ni ah meikhu a tam tuk caah nika zong tha thi an hmu kho hna lo. Khuapi dawhdawh a simi Los Angeles, San Francisco le Seattle hna zong meiphu nih a zelh i, thli a hnomh tuk caah thaw-dawp khawh zong a si lo ti a si. Million man inn tampi a kangh caah sunghnak tam tuk a chuak. Cu pin ah tourist zong an tlawng kho ti lo i, tangka tam tuk an sung cang. 

Meikhu nih a zelh caah Seattle khua dawh cu hmuh khawh zong a si lo

USA hi an nunphung zong hi an i remh ve a hau. Cu lo ahcun hi bantuk rawhralnak hi a tam chin lengmang ko lai. Hlawt a herhmi an nunphung cu zeidah a si tiahahcun, inn duhnak paoh an sakmi, khua kau tuktuk in an tlakmi, bone fire timi meiphu tih an hmanmi, fire work tuah an hmanmi, lungput thatlo ruangah mei duah hramhram hmanmi, meiti a tam tukmi, thanchonak caah thingram an hrawh tukmi hna hi an si. A cheu cu innchung i meiti an khawnmi a puakmi ruang hna ah meikangh a zual ti a si. Meikang 90% cu minung chuahtermi a si an ti. 

Vawleicung pumpi hi, khuacaan aa thlen tuk caah le a lum chin lengmang caah, kan fale chan hi cu harnak tampi a um kho mi a si. Cucaah a tu lio tein vawleicung mi vialte nih pawngkam (environment) hi tha kan pek taktak a herh. USA ah kum 23 ka um cang i, President pali tuan chung ka um ve cang. Ci chung ah a tu kan President tluk in pawngkam biapi ah a chia lo mi President hi an um rih lo. Hihi a pawi taktakmi a si. US cozah nih environment policy tha tein aa ngeih lo ahcun, hi bantuk rawhralnak le sunghbaunak hi an tong chin lengmang lai timi a fiang ko cang.

Meikhu a tam tuk caah caan dongh lai bantuk in nika a mui (Washington State)

A tu U.S Nitlaklei ramkulh pawl a kangmi nih hin, pawngkam zohkhenh le runven hi zeitluk in dah a herh timi hi, US politician pawl hi fim a chimh hna awk hrimhrim a si. US cozah nih pawngkam runvennak hi biapi ah a chiah lo ahcun, hi hnu kum zeimawzat ahcun California bantuk ramkulh hna cu, minung tam tuk nih an chuahtak te lai i, sipuazi zong tampi aa rawk te lai. Tu tan meikang zong ah hi, million zeizat remruam dek an sungh te lai timi chim awk a tha rih lo. 

Nihin ni ah U.S Nitlakchaklei ramkulh pawl cu a linh a zual tuk hawi. Covid-19 in zawt pah a si. Innlo meikangh a si. Minung fa nunnak hi a fawi lo. California hna cu, meikhu a tam tuk caah, hmai huh lo cun chawh awk tha lo ti a si. Meikhu nih khua a phenh tuk caah, lam hlat hmuh khawh a si lo. Nika hi a senmi bantuk lawng in an hmuh khawh ti a si. 

Hi pin lei ah hin, mei hi zeizat dek a kang than te hnga? Minung tam tuk nih innlo an chuahtak cang. Chungkhar tam tuk innlo a kang cang. Hi pin lei ah minung zeizat dek an thi rih te lai? Zeizat dek an i hliam lai? Chungkhar zeizat riamruam dek innlo ngeilo in an um than te lai? A meikang a fah tuk caah, U.S Nitlakchaklei State pawl cu meikhu bak in a khat ti a si. Zaangfak le ngaihchia taktak hi an si. 

Nithumni ah San Francisco cu  hi tin meikhu nih a khuh (Rf. BBC)

Hi bantuk a si cah, USA ah a ummi Laimi hna zong nih, kan umnak ram harnak an ton tik ah hin, $15-30 tein hlutnak hi tuah lengmang cio ah a tha mi a si. Hurricane ruang ah maw? Meikang ruangah maw? Tilian ruang ah maw? Lihnih ruangah maw? USA nih rawhnak a phunphun a tawn tik ah hin, Laimi zong nih bawmhnak hi tlawm tein cio in tuah hi zuam cio hna  u sih law a tha tuk dign a si. 

California Fire caah hlut a duhmi nih cun RedCross.Org le https://calfire.foundation/donations/ le bu dangdang ah hlut khawh a si. 

Oregon State i Talent khua cu tam taktak a a kang

Tu chun September 11 tiang ah, California, Oregon le Washington ah minung 23 an thi cang. California ah 19; Oregon an 3 le Washington ah 1 an si. Oregon State lawng ah, minung 500,000 nih innlo an zamtak cang. Hi bantuk innkang meitet le tilian tlun lio caan le mipi harnak ton lio caan ah hin, dollar khat hnih te zong hi, a rak in khawn cio ahcun a thahnem tuk. Laimi zong nih pekchanh khawh ahcun a tha tuk ding a si. 

Mithi le a tlaumi hi an i chap chin lengmang i, September 15 ahcun minung 33 an thi cang i, a tlaumi tampi an um rih. Oregon ah 1 million renglo a kang ve cang. 

--------------------------------------------------------------------

Zochihmi ca hna

California Rocarnak le Meikang kong theih na duh ahcun, a tanglei website hna ah tling ngai in rel khawh a si.

1. https://www.drought.gov/drought/states/california

2. https://www.iii.org/fact-statistic/facts-statistics-wildfires

3. https://www.fire.ca.gov/incidents/2020/

4. https://www.washingtonpost.com/weather/2020/09/09/western-fires-live-updates/

5. https://www.opb.org/article/2020/09/09/live-updates-wildfires-oregon-evacuation-orders/