Jesuh Muihmai Thlennak Tlang Hi Khawika Dah A Si?

Jesuh muihmai thlennak kong hi, Matthew 17:1-13 ah kan hmuh. Cun Mark 9:2-13 le Luke 9:28-36 ah kan hmuh. John nih cun a tial lo. Bible thiam sang tampi nih hi tlang hi an ruahmi aa dang ngai cio. A cheu nih Mt. Tabor timi a si an ti. A cheu nih Sinai Tlang a si an ti. A cheu nih Hermon Tlang a si an ti. Khawika tlang set dah a si hnga timi hi ruah ngai a hau.

Bible tuanbia zoh chun in, Mt. Tabor hi Jesuh muihmai thlennak tlang a si tiah an ruah caah, hi tlang cung ah hin, biakinn tha taktak zong an sak. Mt. Tabor hi, Lower Galilee timi Galilee Aniamnak deuh ah a ummi a si. Jezreel Nelrawn nichuahlei a donghnak ah a um. Galilee Rili in nitlak thlanglei deuh meng 11 tluk ah a um. Hlan lio chan ngai in, Khrifami nih hi Mt. Tabor hi Jesuh muihmai thlennak a si an ti. A cungah biakinn lianpi zong an sak. Pe 1,886 a sang.

Jesuh muihmai thlennak timi Tabor Tlang

Hi Jesuh muihmai thlennak tlang i, a min bible nih a tial lo. Luke ahcun "tlang" ti lawng in a tial (Lk. 9:28). A niam le sang a tial lo. Judah ram ah tlang hi a tam tuk caah, Luke ning hin cun "Zei tlang dah a si hnga?" timi hi theih ding a fawi lo. Cun hi tlang a umnak peng zong hi, Luke nih cun a chim lo caah, sawh ding a har ngaingai. 

Mt. Tabor hi Jesuh muihmai thlennak a si tiah an ruah caah, Franciscan nih Jesuh Muihmai thlennak biakinn tiah, biakinn nganpi zong an sak i, tourist tampi nih zohmi le lenmi hmun ah a tla. 

Church of Transfiguration 

Luke cauk chung zoh in cun, Jesuh muihmai thlennak tlang hi theih ding a fawi lo. Cucaah Matthew le Mark chung lawng hi, a si kho ding mi tlang hi ruah khawh pah a si. Cuaah Matthew le Mark zoh in zei tlang dah a si timi ruah ding a si.

Matthew nih hin Jesuh muihmai thlennak tlang kong hi fiang tuk cun a chim ve lo. Hi tlang hi Matthew 16:13 ahcun "Caesarea Philippi khua pawng ram" ah a um ding in a tial (Lai Bible ahcun Sisaria Filipi tiah a tial). Hi tlang hi Sisaria Filipi peng ah ah a ummi khuate deuh ah a si lai timi kha, Matthew nih a langhter.

Mark nih hin fiang ngai in a van nolh ve, "Jesuh le a zultu hna cu Sisaria Filipi peng khuate tlawn ah an i thawh" (Mark 8:27) a ti. Hi Jesuh muihmai thlennak tlang hi, "Sisaria Filipi peng khuate" hna an va tlawnnak ah a cangmi tuanbia a si. Hi khual an tlawnnak "lampi ah" Jesuh nih, "Mi nih a ho a si an ka ti dah, ka chim tuah u" tiah bia a halnak hna kha a si (Mark 8:27).

Hi Mark 8:27 chung zoh tikah a fiangmi cu, "Jesuh le zultu hi Sisaria Filipi peng khuate" an tlawng timi kha a fiang. Khuate a si caah, Sisaria Filipi peng chung ummi khuate hna kha an tlawng tinak a si. Cucaah, hi tlang hi khuapi kam ah a um lai lo timi a fiang. Khuahriang deuh ah a um lai tinak a si.

Cu an tlawnnak ahcun Jesuh nih Peter, Johan le Jeim kha "tlang sangpi cungah" a kaipi hna (Matt 17:1) tiah Matthew nih a ti. Mark zong nih "tlangsang cungah" tiah a ti ve. Matthew chim ning in kan zoh ahcun, "tlang sangpi" a ti caah, "Hi tlang hi tlang dang nakin a sang deuh ngai lai" timi Mattew nih a langhter. Matt 17:14 nak ah kan hmuh rih mi cu, tlang sangpi cung in an rak tum hnu ah, "Mizapi sin ah an rak phan than" timi kha kan hmuh (Matt 17:14). Mizapi cu khua deuh ah an rak um tinak a si.

Matthew le Mark chim ning in van fonhtonh tik ah, thil pahnih kan fun khawhmi a um. (1) Hi tlang hi Sisaria Filipi peng khuate pawng ah a ummi a si lai timi a fiang; (2) Hi tlang hi 'tlang sangpi a si" timi a fiang.  Hi "Jesuh muihmai thlennak tlang hi zei tlang dah a si?" timi kan ruahdamh khawhnak ding caah Sisaria Filipi khua hi khawi ah a um timi ruah a hau.

A ruang cu, Jesuh le zultu pathum hi, Sisaria Filipi peng khuate hna an va tlawnnak ah hi tlang sangpi hi an kaimi a si caah a si. Cucaah Sisaria Filipi khua cu zei dah a si? Khawika dah a um? A peng chung hna hi khawika dah an si lai? timi ruah a herh.

Laica in Sisaria Filipi timi hi Mirang nih cun Caesarea Philippi tiah an tial. Hi khua hi Roman sermi khuapi pakhat a si. Hi khua hi, Jordan Tivapi nichuahlei Hermon Tlang nitlak-thlanglei tlang tangah ah a ummi a si tiah Israel ram kong Bible Geography ah an tial. Hihi Hula Tibual hrawnghrang ah a si. Hi Sisaria Filipi hi, Golan Heights timi tlang pawng ah a ummi a si timi zong kan hmuh. Cucaah Mt. Tabor he cun aa hlat ngaingai i, Hermon Tlang he tu a va naih ngaingai cang.

Add caption

Sisaria hi Paneas ti zong in auh a si. A hnu ah Hellenistic Judaism chan in Caesarea Paneas tiah an auh. A ruang cu hi khua ah hin, Greek miphun an pathian, Pan pathian an rak biaknak hmun a si caah a si. Hi pathin min zulh hin, hi hmun hi a tu a tu chan ahcun Banias tiah an auh. Hi hmun ah hin, Pan pathian biaktheng a rak um i, mah cu ka biaktheng cung lungkua in cerh tifim taktak a chuak. Cu cerhti cu Hermon Tlang tang dap le hawhra in a rak luangmi a si. Cu cerh tinung cu Banias River tiva hrampi a si i, cu Banias Tiva cu Jordan Tivapi tengnge hrampi pakhat a si.

Cu thil nih a van fiantermi cu Sisaria Filipi (Caesaria Philippi) khua hi, Hermon Tlang hram ah a ummi a si i, hi Banias Tiva hi an dinmi tiva a si timi hi a fiang ko.  Cucaah hi Caesarea Philippi he aa naih bikmi tlang sangpi cu Hermon Tlang a si caah, Jesuh le zultu pathum tlang an kainak Jesuh muihmai thlennak hi Hermon Tlang a si lai timi zumhraih bik a si.

Cucaah R.H. Fuller and J. Lightfoot nih cun Hermon Tlang a si ko tiah an ti. Zeicatiah "Jesuh muihmai thlennak hi, "tlang sang cung ah a si" (Matt. 17:1). Cun "Hi Jesuh muihmai thlen hlan ah hin, Jesuh le zultu pawl hi, Caesarea Philippi peng khuate ah an um" caah a si (Matt 16:13) tiah an ti. Hermon Tlang hi hi pe 9,232 a sang i, hi ka hrawng ah "tlang sang bik" a si fawn. Amah belte cu, Hermon tlang hi a san tuk caah, a kik taktak. Cucaah Jesuh le zultu hi peng 9,232 a san nak taktak tiang hi cu an kai lo men lai. Hermon Tlang a pehpar deuh ah an kai kho men.

Sisaria Filipi khua le Hermon Tlang pehpar hna

Mt. Tabor hi Galilee Rili in nitlak-thlanglei a hlat pah nak a ummi a si. Hula Valley le Caesarea Philippi khua he aa hlat deuh. Cun Mt. Tabor cu "tlang sangpi" ti awk zong a har deuh ngai. "Pi" thlak khi a phu deuh lo. Zeicatiah Hermon Tlang he hna epchun ahcun a va niam deuh ngai.

Cucaah Sisaria Filipi peng an tlawnnak lamsul, hmunhma le tlang sangpi timi biafang hna ruah tik ah, Jesuh muihmai thlennak tlang hi Mt. Tabor nakin Hermon Tlang tu hi rak si sehlaw a dawh deuh. Mt. Tabor hi cu Sisaria Filipi peng zong a si lo caah, bible tuanbia hlattu hna nih Jesuh muihmai thlennak an timi hi Mt. Tabor hi an palh deuh khawh men.

Hermon Tlang a sannak bik taktak an va kai khawh lo zong ah, a pawng hrawng tlang i an kai zong ah, Mt. Tabor nakcun an san deuh caah a si. Amah belte ruah dingmi cu Hermon Tlang hi cu khuasik ahcun a kih tuk caah kai khawh ding a si tuk lo. Cuaah Hermon Tlang hi an kaimi a si ko ahcun thal lio caan le vur um lo lio caan ah a si lai tinak a si.

Hermon Tlang dawh le Hula Nelrwn i changvuit zat lio

Israel Ram-Hula Nelrawn-Kokek Khuaruahhar

                                               Hula Valley Video

"Hula Nelrawn Kokek Khuaruahar" 

Khrihfami kan si caah kan ngakchiat lio tein Israel miphun le ram hi kan rak uar tuk cio. Israel ram le miphun kong hi, tang thum kan si lio tein, Jehovah Wetness nih an rak chuahmi cauk hi kan rak zoh tawn i, kan rel thiam lo nain, hmanthlak tete an rak suaimi kan rak zoh tawn i, kan rak i nuam tuk tawn.

Kan van upat deuh tik ah, Mizo ca an chuahmi ah Israel ram leilung le tuanbia tam ngai ka rak rel tawn. MIT kan kai hnu ceu in, Mirang ca in an tialmi tampi relnak caan tha ka rak ngei. Cu lakah ah ka thinlung ah a chuakmi cu, "Pathian nih Israel ram hi, phun dang taktak in a rak ser ko" timi hi ka rak ruat. An vawleilung, khuacaan le thingram umtuning zoh tikah, khuaruahhar ram a si. Cu lakah khuaruahhar ngai a simi cu Hula Tibual hi a si. A video tawite kha rak zoh chih te u law, zei tluk in dah Hula Valleu hi thil khuaruahhar a tam timi cu, hmuh khawh a si ko.

Hula Tibual (Lake Hula) timi hi Israel ram a chaklei ah a um. Galilee Rili chaklei ah a um i, Galilee Rili ti tambik a rak chuahnak Jordan Tiva aa semnak ah a ummi tibual a si. Tlang karlak ah a um i, hmun rawn ah a um i, tibual le cerhsup aa cawhmi hmun kau ngai a si.  A umnak nelrawl he Hula Valley tiah an ti. A caan ah Huleh Valley tiah an ti.

Hi hmun hi ti thiang tam taktak a umnak a si. Hi tibual hi Syrian-African Rift Valley tiah an ti i, va le ramsa tampi an umnak hmun a rak si. Cun Africa, Europe le Asia ram karlak ah, va an i thialkam tikah an i dinhnak le thialkamnak caah an rak hmanmi a si. Aa thialkammi va phun tampi an i tonnak hmun a si caah, va a uarmi hna tampi an tlawnnak hmun a si.

Hi Hula Tibual hi hlan ahcun fikfa le ngalsang tam tuk an umnak le karhnak hmun a rak si i, raifanh a tam tuk caah 1950 hnu deuh ah Israel cozah nih tibual cu an sah i, an carter. Cun leikuang cinthlaknak ca zong ah an herh caah, cintlaknak vawlei caah tuah ding an duh caah, ti vialte cu an sah dih.

Cu tin an sah dih caah, va le zeidang thil nung a ngeimi vialte rawh dih an i timh caah, Hula Tibual an rak sahmi i hmunhma tlawmpal cu tii an dilter than i, tibual fate an tuah than. Cu tibual fate cu nihin ni ah va million tampi an i dornak le an i dinhnak hmun ah a cang. Va le thiammi hna nih tuaktannak ah, kum fatin tein va million 500 tluk nih Hula Tibual area hi thialkamnak caah an pal ti a si.

Hula Tidil hi tuanbia chungah min phunphun in an rak auh. Kumzabu BC 14th nak ah cun, Egypt miphun pawl nih Samchuna tiah an auh i, Hebrew Bible ahcun Merom tiah an ti. Kumzabu AD 1st nak ahcun Jewish-Roman tuanbiathiam Flavius Josephus nih cun Semechonitis (Greek) tiah a rak tial i, John Lightfoot nih cun Samochonitis tiah a rak tial. Talmud nih cun Yam Sumchi tiah a rak tial. A sullam cu "Sea of Sumchi" tinak a si.

A tu lio ahcun Buheirat el Huleh tiah Arabic holh in auh a si. Agam ha-Hula tiah Hebrew nih an ti. Cu zong cu Arab holh Hulata asiloah Ulata timi biafang in a rami a si. Mirang biafang ah "Waters of Merom" tiah science lei he aa pehtlaimi ca ah, a caan ahcun a hman tawn i, cu biafang nih a chim duhmi cu "Hula nelrawn i a ummi nitlaklei kam i a ummi tichuak (springs) hi a chim duhmi a si."

Hula Nelrawn hi Syrian-Afrian Rift Valley timi hi a niam ngai i, rili in meter 70 lawng a sang. Killi kilometers 177 a kau (Km 25 x 6-8 karlak a kaumi a si). Vawlei a that tuk caah, ram a tha i, saram an tam tuknak hmun a si. Cinthlaknak zong a rak tha tuk.

Tlang karlak ah a um i, a kam cu a cheng ngai. Nichuahlei ah Golan Heights timi a um. Cucu Harmon tlang he a va peh i, a sannak bik ah pe 9,232 a sang. Golan Heights cu a buaktlak in pe 3,280 hrawng a sang. Nitlaklei ah Upper Galilee timi a si i, Naftali tlang an um hna. Natali tlang pawl hi meters 400-900 karlak a sang (pe 1,312 in 2,953) karlak a sang.

Hula Nelrawn hi Mediterranean rili khuacaan a ngeimi a si. Thal ahcun a rocar i a lin ngaingai. Khuasik ahcun ruah a tam i a kik ngaingaimi hmun a si. Tlang sangmi pahnih karlak ah a um caah khuacaan aa thleng duh ngaingai. Thlanglei ahcun kum fatin ruahsurmi hi 400 mm a si i, chaklei ahcun ruah a tam deuh caah 800 mm a sur. Hermon Tlang tu ahcun ruah a tam ngai i khum chiar in 1,500 mm a sur. Hermon Tlang cu a zungzal ngacha in hawhra a tlaknak hmun a si. Hula in a chaklei tlawmpal cu a kit i, khuasik ahcun hawhra a tamnak hmun a si. Cucaah tiput zong hi hawhra hang deuh  a si caah a thianghlim i a kik ngaingai.

Cu Hermon Tlang tang tichuak hna cu Jordan Tiva a hna an si. Cu tichuak cun Hula Tibual in a thlanglei ah a lan i, Galilee Rili ah a va luang. Galilee Rili hi cu a va niam tuk cang i, rili nakin pe 704 a niam deuh. Galilee Rili tii hi tambik cu Hermon Tlang dap in aa semmi an si.

Galilee hrawng hi, Jesuh a rak tlawn biknak le mission rian a rak tuannak hmun a si. Jesuh hi Hula Nelrawn zong hi a rak phan ve hrimhrim ko lai. Jesuh muihmai thlennak tlang zong hi, tuanbia ahcun Mt. Tabor a si tiah an ti. Biakinn lianpi zong cu ka cun an sak. Pe 1,886 a sang. Mt. Tabor hi Galilee Rili in nitlak-thlanglei a hlat pah nak a ummi a si. Hula Valley le Caesarea Philippi khua he aa hlat.

Asinain R.H. Fuller and J. Lightfoot nih cun Hermon Tlang a si ko tiah an ti. Zeicatiah "Jesuh muihmai thlennak hi, "tlang sang cung ah a si" (Matt. 17:1) tiah ti a si. Cu pin ah, "Hi tlangcung muisam thlen hlan ah hin, Jesuh le zultu pawl hi, Caesarea Philippi khua ah an um" caah a si (Matt 16:13). Cun Hermon Tlang hi hi pe 9,232 a sang i, hi ka hrawng ah "tlang sang bik" a si fawn. Caesarea Philippi hi Roman sermi khuapi pakhat a si i, Hermon Tlang nitlak-thlanglei tlang tangah ah a ummi a si caah, Jesuh muisam thlennak hi, Hermon Tlang ah a si tiah an tinak a si.

Hermon Tlang dawh le Hula Nelrwn i changvuit zat lio

Hula Tibual hi, a liamcia kum 20,000 lio ah tibual ah aa cangmi a si i, cu hlan deuh kum 14,000 lio ahcun cerhsup a si tiah, Israel scientist pawl nih an ti. Hula Tibual hi an reuter hlan ah, meng 3.3 a sau i 2.7 a rak kau. Pe 4 lehmah 11 a thuk. Khuasik ahcun pe 9.8 a rak thuk.

Hi area ah hin minung tuanbia aa thawk hlan in, minung an rak um cang. Tibual a thlanglei a donghnak lei kap ummi Jacob Fanu Hna Hlei timi zawn ah hin, minung ruh an hmuh hna. Hi tibual hrawng ah khua fekfuan an tlak hmasatmi cu Enan (Mallaha) timi a si i, a liamcia kum 9,000-10,000 karlak ah an rak tlakmi a si tiah an ti.

Hula Valley hi Egypt in Mediterranean Rili nichuahlei le Damascus khua karlak i thilri cawkzorhnak ah lam tonnak hmun ah a rak um caah, hlan lio chan in a biapi taktakmi sipuazi hmunhma a rak si. Dar Chan timi a liamcia kum 4,000 lio ah Hazor le Laish khuapi hna hi an rak ser hna. Hi hna hi Biakam Hlun chung ah khua minthang an rak si cang. Hi area hi Israel nih an rak uk i, Tiglath-Pileser III hruaimi Neo-Assyrian Empire ralkap nih an rak tuk i an rak tei i BC 745-727 ah an rak um. Hula Valley ummi minung vialte an rak dawi dih hna.

Bible nih Waters of Merom timi hi a tial i cu ka hmun ahcun Joshua nih Canaanites miphun kha a tei hna timi kan hmuh. Hihi Egypt in an chuah hnu kum 40 hnu deuhvak i, Canaan ram an i cheuh hnu le ral an tuk lio ah a rak si (Joshua 11:7)

Hellenistic, Roman le Byzantine chan le Arab pennak aa thawkka (Kumzabu BC 4th nak in AD kumzabu 8 nak tiang) hi, hi area hi hnahnawhnak um lo tein a rak um. Seleucid Empire timi chan ah, Hula Tibual kam ah Seleucia Samulias timi khuapi an rak ser.  Hula Valley hi, Ottoman Empire tangah saupi a um. Cun Mirang kut ah a um. Hi Mirang kut a um hlan in, Hula ah Judahmi hi an rak pem ziahmah i, Mirang chan ah hin tampi an lut.

Chan thar Judah mi nih a pakhatnak bik khua an rak tlakmi cu Yesud HaMa'ala timi a si. Hula Tibual in nitlaklei kam ah a rak um i, 1883 ah an rak tlak. Zionist timi bu pawl an rak si.  Mirang kut i a um lio ah hin, "hi ka hmun hi ramvaihnak a thatnak bik hmun a si" tiah an rak ti. A ruang cu ramsa le va an tam tuk caah a rak si.

Cun 1948 Israel Independence a hmuh tikah, Hula Nelrawn ah hin khua 35 a rak um i, khua 12 cu Judahmi an si; khua 23 cu Arab an rak si. Nihin ahcun Judahmi an tam deuh cang. Israel ram caah cinthlaknak hmunhma tam deuh ngeih an duh caah le raifanh a tam tuk caah, Hula Tibual hi an rak reuter i, cinthlaknak hmun tha taktak ah an rak tuah. Nihin ni ahcun Israel ram chung ah tirawl eidin tambik a chuahnak hmunhma pakhat ah a cang.

Hula Tibual thar 

Pawngkam a rawk. Thingram a rawk. Khuacaan a rawk i thilnung tam tuk aa rawh caah, an reuter hnu ah tibual zong an ser than. Hlanlio chan bantuk in thingram an keuhter than. Nga zong tampi an thlah than. Tiva zong an luanter than. Cu ti cun va zong million tam tuk an karh i, ramsa zong an karh i, kum chiar te a pemmi va million tampi dinhnak le dornak hmun ah a cang than cang.

----------------------------------

Zohchihmi ca hna

1. Hula Valley at www.wikepedia.org

2. Geography of Israel: Hula Valley at https://www.jewishvirtuallibrary.org/hula-valley

3. Video hi Youtube in lakmi a si. "Hula Valley-Israel-Nature Wonder" timi a si.

Pre. Donald Trump le Pre. Xi Jinping: Zei Bantuk Minung Dah An Si?

Vawleicung minthang le mi ropui tampi hna hi, an tuanbia hi phun dang ngai an rak simi tampi an um. An sining cu aa lo cio hna lai lo. A cheu cu a rum cia le mifim chungkhar in a chuakmi zong an rak um ko lai nain, hruaitu tampi cu zei huaha a silomi chungkhar tein a chuakmi zong tampi an um ve hna. Vawleicung Ralpi Pahnihnak chuahtertu Adolf Hitler hna hi, a pa theih a si lo. Lakfa bantuk a si ko. 

Pre. Obama te hna hi, a nu cu American Mirang a si i, a pa cu Kenya Minak a si ko. Asinain a nu hi Ph.D (anthropologist) a si i, a pa hi Kenya cozah economist a si. A nulepa hi mi za ngaingai cu an si ve. Cu minak fapa bak cu, chan hnihnak ah USA President 44 nakah aa chuah ko. Khuaruahhar thil a si. UN Secretary a rak tuanmi U Thant te hna Pantanaw timi Kawlram khuapi fate ah a rak chuakmi an si. Sianginn cachim hna a rak si ko. Cu pate cu USA le USSR hmanh a rak daihter kho tu hna a si.

Nihin ni ah vawleicung ram lianngan bik le rum bik le thawng bik hruaitu a simi Pre. Donald Trump le Pre. Xi Jinping hna an tuanbia hi theihtlei taktak a si. Hi hna pahnih hi, an chuahnak ram, chuahnak khua le an sining cu van le vawlei in an i thlau nain, nihin ni ahcun vawleicung a thawng bikmi ram hruaitu veve an si. A tanglei inn hna hi, President pahnih an thannak inn le khua an si hna.

 
            Pre. Trump a thannak Inn                                                   Pre. Xi Jinping a thannak inn le khua

A cunglei inn le khua pahnih hna hi epchun tikah van le vawlei bantuk in an i thlau. Cucaah Pre. Trump hi vawleicung ah "The most powerful man" a simi nak in, Pre. Xi Jinping hi "The 2nd most powerful man" a simi hi, a let in khuaruahhar awk a si. Zeicatiah an thannak khua, ram le innlo le sining aa dang tuk. 

Hi hna pahnih hi, nihin ni vawleicung ah hruaitu thawng bik veve an si. Vawleicung politics zongah aa tih veve lo mi le aa doh veve bakmi zong an si. Trade war kong in, South China Sea buainak kong in, US nih Tuluk leiba tam tuk a batmi kong in, Hong Kong kong in, a tu lio vawleicung a buaitertu bikmi Coronavirus kong tiang in aa ertau bikmi an si. Vawlei nih an cuanh bikmi hruaitu veve an si. Cu hna pahnih cu zei bantuk minung dah an si?

Pre. Trump le Pre. Xi Jinping an i ton lio

President Trump hi kan zoh hmasat lai. Zei miphun cithlah dah a si? A tuanbia zeidah a si?

President Trump hi a pupa min cu Frederick Trump timi a si. A chuahnak a min cu Friedrich Trump ti a si. March 14, 1869 ah a chuak i, May 30, 1918 ah ah a thi. A mah hi German-American a si i, a tu President Trump a hringtu an pu a si. Amah hi Germany ram ummi "Kingdom of Baravia" (a tu lio Rhineland-Palatinate) ah a ummi Kallstadt khua ah a rak chuak. Cu khua cu, cu lio ahcun khua fate a si. 

1885 ah, a mah kum 16 a si lio ah USA ah a rak pem i, sammet rian a rak tuan. Kum tam nawn hnu 1891 ah, Nitlakchaklei ah a rak i thial. Cu ka ahcun eidindawr (restaurant) le hlawhhlangnu (brothel) timi hi Canada ah a rak tuah. Cucu rian tha lo taktaka si ko nain, an pawcawmnak ah an rak hman ve ko. Cu cun thanchonak aa thawkmi a si. 

Caan zeimaw zat hnu ah, a chuahnak khua Kallstadt ah a rak tlung i, Elisabeth Christ timi nu, nupi ah a va thit. Bravian uktu hna nih, "an ram ah ralkap tlak hrimhrim ding timi cozah nawlbia" hrial na duh caah, kum note in ramdang ah na pemmi a si" an ti i sual an phawt. Taza an cuai i, Bravian rammi sinak an chuh. Ram a ngei ti lo ah aa chuah. 

Pre. Trump a pu Fredrick Trump chuahnak khua Kallstadt, Germany

Cucaah USA ah an chungkhar in an rak kir than i an rak pem than. Hi lio ah USA cu ram thar khan bantuk a si caah, mi pem an rak tam lio caan a si. 1892 ah U.S citizen sinak a rak hmu. Cun sammeh rian a tuan. Cun hotel manager a si. Cu ti cun Queens timi New York sang pakhat ah inn cawkzuarnak sipuazi a rak tuah. Amah nih Fredrick C. Trump le John G. Trump timi a hrin hna. 

Fredrick C. Trump hi, a tu 45th U.S President Donald Trump i a pa a si. Amah zong cu inn cawkzuarnak lei business tuahmi a si ve. Cucaah Pre. Trump hi a pu chan in, sipuazi thiammi le mirum ngaingai an rak si cia. Atu President Trump a pa cu New York ah a chuakmi a si. 

President Trump zong hi, New York ah a chuak ve. Cucaah USA ah an pemnak hi a naite mi a si. A tu President hi USA a rak pemmmi a pu Fredrick Trump chan in chan thumnak lawng a si. Cu chan thumnak ah, U.S President 45 nak ah aa chuah manh. A pu cu "ar-inn" ngeitu ngeitu hmanh rak si sehlaw, chan thumnak ahcun Pre. Trump cu "The most powerful man in the world" ah aa chuah. Minung million 330 hruaitu a si cang. Tuanbia ropui taktak a si (CEOWOLRD Magazine zoh).

President Trump hi midawh zong a si. A tung a sang i milian taktak a si. Miza taktak a si caah, a pa nih rorah tambik a pek tiah ti a si. Amah tu nih cun, "Keimah tein millionaire aa chuahmi ka si" tiah a ti. Zeihmanh va sisehlaw, a nih cu mi vantha a si. Mirum cia chungkhar ah a chuakmi pa a si. 

Laimi zong hi a cheu cu USA ah chan thumnak a ummi an um len cang i, cu bantuk cu an si ve ko. Cucaah a tu kan President Trump zong hi, German mi pem  tefa an si. Laimi nih Mirang kan timi British Mirang taktak an si lo. Pre. Trump a pu cu USA ah "alien" timi ramdangmi a rak si ve. 

Frederick Trump; Fredrick C. Trump le Pre. Donald Trump

Germany hi thilian phun an si. An ral zong a tha. An thluak zong a tha. An lungthin zong a thawng. Raltuk zong an huam. A cianh zong an cian. Cucaah USA ah Mirang thilian pawl timi ah hin, German an tam bik. Bawi phun ah aa ruatmi an si. Miphun dang nakin cung cuang deuh kan si in aa ruatmi zong an si. Hi bantuk an si caah, Ralpi Pakhatnak le Pahnihnak zong a chuahtertu hi German an si. Kan President zong hi German cithlah an si caah, an thi a lian ve. Milungthin khohcho taktak miphun an si.

Mirang hi phun tampi an um i, USA ah hin Europe in a rak pemmi Mirang vialte lakah hin, German Mirang hi an tam bik. 2019 cazin zoh tik ah, USA i miphun viate lakah German cithlah hi a tam bik an si i, million 49 an um. USA ram minung dihlak i, 100 ah 16% cu German an si. A van changtu ah Africa Minak, Irish Mirang, Mexican le English (UK Mirang) hi an si.  Hi German thilian pawl nih hin, a tu kan President hi an tanh ngaingai. Cucaah a tam bikmi miphun an si caah, hi thil nih hin 2016 zong ah President a tlinternak  a ruang pakhat a si. German cu miphun an tanh tuk.

President Trump zong nih hin, German a simi hi tha tein aa theih i, NATO meeting a kal lio zongah "Ka pa cu Germany ah a chuakmi a si; ka pa nu le pa cu EU ram in an si" tiah a chim tawn. A taktak ahcun a pa cu New York chuakmi a si. A nu cu Scotland a si. 

April 2, 2019 i NATO Secretary General Jens Stoltenburg USA a rak tlawn lio ah Oval Office i bia an i ruah lio ah, "My father was a German..Born in a very wonderful place in Germany. I have a great feeling for Germany" tiah President nih a rak ti. Hi German cithlah hi, hruaitu thawngthawng tampi an um i, a tu kan President zong hi German American pakhat a si. British Mirang taktak an si lo. 

Atu kan President hi sipuazi lei ah a pa chan in mirum taktak a si. Rum cia in a chuak. Millionaire si cia in a chuak ti tluk a si. Real Estate lei ah sipuazi ah minthang a si. US President ah a rum bik a si. Casino zong tam ngaite a rak ngeimi a si. Cu Casino hna cu-Atlantis Casino Hotel, Harrah's at Trump Plaza, Trump Taj Mahal-rak ngeimi le hotel tampi a ngeimi a si. Miss Universe zong hi a mah ngeihmi a si. Hote tha le Innlo thatha zong a ngei. Rumnak le thawnnak in a tling. Khuaruahhar tuanbia a si ko (A pawi ngaimi cu Casino Business belte hi, minung tampi nih thatnak an hmuh ve ko nain, minung tam tuk nih rawhnak an tonnak business a si i, hihi Khrihfa caahcun riantha a si lo). 

Pre. Trump Inn "Mar-A-Lago"

President Xi Xinping teh zei bantuk minung dah a si? Zei cithlah dah a si ve?

Tuluk communist cozah hi, a thlithup ngai in riantuanmi an si. An tuanbia hi tampi an chim duh lo. An tial duh lo caah, theih awk a har ngaimi cozah pakhat an si. Pre. Xi Jinping kong cu ka tial cang nain ka hin tlawmte van tial than ka duh.

Amah hi vawleicung ah a thawngbikmi hruaitu pakhat a si. A tu lio bak ahcun President Trump nak hmanh in vawlei a khuhnenh kho deuhmi hruaitu a si. Europe in, Asia in, Asia nichuah thlanglei in, Australia in Africa ram tiang, Pre. Xi Jinping kuttang ah duhsah tein an lut ziahmah cang. US President nih "America First" timi policy hi, Xi Jinping nih cun "China First" timi silo in, "Global First" timi policy aa tlaih caah, Global First policy aa tlaih hratmi nih cun, "Ramchung he, ramleng he, a dolh duahmah kho cangmi" hruaitu a si. Kawlram zong a kan dolh zuahmah ko cang. 

President Trump nih ramdang in aa zuh ziahmah lio ah Xi Jinping cu ramdang ah a ke a samh ziahmahmi hruaitu a si. President aa zuh ziahmahmi hi, caan tha aa lakmi le Tuluk nih a bantha samhnak ah a hman i, vawleicung ram vialte hi, rulhreu nih mi a dolh bantuk in dolh ziahmah aa timmi a si. Cu tluk in a thawngmi President Xi Jinping cu zei bantuk minung dah a si?

Xi Jinping hi, June 15, 1953 ah a chuak. A pa Xi Zhongxun cu Chinese Communist party hruaitu pakhat a rak si. Tuluk ram i, Nitlaklei nunphung dohnak a rak um lio "Cultural Revolution" timi lio ah a pa cu Communist in rian an rak phuah i, ramchung lila ah an rak dawi. Yanchuan County timi khua hriang taktak ah an dawi i, cu ahcun a pa he an rak kal. Cu ka ahcun Liangjiahe timi khuate ah an rak um. Umnak inn an ngeih lo caah "lungkua" ah khua an rak sa.

President Trump he cun van le vawlei in an chuahka sining aa thlau. Cu lungkua khuasami pate cu nihin ni ah minung million 1,400 dengmang a hruaitu "The third most poweful man in the world" ah aa chuah (CEOWOLRD Magazine). Tuanbia mak taktak a si ve. Khuaruahhar tuanbia a si ko (Forbes Magazine tu ahcun a mah hi No.1 ah an chiah. Pre. Trump hi No.3 a si). 

Pre. Xi Jinping le nulepa le unau hna

Minote a si lio in, Communist Party secretary a rak tuan. Cu hnu ah Tsinghua University ah Chemical Engineering a rak cawng. Cu ka ahcun Worker-Peasant Soldier Student timi a rak tuan pah. Ralpap a rak si pah. China rikilam ram ah a rian a rak kai i, 1999-2002 tiang Fujian timi ah Governor a rak tuanmi a si.  A rian duhsah tein a kai. A hnu ah Politburo Standing Committee and Central Secretariat ah October 2007 ah an thim. 2008 ah Hu Jintao rian chawngtu ding ah ruah a rak si i, Vice President of People Republic of China le Vice Chairman of the Central Military Commission ah thim a rak si. 

2012 in General Secretary of the Communist Party of China (CPC) le Chairman of the Central Military Commission (CMC) hruaitu a si. 2013 in President of the People's Republic of China a si. 2016 in Tuluk cozah a chungmuru in hruaitu a tlaitu cu a mah a si. Politics ahcun President Trump nakin a experience a let tam tuk in a tam ve. 

A rak umnak lungkua inn chungah Pre. Xi le a nupi

A pa hi Communist Party member le hruaitu pakhat a si nain Communist coah nih rian an phuah i an dawimi a si. Cucaah a hlatnak ram khuate ah an dawi hna le an chungkhar tein an rak zam. Cu ka khua te ahcun, lungkua ah an rak um. Cu ka lungkua cu Xi Jinping a thannak inn a si. Cu inn cu hruaitu sang a si hnu zong ah, "Ka inn" a ti i, ningzak lo tein a va leng tawn. Pre. Xi Jinping hi, mi toidor taktak a si tiah a tongmi nih cun an ti. Communist a si caah a sual tuk in kan ruah nain, amah pumpak hi mi tha taktak a si tiah an ti. 

Pre. Xi a thannak khua a tlawn lio le khuami he an i ton lio

Mino a si lio tein an khuaram caah rian a tuan. Communist Party ah a lut in, sianginn a kai lio ah, communist party ah hmuh tonmi tampi ngeimi a ngei. Mino a si lio in hruaitu dirhmun tampi a tuanmi asi. Chemical Engineering zong a si rih. Hi bantuk in mi za taktak a si tik ah, US President he biaruahnak an ngeih tik zong ah, a dintuai lo. A kam ve lo bakmi a si. Nihin ni ah Coronavirus ruangah vawleicung pumpi nih Tuluk an huat lio le heh tiah an sawi lio le doh lio zong ah, zeihmanh pawi lo tein Tuluk ram a hruai khotu le vawleipumpi dohnak zong, buaipi tuk lo in punghman tein vawleicung pumpi a chak mer aa tim pengmi hruaitu thawng a si.

An chuahnak ram aa dang. Ram sining zong aa dang. An tonmi zong aa dang. A ruahmi zong aa dang i, vawlei an cuanh ning zong aa dang. Pre. Trump nih USA caah vision a ngeihmi le Xi Jinping nih Tuluk caah vision a ngeihmi aa dang ngaingai. An tha veve ko nain, vawleicung an khuhnenh ning a theipar cu aa thlau taktak cang. 

Xi Jinping nih "Ka inn tiah a rak timi lungkua" a umnak inn

Hi President pahnih hi a sining aa dan tuk bantuk in ram an hruai ning le an vision zong hi aa dang taktak. An experience aa dan bantuk in, "political strategy" timi ramkongkau ah an thil tining zong hi aa dang taktak. 

Pre. Trump cu vawleicung Democracy ram thawng bik hruaitu a si. Pre. Xi Jinping cu vawleicung Communist ram thawng bik hruaitu a si ve. Sipuazi zong ah aa khingkhal veve an si. Minung sining le ram sining aa dan bantuk in, an khuaruah ning le hruaining aa dang taktak.

President Trump nih cun "America First" policy aa tlaih. Pre. Xi Jinping nih cun "Global First" timi vawleipumpi khuhnenh ding timi policy aa tlaih. Cucaah "global geopolitics" ah an thawnnak aa dang. Ramdang an khuhnenh ning aa dang. 

Hi an policy ruangah USA cu ramdang in a chuak ziahmah. Aa zuk ziahmah. Paris Agreement hmanh in kan chuak lai an ti. NATO he pehtlaihnak aa rawk. Innpa ram he pehtaihnak aa rawk. Kawlram he pehtlaihnak aa rawk. Pacific ram he pehtlaihnak aa rawk. Cu tik ah USA hi dawtu le bawmtu a ngei lo chin lengmang. USA cu ram kip ah mithmai a ngei lo chin lengmang. 

Cu lio caan ah Tuluk nih caan tha aa lak. South China sea ah a thazaang a chuah. Khatlei ah tangka in a bawmh hna. Khatlei ah ralkap sakhan a sak. Khat lei ah UNO le WHO ah a thazaang a chuah chinchin. Ramdang ah aa sawh chin lengmang. Europe ram, Asia, Australia le Africa zong ah tuluk company tam tuk an lut. Tuluk minung tam tuk rian an tuan. South America tiang in Tuluk lo cun an si kho ti lo. Ram kip ah hawi tampi aa ser. Coronavirus ruangah ah mawhphurhnak tampi a tuar zong ah, tha tein aa veng kho. A zeihmanh a pawi lo. Zeiruangah "Global First" timi policy aa tlaih tik ahcun, "ramchung he, ramdang he a uk khawh dih cang." 

Cucaah a donghnak ah tial ka duhmi cu Pre. Trump nih "America First policy" hi a chuahtak lo ahcun, "Global First" tiah a timi Tuluk nih kan vawlei hi duhsah tein a uk cang lai. Kawlram le Asia ram tete zong kan cawl kho hlei lai lo. Nai ah India-Tuluk ramri buai ruangah India hmanh cai taktak in a kah ko. India he i kap taktak hna seh law, India hi Tuluk nih aa tha lai lo. Napoleon Bonapet nih "Tuluk cu aa hngilhmi rulhreu bantuk a si. Thang hlah u. I hngilh ko seh. Aa thangh i a cawl ahcun vawlei vailte aa hnin dih lai" tiah a rak ti. 

Tuluk hi Communist a sinain aa thang cang i, vawlei a hnninh cang. Cu a daihter khotu cu USA lawng a si. Asinain nihin US cozah policy nih cun Tuluk rulhreu cu a daih kho lai lo timi a fiang. Cucaah vawleicung pumpi hi, Tuluk thawnnak thazaang tangah kan kun lai maw? Kan doh lai dah timi lawng a tang cang. Hi tining tein US nih a policy a kalpi ahcun, Tuluk hi kan duh zong duh lo zong ah, vawleicung a khuhtu ding a si te lai. 
_________________________

Zoh chihmi ca

1. Fredrick Trump (1869-1918)

https://en.wikipedia.org/wiki/Frederick_Trump

https://www.newsweek.com/where-was-donald-trumps-father-born-presidents-claims-fred-trump-was-born-1384374

2. Where was Donald Trump's Father Born? President's claims that Fred Trump was born in Germany incorrectly

ms-settings:notifications

3. People of German Ancestry Dominate US Melting Pot

https://blogs.voanews.com/all-about-america/2014/12/19/people-of-german-ancestry-dominate-us-melting-pot/

4. President Trump hi 2020 ah "The Most powerful person on the planet" timi ah No.1 ah an chiah. Forbes ahcun No.3 ah an chiah ko nain, CEOWOLRD Magazine ahcun No.1 ah an chiah. CEOWOLRD Magazine hi professional taktak in tialmi magazine a si. Vawleicung business magazine ah a tha bik pawl a si. Catialtu ah-CEOs, CFOs, executive professionals, business leaders pawl tampi an i telnak a si. "Global politics le policy" kong tampi a tialmi magazine a si.  CEOWORLD Magazine ahcun Pre. Trump hi No.1 a si; Valadirmir Putin hi No.2 a si. Pre. Xi Jinping hi No.3 a si. Ca ka tial tikah Forbes le CEOWOLD Magazine karceh in, No.1 le No.2 tiah ka van tinak a si. Comment nan van tial caah ka lawm. 

https://ceoworld.biz/2020/05/05/ranked-most-powerful-people-in-the-world-2020/

Indiana State Ummi "Wilbur Wright Museum" Ah Chikkhatte

Columbus in Indianapolis kal tik ah, I-70 nan zulh ahcun, Ohio ramri van lawnh tlawmpal ah khin, highway kamte ah "Wilbur Wright Birth Place le Museum" timi sign board ngan ngai I-70 lampi kam ah aa tialmi nan hmuh lai. Sign board cung ah the Wright Brothers nih an rak sermi vanlawng muisam le kalnak ding lam feizum in aa piahmi a um. 

Hi hmun hi, Laimi caah ngiatchaih awk a har ngai caah, a phanmi zong an um rih lo men lai tiah ka ruat ngai. Museum lei hi, a uar ngaimi ka si caah, ka kalnak paoh ah thil ka ngia tawn i, hi museum te phak ding hi, saduh ka thahnak a sau ngaingai cang. 

Wilbur Wright Museum hi pumpak cio pekchanhm in sakmi a si

Indiana ka tlawn caan paoh ah, Wilbur Wright museum kong an tarmi sign board te cu ka hmuh zungzal. Pial pah le pen pah ka tim tawn nain, caan a laklawh lengmang caah ka kal kho bal lo. Cu hmun cu zei tik dah ka phak khawh te hnga timi ka ruat tawn. Khuate a si. Leikuang lak a si i, va pial hramhram lo ahcun va hmuh khawh ding a si lo. Highway I-70 in a hla lo nain, lam hleivuang deuh te khi a va si. 

Nizan July 25 ah, Indianapolis ah tii in a pammi minung pahnih-Pu Hrang Chawn le Pu Van Cung Lian- an ruak thlahnak ah Pu Ngun Tling he kan va kal ve. Chungkhar pahnih ti pam ruang ah ruak ruak hnih bak CEBC Biakinn ah an zuan tik hna le thlanmual ah artlang in an vuimi hna van hmuh le an nupile fale van hmuh ahcun ngaih a chia kho taktak. Ruakvui dih in, khingrit ngai tein kan tlung.

Wilbur Wright chuahnak hmai ah Pu Ngun Tling

Kan kir lei ah, caan tlawmpal kan ngeih caah le lungthin an i daihnak pah he, Wilbur chuahnak khua i an tuahmi museum fate va zoh pah ding in kan pial. Rinni a si caah an ong lo. Cun zanlei 5:00 Pm hnu zong a si i, minung zong an king ngai cang. A caancaan te ah motor aa chawkmi pakhat te hna lawng khi kan hmuh. Khuate a ummi zong dai dipdep tein an um i, Lai Tlang a ka ngaihter ngai. 

Museum laicer ummi Wilbur chuahnak inn

I-70 in kan van chuak i, lam cu leikuang lakah a kal ziahmah. Lamkam cu leikuang lawngte a si. Khua fatete zong kan hei pal pah. Tlanglawng lam zong pakhat kan hei pal. Indiana cu vawlei thatnak le cinthlaknak ram a si caah, pe le fangvawi cu an tha taktak. An cinmi hna zong a zurzur in, ding taktak in an cin hna. Indiana hi cinthlaknak ram a si caah, fangvawi kung cu khuaruahhar in an sang. A kung a pin tuk caah, a muih bak in a mui.  Lam pial kip ah, museum kalnak hman hmanthlak in a kan piah caah, tlaunak ding a um tuk lo.

Lampial paoh ah Museum kalnak hmanthlak hi tin an chiah

Wilbur museum phanh lai hrawng i Fangvoi cinnak leikuang

Lam cu a caan caah ah kan pial. Pialnak paoh ah Highway kam an tarmi sign boad te cu aa tial. Kan kal lengmang i, minute 15 tluk kan mawngh hnu ah, leikuang kamte ah Wilbur Wright Museum te cu a rak um. Nichuah, nitlak, chaklei le thlanglei cu cinthlakmi in a khat. Wilbur museum in nichuahlei kap cu leikuang a kau taktak. Mit zong in a kau. Cu ka ahcun pee le fangvawi an cin hna. Pee cu a that tuk ah, dum dul in aa suang ko. 

A chung cu kan lut kho lo nain, a leng in hman kan i thla i, minutes 10 tluk kan um i, kan kir than. Wilbur a rak chuah lio ahcun an inn hrawng hi minung an rak tlawm taktak lai. A tu hmanh ah leikuang lawngte a si ko. Wilbur te inn pawng ah van dir i, nichuah nitlak khua van cuanh cu i  hnulei liamcia 1867 hrawnghrang hei cuanh ah lung a leng taktak. Hi lio ahcun hawi le innpa hmanh zong an rak ngei lai lo. A tu zong ah innpa lam naih an um lo. 

Wilbur Museum phak lai khua "Millville" luh lainak

 Wilbur Wright cu, hi ka hmun te ah hin 1867 ah rak a chuak. A pa cu Milton Wright a si i, a nu cu Catherine (Koermer) Wright a si. A chuahnak hi khua zong a si lo. Leikuang kam ummi inn pakhat ah a si. Cu inn cu Henry County ummi, Millville le Mooreland karlak lam laicer ah a ummi a si. Milleville khua hi, Wilbur Museum phak hlan deuhvak ah a um.

Leikuang lawngte a si i, hlan lio Wilbur a rak chuahka ah hin, hi vialte hi leikuang maw an rak si dih hnga timi ka ruat ngai. Khua hi an hme tuk i, Wilbur chan in nihin ni tiang inn tampi i chap hlah sehlaw a dawh ko. Lai Tlang zong ah, khuate um kan tlaihchan bantuk in, hi tluk khua lianlian le khua nuamnuam umnak zong ah, khuate um a huammi an rak um ve mi hi, minung kan nunnak caah a herhmi a si timi zong, hi museum hrawnghrang khua nih a fianter ngai. Keimah hmanh ka um huam lem hnga hme maw ti in ka ruat. 

Hi ka ka dirnak hi museum an kulhnak a si

Museum chung ah an tialmi roling ca

Museum laicer ah raltuknak vanlawng pakhat te a um

Wilbur cu a pathumnak a si. A unau dang cu Reuchlin le Lorin an si. Wilbur chuahnak inn hi a mah te lawng inn a ummi a si. An innpa hna cu an va hlat ngai hna. Mirang hi mahte lawng um an huam tuk caah, innpa naihniam zong an um lo. A chuahnak an leikuang hi acre 5 a si i, an mah chan lio ahcun $700 an rak cawkmi a si tiah an ti. 

Wilbur a chuah hnu kum hnih ah Dayton, Ohio khua ah an i thial. Dayton khua ahcun Wilbur a naupa Orville cu 1871 ah a rak chuak. An farnu te Katherine zong cu 1874 ah a rak chuak ve. A dang unau pa pahnih an chuahpi an um nain, an ngakchiat lio tein an thi. 

Lam lei kap in thlakmi a si.Lamkam ah Mailbox a dir ko khih

Museum in nichuah lei lam ral ah  a mi pee cinnak hmun

Museum chaklei kap in van thlakmi. An lo hi acre 5 a kau

1881 ah Indiana ah an kir than i, Richmond khua ah caan tawite an um. 1884 ah Dayton ah an kir than. Wilbur hi lentecelh a huam ngaingaimi a si. Hokey an rak i celhnak ah, fak tuk in a rak in khawng i a hmailei ha vialte a tlawng dih. Cucaah 1880 hnu deuh cun hawi sin chuah hmanh a duh set ti lo i, lungrawk ngai in a rak um ti a si. Cun 1889 ah a naupa Orville he Printing rian an rak thawk. Cun tlawmpal ah the Wright Cycle Exchange timi an rak thawk i, cycle an rak remh. An rak ser pah. A hnu ah an mah unau nih design thar an sermi cycle zong a rak chuak (Cyle an siamnak thilri pawl le dawr hi, a tu tiang Dayton ah a um rih). 
Cycle an sernak in, van i a zuangmi va pawl an zoh hna tikah, minung hi zuan khawh a si ve men ko lai tiah an ruat i, vanlawng ser an rak thawk. Cu an sermi vanlawng cu a hmasat ahcun engine a um lo caah thli a hrangmi bochan in an zuantermi a si. December 17, 1903 ah engine ummi vanlawng an sermi cu, Kitty Hawk timi North Carolina rili thetse kam ah an rak hniksak. Cucu vanlawng ser aa thawknak a si. Cu ka ahcun a hnu deuh ah khua a van um i, a min ah Kill Devil Hill tiah min an sak.

Wilbur le Orville hi vawleicung tuanbia a thlengtu an si. Cucaah vawleicung pumpi nih an tuanbia hi philh awk a tha lo. Cucaah Wilbur chuahnak khua, khua fate taktak zong ah, Museum fate an tuah. Kitty Hawk zong ah museum an tuah. An than lianhnak le vanlawng an sernak Dayton zong ah, ah mah he aa pehtlaimi museum tampi  aum. 

Wilbur a chuahnak khua, an leikuang hrawng le a chuahnak innte ka va hmuh caah ka lawmh lawng silo in ka lunghmuih taktak. Rinni a si caah a chungah kan lut kho lo i, ka sia a herh ngai. Nikhat khat ahcun a chung zong va luh le zoh than te ding hi saduh ka that.

Wilbur museum chaklei hriang ah phihlonak hmanthlak

Indiana le Ohio hrawng a ummi Laimi nih cun va zoh cio ding le tangka tete zong va hlut ve le kan umnak USA nih robuk (museum) an sermi tete hna hi, zohchun ding le Lairam ah museum phun tampi kan ngeih ding hi, cawn ve ah a tha ding a si. Mirang cu an tuanbia hi an upat tuk. Tlauter ding an siang lo. Cucaah Wilbur te inn, leikuang kam inn zong cu, pumpak in tangka an kawl i, cu ka hrawng minung nih robuk ah an ser ko. 

Zarh dongh a si. Zung le an khar. A chung ah luh khawh a si lo caah, 5:40 PM ah Columbus lei tlun kan i thawh. Motor kan i cit bu in, Wilbur te inn cu ka hei zoh pah. An sang le khuate cu ka hei cuanh pah. Leikuang cinthlakmi cu hring dul in in a um. Duhsah tein motor cu kan mawngh i, Wilbur te inn cu a hme deuh chin lengmang i, mit nih a hmu kho ti lo. 

Khua ka ruat. Vawleicung ah tuanbia tialtu mifim le hruaitu minthang tampi hi, khuapi chung chuakmi an rak si dih theng lo. Mirum le milian chungkhar an rak si dih theng lo. Mifim innchungkhar hna an rak si cia dih lo. Cu bantuk in vawlei pumpi tuanbia a thlengtu Wilbur te zong hi Indiana State ummi Henry County i a ummi leikuang lak ummi inn fate a si ko. 

Wilbur te inn in tlun kan van i thawh cu ka thinlung phundang pi in a um. A caan cu 5:40 PM a si cang. Columbus lei ah tlun kal kan van i thawh. Kan motor ke cu duhsah tein aa mer. Hnu ah ka mer i, Wilbur te inn le robuk te cu ka hei cuan pah. A pawng ummi lo le thingkung tete ka hei cuan pah hna. A chung ka hmuh manh lo caah ka sia a herh. A chung ah zeidah a um hnga? Zei tuanbia dah an tial hnga? Zei hmanthlak dah an chiah hnga timi ka ruat i, ka thinlung ah a taap ngaingai. 

Cu ti cun, kan motor te cu fangvoi le pe cinnak leikuang thatha karlak motor lam cung ah, a tli thliahmah. "Pathian nih rem a ti ahcun, ni khat caan khat ah a chung hmuh khawh than zong um hram te ko seh" timi saduhthah bu in, Columbus ah lei kan kir thli thliahmah!!

------------------------------

Covid-19 Khamnak Sii A Chuak Dengmang Cang

Tuluk ram ah Covid-19 mizaw hmasat bik an hmuhmi hi November 17, 2019 ah a si. Dec 31, 2019 ah WHO kha thawng an thanh hna. Cu lio ahcun SARS he aa lomi zawtnak pakhat Wuhan ah a chuak tiah an thanhmi hna a si. A karh ning a rang tuk i, kum cheu fai ah million 15.6 million an zaw i, 636,470 an zaw cang tiah an ti. A zat hi cu an tuak ning aa dan tawn caah a dik taktakmi a si kho lo. 

Covid-19 USA ah a phak hi January 2020 in a si. Nihin ni ahcun million 4 million an zaw cang i, 145,000 renglo an thi cang. Ram tampi nih Covid-19 khamnak sii hi ser an i zuam hna i, nihin ni tiang ah "a tha bak" timi hi a chuak kho rih lo. Hniksaknak tiang ca lawng khi an phan rih hna. Sii tampi a chuak cang nain, khamnak sii a tha timi cozah pawmmi cu a chuak kho rih lo.

Naite ah Oxford University nih an chuahmi AZD1222 hi a tha lai tiah ruah a si. Minung a ngandam bakmi kum 18-55 karlak 1077 cungah an hniksak i, SARS-CoV-2 rungrul a kham khawh ti a si. Hi hna hi Phase I/II hniksaknak ah aa telmi an si. A tu hi Phase III hniksaknak an tuah than lai. Cucu Covid-19 tiah WHO nih an timi a si. Covid-19 hi SARS rungrul he an phun aa khatmi an si. An ci lawng aa dang. Hi sii voikhat chunhmi te nih hin, SARS-CoV-2 rungrul dohtu thisen 95% hi a kaiter khawh ti a si. An hniksakmi vialte mizaw nih hin, an mah le sining cio hawih in a thatnak a um viar ti a si. Hi kong hi The Lancet timi ngandamnak le sii lei chuahmi journal ah an tial. 

Cun Pfizer Inc nih an chuahmi Covid-19 khamnak sii hi a tha ngaingai ti a si. Pfeizer Inc nih Covid-19 khamnak sii an chuah khawh hnu le a tha an ti hnu ah, U.S. Department of Health and Human Services and the Department of Defense (DoD) nih, Pfezer Inc he, ram pumpi caah si chunh ding dur 100 million cawk ding in an hna a tla" tiah an ti. US cozah nih hin $1.95 billion man order ding an timh ti a si. Cu hnatlaknak ahcun US cozah nih hin, sidur million 500 hmuhnak nawl a ngei chap lai tiah aa tel chih. Emergency Use Authorization (EUA) timi hi, cozah nih Pfeizer Inc hi a pek hna ahcun US ram chugah million 100 hi a kuat colh lai ti a si. 

Hi sii hi voi hnih an hniksak cang in a tha ti a si. A tu a voi thumnak ah hin, minung caah tihnung a si lo; minung caah chiatnak a chuahterlo timi an fian hnu ah, U.S FDA (Food and Drug Administration) nih zulh ding a timi kha, hi sii nih a tlinh ahcun zuar khawh a si cang lai. 

Hi sii hi FDA nih a him ko, hman khawh a si ko a ti ahcun, US cozah tinhmi- Operation Warp Speed- timi a rannak in chuah ding timi hi, a tuah khawh ko lai. Cucaah 2020 dih hlan ah million 300 cu kan chuah manh lai tiah an ti. 

Nihin ni ah Tuluk, Australia, India-USA, EU ram hna, UK le Israel hna Covid-19 khamnak sii chuah ding in hmaisuang ah a um bikmi ram an si hna. 

Covid-19 khamnak sii a chuah khawh hlan le damnak sii a chuah khawh hlan ahcun kan vawlei hi a hlan bantuk in punghman a si kho rih lai lo tiah scientist le doctors tampi nih an ti. Cucaah ram kip scientist hna nih SARS-CoV-2 rungrul khamnak sii chuah khawh ding hi, tlik zuam bantuk in an i zuam lio caan a si. Nikhat caan khat ahcun an chuah khawh te ko lai timi ruahchannak a um. 


-------------------------------------

Chinchiah

A cunglei capar hi tling deuh in rel duh ahcun a tanglei ah English tialmi rel chap te.

1. U.S. Government Engages Pfizer to Produce Millions of Doses of COVID-19 Vaccine

https://www.hhs.gov/about/news/2020/07/22/us-government-engages-pfizer-produce-millions-doses-covid-19-vaccine.html


2. Covid-19 Vaccine AZD 1222 showed robust immune responses to all participants in Phase I/II trial

 https://www.astrazeneca.com/media-centre/press-releases/2020/covid-19-vaccine-azd1222-showed-robust-immune-responses-in-all-participants-in-phase-i-ii-trial.html

Kawlram Cozah Hi Zumh Ding An Si Lo

Kawlram mi ka si caah ka umnak hmun in Kawlram kong hi ka tuak peng. Laimi ka si caah Chin miphun le ram kong chimlo in ka um kho lo. A lang in thawngpang ka ngai lengmang. Ramdang nih hmailei ah vingving in an chawi lio ah, kan nih Kawlram cu kan mah hmun peng ah ah kan um. Kan khuaruahmi zong aa thleng lo. Kan hmuh ning zong aa thleng lo. Kan sining ruah ah ngaihchia taktak a si.

Kawlram hi Mirang kut in zalawnnak kan rak hmuh cangka kum tlawmpal in, nihin ni tiang hi tlangcungmi dothlennak aa thawk. Karen nih an thawk hmasat. Cun Shan an si. Cu ti cun a kal peng i, nihin ni tiang a si. Karen dothlennak cu kum 71 nak a kal cang. Vawleicung raldohnak ah a sau bik timi a si.

Kawlra tuanbia zoh tik ah, 1947 ah Gen. Aung San a thihmi hi, tlangcungmi kan ca zongah sunghnak nganpi pakhat a si. Kawlmi ca zong ah sunghnak nganpi a si. Dr. Lianhmung Sakhong ka hal i, "Aungsan hi zumhtlak a si ko tiah na ruat maw? Zalawnnak hmuh hnu kum 10 ah tlangcungmi nih chuah nan duh ahcun chuah khawhnak nawl nan ngei" tiah Panlong Agreement ah cachoh an rak tuahmi hi, a zulh hnga tiah na ruat maw?" ka ti. "Aung San cu zumh awk a tlak ko. A zulh ko lai tiah ka ruah" tiah 2019 CBCUSA BT Meeting lio ah a rak ti. Aung San hi cu zumh awk tlakmi minung a si. Daw Aung San Suu Kyi zong hi Kawlram hruaitu lak ahcun zumhtlak bik a si.

Gen. Aung San a thih hnu ah, Kawlram zalawnnak kan rak hmuh i, U Nu nih Kawlram cu a rak hruai. Amah hi "Politician a si nain, Buddhist biaknak a tanh taktakmi a si i, biaknak kha politics ah a siloning in a hman i, Kawlram ah buainak a rak chuahpitu a si." Kaba-aye Pura satu zong a mah a si. Vawleicung Buddhist biaknak conference ngan bik zong a rak tuahtu hi  a mah a si. Cucaah U Nu chan in Kawlram buainak aa thawk. U Nu hi a rak sual ngaingai ko. Zeicatiah Buddhist a tanh tuk nakah, Khrihfa le Muslim kha thlanglamh kan tong. U Nu cozah hi zumh awk an tlak bak lo.

1962 ah U Ne Win nih "Tawhlanyi Council" ti in aa-naa a van ting. Kawlcam cu Socialist uknak ah a luhpi. Ne Win nih 1988 tiang, kum 26 a kan uk. Cu chungah "Asia facangbuk" timi Kawlram cu vawleicung sifak bik, thangcho lo bik le "minung nawlngeihnak a buarmi" ram ah aa chuah. Tlangcungmi cu Ne Win kuttang ah nawlngeihnak za ah za in kan thlau. Zeidang cu van chim lo. Mah holh le mah ca hi tang 4 tiang cawnnak nawl kan rak ngei i a zia ngai rih. Biaknak lei ahcun namnehnak cu a um ko nain, a zia pah rih. Ramdang he pehtlaihnak a zor. Cauk chuahnak nawl a um lo. Bible le hla cauk hmanh chuah khawh a rak si lo. "Khrihfabu chung caah" timi lawng in tlawm tete rak chuah khawh a si. Cu hmanh cu Kawlca in leh le a tha tim lawng chuah a si. Ne Win cozah cu zumh awk an tlak lo chinchin.

1988 in Ralkap cozah a kai. Gen. Saw Maung thawk in, Kawlram dirhmun cu a chia chin lengmang. Senior Gen. Than Shwe hruainak tangkah Gen. Khin Ngunt nih Kawlram cu duhpoh in a rak kan tuah. Ramri tiang zong in cawl ngam a rak si lo. Kan ram cu "thirfung" (Iron) in a kan uk. Vawleicung ah a sual bikmi uktu (10) chungah Than Shwe hi aa rel zungzal. Cu tluk hruaitu sual tangah Kawlram cu kum 24 a kal than. Russia Communist cozah le Romania le Poland Communist cozah nakin an rak sual deuh. An mah tangah Khrihfa zong kan tuar. Muslim zong an tuar tuk ve. General Saw Maung le Senior General Than Shwe cozah chan hi, "Kawlram tuanbia vialte lakah a muih bik kum hna an si." Mirang holh in chim ahcun, "The Dark Age of Myanmar" ti ding a si.

Hi Dark Age of Myanmar chan ah hin, Kawlram kan i hruainak hrampi "Constitution" cu a kan ser piak. Than Shwe nih a mah duhning tein, a mah le ralkap hruaitu pawl luatnak ding le Kawlram hi ralkap nih kum tampi uk khawhnak ding ca in, constitution cu a kan ser piak. Ralkap nih duh paoh in uk khawh dingmi constitution a si. Cucu 2008 ah an fehter. Cu constitution cu "dark age" ah an suai caah, Mirang ca cun "The Constitution of the Dark Age of Myanmar" tiah ti khawh a si. Kawlram a muih siling ah suaimi constitution cu a mui ve ko lai timi a fiang. A chung ummi hi muihnak bia tampi aa tel lai timi a fiang ko. Zeitindah "Dark of Myanmar" cozah tangah suaimi constitution cu zumh awk a thlak lo.

Cu constitution tangah thimnak zong tuah a si. Cucaah kan ram hi "Buluk Democracy" timi ah kan i chuah. Buluk timi cu "Nga zatceu, utlak zatceu" timi a si i, "Kawlram Democracy" hi zatceu lawng Democracy a si. Zatceu cu Democracy a si lo. Indonesia le Kawlram lawnglawng nih hi bantuk Democracy phung hi kan ngeih. Cu zatceu lawng a simi democracy cu zeitin dah kan zumh khawh lai? Zumh awk a tlak lo.

Nov 7, 2010 ah thimnak tuah a si. Cucaah ralkap duhmi hruaitu kha sawh in thim a si i, ralbawi hlun U Thein Sein kha President a tuan i, a mah cu ralkap uknak a dih hnu a pakhatnak bik Democracy hruaitu a si. A mah cu ram hruainak ah thazaang a chuah i, ram a thanchoter ngai i, Democracy rim a kan namtertu pakhat a rak si. Asinain, ralkap thi a tlau lo. Kawlram ah i tuknak a dai hlei lo. Tlangcungmi duhnak zulh ding aa tim hlei lo. "Daihnak tuah ding" timi cu a ka cun aa tlaih nain, Kawlram constitution ning in riantuan a hauh caah, Kawlram ah daihnak a um hlei lo. Tlangcungmi duhnak a zul hlei lo. NCA le tuktak a kan tuahpi i, a theipar taktak cu a chuak kho hlei lo. A hnangh in a kan hnangh rih. Thein Sein cozah zong "Ralkap thiamthiam nih a khuhnenh hna." Tlangcungmi caah ruahchannak a um lai bantuk a rak lo nain, a rak um taktak lo. Cu ti cun a caan a dih ve.

Atu NLD cozah a kai. Zalawnnak petu Gen. Aung San fanu nih a kan hruai. President tu nawlngei bik ding a si nain, "Naingaidaw-a taingpin khan" timi ah aa chia i, a mah tu nih ram a kan hruai than. Cu zong cu a tu lio kan "Constitution ning a si hawi rua lo." Kawlram hi aa nawnnawk taktak ko. President sinak nawl a ngeih lo caah, hi dirhmun a ummi tu hi kan lawmh ding cu a si ko.

Amah zong nih "21st Century Panlong Conference" timi a kan tuahpi. A rak thawkka ahcun "Tha a nuam. Zumh tlak ngai a rak si." Asinain tu chun ni ahcun kum 4 a kal cang i, a theipar pakhat hmanh a chuak rih lo. Hi zong hi a lengphaw thil lawng in, tlangcungmi caah "corhtarh thil" lawng a si sual hnga maw timi ruah ding a um. NLD nih  a liamcia thimnak lai ah, "Constitution thlen kan i zuam lai" tiah an ti. An i zuam bantuk cu a si nain, an thleng kho taktak lo. Zeicatiah Than Shwe nih fawi te in rawk kho lo ding in kuttial zoh hnu ah a rak tuahmi constitution a si caah, fawi tein aa thleng kho ding a si lo. NLD zong zumh ding tlak an si ve lo. Constitution pakhat hmanh an thleng kho lo. An thlen khawh lo ahcun tlangcungmi caah ruahchannak a um hlei lo. Daw Aung San Suu Kyi chan zong ah, "Federal uknak" hi tlam tlinh ding a fawi ti lo.

Atu November ah thimnak a um than lai. NLD maw an tling lai? Zei party dah an tling lai? Kan thei kho rih lo. Zei party paoh va tling ko hna hmanh seh law, zumh awk cu an tha hlei lo. Zeicatiah Kawlram Constitution an thlen khawh lo ahcun Democracy tling kan hmu bal lai lo. Buluk Democracy a si peng ko rih lai. NLD an chuah zong ah, Constitution hi an thlen khawh lai timi zumh ding tlak an si hlei lo.

Constitution le Democracy tling kan hmuh lo paoh ahcun Kawlram ummi miphun hme mi hna le tlangcungmi nih cun "federal uknak dik" cu kan hmu kho bal lai lo. NCA zong an duhmi hmuh ding hi a fawi lo. A har tuk. An hmuh hmanh ah ca chung lawng ah a um lai i, a taktak a si lai lo. Atu kan constitution thlen hi, a biapi taktak. Hihi aa thlen lo ahcun tlangcungmi hna nih cun hi Constitution ning cun mahte uknak (federal) hi kan hmuh lai timi zumh ding a um lo. Ruahchan ding a um lo.

A pawi bikmi cu Kawlram ralkap cozah nih hin "Federal" timi an tih. Hihi a thatnak an theih fian lo caah siloin an thei ko nanain, an i tinhmi le timhmi taktak cu tlangcungmi hi kan miphun hloh khi a si caah a si ko. Tlangcungmi kan holh, ca, nunphung, biaknak, miphun le kan sining (identity) hi hloh hi, Kawlram hruaitu tampi le ralkap lutlai hna tinhmi taktak a si. Cu an i tinhmi le lungput an thlau hlan ahcun constitution zong an remh kho taktak lai lo. Remh duhlomi an tam tuk rih lai. Cucaaah dothlennak hi hrial awk a thami a si ti lo.

Cucaah Federal uknak hi pek a kan duh lo i, daihnak i thim lo in raltuk tu an i thim i kum 71 ral an tuknak a si cang. Tlang cungmi hi, hi federal uknak a kan pek hlan chung paoh ahcun daih ding hi a fawi lo. Meithal kahnak le dothlennak zong hi a dong kho ding a si lo. A dong lai timi zong ruahchan ding a si lo. Abik in AA, Kachin, Shan le Karen cu an dawng ti lai lo. CNF zong hi an dongh lo ding a herh. Cun tlangcungmi nih dohmi ral hi aa khah caah, mah le mah zong doh ding a si lo. CNF nih AA zong doh ding a si hrimhrim lo. An i doh ahcun Kawl cozah caah hlawknak menmen a si lai.

Nihin ni thil sining zoh tik ahcun, 21st Century Panlong Conference zong hi, ruahchannak a um tuk lo. Zeicatiah tlangcungmi kan duhmi hi an theih ko. An fiang ko. Kawlram caah chiatnak ding a si lo. Thatnak ding tu a si timi zong a theimi nih an theih ko. Daw Aung San Suu Kyi le bang cu a theih tuk lehpek. Hruaitu dang zong nih an theih tuk lehpek. Asinain a kan pe duh taktak lo. Cucaah abikin ralkap hruaitu hna le Kawlram hruaitu cheukhat thinlung ah, tlangcungmi hi a hloh in hloh a kan duh caah hin, a kan peklomi a si ko timi cu a fiang bakmi a si.

Cucaah, U Nu cozah siseh, U Ne Win Cozah siseh, Gen. Saw Maung le Senior General Than Shwe ralkap cozah si hna seh, tlangcungmi hi hrawh le hloh tu khi an policy a si. U Thein Sein cozah a chuak i a tha deuh rua lai kan ti nain, a theipar chuak lo in a dih. Daw Aung San Suu Kyi chan ahcun a theipar a chuak te lai tiah kan rak i ruahchan nain, kum 4 chung theipar chuak lo in a dih ve than. A ra laimi thimnak ah NLD an tlin zong ah Federal uknak kong cu an tlamtlinh lai timi zumh ding a si lo. An tlamtlinh kho lai lo. A ruang bik cu "Constitution" nih a tlaih. Cu nih tlaih ding in an rak sermi kha a si fawn.

Cucaah a ra laimi caan zong ah zei bantuk cozah hmanh chuak sehlaw, Kawlram cozah hi cu  tlangcungmi nih cun zumh ding an si lo. NLD hmanh zumh tlak dirhmun an dir ti lo hnu ahcun, zei party khi dah Kawlram ah kan zumh te hna lai?  U Nu chan in, 2020 tiang ah tlangcungmi nih zumh awk a tlakmi cozah Kawlram ah voikhat hmanh an chuah rih tung lo? Zeitindah a ra laimi cozah zong kan zumh khawh lai?