Thursday, November 20, 2014

Tangka Tambik Pekmi Rian (USA)

USA ah hin rian hi phun tam tuk a um. Mah le huam bikmi rian le i tlak bikmi rian cio an tuan hna. Abuaktlak in tuak tikah, catang a san deuh paoh le lakmi degree a san deuh paoh ah tangkakut (income) a tam deuh. Cawnmi subject a san deuh paoh ah a subject hawih in, tangkalut a tam deuh ti kha kan hmuh.

Atanglei ah USA ah income (tangkut) a tha bimi rian phun (300) ka van tar. Hihi Bureau of Labor Statistics, U.S Department of Labor, 2012 an chuahmi asi. Hihi a buaktlak in tuakmi asi i, 2014 zong ah, hi hrawnghrang thiamthiam a si (Ref. myplan.com)

Income a tha bikmi 20 hi kan thim tik ah, sibawi le sizung he aa pehtlaimi rian lawngte an si kha kan hmuh. Income tam bik kha $232,000-177,520 kar an si. Income a van changtu pawl hi thim than tik ahcun, engineering lei he aa pehtlaimi rian an si hna. Kan tial cawk lai lo caah kan tial ti lo. An min hi Laica in leh awk an har caah ka let ti hna lo.

Atu i ka tial dingmi tangkalut kong ah hin, lentecelhmi (sport) lei pawl an i tel lo. Zeicatiah an nih cu, adang bantuk in pawcawmnak a kawlmi an si lo caah hika ah kan telh hna lonak asi. An nih cu cachoh in lente aa celhmi an si. Acheu cu private in aa zuammi an si. Golf le Tennis tibantuk te hna hi, private in aa zuammi an si. Hi hna hi cu, an income rihma a ngei lo. Voikhat hmuh ah million in a hmu kho mi an tampi.

America le ramdang ummi Laimi hna nih, Laitlang le Kawlram i riantuan ning pungsan in riantuan i timh lo hi thil tha asi. Warehouse le sehzung rumro riantuan si lo in, tangka rihma ngei lo deuh in hmuh khawhmi rian (entrepreneur) ah i mersan i riantuan hi kan cawn ve ahau. Entrepreneur timi cu, "risk lakmi rian" an si. Vawleicung ah speed a cak bikmi le than a rang bikmi rian a si. Miak le miak sungh le sungh bak an si i, cucu pasal rian taktak an si.

Khua tuaktan kho deuh nih cun, "suimilam tem in pekmi rian le thlahlawh in pekmi rian hi tuan ding asi lo." Hihi cu than a fum bikmi rian an si. Zeicatiah zeitluk in na fim, na thiam le na zuam zong ah, "suimilam le thla" thotho in a kal. Income karhnak a lam a um lo. A nica rian bantuk asi. Cucaah cathiam mi sile khuaruat kho zinpan si ahcun, rihma income ah rihma a ngeilomi rian hi, Laimi mino nih tuan i timh ding asi.

Tahchunhnak ah, insurance (life, autos, inn, boat) tuah te hna hi a rak tha tuk. Laimi lawng tinh silo in, Mirang le Minak le Spanish zong kha tinh chih in tuan ahcun hmuh dingmi a tam. Tax pakhat tuah ah $100 in lak ahcun, tax 100 tuah ahcun 10,000 asi cang. Cu zakhat tuahnak caah tax tuah caan ahcun ni 10-20 kar ah tuah khawh diam asi. A kum ning na tuah ahcun, a tlawmbik minung 400-500 cu na tuah piak khawh hna. Biakinn le adang business tax cu a  man an fak tuk rih. Tax tuah te hna, company dirh te hna, insurance phunphun tuahte hna hi, rian tha an rak si. Zeicatiah income rihma a um lo i, riantiam, huam, zuam le thazaang chuah paoh ahcun, tangka luhnak a lam tampi a ummi asi. Warehouse i kum khat hmuhmi kha, hi bantuk ahcun thla 3-4 kar ah hmuh khawh asi.

Hi entrepreneur rian hi, ca thiam tuk a herhmi an si lo. Huam le duhnak ngeih an biapi. Catang cu a herh. Thiam tuk ahcun a tha nain a thiam tuklomi zong nih a lung a fian le form fill up a thiam ahcun tuah khawhmi asi. Acheu cu certificate bel a hau. Hi entrepreneur phun na tlaih khawh lo le na thiam lo ahcun nihlawh a in a kalmi rian tlaih khawh izuam a herh.

Atanglei rian 300 lak ah pakhatkhat na tlaih khawh ahcun, minung ah chuahnak lam atam cemmi asi. Cathiam ngai an hauh caah, hmuh ding bel a fawimi an si lo. Asinain ca aa zuammi le thluak a tha pah mi nih cun hmuh khawhmi rian lawngte an si ve ko.

  1. Sibawi (MD sawhsawh)............$180,000 (Chungkhar sibawi)
2. Ngakchia sibawi           ...............$167,640
3. Sibawi (Haa)                ................$164,780
4. Nurse Anesthetists                       $154,390
5. Lawyer                         ................$130,880
6. Airline Pilots                                $128,760
7. Pharmacists                                  $114,950
8. Physicists  (Zupabeda)                 $114,150
9. Chemical Engineers                     $102,270
10. Mathematicians                          $101,280
11. Economists                                   $99,480
12. Electronic Engineers                    $95,250  
13. Engineers, Adangdang                 $93,330
14. Software Engineers                      $93,280
15. Anesthesiologist Assistants          $92,460
16. Electrical Engineers                     $91,810
17. Nurse Practitioners                       $ 91,450
18. Nurse Midwives                           $ 91,070
19. Physic Teacher (Prof.)                  $88,620
20. Psychologists                                $86,380
21. Civil Engineers                             $84,140
22. Computer Programmer                 $78,260
23. Chemists                                       $76,870
24. Biologists                                      $76,630
25. Geographer                                   $74,020
26. Audiologists                                  $72,890
27. Mathematical Science Teacher     $73,190
                 (Prof.)
28. History (Prof.)                               $73,090
29. Sociologist                                    $73,080
30. Fashion Designer                          $72,620
31. Geography (Prof.)                         $71,040
32. Accountants                                  $71,040
33. Loan Officer                                 $70,350
34. Insurance Underwriter                  $69,200
35. Clinical Nurse Specialists (CNS) $67,930
36. Critical Care Nurse (CCN)           $67,930
37. Registered Nurse (RN)                 $67,930
38. Web Developer                             $66,100
39. Police Officer                               $40,000-60,000
40. Banker                                          $23,000-36,000 (Bonus an um ve tawn)

Hi atanglei ah America i income tambikmi rian pawl an tialmi a si. Hi rian hi, nihlawh le thlahlawh in tuak ahcun rian tha bik an si hna. Laiholh in leh awk an har caah ka let ti hna lo (Ref. www.myplan.com/careers)


Top 300 Highest Paying Jobs in America
1.Anesthesiologists 
$232,830
2.Surgeons
$230,540
3.Obstetricians and Gynecologists
$216,760
4.Oral and Maxillofacial Surgeons
$216,440
5.Internists, General
$191,520
6.Orthodontists
$186,320
7.Radiologists
$184,820
8.Pathologists
$184,820
9.Neurologists
$184,820
10.Allergists and Immunologists
$184,820
11.Urologists
$184,820
12.Preventive Medicine Physicians
$184,820
13.Ophthalmologists
$184,820
14.Hospitalists
$184,820
15.Physicians and Surgeons, All Other
$184,820
16.Sports Medicine Physicians
$184,820
17.Physical Medicine and Rehabilitation Physicians
$184,820
18.Nuclear Medicine Physicians
$184,820
19.Dermatologists
$184,820
20.Family and General Practitioners
$180,850
21.Psychiatrists
$177,520
22.Chief Executives
$176,840
23.Chief Sustainability Officers
$176,840
24.Prosthodontists
$168,120
25.Pediatricians, General
$167,640
26.Dentists, All Other Specialists
$164,780
27.Dentists, General
$163,240
28.Nurse Anesthetists
$154,390
29.Petroleum Engineers
$147,470
30.Podiatrists
$132,470
31.Lawyers
$130,880
32.Airline Pilots, Copilots, and Flight Engineers
$128,760
33.Air Traffic Controllers
$118,430
34.Law Teachers, Postsecondary
$115,550
35.Pharmacists
$114,950
36.General and Operations Managers
$114,850
37.Physicists
$114,150
38.Optometrists
$109,810
39.Nuclear Engineers
$107,140
40.Geoscientists, Except Hydrologists and Geographers
$106,780
41.Actuaries
$106,680
42.Aerospace Engineers
$104,810
43.Political Scientists
$104,600
44.Computer Hardware Engineers
$103,980
45.Computer and Information Research Scientists
$103,670
46.Astronomers
$102,550
47.Software Developers, Systems Software
$102,550
48.Judges, Magistrate Judges, and Magistrates
$102,470
49.Chemical Engineers
$102,270
50.Mathematicians
$101,280
51.Sales Agents, Securities and Commodities
$100,910
52.Securities and Commodities Traders
$100,910
53.Securities, Commodities, and Financial Services Sales Agents
$100,910
54.Sales Agents, Financial Services
$100,910
55.Health Specialties Teachers, Postsecondary
$100,370
56.Engineering Teachers, Postsecondary
$100,100
57.Environmental Economists
$99,480
58.Economists
$99,480
59.Sales Engineers
$99,290
60.Industrial-Organizational Psychologists
$98,800
61.Economics Teachers, Postsecondary
$97,770
62.Marine Engineers and Naval Architects
$96,140
63.Marine Architects
$96,140
64.Marine Engineers
$96,140
65.Radio Frequency Identification Device Specialists
$95,250
66.Electronics Engineers, Except Computer
$95,250
67.Art Directors
$94,260
68.Telecommunications Engineering Specialists
$94,000
69.Computer Network Architects
$94,000
70.Physical Scientists, All Other
$93,720
71.Remote Sensing Scientists and Technologists
$93,720
72.Mechatronics Engineers
$93,330
73.Validation Engineers
$93,330
74.Wind Energy Engineers
$93,330
75.Photonics Engineers
$93,330
76.Manufacturing Engineers
$93,330
77.Biochemical Engineers
$93,330
78.Nanosystems Engineers
$93,330
79.Microsystems Engineers
$93,330
80.Energy Engineers
$93,330
81.Engineers, All Other
$93,330
82.Solar Energy Systems Engineers
$93,330
83.Robotics Engineers
$93,330
84.Software Developers, Applications
$93,280
85.Veterinarians
$93,250
86.Physician Assistants
$92,460
87.Anesthesiologist Assistants
$92,460
88.Program Directors
$92,390
89.Producers and Directors
$92,390
90.Technical Directors/Managers
$92,390
91.Directors- Stage, Motion Pictures, Television, and Radio
$92,390
92.Talent Directors
$92,390
93.Producers
$92,390
94.Atmospheric, Earth, Marine, and Space Sciences Teachers, Postsecondary
$91,930
95.Electrical Engineers
$91,810
96.Nurse Practitioners
$91,450
97.Mining and Geological Engineers, Including Mining Safety Engineers
$91,250
98.Biomedical Engineers
$91,200
99.Nurse Midwives
$91,070
100.Personal Financial Advisors
$90,820
101.Atmospheric and Space Scientists
$90,010
102.Administrative Law Judges, Adjudicators, and Hearing Officers
$89,970
103.Materials Scientists
$89,740
104.Biochemists and Biophysicists
$89,470
105.Financial Analysts
$89,410
106.Information Security Analysts
$89,290
107.Agents and Business Managers of Artists, Performers, and Athletes
$88,620
108.Physics Teachers, Postsecondary
$88,470
109.Management Analysts
$88,070
110.Medical Scientists, Except Epidemiologists
$87,830
111.Materials Engineers
$87,490
112.Biological Science Teachers, Postsecondary
$87,060
113.Neuropsychologists and Clinical Neuropsychologists
$86,380
114.Psychologists, All Other
$86,380
115.Environmental Science Teachers, Postsecondary
$86,080
116.Naturopathic Physicians
$85,740
117.Acupuncturists
$85,740
118.Orthoptists
$85,740
119.Health Diagnosing and Treating Practitioners, All Other
$85,740
120.Business Teachers, Postsecondary
$85,730
121.Solar Sales Representatives and Assessors
$85,690
122.Sales Representatives, Wholesale and Manufacturing, Technical and Scientific Products
$85,690
123.Water/Wastewater Engineers
$85,140
124.Environmental Engineers
$85,140
125.Automotive Engineers
$84,770
126.Fuel Cell Engineers
$84,770
127.Mechanical Engineers
$84,770
128.Financial Examiners
$84,220
129.Transportation Engineers
$84,140
130.Civil Engineers
$84,140
131.Agricultural Sciences Teachers, Postsecondary
$83,990
132.Informatics Nurse Specialists
$83,800
133.Computer Systems Analysts
$83,800
134.Anthropology and Archeology Teachers, Postsecondary
$82,860
135.Social Sciences Teachers, Postsecondary, All Other
$82,570
136.First-Line Supervisors of Non-Retail Sales Workers
$82,320
137.Human Factors Engineers and Ergonomists
$82,100
138.Industrial Engineers
$82,100
139.First-Line Supervisors of Police and Detectives
$82,060
140.Forestry and Conservation Science Teachers, Postsecondary
$82,020
141.Political Science Teachers, Postsecondary
$81,860
142.Document Management Specialists
$81,860
143.Information Technology Project Managers
$81,860
144.Database Architects
$81,860
145.Web Administrators
$81,860
146.Computer Occupations, All Other
$81,860
147.Video Game Designers
$81,860
148.Business Intelligence Analysts
$81,860
149.Geographic Information Systems Technicians
$81,860
150.Computer Systems Engineers/Architects
$81,860
151.Search Marketing Strategists
$81,860
152.Data Warehousing Specialists
$81,860
153.Geospatial Information Scientists and Technologists
$81,860
154.Software Quality Assurance Engineers and Testers
$81,860
155.Chemistry Teachers, Postsecondary
$81,460
156.Physical Therapists
$81,110
157.Sociologists
$80,820
158.Radiation Therapists
$80,410
159.Real Estate Brokers
$80,220
160.Commercial Pilots
$80,140
161.Computer Science Teachers, Postsecondary
$79,870
162.Operations Research Analysts
$79,830
163.Product Safety Engineers
$79,760
164.Health and Safety Engineers, Except Mining Safety Engineers and Inspectors
$79,760
165.Fire-Prevention and Protection Engineers
$79,760
166.Industrial Safety and Health Engineers
$79,760
167.Clinical Data Managers
$79,570
168.Biostatisticians
$79,570
169.Statisticians
$79,570
170.Transportation Planners
$79,560
171.Social Scientists and Related Workers, All Other
$79,560
172.Chiropractors
$79,550
173.Database Administrators
$79,120
174.Hydrologists
$78,920
175.Architecture Teachers, Postsecondary
$78,770
176.Architects, Except Landscape and Naval
$78,690
177.Broadcast News Analysts
$78,380
178.Computer Programmers
$78,260
179.Immigration and Customs Inspectors
$77,860
180.Police Detectives
$77,860
181.Criminal Investigators and Special Agents
$77,860
182.Detectives and Criminal Investigators
$77,860
183.Intelligence Analysts
$77,860
184.Police Identification and Records Officers
$77,860
185.Area, Ethnic, and Cultural Studies Teachers, Postsecondary
$77,690
186.Postsecondary Teachers, All Other
$77,500
187.Agricultural Engineers
$77,370
188.Arbitrators, Mediators, and Conciliators
$77,200
189.Chemists
$76,870
190.Biologists
$76,630
191.Low Vision Therapists, Orientation and Mobility Specialists, and Vision Rehabilitation Therapists
$76,400
192.Occupational Therapists
$76,400
193.Network and Computer Systems Administrators
$76,320
194.Geneticists
$76,220
195.Biological Scientists, All Other
$76,220
196.Molecular and Cellular Biologists
$76,220
197.Bioinformatics Scientists
$76,220
198.Nuclear Power Reactor Operators
$76,020
199.Athletes and Sports Competitors
$75,760
200.Logisticians
$75,670
201.Logistics Analysts
$75,670
202.Logistics Engineers
$75,670
203.Ship Engineers
$75,480
204.Life Scientists, All Other
$74,740
205.Psychology Teachers, Postsecondary
$74,240
206.Elevator Installers and Repairers
$74,140
207.Geographers
$74,020
208.Pilots, Ship
$73,760
209.Captains, Mates, and Pilots of Water Vessels
$73,760
210.Mates- Ship, Boat, and Barge
$73,760
211.Ship and Boat Captains
$73,760
212.Power Distributors and Dispatchers
$73,710
213.Animal Scientists
$73,400
214.Art, Drama, and Music Teachers, Postsecondary
$73,340
215.Microbiologists
$73,250
216.Mathematical Science Teachers, Postsecondary
$73,190
217.History Teachers, Postsecondary
$73,090
218.Sociology Teachers, Postsecondary
$73,080
219.Audiologists
$72,890
220.Speech-Language Pathologists
$72,730
221.Fashion Designers
$72,620
222.School Psychologists
$72,220
223.Counseling Psychologists
$72,220
224.Clinical, Counseling, and School Psychologists
$72,220
225.Clinical Psychologists
$72,220
226.Budget Analysts
$72,100
227.Geography Teachers, Postsecondary
$71,890
228.Epidemiologists
$71,400
229.Philosophy and Religion Teachers, Postsecondary
$71,210
230.First-Line Supervisors of Fire Fighting and Prevention Workers
$71,190
231.Forest Fire Fighting and Prevention Supervisors
$71,190
232.Municipal Fire Fighting and Prevention Supervisors
$71,190
233.Accountants
$71,040
234.Accountants and Auditors
$71,040
235.Auditors
$71,040
236.Nuclear Medicine Technologists
$70,840
237.Library Science Teachers, Postsecondary
$70,770
238.Dental Hygienists
$70,700
239.Online Merchants
$70,520
240.Customs Brokers
$70,520
241.Business Operations Specialists, All Other
$70,520
242.Sustainability Specialists
$70,520
243.Security Management Specialists
$70,520
244.Business Continuity Planners
$70,520
245.Energy Auditors
$70,520
246.Social Work Teachers, Postsecondary
$70,430
247.Loan Officers
$70,350
248.Orthotists and Prosthetists
$69,960
249.Nuclear Monitoring Technicians
$69,720
250.Nuclear Equipment Operation Technicians
$69,720
251.Nuclear Technicians
$69,720
252.Multimedia Artists and Animators
$69,560
253.Credit Analysts
$69,500
254.Insurance Underwriters
$69,200
255.Industrial Ecologists
$68,970
256.Environmental Scientists and Specialists, Including Health
$68,970
257.Environmental Restoration Planners
$68,970
258.Climate Change Analysts
$68,970
259.Nursing Instructors and Teachers, Postsecondary
$68,640
260.Media and Communication Equipment Workers, All Other
$68,570
261.Communications Teachers, Postsecondary
$68,540
262.Copy Writers
$68,420
263.Writers and Authors
$68,420
264.Poets, Lyricists and Creative Writers
$68,420
265.Home Economics Teachers, Postsecondary
$68,260
266.Landscape Architects
$68,030
267.English Language and Literature Teachers, Postsecondary
$67,980
268.Occupational Health and Safety Specialists
$67,960
269.Urban and Regional Planners
$67,950
270.Advanced Practice Psychiatric Nurses
$67,930
271.Clinical Nurse Specialists
$67,930
272.Acute Care Nurses
$67,930
273.Critical Care Nurses
$67,930
274.Registered Nurses
$67,930
275.Technical Writers
$67,910
276.Makeup Artists, Theatrical and Performance
$67,580
277.Electrical and Electronics Repairers, Powerhouse, Substation, and Relay
$67,380
278.Market Research Analysts and Marketing Specialists
$67,380
279.Risk Management Specialists
$67,020
280.Fraud Examiners, Investigators and Analysts
$67,020
281.Financial Quantitative Analysts
$67,020
282.Investment Underwriters
$67,020
283.Financial Specialists, All Other
$67,020
284.Foreign Language and Literature Teachers, Postsecondary
$66,730
285.Aviation Inspectors
$66,470
286.Freight and Cargo Inspectors
$66,470
287.Transportation Inspectors
$66,470
288.Transportation Vehicle, Equipment and Systems Inspectors, Except Aviation
$66,470
289.Diagnostic Medical Sonographers
$66,360
290.Web Developers
$66,100
291.Magnetic Resonance Imaging Technologists
$65,410
292.Power Plant Operators
$65,080
293.Education Teachers, Postsecondary
$65,000
294.Coroners
$64,960
295.Licensing Examiners and Inspectors
$64,960
296.Government Property Inspectors and Investigators
$64,960
297.Environmental Compliance Inspectors
$64,960
298.Regulatory Affairs Specialists
$64,960
299.Equal Opportunity Representatives and Officers
$64,960
300.Compliance Officers
$64,960

Tuesday, November 18, 2014

Philh Khawh Lomi Mandalay Khapaih-hnaih

Hihi na zumh le zum na zumh lo le zum hlah. Ka ton taktakmi asi.

Mandalay hi, "Tangkafir" (Kha-paih-hnaih) an tam ngaingai nak khua pakhat asi. Laimi tangka tampi an chuhnak hna khua asi. A cheu cu tangka an chuh hna lawng siloin an thilri tiang an fir piak hna. An mit an leh hna caah, an thilri tlau hi an thei kho lo. Mifir an tam lawng asi lo. Fir zong an thiam tuk. An kut a nem tuk caah, an fir hi theih khawh asi lo.

Laimi college siangngakchia tam ngaite an zaal tangka an lak piak hna. Keimah zong Mandalay tlang kan kai lio ah, zeitik kar ah dek, ka tawhrolh thluan a hnulei zal ah ka sanhmi tangka lo daih an lak. An lak hrimhrim ka thei kho lo. Cu tluk tiang in mifir an tamnak khua a si. Fir in a cawmmi le mirum an rak tam tuk ti asi.

Mandalay kan rak um lio i, a pawimak cemmi cu, mifir le palik an bawm ti a si. Thil a firmi khapaih-hnaih pawl hi, thawng an thla setsai bal hna lo. Mifir kha hri saupi in an thlah hna tinak asi. Hi khua ah hin, kum 4 sianginn ka  kai. Mi tam tuk hlen le thil fir piak an tong.

Keimah zong khapaih-hnaih nih, an rak ka hlen. Keimah pumpak tonmi thil nih, Laimi fim a chimhnak hna hnga ding caah, hi ca hi ka tarnak asi. Ka tinhmi cu, Laimi nih Mandalay  ah thil a um lengmang mi kan theih i, ralring tein kan nunnak hnga caah a si.

                  Mandalay Dawr thluan (Ref. www.google.com)

A caan cu March, 1991 asi. University an khar caah zeituah awk thei lo in kan um lio caan asi.
Sianginn kai hlan ah, sianginn kainak leiba chamnak ca tal ah a thahnem lai tiah, a karh in tangka ka cawi i, Mandalay ka tlawng. Mizoram ah thil zuar ding ka va la ve.

Kan mah khuami tampi kan si. Nikhat cu, Pu Za Kung te, No Ceu te ti bantuk he kan vak ti hna. Kei cu thil ka caw dih cang. Kan khuami aa caw thlu rih lo mi ka va zul hna. Zingkhat cu, Mandalay college kan kai lio i, kan rak vaihvah tawnnak "Nyah-Ye" (Zandawr) timi "Tuluk-Tan Dawr" ah thil kawl ka zul hna.

Zing suimilam 10 tluk hrawng asi. Ni a van lin pah cang. Kan hawi le he dawr i kan vah lio ah, Kawlnu nutung dawh ngaingai kum 40 kuakap nu pakhat, ngaknu dawh ngaingai kum 25 rual minung 2 le nu thau ngaimi kum 56 kuakap asimi nu , an zate nu 4 nih a rak kan chonh. An suimilam cu a tleu in a tleu. An suithi cu an lian ngaingai. Upa bik nu thau nawnpi aa awihmi suithi cu hngete ngaw asi i, atang tiang a thlai bak in aa thlai. A man zeizat riamruam dek a va si hnga ti khi, ruah lo awk a tha lo. Dawh tein an i tamh i, mi za taktak an si hna.

Ka hawi le cu Kawlholh an thiam tuk lo caah, keimah deuh he bia kan i ruah hna.

An i thawh i, "Maunglay....Hakha kalmi minung kan herh tuk hna i, Hakha kal ding na thei hna maw?" tiah a kan hal.

"Ka thei ko hna. Kan mah zong a tlung ding kan si ko" tiah lungthiang tein ka leh hna. Cuticun biaruah cu kan van peh. Kan biaruah ning cu, hitin asi. An i thawh i,

"Kan nih hi, Kalay in Tamu in Imphal lei ah khual kan tlawng peng. Atu hi khila lei lam a pih pah caaah, Hakha in Aizawl in Imphal lei tu ah kal ah a tha lai tiah kan ruat. Gangaw tiang lawng kan kal bal i, Gangaw khualai i Yalat-pyo hotel khi kan i thumh tawnnak asi. Hakha kan kal bal lo caah, lamsul le umkal ning zong kan thei lo i, zulh kan in duh ko hna. Nan kan thihruai kho hnga maw? " tiah an kan hal.

"Asi. Thaizing kiptuh ah kan tlung lai. Kan tlunnak tay-khu-khan cu cuka asi. Ra te ko u. Kan in thithruai khawh ko hna lai" tiah ka ti.

"Asi ahcun, Maung-lay.. kan nih hi sipuazi tama taktak kan si caah, a kilkam deuh ah bia i caih hna u sih law, thil kuat kan in duh le cucu na kan bawm kho hnga maw? Hika ahcun mi nih a kan theih lai ti kan phang i, a kam deuh ah i caih hna u sih" tiah an ka ti.

Ka hawi le cu, "Rak i chawk chung ko u law, hi hna hi bawmh an herhmi a um rua. Kan van i chawn ta lai" tiah ka ti.

Zandawr kam a kil lei, dawr khan a lawnnak ah kan i thial. Cuka ahcun, ralkap motor bantuk asimi zeep tha ngai a dir. Cu motor cu an mah an ratnak a rak si. Hihi kan driver a si an ti i, driver pa cu mitbenh a nak taktakmi aa benh i, kutsih in dai tein a rak dir ko. Motor pawng dawr khan lawngmi kam ahcun kan dir.

Nu kum 40 kuakap mi dawh taktak nih cun,

"Maung-lay...kan nih hi Kachin ram in Monywa in Kalay-Tamu-Imphal tiang lung zuarmi kan si. India ah lung kan zuar tawn. Atu hi Kalay le Tamu lei lam hi a pit ngai cang. A kan theih tuk cang i kan kal ngam ti lo. Cucaah Hakha lei lam in lam thar kawl hi kan i tim i, na kan thi hruai kho hnga maw?" a ka ti than.

"Kan thithruai khawh ko hna lai" tiah lungthiang tein ka leh.

 Aa thawh than i, "Asi ahcun, motor in nan tlun ko lai caah, thil 3 kuat kan in duh i, na kan phurh piak kho lai maw? Phurh man ah, Ks.10,000 cio kan in pek lai. Cu phur ding cu thil fate a si ko. Lunghring kan zuar duhmi lung (3) asi ko. Kan nih hi, cozah akhun tuanmi nih a kan theih tuk cang i, kan mah tein kan phur ngam ti lo. Cucaah na kan phurh piak kho hnga maw? Kan nih tu cu motor dang tein nan hnu tein kan in zulh ve ko hna lai. Hakha tiang na kan phurh piak khawh ahcun, 30,000 kan in pek lai" tiah a ka ti.

Kei zong tangka ka har ve caah "Ee" tiah ka leh hna. Cucu a miak tuk ko cu teh tiah ka ti i, ka lung a tling. Cucun hnatlaknak kan ngei hna.

Ka hawi le cu "Thil rak caw chung u law, hi hna nih thil kan phurh piak law a man kan in pek hna lai an ti le zeitindah asi tak ka van hlat ta lai" tiah ka hei chimh than hna.

Pathian nih fim a ka chimh tiah ka van ruahmi cu hitin asi. Ziah ton kongpi ah, 100,000 man asimi lung (3) phurh i Ks.30,000 pek ding cu asi kho hnga maw? timi ka van ruat i, ka lung a hring thluahmah. Cun an driver pa kha ka hei zoh i, a ka zoh ngam tuk lo. A mit a thial lengmang. Cun a mitbenh a nakmi chung in a mit ka hei zoh i, a mit khat lei a caw. Cucaah an vuakdennak hna asi kho men? Hi pa le hi nu dawhdawh hi kha-paih-hnaih an si kho men?" ti khi ka lung a hring chin lengmang.

Tangka cu ka kut ah lampi hman ding Ks. 3,500 tluk lawng a um. ka chiah. Ka bag cu fek taktak in ka pawm. Tangka tam ngai um bantuk khin ka pawm. Hi hna hi khapaih-hnaih an si kho men ko. Cucaah ka dek ve hna lai tiah ka tuak.

 Khuaruahhar cu asi ve. An biachim, an holhren, an thilri hrukning, an suimilam, an suithi le an i tamhning zoh ahcun, mirum chungkhar taktak bantuk an si. A rum tukmi an lo fawn. An mui le pumrua an i dawh tuk fawn. Motor le driver he an si fawn. Lunghrin awk khi an tha tuk lo.

An ka thawh i, "Hika cu mi an tam tuk caah, lakphakti dawr ah kal hna u sih law, cuka ahcun lakphak tii hna kan ding pah lai. Lung zong cu kan in pek pah lai" tiah an ti.

Cuka hrawng cu, college kan kai lio ah, kan vahvaihnak lengmang nak hmun a si. Kan sianginn kamte asi caah, dawr le hmunhma ka theihnak asi ngelcel. College kan kai lio ahcun sifak santlai lo luh ngam setsai a si lo mi dawr ah ka kalpi hna. Maymyo lei nih an tuahmi a kikmi dawr a si. A man a fah caah kal ngam ding hmanh asi setsai lo. Cuka dawr cu ka dang nakin a let 5 in a man a fakmi asi. Zeicatiah Shan lei mirum an eidinnak, Tuluk mirum fanu/fapa an eidinnak deuh khi asi caah asi.

Ka ruahmi cu, "Hi hna hi, mihrawk hrol an si kho men. Ka kal lai i, a man a fak cemmi fluda ka cah lai. An mah nih cai in liam te hna seh" tiah ka ti i kan kal.

Ngaknu dawh pahnih cu saihka an i hlan i, lunghring va lak ding in an kal. Dar khan chungah kan vang lut. Kan deh khawh cang lai tiah an ruah caah an tha a nuam. An biaruah a lum ngaingai.

"Zeidah na cah duh?" tiah an ka ti i, "Fluda siseh" tiah ka ti hna. Cu lio ah hrai khat ah Ks.13 a si. Lakphakti cu fang 2 hrawng a si. Bia kan i ruah pah. Hakha kong, Gangaw lam kong, India lei kong a phunphun bia an ka hal. An ka fir sual lai ka ti i, ka bag cu tha taktak in ka tlaih ve.

Dawr hngaktu pawl cu pa lawngte an si. Tuluk an si. Muisam le sining aa lo lo tukmi cabuai pakhat ah kan thutti an hmuh i, an khuaruah a har. Ar ko in an kan zoh. "Hihi zeidek an tuah ko lai?" ti khi an lung a hring pah ko khi an lo.

Fluda cu ka din i, ka din dih. A dang zong cu an i cah cio i an din ve cio. Ngaknu dawh pahnih cu, Suimilam minute 45 hrawng an rau. Saihka nih a van phurh hna i, bag in lung cu an van put. Tadin ca in an van fun.

Nu k.40 kuakap nu, nu dawh taktak nih cun, "Maunglay....heh a thli tein na bag ah sanh. Mi nih an hmuh sual lai? Ralring tein" tiah a ti i ka bag ahcun a van sanh. An lung cu ka zoh i, lunghringpi cu asi ko (A thami cu asi lai lo).  Lung cu pathum an ti nain, pakhat lawng asi, pahnih a bau.

"Ziah lung 3 nan ti tung? Adang 2 teh khawidah asi ne?" tiah ka van hal hna. Nutung dawh taktak mi nih cun aa thawh i,

"Maunglay...a pawi tuk. Lung kha 3 ding asi nain, nizan ah Myitkyina in truck kan hlan i, an van phurh. Phurh man ah lung khat ah Ks. 10,000 veve liam a hau. Azate 20,000 liam a herh. Cucaah zei kan ti hnga, tangka 20,000 tein kan cawih law Monywa kan phak in kan in pek colh lai. Midang sin ah tangka hlam ding tampi kan ngei. Hi lung 100,000 man hi cu nangmah nih keng chung ko" tiah an ka ti.

Cu cangka cun, tanghra kan cawn lio ah, Kawl phungthluk ka lung ah a hung chuak ruangmang. "Ahawng zohnak in zei thingkung dah asi ti theih" timi kong te kha asi. Hihi an hawng hmuhnak in an sa theih khawh ding pei an si ko cang hi tiah ka ruat.

Ka lung a hrin tukmi kha a phi ka chuah cang. Hihi mifir bu an si timi kha ka fiang tuk cang. Dawr hngaktu pawl cu an kut an i sih i, an kan cuanh ko. "An hlen ko cang lai hih" ti khi an hngalh pah rua. Ar ko in lamhlat nawn in an kan zoh ko.

Ka thawh i, "Amah, na chimmi ka hna a tla. Tangka 20,000 hi kan coih khawh ko hna. Asinain, ka sin i nan chiahmi lung hi, lunghring taktak asi maw silo timi hi, khiaka inn ngeitu Kachin Lawban pa sin ah kan va piah ta hmasat lai. Keimah zong hi Kachin ram ah lung ka co ve lengmang i, khikhi kan Lawban asi" tiah ka van ti hna. Cu lawng hmanh siloh. Kachin kan Lawban pa nih lung nan ka phurhtermi hi 100,000 man asi a ti ahcun ting khat in kan cawih hna lai" tiah ka ti hna.

Cu vial ahcun an hmai thikhal zong a chuak viar. Nungak dawh tete zong an mit aunak an thei ti lo. Mithman benh pa zong cu a lau ko. Nutungnu zong chim awk a thei ti lo. Cu vial ah, upa cem nu nih cun a van i thawh i, "Ka suithi hi na hmu maw? Hihi 150,000 man asi hih. Zei bantuk minung dah na si? Zeidah na rel?...Tua...tua...tua" tiah a hafiling in a ka thawl.

Ka thin a khenh in a ka khenh ve i, "Keimah hi zeibantuk minung dah nan ka rel. Hika areah university kum 4 kaimi ka si. Mandalay kong ka theih tuk. Kachin ram ah lungco mi ka si. Lung kong ka theih tuk. Nan lung hi, a taktak zong asi lo i, tadinca zong in tuam hlah u" tiah ka van ti i, lung cu cabuai ah ka van chuah.

"Aunty..hi lung hi a thuh zong thup hlah u. Ahohmanh nih an tlai hna lai lo" tiah ka van ti ta hna. An ningzah he an thinhun he tih bak an nung. Kei nih le ka zeihmanh a pawi fawn lo.


Upa cemnu cu a thin a hun tuk ah, ka sa ei awk tha sehlaw a ka ei dih lai ti tluk in a thin a hung...

"Heh kawng...tua..tua...tua" a ka ti i, a ka dawi i ka chuak. Fluda puar ko in ka din mi cu a man cai in an van liam.

Ataktak ahcun lunghring cu a hmuh hmanmh ka hmu bal lo. Cun Lawban ka timi zong cu, cuka lakphaktii dawr kam teah, Kachin pa nih taih inn tha ngai a sak i, cu inn cu Lawban inn asi timi khi Kachin ka hawi le nih, an ka chimh tawnmi ka theih chinmi khi ka hei hronak hna bia asi. Cuti ka van ti hna cun, an lau tuk ve. An ka zulh taktak ahcun, palik ah ka report te hna lai ti kha ka ruah chih caah asi. An ka zul ngam ti lo!

Cucun puai a dong rih lo.

April 1994 ah asi. Ye-cho Suimilam  tung kam dawr pakhat ah Mizoram zuar ding thir ka cawkmi a um. Zingka ah rak la te an ti caah zingka teah thir lak ding in ka va kal. Minung cu an tor. Bus hngakmi, thil zuarmi, eidin zuarmi, ke kalmi tiin kan i khak lulh ko.

Cu dawr hngak pa te zong cu, dawr ngeitu an rat rih lo caah dawr hmai todan ah a thu ko. Bus dirnak asi caah, nu 4 artlang in bus hngakmi ka hei hmuh hna. Cu minung 4 lak ah, kan hnu 1991 i a rak ka hlengmi nu kum 40 kuakap cu a dir ve ko. Ka van hmuh i a ka zoh i ka zoh ve. A mit a khui i a hawi le kha, "Khika lei khin bus hngak hna u sih" tiah ati i a hlatnak leipi ah van kal diam.

An kal hnu ah, dawr hngaktu pa te cu, "Kha hna kha na thei hna maw? Zeidah an rak tuah?" tiah ka hal.

A ka lehmi cu, "Mandalay tlang ah pathian kan bia lai tiah an i tim i bus an hngak. An dirnak a sau ngai cang" tiah a ti.

"Atu an i thialmi kha a ruang na thei maw?" tiah ka hal. "Ka thei lo" tiah a ka leh. Kan tuanbia ka rak tonmi vialte ka chimh i, "Aw asi tak maw? Kha hna kha hi ka hrawng ah ni chiar in ka hmuh ko hna" tiah a rak ka leh. Amah zong a khuaruah a har tuk ve.

Hi ka tonmi hi a dong rih lo. Lainu pakhat ka chimh i, cu nu nih cun "1997 lio ah Mandalay ah tangka thawng tam ngaite kha-paih-hnaih nih an hlennak kong a ka chimh." A ka timi cu, "Kan van ton taktak i kir awk a that ti lo hnu ah, ee..Vung Vung nih a kan chimhmi kong kha hi pei asi ko cang hi" tiah ka ti" a ti.

Cu a tonmi te cu ka dang ah, "Mandalay Ah Lainu Khapaih-hnaih Nih  An Hlennak" timi tlangpi in ka tial. Rak rel than te!!











Friday, November 14, 2014

Jesuh le Athimi Uico Ha

Hlanlio Middle East (Nichuah Laifang) ram pawl hi, vawleicung tuanbia, biaknak, politics le tuanbia aa thawknak an si. Adam le Eve zong cu Middle East hrawng ah sermi an rak si ko. Kan bible hrimhrim hi Middle East hrawnghrang hi hrampi bunh in tialmi an si.

Hi Middle East ah hin, cauk tial lo mi ka in chimmi tuanbia hi tampi a um. Cu tuanbia hna cu, Judah biaknak, Krihfa le Muslim hna ah an chim lengmang hna. A taktak asile silo cu theih khawh asi lo nain mi tampi nih chimmi le tahchunhnak ah lakmi tuanbia thatha an si. Cu tuanbia tampi lakah, a lar ngaimi le chim ngaimi cu “Jesuh le Uico Ho Varte” kong hi asi. Hihi Krihfa Baibal ummi silo in, Muslim cauk chung ah a ummi asi.
Atuanbia cu hitin asi.

Nikhat cu, Jesuh le azultu pawl khuapi hlunmi chung ah, an ke in an I chawk. Khua cu lam a bi te. Uico ruak umnak zawn an va phan. Uico cu a thihnak a sau ngai cang. A thut cang caah lam fate cu a thumi rim in a khat. Jesuh zultu hna nih an hnar an I phih. An puan kha an kut in an thlir hna. Cun an kepar tein uico ruak pawng ahcun an kal.”

Zultu pakhat nih, “Um..anam tuk.” Zeitluk in dah a rim a chiat” tiah a van ti. Adang pakhat nih, “A thumi ruak hmuh hrimhrim in ka chung a ka leh. Ka luak zong a chuak” tiah a van ti. Cuticun zultu pakhat hnu pakhat uico ruak cu an hrial I an lanhtak. Midang uico ruak umnak pawng ah minung an rak ra cio I, a rim a thut tukmi ruangah bia phunphun an rak chim cio.
Jesuh cu uico ruak pawng ah amah te lawng a dir. A khuk aa bil I uico cu duhnung ngai in a zoh. Caan saupi azoh hnu, adonghnak ah, “Pathian thangthat si ko seh, hi tluk in aa dawhmi haa a ngeimi saram pei a si hi” tiah a ti.

Hi tuanbia dawh ngaite hi ka in chimmi tuanbia a rak si. Ahnu ah, Muslim cauk chungah an rak khumh hna i cuka cauk ahcun hmuh khawh an si. Cu cauk hna cu, the Musibat-nama of Farid al-Din Attar cauk ah a si. Amah hi kum zabu 13nak biazai phuah thiammi le thlarau lei cak ngaimi asi. Cun the Khamsa of the 12th century sage Nezami of Ganja cauk ah hmuh khawh a si. Amah hi catial thiam minthang asi i, Layla and Majmm cauk tialtu a si.

Zeicadah hi Muslim mithianghlim (sage) nih hin Jesuh le uico thimi ruak kong hi atu le tu an chim hnga?

Hihi tha tein ruah ahcun, Muslim mithiang hna nih tahchunhnak bianabia ah, kan i zohchunh dingmi caah an chimmi asi. Hi bantuk bianabia hi Baibal le Quran ah tampi a um. Minung fim chimhnak le thlarau in thazaang laknak caah chimmi bianabia hna an si.

Muslim mithiang hna nih, hi tuanbia tawite an chim tik zong ah, minung kan sining biatak (truth) kha a kan chimh. Pumpak kan lungchung thinlung putning le thlarau umtuning a langhter.

Hi tuanbia nih a fiantermi cu, (1) Uico ruak nih a langhtermi cu nangmah le keimah hi kan si. (2) Jesuh zultu kha nangmah le keimah kan si; (3) Cu tluk a thuthengmi kan si bu ah “nangmah le keimah chung ah Jesuh bantuk nunnak dawh a um kho ko” timi kha a langhter.

Hi tuanbia te nih hin thil tampi kan nunnak ah a fianter khawh. Nang le kei cu uico ruak bantuk in kan chungah athumi kan ngeihnak a langhter. Cun midang an chiatnak, thatlonak le chamhbaunak lawngte zoh a duhmi kan sinak le an santlaihlonak vialte kha zeihmanh tuaktan pi lo le misual le santlailo hrial le lanhtak a duhmi kan sinak kan lungthin a langhter.

Cubantuk cun, uico ruak thu chung zong ah, a thiangmi le aa dawhmi “aha” te a um bantuk in, nang le kei chung zongah a thianghlimmi thlarau a um ve. Uico ruak thu cungah aha te a ceu bantuk in cu a thumi chung in thlarau meiceu kha a ceu ve. Cu thlarau meiceu nih cun Jesuh bantuk in a caan ah a kan ceuter khawh tinak a langhter. Cuticun zeibantuk dirhmun zong ah Pathian kha kan chung le midang chung ah a um kho ve timi theih khawh kha akan timhmi asi.  

Muslim mithianghlim nih hi tuanbia an chim tik ah, “Uico ruak va thianter ding le va muaitam ding kha a chim duhmi asi lo. Midang kha zeitindah kan pehtlaih hna le kan hmuhning hna asi le kan khuaruah ning tu kha thlenter a kan duhmi asi.

Hi tuanbia te nih hin, “Kan thinlung le kan ruahnak ah, Jesuh bantuk in umter a kan forh duhmi asi.” Thil kha a chiatnak lei in hmu lo in, a thatnak lei in hmuh thiam le thil a chiami lak ah a thami hmuh zia a thiammi le aa lawm khomi siter a kan duh. 

Reference
1.       www.huffington.com

2.       http://www.spiritualityandpractice.com/days/features.php?id=15928

Thursday, November 13, 2014

Josephus Chimmi Jesuh Kong

Baibal leng ah hin, Jesuh kong hi hmuh ding a tlawm ngai. Baibal asi tung lomi, baibal bantuk in Jesuh ngakchiat lio timi an tialmi cauk tibantuk le the Lost Years of Jesus Christ tibantuk cauk phunphaid ah ti lo cu, hlanlio catialtu hna nih Jesuh kong an tialmi a um tuk lo.

Tuanbia tialtu lakah minthang bik pakhat Josephus nih hin, Jesuh kong hi tawite a tial. Hi Josephus hi Judah tuanbia thiammi asi i, Rome tuanbia zong tampi a tialmi asi.

Amah hi Jesuh a thih khawh kum tlawmpal, AD 37 ah a chuak. amah cu tlangbawi Matthias asi. anu cu Hasmoneans timi Judah siangpahrang hrinsor chungkhar in a ra mi asi. ca a duh ngaingaimi asi caah, kum 14 asi hrawng in Judah nawlbia kong he pehtlai ion mi tampi nih ruahnak an rak hal cang. Cu sining tuak tikah, tuanbia a rak thiam taktak tinak asi.

Amah nih hin a hngalhmi le midang sin in a lakmi tuanbia tampi a tial i, cu tuanbia hna cu Judah ram uktu hna le Rome Siangpahrang kongkau te hna kan theih khawhnak cem an si.

Bible lengah Jesuh kong a langhnak tlawmte a ummi lak ah, Josephus chung i aa tialmi hi a sau pawl tak a si. Josephus tialmi cu atanglei bantuk in asi.

"Hi lio caan ah, Jesuh timi mifim pa (wise man) pakhat a rak um. A tuahsernak cu a tha. Amah cu mi nunzia tha asi tiah theihmi a si. Judah mi le ram kip mi kha amah zultu ah an rak cang. Pilate nih amah cu thih ding in vailamtah sualnak a phawt. Asinain amah a rak zultu pawl hna nih, amah zultu an sinak in an zamtak hlei lo. An mah (zultu) hna nih, vailam an tah hnu ni (3) hnu ah amah cu a nung than i kan sin ah a lang than tiah an chim. Prophets hna nih an rak chimmi thil khuaruahhar kong he pehtlai in  amah sining he aa tlak ngai caah, ama hi Mesiah asi kho men. cuticun amah min in Christians timi phun an chuak i, nihin ni tiang an um rih ko."

Josephus nih a tialmi zoh tikah, a tawi te nain man a ngei tuk. Zeicatiah mifim tampi nih Jesuh hi vawlei tuanbia ah aum taktak mi asi maw si lo hme? tiah el lengmangmi zong, Josephus cauk nih Jesuh cu vawleicung hrimhrim ah a tlawngmi pa asi nak kha a langhter.


Zohchunhmi Cauk

1. Paul L. mailer, Josephus: The Essential Works (Grand Rapids: Kregel Publication, 1994), p. 209

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....