Hakha Khualipi Rawkmi

Hakha khua hi Lairam ca ahcun khua dawh le khua nuam taktak pakhat asi. Alengphaw in zoh ahcun, hmunhma rem tuk asi caah, 2015 i rawhralnak bantuk hna kha cu, a tong te lai timi cu, zapizaran nih ruah awk a har. 

Hakha khua ah kum 2-3 chung khua ka rak sak ve tikah, Hakha khualipi leilung hi ka rak hlathlai ngaingai. Tawngva in Runtlang tiang alutaw chuak hmun tampi ka tawl; Palik len in Cawbuk tiang, Khuathar in Khuachung le Palik len tiang; Haithlan in Gangaw lam tiang alutaw chuak hi, a kenkip te ah ka rak vakvai. Sizung sang ah kan rak um caah, Sizung sang vawlei aa thawn ning le vawlei muihmai aa thlen ning ka hmuh tikah, "Hakha khau hi achung muru ah thil pakhatkhat cu a diklomi aum lai" tiah ka rak ruat tawn.  

No. 1 High School kuakap, Keisih sang, Sizung sang, Zion Baptist Church le a pawng hrawng Dawrthar sang vawlei aa thawn ning cu khuaruahhar asi. Tha tein ngiat le zoh ahcun, kum 2-3 chungah vawlei hmai hi, zeitluk in dah aa thlen timi hmuh khawh peng asi. 

Cucaah Hakha khualipi hi nikhatkhat cu lihnin ruangah maw, ruah fak tuk sur ruangah maw aa rawk kho ko timi hi, ka rak ruat zungzal. Cucaah CBCUSA BT meeting Dallas ah $2,000 te tal kan chuah piak u law, voikhat te cun survey le research phunphai tuah ko u sih tiah ka rak ti i, upate hnatlaknak in kan rak tuah. Minung geologist hna kan rak ngeih lo caah le thilri siam a tlin lo caah, duh ning tluk cun kan tuah kho lo. Hman kan thlak i, cucu online in zeimawzat kan chiah. 

Survey hi voi khat lawng tuah ding in timh a rak si. Hmailei kum 2-3 dan ah tuah than i vawlei muihmai aa thlen ning hawih in, mipi fimchimh le khua thialnak plan ser ding timi tiang hi, tinhmi a rak si. Ramdang mifim hna sawm i, Hakha khuatang hi pe tampi in vih le achungah zeitindah aum timi zoh ding tiang um kho sehlaw ti cu saduhthah a rak si.  

Hakha khua hi hi tluk in vawlei an kah caah le vawlei aa thawn tuk caah, rawhralnak fakpi a tong khomi asi tiah ka rak ti lengmang. Abik in liihnin fakmi le ruahsur fakmi a um sual ahcun a khua hi a tolh kho bak timi hi, ka rak ruah zungzal. Asinain cucu a cang lai timi cu, hi ti zohnak ah zumh awk a rak tha lo. 

Asinain, July le August 2015 ahcun, ruah fak tuk in caan saupi a sur tikah, ka rak phan rup tein Hakha khua cu hmun tampi ah a min taktak. Hakha khua vawlei minmi le kakmi dirhmun zoh tikah, aa rawk cia nak hmun tampi cu, vawlei an feklo timi a fiang tuk cang. Vawlei kakmi chungah vanruah le tilu hna duhsah tein an luang chin lengmang lai i, hmailei ahcun a zual chin lengmang kho mi asi. 

Hi atanglei hmanthlak hna hi Leimin Research tuahtu committee chugnah chungtel a rak simi le tuanvo tambik a kan lak piaktu Pu Chan Hrem asi. Pu Chan Hrem cungah kai lawm i, hi hmanthlak hna zong hi amah kutneh an si timi kha van langhter ka duh. 

Kan vawlei minmi, kakmi, aa cheumi vialte han zoh tikah, Haiti le Nepal ram vawlei bantuk an lo. An kahning an lian tuk i, an tlak ning an fak tuk. Tih an nung taktak. Minung fa nih khi vawlei kekuaimi cungah inn sak ding timi kha a si kho lomi asi caah, khua kan chuahtak sianglo timi kha ruat lo in, hmunhma fehfuannak Hakha khuathar tu ah i thial tuan cio ding hi kan rian asi. Ninin ni ah a fehnak a lomi hmanh hi, a chungmuru taktak zeidah a lawh theih khawh asi rih lo caah, raltin kan herh taktak. 

Hmanthlak pakhat cu bia kaa 1,000 he aa tluk an ti bang, Hakha khua rawkmi hmanthlak vialte zoh tikah, ngaichia le lungrawk taktak asi ko. Hi hmanthlak hna zoh in, Hakha khua hi khawidah kan ser lai? Hi aa rawknak hmunhma hna hi zei dah kan tuah nak lai? Hakha khua caah tourist zoh awk tlakmi park phun hna ah kan ser kho lai maw? timi zong ruah a herh. 

Vawlei ram tampi ah meitlang, lihnin, tilian, nuclear nih a hrawhmi hmunhma tibantuk hna hi, tourist lennak le tangka hmuhnak tu ah an hman hna. Tuanbia hlatnak le philh khawhlo dingmi "tuanbia hmunhma" (historical site) ah an ser hna. Cu ve bantuk in Hakha rawknak hmunhma hna zong hi, "Laimi cah tuanbia hmunhma"  an si ve te ko lai. 

Hmanthlatu ka si lo caah, ahmunhma zawnka ciah cu ka chim kho hna lo.  

c

Hmanthlatu Pu Chan Hrem asi

Acunglei hmanthlak tampi hna zoh in aminh cia nak hmun vawlei hmunhma hna hi cu, inn sak ti lo ding an si. Zeicatiah vawlei a nemmi hi zeitluk in dah a thuh ti theih khawh an si lo. Vawlei kakmi chungah tii tam taktak an lut lai i, a caan a zaat tik ahcun abu bak in a sang ning, a khua ning in tolh than khawh an si. Vawlei min mi cheukhat cu USA zongah an kham kho hlei lo. Tuluk ram zongah an kham kho lo. Vawleicung khawika hmun hmanh ah kham khawh asi lo. A caan a phak cun an i tolh than lengmang ko. 

Snow le Ngaknu

 "USA um vekvek ahcun Snow tlaknak ram ah um ding. Mirang ram um vekvek ahcun Mirang tamnak khua ah um ding."
--------------------------------------------------------

Thantlang Pa Maung nih, "Ruak hngah tunglo ah thih cu zeihme san a tlai" ati bang in, USA um tung i, Kawlram le Malaysia nakin a linh deuh hna um le Mirang um setsai lo nak hna um cu, zeihme san a tlai" ti awk tlak asi ve.

"Snow le ngaknu hi an i lo." Zeitluk aa dawh lo mi ngaknu zong kan duh hnu hna ahcun aa dawh in kan hmuh hna; an ziaza a chiat i celh ding an si lo zongah kan duh chih ko hna i, an pawng um a nuam in kan theih. An pawng um kan duh i kan cim lo. Cu ngaknu cu kan pawng a um lo paoh ahcun, kan hlam theu tawn." Snow zong hi a duhmi hna caahcun cu bantuk asi ve.

United Methodist Church ah kum 4 le cheu Youth Pastor ka tuan. Kum chiar tein Ohio chaklei ummi Mansfield khua winter resort timi "Snow trails" ah, snow cit ah a riak in kan kal tawn. Hi Krihfabu hi 98% cu Mirang an si. Mino zong cu Mirang deuh lawngte an si. An muisam an i dawh fawn i, snow he cun an i tlak tuk. Zan ah kan i pum; bible study kan tuah. Kan rak i nuam tuk tawn. A kik tuk ko nain, snow a duhmi ca ahcun "akih" cu zeihmanh rel asi ti lo. Kei cu ka cit thiam lo caah voi tam tuk ka tlu-ril i ka cai taktak.

Kum khat cu snow a tla lo i, snow cit khawh asi lo. Cu kum i, kan mino hna nih snow an hlam ning cu ti awk thalo asi.  "Snow le ngaknu hi an rak i lo taktak hi te" ka ti. Duh hnu ahcun hlam lo khawh a rak si lo.

Mi tampi nih cun snow kan duh lo. Kan duh lo ahcun a tlak tikah kan rem lo i, kan huat. Huat hi thil thalo asi. Duh tu hi thitha deuh asi. Duh awk tlak lo asi zong le a kih tuk zongah, duh va zuam law na duh hnu ahcun, snow a tlak tik zongah na lawm lai i, a tlak lo tik ah na hlam lai. Ngaknu zong duh awk a tlak lo ngai le a zia a chiat ngai ko zongah na duh ko rawh hnu ahcun, a chiatnak le thatlonak hmuh khawh asi ti lo i, a um lo tikah hlam asi ve ko cang. "Snow la ngaknu hi an i lo ko."

USA i a kihnak ram um tikah, snow huat a ngah lo. Snow tlaknak ram i snow huat cu, mah caah fahnak menmen asi. USA um tikah Mirang, Minak le Spanish huat a ngah lo bantuk in, snow tlaknak hmun um ahcun snow huat a ngah lo. Snow huat cu mah thinlung i hrem asi. Cucaah kei cu snow duh, uar le snow thatnak hmuh ka zuam. Cucaah snow a tlak tik paoh ka nuam i, snow a tlak lo tikah ka hlam. Zeicatiah "Snow cu ngaknu bantuk asi."

Kan umnak Ohio hi USA ah chaklei hriangbik state pakhat asi. Canada he Lake Erie lawng ni a dan hna. Cucaah Canada lai in thlikik a rat ahcun snow atam ngai. Mirang nih hin, snow a tamnak hmun hi an rak duh i, Ohio hi Mirang zong an tam ngai ve. Mirang hi 82% tluk an si.

Ohio hi, snow zong hi, a tla ngai tawn i, khua cheukhat ahcun Winter Ski Resort zong aum len i Ohio sipuazi pakhat zong asi. Cucaah Ohio um cu a nuam in ka theih ngai. Zeicatiah snow le Mirang an tam caah asi. "Snow le Mirang miphun hi a tlak zong an rak i tlak." Asian miphun ahcun Korea, Tuluk le Japan pawl he cun an i tlak. Asian miphun (Kawl, Malay, Indonesia) tibantuk hna hi cu, kan van i rem deuh.

Mansfield khua Snow Trails (Ref. www.snowtrails.com)

Ruah lengmang ah, Kala le Africa miphun pawl hna hi, snow he an i rem tuk lo.
Laimi zong hi snow he kan i rem tuk lo. Snow huami zong kan tam. Kan rem lo zongah kan mawh lo. Snow zong nih khin Laimi hi a kan rem tuk ve lem lai lo dah tiah ka ruat. Kan i tlak lo tuk. Bia kan hal kho lo i asi. Aa tlaklomi zong duh khawh i zuam a hau.

Vawleicung pumpi zoh tik zongah, Snow tlaknak ram paoh hi Mirang phun lawngte an si dih ko. Pathian nih, "Mirang le snow hi umti ding in a rak ser ko rua hna." Cucaah, USA i a kihnak ramkulh paoh ahcun Mirang an tam deuh zungzal.

Vawleicung ram vialte zoh tik zongah, ram rum bik le ram fim bik hna hi, snow tlaknak ram lawngte an si dih. US, Canada, EU ram (28), Russia, S. Korea, China, Japan tiang in snow tlaknak ram lawngte an si dih. Cucaah "snow le fim zong hi a rak i tlai pah ko rua." Mifim ram timi paoh hi, snow tlaknak an si deuh.

Columbus Vur (February 11, 2016)

Snow hi zeitluk in dah ka uar timi hi, ka philh kho lo. 1997 ah USA ka phan. USA i hmuh ka ngaih cemmi thil pakhat cu vur (snow) asi. Ohio cu snow a tam ngai an ti tawn caah, kai lawm ngaingai. Ka tha a rak nuam. Zeicatiah video, postcard le hmanthlak ah vur aa dawhnak kha, kan rak hmuh tuk cang caah asi. Vur tlak lio hi zei tluk in dah aa dawh hnga timi ka ruat lengmang. Snow tlak lai cu ka ngaih tuk. Zeitikdah a tlak lai ti lawngte ka rak bawh.

Kan sianginn kaipi hawinu Patricia Christ timi nu nih "Thanksgiving Day cu kan vapa le ka fale sin ah ka hmang lai i, kan hmanpi ve law" tiah a ka ti i, Ashland, Ohio ah an sinah zarh khat ka va cam. Thanksgiving Day cu anau nu le inn ah kan hmang. Chunni tlak lentecelh, eidin, TV zoh in kan caan kan hmang. Kan i nuam taktak. Zanlei nitlak lai te ah, "Lake Erie hmuh ka duh ko" tiah ka ti i, an naunu vapa nih a va ka zohpi. Cu ahcun snow cu siamsiam in a sur i, cucu a voikhatnak bik snow ka hmuh cu asi.

Kan innhmai snow tlakmi 

Kan thlalangawng in ka thlakmi asi

Keimah zong hi snow ka uar tuk ve i, ka fale zong hi snow an duh tuk ve. Snow thatnak le snow tlak a miaknak le an duh awk asinak zong hi tampi ka cawnpiak hna caah, snow a tlak ahcun an i nuam kho tuk. 

Snow cu a kih lawng silo in a naal zong a naal caah, tihnunnak le khawnden sualnak cu a fawi ngai. Asinain USA chaklei deuh i um ahcun snow cu hrial khawh asi ti lo. A tlak ko ahcun tla hlah ti khawh asi lo. Kan huat zong ah a thahnem ding asi lo. Cucaah Pathian thil sermi cu an va tha dah? Genesis pakhatnak ah pei Pathian nih a sermi thil cu pakhat hnu pakhat a zoh i, "A tha tuk" (It is very good) a ti lengmang hna kha. Pathian thil ser paoh cu an tha dih tiah ka ruat i, snow cu ka duh i, ka uar. Snow a tlak lo tikah ka hlam. Snow a tlak tikah ka lawm. Snow ka hmuh tikah "It's very good" ka ti i ka tha anuam.

Keimah zong snow ka uar tuk ve i, ka fale zong hi snow an uar ve. Snow tlak an tih hrimhrim lo. Sianginn kai zong an ngaihlah lo. Snow thatnak a herhnak, snow tlak a miaknak le kan duh awk asinak zong hi tampi ka cawnpiak hna caah, snow a tlak ahcun an i nuam kho tuk. 

Snow lak ah a dir le aa lunghmuih tuk

1997 in 2000 dih tiang motor ka ngei lo. Khuachung chawh tikah siseh, dawr kal tik ah siseh, ka ke le Bus in ka kal peng ko. A kih caan ahcun a kik taktak. Hnakkhaw le hnar a tlawng lai ti tluk in khua a sik tawn. Achinchap ah thli-kik a hran ahcun a zual. Cu bantuk i bus hna sau tuk rak hngah kha a fawi in a fawi lo. Asinain khua ka ruat i, ka khuaruahmi nih khuasik a ka inter khawh deuh. Cucu zeidah asi? Snow a thatnak le a herhnak kha tampi ka ruat i asi ko. 

Cun minung hi midang kong zong ruah chih ve ahcun, harnak kan inmi hi in khawh ngai asi. A kih tuk lio bus ka hngah lio paoh ah ka ruahmi cu hihi asi:-

"Hlan lio i USA a rak ummi, Red Indian le Europe in ram a rak tlatu Mirang pawl zong motor le bus an rak ngei lo. Innchung lumternak caah mei dah ti lo, gas le electric a rak um lo. Cu tluk a kih lio zongah, an ke in an rak kal ko. Khuasik lakah khual an rak tlawng ve ko. An i pum ve ko. Keimah bantuk in kum tam tuk khuasik an tuar ve ko"

ti ka ruat. Cucaah zeitluk snow a tlak le a kih zongah, lum tein ka tuah ve i, a pawi tuk ah ka chia lem lo. Ka ke in dawr ah ka kal; ka duhmi paoh ka tuah ve ko. Snow zeitluk a tlak le a kih zongah ka duh thiamthiam rih. Khualak chawh le cawlcangh zong a har ko nain, a nuam in ka theih peng ko. Mirang zong samfa pakhat hmanh ngeilomi pei snow lakah an ludar pi he in chawh ko cu. Kei cu samfa tampi ka ngei ka ti i, lukhuh lo in ka chawk tawn. Kan nu nih a ka thah deng tawn.

Columbus snow hi a chah pah ve tawn (Dec, 2015)

Ohio snow hi, a chah tuk caan le a kih tuk caan ahcun motor ke nih a celh lo tiang zong aum. Voikhat 2014 ah Columbus ah (-13 degree) tiang in a rak kik. Minung fa nih celh ding asi lo. Leeng ah sau um khawh asi lo. Nai cikua a kih cem caan le kih cemnak hmun cu Ohio Nichuahchaklei ummi Rome khua ah asi i, February 21, 2015 ah (-39 degrees) tiang akik. Ti pipe zong a kuaimi tampi a um. Motor ke zong nih a celh lo tiang in a kik.

Cu tluk kik cu anuam maw tiah cun a nuam lo. A har maw tiah cun a har ko. Na duh maw tiah cun ka duh lem lo. Asinain snow a tlak tikah kai lawm. Zeicatiah vawleicung khuacaan pakhat asi i, khuacaan a dik rih ko; a tha rih ko timi alanghtertu thil pakhat asi caah asi. Cun snow nih vawleicung khuacaan zong a remh rih. Thli a thianter. Vawleitang tiichuak a thatter. Tii a thianter pin ah tii zong a tamter fawn.

Snow tlami tlawm tuk ruangah Greenland hna cu harnak an tong cang. California hna cu ti din awk hmanh an har cang i, an cinthlaknak hmun zong tam tuk aa rawk cang. Antitica le Arctic Circle pawl i snow tlami a tlawm tuk ruang le tikhal an tit tukmi hi, nihin ni scientist buaipimi an si cang.

Cucaah hla phuahtu nih ati bang, "Fiang tein hmu kho u sih law...........sermi thil vialte hna zong hi....Pathian lamkaltu an si dih" tiah ati bantuk in, "Fiang tein hmuh thiam ahcun Snow zong hi Pathian lamkaltu a si ve ko." Pathian lamkaltu asimi cu duh ding le uar ding asi. Cu Pathian lamkaltu na uar ahcun snow a tlak tikah na lawm lai i na nuam lai. Snow tlaknak ram um zong na huam ve ko lai.

Minung cu kan thinlung put a biapi. Duh ahcun zeitluk hla zong a nai te ko. Duh ahcun zeitluk a har zongah duh asi ko. Zeitluk a kih le a har zong ah, Snow a tlak fate hihi va philh hlah.

Snow le ngaknu an i lo. Ngaknu na uar bang in snow khi va uar hmanh, snow a tlak paoh ah na lawm lai i, a tlak lo paoh ahcun na hlam lai. Zeicatiah ngaknu le snow hi an i lo.

Zeitluk a kih zongah, zeitluk a har zongah, snow a tlak caan paoh ah kei ka ruahmi cu hihi asi. Cu ka ruahmi nih snow a ka duhter i, snow tlak ah a ka lawmhter zungzal.

"USA um vekvek ahcun Snow tlaknak ram ah um ding. Mirang ram i um vekvek ahcun Mirang tamnak khua ah um ding."

Vur a tit zuahmah ahcun tha a chia tuk