Friday, December 5, 2014

Zeitindah Driver License Na Hmuh Khawh Lai?



Biahmaithi:    Hi ca hi Ohio, Kentucky le Indiana state pathum i motor mawng nih zulh ding phunglam an tuahmi chung in lakmi asi caah na umnak state caah ahman lomi an um kho men. Cun a tha bik le a tlamtling bik zong asi lai lo. Kan Lai miphun caah tlawmpalte tal thathnemnak a chuakpi kho  hnga maw timi ruahnak le tinhmi he tuahmi asi.  A tanglei i ( * ) a umnak pok hi a phi hmanmi asi lai. Cun, mirang e ca ka dih khawh hin lai ca in lehmi zawn ah zoh ding zong kan van tar chih. Mirang ca thiam deuh lo micaah fianternak deuhnak caah a si.

1. Person applying for a first Ohio motor vehicle driver license must be at least,
(a) 16 years
(b) 18 years
(c)* 15 years and 1/2
(d) 21 years

2. If you are 18 years of age your application must be co-signed by,
(a) A person who has a valid license and 21 years old
(b) Your friend
(c)* Your parent
(d) Anybody

3. Temporary Instruction Permit Card holder can practice driving on the street only when
he/she is accompanied by,
(a) Parent
(b)* A licensed driver 21 years old and older
(c) Friend
(d) Legal guardian

4. Who must buckled up when a temporary permit holder operates the vehicle,
(a) Only the driver
(b) Only the front seat
(c)* All passengers and everyone
(d) All under 18 years

5. If you fail the skills test four times you must wait the following months before retesting,
(a) 4 months
(b)* 6 months
(c) 7 months
(d) 3 months

6. Under Ohio law who cannot obtain a driver license or temporary permit,
(a) Suffering from physical, mental disability
(b) An alcoholic or addicted to drugs
(c) Unable to understand traffic signs and directions
(d)* All of the above

7. The driver should turn the signal on in advance of changing lane at least,
(a)* 100 feet
(b) 200 feet
(c) 300 feet
(d) 50 feet

8. In Ohio, it is legal to turn right after stopping at a red traffic light and only when,
(a) There is no sign posted forbidding right turn on red
(b) You have come to a complete stop
(c) You can clearly see that the turn can be complete safely
(d)* All of the above

9. If the driver is required to stop at traffic light or sign he/she must stop,
(a)* Behind the stop line
(b) On the crosswalk
(c) 20 feet behind the line
(d) All of the above

10. A flashing red traffic signal is considered as,
(a) A yield sign
(b)* A stop sign
(c) A yellow sign
(d) None of the above

11. Left turn can be made when the driver is,
(a) On the furthest left lane
(b) When the traffic light is green
(c) When all the oncoming traffic are clear
(d)* All of the above

12. When a police car,fire engine,ambulance is approaching with flashing light or sound the
driver must,
(a) Slow down
(b) Move to the right of the road
(c) Stop and wait untill the emergency vehicle has passed
(d)* All of the above

13. When the school bus is stopped on two lane road and is loading or unloading students,
(a) Drive on if you are from the opposite side
(b) Pass on slowly with caution
(c) Sound horn then drive on
(d)* You must stop until the bus start moving

14. If you are involved in an accident, you must,
(a) Leave the car as fast as you can
(b) Do not call the police
(c)* Exchange information with the other driver
(d) Do not get out of the car

15. What does the solid double yellow line means to the driver,
(a) Nothing
(b) The line is merging to another lane
(c) It is OK to pass
(d)* You should not pass unless you are turning left

16. If the school bus stopped on a street which has fewer than 4 lanes, all traffics approaching
the bus must stop the following distance from the bus,
(a)* 10 feet
(b) 20 feet
(c) 30 feet
(d) 15 feet

17. If the school bus stopped on the street which has more than 4 lanes,
(a) All traffic must stop
(b) Only the traffic opposite of the bus
(c)* Only the traffic proceeding in the same direction as the bus
(d) All traffic can drive on with caution

18. To maintain sufficient distance between your vehicle and the vehicle ahead of you,
you should count,
(a) 4 second
(b) 5 second
(c)* 3 second
(d) 10 second

19. Passing other vehicle is not permitted under the following circumstances,
(a) Within 100 feet of a bridge
(b) Within 100 feet of approaching an intersection
(c) Within 100 feet of a railroad crossing
(d)* All of the above

20.The speed limit in all alleys within a municipal corporation is,
(a) 10 mph
(b)* 15 mph
(c) 20 mph
(d) 35 mph

21. The speed limit for school zone is,
(a) 10 mph
(b) 15 mph
(c)* 20 mph
(d) 35 mph

22. When crossing a railroad the driver must,
(a) Slow down the speed
(b) Obey the warning signal
(c) Watch for additional train
(d)* All of the above

23. You should not park your vehicle within the following distance from fire hydrant,
(a)* 10 feet
(b) 15 feet
(c) 20 feet
(d) 25 feet

24. Who can park the vehicle at a designated location with handicapped symbol,
(a) No body
(b) Only officer
(c)* Only special license plate with disabilities
(d) Only home owner

25. Whenever a motor vehicle is operated on Ohio's roadways, the safety belt is required for,
(a) Only the driver
(b) All passengers
(c)* Driver and front seat occupant
(d) Everyone under 18 years of age

26. Ohio's legal drinking age for alcohol is,
(a) 18
(b)*21
(c) 20
(d) 25

27. If your Operating a Vehicle while Impaired (OVI ) test is above the legal limit, your
license can be suspended for,
(a) 30 days
(b) 60 days
(c)* 90 days to 3 years
(d) 6 months

28. Most of accidents occurred are because of,
(a) The road or pavement condition
(b) The manufacture of the car
(c) Ice and snow
(d)* Disobeying the rules of the road

29. Most of the motorcycle and car accident happened are because of,
(a) Car driver has right-of-way
(b) Motorcycle driver has right-of-way
(c)* Motorcycle is on the blind spot of the car
(d) Car driver ignored to sound the horn

30. The red arrow traffic signal means,
(a) Everyone must follow the arrow
(b) Driver on the right can go after he has made a complete stop
(c) Use as a yield sign
(d)* No-body is allowed to go to the direction pf the arrow

31. A flashing yellow traffic signal is used as,
(a) Stop sign
(b)* Yield sign
(c) You cannot make a U-Turn
(d) None of the above

32. If you are pulled over by an officer, you must,
(a) Come out of the car and talk to the officer
(b) You must explain what is happening
(c)* Put your two hands on the steering and wait for the officer
(d) Open the car door and flee away

33. When driving-by a truck or trailer, the driver must keep in mind that,
(a) Sound horn so that the truck driver may know you
(b) Can always drive by a truck
(c)* If you cannot see the truck driver he cannot see you either
(d) should turn the proper signals

34. If you refuse to take OVI test, your license can be suspended for,
(a) 3 months
(b) 6 months
(c) 30 days
(d)* 1 to 5 years

35. The penalty for using a falsified driver license or someone else license is,
(a) 30 days in jail
(b) 60 days jail
(c) $500 fine
(d)* One-year suspension of driving privileges

36. Loaning or knowingly permitting to use driver license under 21 year old can be sentenced,
(a) 3 months in jail
(b) 30 days in jail
(c) 1 month in jail and $500 fine
(d)* 6 months in jail and $1,000 fine

37. If you operate a vehicle while your license is under suspension, you are subject to a fine,
(a) $500
(b) $200
(c) $1,500
(d)* $1,000 and you can be sentenced an additional one-year driver license suspension

38. If you missed the exit on an interstate highway, what should you do?
(a) Stop and call 911
(b) Stop and back up
(c) Make a U-Turn
(d)* Drive to the next exit

39. What should you do when you feel sleepy while driving on a free-way of a long distance?
(a) Drink a lot of coffee
(b) Play music loudly
(c) Open the car door
(d)* Fine a safe area to pull over and rest

40. The speed limit on an urban interstate highway is,
(a) 65 mph
(b) 75 mph
(c)* 55 mph
(d) 70 mph

41. When entering a street from an alley or small road to a main-road the driver,
(a) Is not required to stop
(b) Can proceed, he has the right-of-way
(c)* Must stop and yield right-of-way
(d) All answers are correct

42. When an emergency vehicle is stationary and displaying its flashing lights, the driver must,
(a) Proceed with caution
(b) slow down
(c) If possible move into the next lane
(d)* All answers correct

43. When using a cell phone while operating a vehicle you should,
(a) put your cell phone on your lap and dial
(b) Concentrate on your conversation
(c) Use one hand to steer the vehicle
(d)* Place your call when the vehicle is stopped

44. As fog can greatly reduce visibility of other vehicles, pedestrians and traffic signals, you
should,
(a) use low headlight beams
(b) Do not use high headlight beams
(c) Reduce speed and drive cautiously
(d)* All answers are correct

45. According to Ohio roadway laws motorcycles and bicycles are,
(a) Allowed to weave between lanes of traffic to go ahead
(b)* Motorcycles and bicycles are entitled to be the same as vehicles
(c) Bicycle can only be ridden on the sidewalk
(d) None of the above

46. Traffics arrived at the same time on four-way lanes which has NO stop sign,
(a)* Driver on the right has the right-of-way
(b) Driver on center lane has the right-of-way
(c) Driver on left has the right-of-way
(d) Driver who arrived first has the right-of-way

47. Traffic on two or more lanes which has a stop sign,
(a) Driver on right has the right-of-way
(b) Driver on center lane has the right-of-way
(c) Driver on left has the right-of-way
(d)* Driver who arrived first has the right-of-way

48. A good defensive driver should always,
(a) Drive in familiar area
(b) Drive slowly at all times
(c)* Look out for the action of other drivers
(d) All of the above

49. When driving in snow you should,
(a) Use snow tires
(b) Drive slowly on the middle of the road
(c) Apply hard-brake to avoid collision
(d)* Watch for snow and ice, use your headlights and give yourself additional time to stop

50. The maximum speed limit in the residential area is,
(a) 20 mph
(b) 15 mph
(c)* 30 mph
(d) 35 mph

51. When you are approaching the intersection and the light turns yellow,
(a) You must stop no matter what
(b) You must speed up
(c) You must stop then process with caution
(d)* You must be through the intersection before the light is red

52. When a police officer command is different from the trafic signal,
(a) You must follow the traffic signal
(b) You do what you think is the best
(c) You must watch other drivers
(d)* You must obey the traffic officer's command

53. If you damaged another vehicle and the owner is not around, you must,
(a) Not tell anyone
(b) Hurry and leave the area
(c) Call a police
(d)* Leave your name and telephone number where the owner can see it

54. The maximum speed limit in a highway work zone is,
(a) 50 mph
(b) 65 mph
(c)* 45 mph
(d) 35 mph

55. White lane markings are used to indicate,
(a) Nothing for the driver
(b) Driver cannot pass
(c) Driver can only pass it when making left turn
 (d)* Separating multiple lanes of traffic going the same direction

56. If you move or have new address you must fill out an official address change form within,
(a)* 10 days
(b) 20 days
(c) 15 days
(d) 25 days

57. You cannot follow an emergency vehicle or ambulance within,
(a) 50 feet
(b) 100 feet
(c) 200 feet
(d)* 500 feet

58. When you see a death deer hit by a car,
(a) You can process it if nobody around you
(b) You should move away from the road
(c)* It is illegal to take a deer carcass without reporting it
(d) Call the police

59. What to do in case of a crash,
(a) Stop and warn an approaching trafics
(b) Help the injured but don't move them
(c) Notify local police
(d)* All of the above

60. Unless it is posted otherwise, the speed limit in residential area is:
(a) *25 mph
(b) 20 mph
(c) 35 mph
(d) 15 mph

61. A flashing red traffic signal at intersection has the same requirements as which of the following?
(a) A slow sign
(b) A yield sign
(c) *A stop sign
(d) An intersection sign

62. Child restraints are required for which of the following?
(a) *All children who are under the age of eight and are less than 4' 9"
(b) All children for whom the driver of the car is the parent or guardian
(c) All children who are seated in the front seat
(d) All children who are under the age of six when the air bags not available

63. Trucks have limitations in terms of maneuverability, stopping distance and blind spots. Generally the bigger the trucks are
(a) The bigger their blind spots
(b) The more room they need to maneuver 
(c) The longer it take them so stop
(d) *All of the above

64. 


Motor Mawng Nih Theih le Zulh Ding Phunglam

1. A voikhat nak Ohio motor mawngh khawhnak permit sok khawh nak dingah kum 15 le1/2
asi a hau.

2. Permit na sok tikah kum 18 tang na si ahcun nu le pa nih min thut piak na hau.

3. Permit lawng ai tlaihmi nihcun kum 21 cung license a ngeimi nih thut pi lawngah motor
mawngh khawh asi.

4. Permit lawng ai tlaihmi nih motor a mawngh tikah a chung ummi dihlak taisawm i sawmh
dih ding.

5. Road Test voi 4 na sungh ahcun test than nak dingah thla 6 na hngah a hau lai.

6. Ohio law nih taksa tamlonak, zuu nih suai cangmi le lam cung phunglam a thei lomi cu
permit / license pek lo ding ti si.

7. Lam nai thlen lai ah pe 100 ai duh in signal na piah lai.

8. Lam cungah orhlei kuaih lo ding tiah an tarmi a um lo ahcun, mei a sen lioah na dir ta hnuah
motor dang a tlian ko ahcun orhlei ah i kuaih khawh asi.

9. Stop sign umnak ah, lam cung mei a sen tikah dirnak a rinmi in a hnuah na dir lai.

10. Lam cung mei a senmi a thep thluahmah mi cu stop sign he ai khat mi asi.

11. Kehlei kuaih cu, kehlei cem lam cung i a ummi nih mei a hrin tikah a hung liomi motor a
kian ahcun i kuaih khawh asi.

12. Palik motor, ambulance tbk mei ceu buin / a awnh buin a hungmi a um tikah fum deuh in
na kal lai, asi khawh ahcun lam kam ah na pial lai i a lanh tiang na hngah lai.

13. Lam hnih lawng aummi lam cungah siahngakchia a tum kai liomi school bus a dir ahcun bus
hmailei in a hungmi he, bus hnulei in a hungmi he bus kal tiang nan dir lai.

14. Motor accident na ton sual tikah nangmah lei in min, phone number, auto insurance, plate,
 address le khat lei motor mawng pa ngeihmi nan i thleng lai.

15. Lam cungah aihre zawng in a thlurh in pahnih an rinmi khi kehlei ai kuai dingmi lawng nih
tan khawh asi.

16. Lam pa 4 nak tlawm asimi lam cungah school bus a dir ahcun lam dihlak cung i motor poh
bus in pe 10 hlat ah dir ding asi.

17. Lam pa 4 in a cunglei asi mi lam cung i school bus a dir ahcun bus hnulei in a hungmi motor
lawng dir ding asi.

18. Na motor le na hmai motor hlat naih tuahnak dingah second pa 3 na rel hnuah na zulh lai.

19. Na hmailei pe 100 chungah lam cung hlei, lam ai tonnak, tlanglawnglam tbk a um ahcun na
hmai i a kalmi motor na chawhkhanh ti lai lo.

20. Inn le inn karlak lam fa tete i speed limit cu 15mph asi.

21. Sianginn kiangkam i speed limit cu 20mph asi.

22. Tlanglawnglam na tan tik pohah fum deuh in na kal lai, signal mei na zulh lai, lam khat
lawng asi lo ahcun tlanglawng dang a um sual maw tiah na zoh lai i ralring tein na tan lai.

23. Fire lane / fire hydrant timi sign in na motor pe 10 a hlat nak ah na dirter lai.

24. Zeitik hmanh ah pumtlamtlinglo sign an tuahnak hmun ah a dam ko mi nih motor dirter a
ngah lo.

25. Lam cung i motor na mawngh tik poh ah motor mawngtu he a kam thumi he taisawm i
sawmh peng ding.

26. Ohio cozah nih kum 21 a tlingmi lawng nih zu din khawh asi an ti.

27. OVI ( Operating a Vehicle while Impaired ) test na sungh ahcun na license ni 90 in kum 3
tiang thah piak khawh asi.

28. Motor accident a chuahnak a tam bik cu lam cung i zulh ding phunglam zulh lo ruangah asi.

29. Motor le motorcycle an i teih tawn nak a ruang tam bik cu motorcycle nih motor mawng
pa i a hmuh khawh lonak a sir ( blind spot ) zawn i a um ruangah asi.

30. Lam cungah mei sen in fei a cuangmi cu fei nih a sawhnak leiah ahohmanh kal khawh asi lo
tinak asi.

31. Lam cungah mei aihre in a thep mi cu ralring tein kal ( yield sign ) tinak asi.

32. Palik nih pakhat khat ruangah an in tlaih tikah na kut pahnih in motor mawnghnak steering
cungah na chiah lai i palik pa hon na hngah lai.

33. Truck kam i motor na mawngh tikah truck sirlei thlalangawng i a mawngtu pa na hmuh
lo ahcun truck mawngtu pa zawng nih a ka hmu kho ve lo ti na theih peng lai.

34. OVI test tuah na duh lo i na el asi ahcun na license kum 1 - 5 tiang thah piak khawh asi.

35. Mi license / ID na hman ahcun motor mawngh khawh nak nawl kum 1 chung thah piak
na si lai.

36. Kum 21 tang asi mi na license na hlanh asi ahcun thla 6 thong le phaisa $1,000 dantat asi.

37. Na license an thah lio i motor na mawngh asi ahcun phaisa $1,000 na cawi pinah na license
kum 1 thah piak chap na si lai.

38. Highway cungah na pialnak ding lam (exit) na pial manh lo ahcun a hmai exit ah na pial lai.

39. Lam caan saupi motor na mawngh lio i lampi ah na mit a kuh sual ahcun lam kam dinhnak
a that nak ah na dir lai i nai din ta lai.

40. Khuapi chung highway cung speed limit cu 55mph asi.

41. Lam fate inn karlak lam in lam lianmi i na luh laiah na dir ta lai i na luh nak ding lam motor
a tlian na ngan ta lai.

42. Na hmaiah palik motor mei ceu buin lam kam ah a dirmi na hmuh asi ahcun fum deuh in na
kal lai asikhawh ahcun lam dangah nai thial lai i ralring tein na mawngh lai.

43. Motor chungah cell phone hman na duh ahcun na motor a dir lioah na call ta hmasa lai.

44. Chum / minmei tbk nih mi dang motor hmuhnak an donh asi ahcun na motor meiceu a
fami na van lai, mei lianmi na vang lai lo, fum deuh in na kal lai i ralring tein na mawngh lai.

45. Ohio law ah motor le motorcycle cu lam cungah ai tluk tein hmuh an si.

46. Stop sign a um lomi lam pa 4 cungah caan khat teah motor dang he nan phak ti ahcun orh
lei kam i ai kuai dingmi kha hawi hlan ah a kal ding asi.

47. Stop sign a ummi lam pa 3/4 cungah hawi he nan phak ti ahcun hawi hlan phanmi kha kal
hmasa ding asi.

48. Motor i khawnden lonak dingah a thabikmi cu na kiangkam motor tha tein zoh kha asi.

49. Snow cung i motor na mawngh tikah, na lam tha tein na zoh lai, na motor mit fami na van
lai, dir a hauh tik ah caan sau deuh na lak lai.

50. Khualak lam i speed limit cu 30mph asi.

51. Lam cung mei aihre in ai thlen ahcun, mei sen i ai thlen hlanah lanh khawh nai zuam lai.

52. Palik pa nih lam cung mei ning siloin lam an piah ahcun amah piah ning tein na zulh lai.

53. Mi motor kha amah um lo karah na khawn piak sual asi ahcun na min le na phone number
catlap tein na tial lai i a motor ah na tenh lai.

54. Highway cung i lam an remh nak hmun i speed limit cu 45mph asi.

55. Lam cung i si rang an thuhmi poh cu lam an thennak langhtertu an si.

56. Na umnak address nai thlen tik pohah ni 10 hlan ah address thlennak na tuah lai.

57. Ambulance, emergency motor tbk poh cu pe 500 nak naih in na zul lai lo.

58. Nawl ngeitu sinah thawng thanh hmasa loin motor teihmi saruak na char lai lo.

59. Motor nai taih sual ahcun na dir lai, a hung liomi motor ralrin na pek hna lai, ai khawngmi
an um ahcun na bawmh hna lai nain an umnak hmun in na thial hna lai lo, palik na auh lai.

60. Lamkam ah cu zat mawngh ding tiah an tial lo ahcun, minung umnak zatkuat ahcun meng 25 mph in motor mawngh khawh asi.



Note; Motor mawng caah a thabikmi cu hnawhhnam lo tein le ralring tein lam cung
ah zulh ding phunglam zulh in mawngh khawh khi asi ko.

Tuaktantu le Tialtu:         Ngun Lian
Edittu le chaptu      :          Hai Vung Lian







Thursday, December 4, 2014

Scotland Independence Hmuh Ding Atlak Maw?

A ra laimi ni (5) ah Scotland ram cu United Kingdom in independence ram si a duh le duh lo mipi nih vote an pek cang lai. Zalawnnak hmuh duhmi nih an tei hna ahcun, United Kingdom an phunghram ning tein independence an hmu lai i, a duhlomi nih an tei hna ahcun, United Kingdom ram ah a um ve rih ko lai. Hriamnam tlaih lo bak le thisen chuak lo bak in independence hmuh khawh dingmi uknak phung (political system) cu a tha kho taktak.

Asiahcun Scotland ram cu teh independence hmuh ding ah aa tlakmi ram asi maw? Lak phu asi maw? An minung, an khuapi, an thilchuak, lamsul, fimcawnnak le an leilung ti bantuk in zoh tuah u sihlaw, kan nih Kawlram chung ramkulh asimi hna, Shan, Kachin le Lai tibantuk hna hi zalawnnak hmuh kan ti tlak ve maw? Hmuh ah kan nung kho ve lai maw timi ruah chih zong ka duhmi asi.



        United Kingdom chung ummi Scotland (a ennak zawn khi asi)

Atuanbia Tawi

Scotland ram cu United Kingdom timi ram chung ummi division 4 lak ah division pakhat asi ve. Division 4 hna cu, England, Northern Ireland, Wales le Scotland hna an si. Great Britain an timi tikulhpi i a chaklei cheu 3 cheu 1 khi Scotland a si. Scotland hi fingtlang a tam; nelrawn a tlawm; khua a sik i vur a tamnak hmun asi. Fintlang an chen caah le kuar a tam. Tivakam ah hmunrawn bitete a um. Tlangsang karlak ah a ummi a dummi tibual dawh tampi an ngei i, vawleicung ah tibual dawh bik ah an chiah hna.

Scotland hi Lami he kan i lo. Zeicatiah "phun" (clan) hi an ngei ve. A tanh zong an rak tanh tuk ve. Nihinni ahcun cu phuntanhnak phun cu a zawr deuh ziahmah ve cang. Phun an tanh tuk ruangah vawleicung ah phun tanh ah minthang pakhat an rak si.

Tam deuh cu sehzung ah rian an tuan. Cucu an miphun tambik an i cawmnak asi ve. A cheu cu cinthlaknak le zuatkhalhnak ah an tuan. Cozah rian tuan zong an tam. Nihin ni ahcun tourism hi an tangka luhnak pakhat asi. Vawleicung ah cathiamnak a sannak bik ram pakhat ah an um.


                            Edinburgh University

Atanglei hna hi Scotland ram kong ah theih awk a herhmi biapi an si hna.

Area: 29,767 sq.mil

Asau le kauh: chaklei in thlanglei meng 274; nichuah in nitlak meng 154

Khualipi: Edinburgh

Aniamsan: Sannak bik Ben Nevis pe 4,406; niamnak bik rilikam cu rili he aa ruang. Fingtlang a tam.Rawn zong tam ngai a um. Fintlang dawh ah minthangmi ram a si.

Milu: 5,254,800 (2012)

Thilchuak: Cinthlaknak chuakmi cu-barley, changvut, satil, satilhnuk, tuu le meheh; Nga- nga sunglawi phunkip tampi a chuak; Eidin-tirawl, hang phunphun, electronic thilri, si-ai, seh phunphun, catlap, thilthan; Leitang thilchuak: meiti le lungmeihol

Miphun: Scottish tiah auh an si. Hi miphun hi kum 1000 khat leng khan, hi ram ah an rak pem. Cu miphun hna lak ahcun, Celts, Scandinavians le Ireland in a rami Celtics miphunteng (tribe) timi pawl an rak si. Cu hna vialte fonh in Scottish tiah auh an si. Hi miphun cio nih hin Scotland nunphung hi an mah le sining cio hawih in an khuhnenh cio.

Holh: Mirang holh le ca an hmang. Minung 80,000 tluk cu Gaelic holh timi hlanlio Celtic miphun holh an hmang rih. Hi miphun hi tlang sannak le Scotland nitlaklei ah an um.

Uknak: United Kingdom cozah uknak ah, house of commons timi ah member 659 chungah Scotland nih 72 an ngeih ve hna. Scotland ram ningpi hi area 32 ah an then i, cu chungah uktu an i thim cio. Unit (area) pakhat cio kha an timmi hna council nih an hruai hna.

Zohnuam: Rome chan lio i sakmi inn tam ngai aum. Castle timi ralkap sakhan lianlian an um i, cucu tourist tampi an lennak le tangka an hmuhnak a si.



                    Tourist tampi lenmi castle 



                           Edinburgh Khualipi


    Vanlawng lianpipi tum khawhnak Edinburgh airport

Scotland's Independence Referendum 2014

Scotland nih hin independence lak ding hi kum tampi le voi tampi an i zuam cang. Tu kum i an i zuammi hi a sang bik le ramkip nih cuanh bikmi asi. Tu kum mipi duhnak vote an lakmi nih hin, Britain le Scotland kum 307 chung ram pakhat i an ummi hi a donghter theu lai tiah mi tampi nih an rak ruah. September 18, 2014 ah mipi vote peknak cu an tuah. Vote an pekmi catlang cu pakhat te lawng asi.

"Should Scotland be an independence country?" timi te lawng asi.

Vote an rel dih tik ah, "No" timi nih 2,001,926 (55.3%) an hmuh i "Yes" timi nih 1,617,989 (44.7%) an hmuh. Scotland mipi 84.6% nih vote an pek. Independece kan duh lo timi hna nih an tei hna caah, Scotland cu atu cu England ah a um chung rih. Hihi a zungzal in a um lai tinak asi lo. Hmailei zongah hi vote peknak hi a chuak kho than lengmangmi asi.


                            Scotland Ram

Catialtu Hmuh Ning

Mirang kan timi hna British hi ram fate an si nain an rak fim tuk. Politics an fim khun. Cucaah tikulh ram fate asinain vawleicung ah ram tambik colony a ngeitu a si. An holh kha vawleicung common language ah a ser kho tu an si. An fim tuk caah an ukmi ram paoh ah hin, "divide and rule" timi policy te hi an hman peng ko. Cuticun an ukmi ram kha an then hna i thazaang der lak in an tuah hna i, cuticun zaang dam tein an uk peng hna.

A fim tuk caah hin ram fate asi nain Spain ram pawng i Gibraltar ram hna zong, Spain ram a rak si ko nain a mah nih an uk i an i lak. Hi ramte zong hi Spain ah maw um nan duh? United Kingdom ah dah timi kha November 7, 2002 ah Referendum an tuahter hna.

Spain ram ah komh a duhmi an sung i, atu tiang Mirang ukmi ram pakhat ah a cang. Tilawng le vanlawng ralkap tampi a chiah hna i, hi ruangah Mirang hi an cah tuknak pakhat zong asi. Hika zong ah Spain a duhmi nih an tei hna lo nak a ruang cu "divide an rule" kha a hman caah asi men lai tiah ruah a si.

Map: Gibraltar (territory of United Kingdom)
        Gibraltar (Ref. www.yahoo.com)

Gibraltar lawng silo in United Kingdom cun meng thawng tam ngai a hlami Falkland Tikulh zong United Kingdom le Argentina an i cuh. Argentina nih ka ram asi a ti. United Kingdom nih kan mahta asi tiah an ti ve. 1982 ah Argentina cozah nih Falkland Tikulh cu an rak kah i, ral zong sau ngaite an rak i tu.

March 10-11, 2013 ah Mirang nih Falkland Tikulh mipi hna cu Mirang kut ah um maw nan duh? Argentina ram kut ah tiah vote an pekter than hna. An halmi hna bia cu hitin asi:-

Do you wish the Falkland Islands to retain their current political status as an Overseas Territory or the United Kingdom? ..............Yes or No

Vote thlatu dihlak 91.94 % nih vote an thlak. Cu chung ah 99.98% nih United Kingdom (UK) ah um kan duh ko "Yes" an ti. Vote (3) lawng nih "No" an ti.

Cuticun Falkland Tikulh zong cu lam hlat tuk ah  aum nain an mah nih nihin ni tiang an uk peng rih ko.


            Argentina le Falkland Tikulh Map


Cucaah Scotland nih zalawnnak hmuh duh le duh lo an vote tikah, independence lak a duhlomi nih an tei tik hna ah, khuaruahhar tuk ding asi lo. Zeicatiah Scotland cu a naite. Mirang politics thiamthiam, mifim cathiam, mirum le hlasak thiam minthang tiang in an kal i, bia an chim khawh tuk tikah, an teinak hna asi ko. Abikin Mirang an politician pawl nih Gibraltar le Falkland Tikulh bantuk in naingaizi in "divide an rule" policy an hman caah asi hrimhrim lai tiah ka ruah. Cucaah Scotland zong independence a hmuh lonak asi.

A ngaingai tiah cun Scotland cu Mirang he an i lo lo. An nunphung, an sining le an tuanbia aa dang tuk. An ram zong fingtlang tam hmanh sehlaw, rili kaupi an ngei. An khua le an sipuazi a fekfuan cangmi an si. Ram pakhat nih a herhmi vialte-Lamsul, vanlawngtual, tilawng dinhnak, tlanglawng lam le motor lam- tling tein an ngei. Lam cawh hau a um ti lo ti tluk a si. Sianginn le sizung a tlamtling dih cang. University sianginn lianlian an ngei. An caah mah te uk a harnak ding a um tuk ti lo. Independence an lakka kum 2,3 cu an har pah lai nian, tih tuk ding a rak um lo. Cucaah SCOTLAND CU INDEPENDENCE hmu ding ah aa tlak bakmi a si. A sining a tling tuk.


                       Tourist tampi lennak Edinburgh  

Scotland hi an rum ngai caah, independence hmu sehlaw an mah te in i uk ahcun, an caah a tha deuh tuk ding asi. Nihin ni ahcun London kuttang peng ah an um. London lei in zeipaoh an tawlrel hna tikah an thancho hnga ding tluk in, an thangcho kho ding an si lo. An nunphung, holh, biahla, sipuazi, politics le tangka tibantuk zongah England nih a khuhnenh peng hna lai, chan tam a rauh tik ahcun Mirang ah an i chuah viar te ko lai ti khi ruah khawh a si.

Cun Scotland nih independence lak an duh lo mi hi, Kawlram tibantuk tlangcungmi kan caah tuanbia chia pakhat asi. Hihi Kawl cozah nih chirhchan ah aa hman lai i, tlangcungmi nih independence lak hi a tha lo timi aa tlaih lai timi phan a um. Kawlram hna cu independene lak nan duh maw ti um sehlaw, Kawlram kut cun a rannak in chuah ding in "Yes" ti ding asi ko!

Scotland zong hi an tuanbia le sining a loh dih hnu ahcun, an i ngaichih zong ah ngaihchih awk a um te lai lo. Hmailei ahcun ngaihchih caan a um te kho men ko!!!!




Chinchiah

1. Map hi bing.com map an si.
2. www.wikepedia.com










Tourism: A Thatnak le Tihnunnak

Tourism hi ramkip cozah nih tangka tambik an hmuhnak rian pakhat asi. Cucaah, ministry (vuanci zung) pakhat tangah an chiah tawn. Abikin rilikam le rilipi chung ummi tikulh ram fatete hna caah, tangkalut tambiknak an hmuhnak le mi tampi an pawcawmnak a si.

Ram thangcho chia timi USA, Japan, Singapore le Europe ram hna zong hi, vawleicungah tourist tambik an kalnak hmun an si i, London le New York tibantuk hna hi, vawleicung ah tourist tambik tlawnmi khua a si. Vawlei ramkip dirhmun zoh tikah, tourism hi cozah le private nih an tlaih hna i, agency tampi nih tangka tampi an hmuhnak asi.

Tourism hi pumpak le company thanchonak caah a lar chin lengmang i, a thangcho chin lengmangmi sipuazi rian pakhat asi. Asia ram zongah hi tourism hi akarh chin lengmang. Vawleicung ah khual nih tambik tlawnmi khua (10) an thim tik hna ah 7 hi Asia ah an um. Khua pakhat nih hin khualtlung hi million tampi kumkhat ah a cohlan khawhmi hna ruah tikah, khua pakhat cozah hi an thawng taktak timi hmuh khawh a si. 2014 chungah tambik nih tlawnmi khua 10 hna cu atanglei bantuk an si.

1. London               18.70  million
2. Bangkok             16.42  million
3. Paris                   15.57  million
4. Singapore           12.47  million
5. Dubai                  11.95  million
6. New York            11.81 million
7. Istanbul               11.60 million
8. Kuala Lumpur     10.84 million
9. Hong Kong           8.84  million
10. Seoul                  8.63  million

                
                                Tourist tambik tlawnmi London Khua

Tourism nih sipuazi a thatter lawng siloin lam pehtlaihnak, hotel, vanlawngtual, tilawng dihnak, fim cawnnak, biaknak, ngandamnak, politics le zatlangnun (social) ca tiang in thatnak tampi a chuahpi. Nihinni ahcun, "eco-tourism" timi "saram le thingkung ramkung zoh duh i khualtlawng" hi an tam ngaingai cang i, cu thil nih ram cheukhat cu tangka tampi a hmuhter hna. Africa i Kenya, Tanzania, Congo, Zaire tibantuk ram hna hi, "ecotourism" in tangka tam taktak an hmuh.

Kan Kawlram zong, Ne Win cozah chan ah, innka kharkhumh policy a hman caah, ramdang khualtlawng kan rak ngei tuk lo. Yangon le Mandalay tibantuk hmunpi ah khua can tete ah tourist tlawmte an ra i, cu lawng cu an rak si. Sau cam an duh zongah, visa tawi tuk lawng an rak pek hna caah sau an cam kho lo. Duhnak paoh zong an tlawng kho lo. Nitlaklei Monywa khua tiang, Manaday a thlanglei vialte, Nichuahlei ah Inlay Tibual tiang lawng an rak kal kho. Tlawn khawhnak area zong a rak bi tuk i, sau caam zong a rak phu lo.

                    Tourist tambik kalnak Pagan khuahlun
1988 ralkap cozah a kai hnu in ramdang tangka an herh pin ah, ramdang nih ralkap cozah an theihhngalh kha thiltha in an ruah caah, tourism hi duhsah tein an on. 1996 le bang cu "Kaba-hleh Khayi-the-mya hnit" (Visit Myanmar Year) tiah ramkip ah an aupi. Naingaizi a that lo caah an ruah ning tluk in ramdangmi an rak ra lo. Tourist ratnak ca ding ah visa zong sau deuh an rak pek hna. Kal khawhnak hmunhma nuam zong a thar an ser chap hna. Chawngtha Beach le adang beach tha le hotel thatha zong an sak hna.
Ram aa thlen caah le innka kau deuh in aa on caah, ramdangmi khualtlawng zong a rak lutmi an karh chin lengmang ve. Thiha Ko Ko nih, Mizzima News, Novembe 1, 2014 ah tourism in tangka an hmuhmi kong hitin an tial.
Kawlram tourist a rak tlawngmi hi a liamcia kum 10 chung zoh tikah a let nga in an karh. 2014 ahcun million $905 kan hmuh tiah Ministry of Hotels and Tourism nih an ti. 2004 ahcun $171 million lawng an hmuh. 2011 i Pre. Thein Sein nih innka kau deuh a awn hnu in, ramdang khualtlawng an karh i cu kum ah $300 million an rak hmuh. 
Khualtlawngmi hi 2004 ahcun 500,000 lawng an rak si. 2014 ahcun January in October tiang 2.4 million an si cang. Kum dih ahcun 3,000,000 an phan lai tiah an ruah. 2015 ahcun tourist 5,000,000 an ra lai tiah an ruahchung.
Khualtlang an karh bantuk in hotel zong a karh ve. 2004 ahcun hotel 787 a um i khan 28,000 a rak um. 2014 ahcun hotel 1,076 a um i khan 42,000 a um.


    Tourist caah sakmi Mandalay Hill Resort Hotel (Mandalay)

Hi bantuk in Kawlram cozah zong nih tourism hi a hlawk i ramdang tangka tampi hmuhnak asi kha atu an van fiang chin lengmang. Cucaah U Tin Shwe, Minister of Hotels and Tourism, nih October 1, 2014 ah Lower House ah 2016 cu "Visit Myanmar Year 2016" ah kan tuah than lai tiah a ti. Kawlram tourist tam deuhpi ratter an duh hna caah asi. Cu tik ahcun, tourist zong million 6 leng an ra te kho men. Vanlawngtual, hotel le lamsul zong tampi a thang te lai. Cu hlan ah tourist an kal tuk lonak ramkulh hna zong ah tourist kalnak onh te hna sehlaw theih lo asi. 
Ramdang khualtlawngmi an karh bantuk in, Kawlram tangkalut zong a karh ve. Thanchonak le thiltha tampi a um. Zeithil paoh hi thatnak le chiatnak an rah chih theu tawn i, tourism zong nih hin chiatnak le thatnak a ratpi chih ve. Cucaah Kawlram cozah le ramkulh cozah hna nih, a cuaithlai thiam ngaingai a herh. A thatnak a um bantuk in, khatleiah a chiatnak  le tihnunnak tampi a um ve caah, innka kau tuk onh tik ah hin ralrin a herhmi tampi aum.

Tourism nih hin thatnak zong tampi a chuahpi. Ramdang tangka tampi a lut. Ramchung ah rian zong a karh. Pumpak in cozha thanchonak tiang a chuahpi khawh.


                              Star Sedona Hotel (Yangon)
                   
Chiatnakcu mitha khualtlawngmi an um bantuk in, misual khualtlawngmi an um ve. Cu lak ah a chiakha bikmi cu, "nu le pa sualnak" lei i nuamh a cengmi pawl "sex tourist" pawl hi, a pawi cemmi asi. Tourism nih hin "sex tourism" hi aa ratpi chih. Hihi hrial khawh asi lo. Cu nih cun "nu le pa sualnak movie le porno movie" te hna zong in sipuazi kawlnak a ratp chih than. Cuticun nu tampi nunnak hi rawhralnak ah an phan hna. Nu zong tamtuk an tlau i an zuar hna. Cucaah tourism nih hin "minung sipuazi ca i zuarnak" (human trafficking) a chuahpi than. Hihi UNO hmanh nih zeitindah kan doh lai tiah an i buaipimi thil pakhat asi cang.

Kawlram ah tourism in tangka tampi a karh tikah lunglawmh awk asi nain, sex tourists nih Kawlram ah zawtnak le damlonak tampi a karhter khawh. Nungakchia fim cawng lio mi hna nunnak tampi a hrawh khawh. Mithahnak le lainawnnak zong akarh ter khawh. Cun ramchungah zatlang nun tampi a rawk kho. Ritnak sii tonghthamnak, zuu, night club le ramdangmi he i thitlaknak te hna a karh kho ve.

    Nuamhnak kawltu hna phanh duh bikmi Bangkok Khua (bing.com)

Kawlram he innpa ram asimi Thailand hi, tourist tampi an ratnak ram pakhat asi. 2013 ah London khua cu tourist tambik nih an tlawn tawnmi khua a sinak in Bangkok nih a voikhatnak bik a tei i, cu kum i Bangkok a rak tlawngmi ramdang khual cu 15.98 million an si. Bangkok khua lawng nih, tourism in tangka $14.4 billion an hmuh. Kawlram nih 2014 i a hmuhmi dihlak i alet 14 renglo Bangkok khua lawng nih a hmuh.

2014 ahcun Thailand ram i ramkongkau buainak ruang ah ramdang khualtlawng 11% tluk an zor i, an i tinhning tluk in an phan lo niain vawleicungah khual tambik nih tlawnmi khua a pahnihnak asi thiamthiam. 2014 a dih tikah khual 16.14 million an phan lai tiah an ruahdamh. Cutluk in Thailand hi tourist an tam. Cu hna lak ah mi tha tampi an um bantuk in, misual le nuamh cen ah khual tlawng zong million in an rak um ve.


        Bangkok khua i ngaknu no tete mileng a hngakmi (bing.com)

Thailand nih tourist khualtlawngmi hna sin in tangka tampi a hmuh i thatnak tampi a co bantuk in, an ram ah hlawhhlannak tampi a chuahter. A pawimi cu kum tling lo ngakchia hlawhhlannak a tammi le sal bantuk in nu tampi an hrenmi hna in tangka an hmuhmi hi a si. Kawlram in Kawl, Karen, Mon, Kaya le tlangcungmi nu tampi Thailand ah an i zuar. Hihi an mah duh ruang theng ah si lo in, chungkhar sifah ruang le ram sifah ruang ah a rak si. Pawcawmnak a har tikah, a fawinak in tangka tampi hmuhnak kha nu nih an kawl tik ah hlawhhlannak a chuak. 


       Cambodia ah nu tampi cu hitin bar ah mileng an bawmh

Kum tlinglo hlawhhlannak hi vawleicung ramkip ah abuai cang i, India, Thailand, Cambodia, Costa Rica, Columbia, Brazil, Dominican Republic, Mexico, Bangladesh le Philippines ram tibantuk hna ah a zual ngaingai. UNO le human rights group pawl zong nih an doh taktak nain an khap kho taktak lo. Hi thil vialte hi tourism nih a chuahpi chihmi chiatnak an si.

Kawlram zong ah cak ngai in tourism a karh tik ah, Thailand, Philippines le Cambodia bantuk in sex tourism a karh sual lai ti phan a um ngai. Cozah nih hi tluk an khap nain Yangon le Mandalay ahcun Thailand bantuk in bar, Karaoke, nigh club le massage parlor (hmehnak khan) tampi an um cang. Kawlram zong innpa ram asimi Thailand le Cambodia bantuk ah aa chuah sual te lai maw ti phan a um ngaingai.


             Taksa nuamhnak ruah ah khualtlawngmi (Bangkok)

Thailand cu nihin ni ah an i veng kho ti lo. Zatlang nun a rawh tukmi nih innchungkhar nunnak ah chiatnak a chuahpi taktak cang. Cu lawng silo in damh khawhlomi zawtnak phunphun zong Thailand ah a karh. Cucu hngar ding an si lo.  
Kawlram cozah zong Thailand tluk in aa samh lo hmanh ah, democracy in kan kal tik ahcun a tlawm le tam aa samh hrimhrim lai. Thailand bantuk in tayawin te in cozah nih hlawhhlannak (prostitution) nawl a pek hna lo zong ah, tourism ruangah a thli hlawhhlannak a karh hrimhrim lai. Chimhau lo asi. Nihin ni ah Mandalay le Rangoon tibantuk khuapi ah night club le nu aa zuarmi an tam tuk cang. Hmehnak (massage parlor) karaoke le hotel cheukhat riantuanmi cu, an i zuar colh ti a si. Asia ah Japan pa pawl hi, sex tourism tambik a tuahmi an si i, Kawlram zong an rak tlawng duh ngai i, buainak zong a um pah cang tiah Kawlram kong theimi hna nih an ti.


                Yangon zong ah hi bantuk Night Club a tampi cang
Nihin ni ah Thailand cu tourist tambik an kalnak ram a si. Hlawhhlang zong an tam cemnak ram asi ve. Mirang, Russia, Tuluk, Minak, Kawl le Asia tiang in miphun kip hlawhhlang an umnak ram asi. Ramdang in college siangngakchia tampi cu, sianginn khar karlak ah an tuition ca hmuhnak ding caah Thailand ah an rak i zuar an ti. Nichuahlei Europe ram ngaknu hi tam tuk tourist in Thailand an phan i, a tampi cu college siangngakchia an si ti a si.
Sex tourism pawl hi, business pungsan in ramkip ah an kal. Philippines zong ah Swedish mi, Australia mi, Ameican le ramdangmi an tlaihmi hna tampi an um cang. Cucu zohchunh ding pakhat lawng asi. Ramkip ah sex tourism business hi a karh cuahmah. kawlram zongah Yangon le Mandalay tibantuk khuapi ahcun a thli tein a kal cuahmahmi business an si ve ko cang ti asi.


                              Yangon khua

Minung nih tangka duh tuknak a karh tik ahcun, biaknak le Pathian tihzahnak timi a um ti lo. Nunphung upatnak le ningzahnak a um ti lo. Tangka nih zeipaoh a hruai uk dih. Philippines ram zong Krihfa ram asi ko nain, hlawhhlannak in a luat kho ti lo. Thailand cu Buddhist ram asi ko nain a zual cem asi. Kawlram zong a luat hlei lai lo. Europe ram zong an Krihfa sinak nih hlawhhlannak a tei kho ti lo. Thailand ram cozah zong nih an ram ah hlawhhlan donghter ding tiah a ti i USA zong nih a bawmh ngai ko nain an nunphung ah a tla cang i zeitihmanh in an ti kho ti lo. An freedom nih a hloh cang hna!
Tourism a sannak ahcun, minung taksa hi business caah hman asi. Tahchunhnak ah, American business pa pakhat Arthur Benjamin timi zong Philippines ram nitlaklei Subic Bay timi rilikam ah, Crow Bar timi a va ser. Cuka cu ramdang tourist upapa an ratnak hmun a si. An sifahnak kha caantha ah lak in, tleirawl nu tete (kum 18 kuakap le kum tling lo tete) hlawhhlanter hna. Zankhat ah Philippines tangka Pesos 1,500 ($35 tluk) in hlan khawh an si. Ramdang tourist upapa an ra i, ngaknu no tete cu an hlan hna. Cupa zong u ABC Dateline nih interview an tuah i, ahnu ah FBI nih an va tlaih
Tourist aa onnak ram, Japan, Philippines, Thailand, Netherlands, Costa Rica, India le nichuahlei Europe ram hna hi nulepa sualnak tuah ruah bak ah tourist kalmi an tam taktak. Sifahnak a zual tikah minung nih an taksa zuar kha pawi an ti ti lo. Cu thil nih zatlang nun a hrawh thluahmah i, chiatnak tampi a chuak.
                     Tourist tampi an rat te nak ding Hakha khualipi
Kawlram zong aa ong ve cang. Hi pin cu tourist an tam chin lengmang lai. A rauh hlan ah, tourist phak ballonak tlangcung ramkulh zong an phan lai. Lairam zong ah tourist an ra pah ziahmah ve cang lai. Victoria Tlang, Kennedy Tlang, Rih Tibual, Zinghmuh Tlang, Hakha, Falam le Tiddim timi tlawn hna zong tourist nih an rak zoh ve te lai.

Ramkulh dang bantuk in, zohnuam kan ngeih lo zongah, thil tampi ruangah ramdangmi an ra len ve te lai. Laitlang ah hotel thatha an um lai. Bus line thatha a um lai. Minung kan karh lai i nuamhnak hmunhma zong an karh lai. Tourism in tangka lut zong a karh lai. Lairam cozah le Laimi nih thatnak tampi kan hmuh te lai.

Asinain tourism nih a chuahpimi sex tourism zong a van ratpi chih ve lai i, Lainu hna caah rawhralnak tampi a chuak te kho men. Nihin ni hmanh ah, Kawlmi tam ngai Laitlang ah lamcawh ah an kai i, Lainu tam ngai an thit cang hna. Hmailei ahcun Hakha khua te hna ah night club phun zong um te sehlaw theih lo asi. Tourism a karh tik ahcun, ramdang pa an ra lai i phaisa in rian an tuan lai. Ramdang pa he aa thila zong kan tam te lai i, zatlang nun a rawknak tampi a um te lai. Cucu Laimi nih ahlan tein ruahchung aherh. 
Lairam cozah zong nih tourism in tangka hmuh kan herh. Asinain zeitindah kan i runvel lai timi cu ruah le timhlamhnak ngeih chung a herh. Rihma ngei tein tourism tuah ding a biapi. Cu silo in tangka hmuhnak le tangka luhnak lawng biapi ah kan chiah i, kan Krihfa sinak, Lairam zatlang nun le nunphung kha kan zoh chih peng lo asi ahcun, tourism nih Lairam caah harnak tampi a chuahpi khawh ve. 

Zohchunhmi Ca Hna
1. ABC Night Line News. http://abcnews.go.com/International/americans-targeted-allegedly-running-underage-prostitution-philippines/story?id=18582802
2. Mizzima News, December 1, 2014  http://www.mizzima.com/business/economy/item/15387-myanmar-tourism-to-earn-us-900-million-in-2014

3. "Visit Myanmar Year 2016." http://www.irrawaddy.org/business/govt-plans-visit-myanmar-year-2016-minister-says.html

4. "The world most visited cities might surprise you." https://www.yahoo.com/travel/the-most-visited-cities-in-the-world-might-surprise-you-91954242582.html





Tuesday, December 2, 2014

Khuahhmung Thei le Ngandamnak

Lairam ah amah kokek tein a keu i, a thaw ngaimi le a tam ngaimi thei pakhat cu "khuahmung" hi asi. Khuahmug ti tikah, hling a ngeimi phun khi chim duhmi asi. Khuahhmung hi phun tampi a um i, Lairam ah kan ei bikmi cu phun (2) lawng asi. (a) Khuahmungnu timi a thei a engmi (b) Khuahhmungpa timi thei nak; (c) Vaikhuahmung (pusa-pin); (d) Chiachuhling hna an si. Chiachuhling cu kan ei tuk lem lo.

Laimi cu hlathlainak tuah kan hman lo cah, hi thei pawl hi zei bantuk caah dah an that i, zeitluk thei sunglawi dah an si timi hi Laimi nih cun kan rak ruahphakmi asi lo. Awr duh bia le ei duh ruang lawng ah kan eimi hna an si.

America ram cu ramkip in thei a ra i, thei phun a tling tuk. Khuahmung phun thei hi, tam ngai a um. Khuahmung phun paoh cu, Mirang nih "berry" an ti. Cu berry phung ahcun abiapi bik in hi thei hna hi an i tel;-(a) strawberry; (b) blueberry; (c) mulberry; (d) raspberry; (e) Serviceberry; (f) blackberry ti in phun tam tuk a um i, hi ka tialmi hna hi hi a lar bik an si. A thei in an zuar hna. A car in siseh, ahang in siseh, a dip in siseh tampi an zuar hna. Sipuazi caah an cin hna caah, rumnak ah i chuahnak thei an si.

Lairam zong ah a cheukhat cu a tha tuk ding an si caah, Laimi mifim mi hna nih Lairam ah a um lomi berry hi cin le Lairam ah a umciami ramdang i khuahmung pawl hi sipuazi caah cin le zuar khawh ding hi zuam a herh ve cang. America zong nih sipuazi caah an tuahmi cu kan nih Laimi zong nih tuah khawh ve ding kha zuam ding asi. Sipuazi ca lawng silo in minung ngandamnak le vitamin ca hrimrhim ah cin le ei ding an si ve cang.



                  Khuahhmung aphunphun ansi

Lairam ah khuahhmung pawl hi sipuazi in kan hmang kho rih hna lo. America le ramdang ahcun hi vialte hi sipuazi ca in an cinmi hna ansi. Khuahhmungnu, khuahmungpa hna he aa lomi thei hi an um ve i, an man a fah tuk caah kan ei kho hna lo. Blackberry hi chiachuhling he aa lo cem.

blackberry bush
                Blackberry (Ref; Arbor Day Foundation)



                Strawberry thei

Strawberry hi thei lakah a lar bik pawl a si. A man zong a fak ngai. A tlai le zohkhenh a har ngaimi thei a si caah a man a fahnak zong asi.


               Mulberry thei

USA hi vaikhuahhmung (mulberry) zong a tlai duh taktak. Ahang in an zuar. Sipuazi cah an cinmi asi.


                Raspberry


                                     Blueberry

Blueberry hi  a man a fah tuk caah kan ei kho setsai lo. Hi thei hi Lairam ah a tha kho ngai dingmi thei pakhat a si.

Khuahmung Thei le Ngandamnak

Khuahmung thei (barries) hi phun tampi a um. An dawng tein "phytonutrients le ellagic acid" timi dat an i tel dih. Cu dat hna cu, "hma bomi" a thang lo in a khamtu a si. An hlathlai deuh lengmang tikah, Khuahhmung thei hna hi, zawtnak le cancer a doh khotu thei a si timi kha tam deuhdeuh an hmuh chin lengmang. Lung zawtnak (heart disease), lungloh (memory loss) le cancer hna hi a kham hna ti a si.

Khuahhmung thei nih, taksa chung ah "enzymes dat" a karhter. Cu enzymes dat cu, minung taksa i cancer a chuahter khotu thilri (substances) kha a hrawh hna i, cancer hma bo kha a zawrter khawh. Khuahhmung thei lak zong ah hin, strawberries le black berries hna hi rilpi cancer doh ah a cak cemmi an si.

Khuahmung thei phunphun (raspberries, blackberries, blueberries le cranberries) hna nih an zapi tein cancer a doh khotu dat "antioxidant dat" tampi an ngeih cio i, cucu taksa chung i cancer ruangah a phingmi a zawrtertu dat a si.

Khuahhmung thei einak nih,  cuap caner (lung cancer), pawpi cancer, ka cancer, hrawmhrok cancer phunphai ngeih dingmi kha, ngeihnak ding a lam a tlawmter deuh ti a si. Hihi World Cancer Research Fund le the American Institute for Cancer Research nih hniksaknak tam tuk an tuah hnu ah, an theihmi a si.

A thawt le a thaw fawn. Cancer doh khotu dat tampi a ngeimi asi caah rawl na ei tik paoh ah hi thei ei va zuam. Asiloah a hang din va zuam.

Zohchunhmi Ca
1. Hmanthlak pawl hi, www.bing.com in lakmi an si.
2.

Monday, December 1, 2014

Paleng le Ngandamnak

Paleng hi phun tampi a um. Lairam hmanh ah khin, paleng phun a tam tuk. Paleng, pafang, patlung tiin kan then hna nain, paleng phun viar an si. Paleng timi ah, uipathin, palengrang, pachia, pasi, sawngpahna tiin rel khawh lo ding ngacha in paleng phun hi a tam. 

Miphun dang nih cun paleng kip hi an ei ko hna nain, Laimi nih cun kan tih caah tlawmte lawng kan ei ngam hna. Lairam paleng tampi cu ei awk tha mi an si ko lai. Kan ngamh lo caah asi tiah ka ruah. Kan ram ah sii lei thiammi hna, thingram kong theimi le mifim deuhmi hna nih tha tein hlathlai i, kan ram paleng phun a thatnak theih le tam deuh kan ei dingmi hi a herh ngaingai.

Paleng hi khuaruahhar thil pakhat a rak si. Zeicatiah paleng phun a tam deuh ah hin, cancer doh khotu dat "antioxidant dat" tampi a um tiah hlathlaitu (researcher) hna nih an ti.

Paleng phun tampi lak ah, atanglei paleng phun (6) hi cancer a doh kho bikmi paleng an si tiah an zumh. Hi paleng pawl hi Tuluk miphun zawt thlawpnak le Japan tibantuk Asia ram tampi ah zawt thlawpnak ah an rak hman tawnmi an an si. Nihin ni ah paleng aphunphun hi, sii le eidin cah an cin hna i, rumnak tling taktak cimmi thilri pakhat asi.

                 
1. Ganoderma Reishi Papeng 
Zungzal nunnak paleng tiah min an sak. Minung nunnak a sautertu asi tiah an zumh. Pangpar bantuk in aa dawhmi paleng a si. Tuluk miphun nih hlanlio le atu chan cancer thlawpnak ah an hman. Thawnnak, damnak le nun saunak asi tiah an zumh. Antioxidant a tamter khotu eidin asi caah, zawtnak dohtu (immune system) cahtertu asi an ti. Chemotherapy in cancer an thlawp tik hna ah, sii nih taksa a rawk dingmi a zawrter. Luak luak le kal rawknak te hna a zawrter deuh.


   Ganoderma Reishi paleng

2. Shitake (Lentinula edodes)
Mirang nih, Black Forest Tree Mushroom an ti. Vawleicung minthang bik mi paleng asi. Tukuk nih Xiang Gu (Rimhmui paleng) an ti. A rim a hmui i a thaw. Asian miphun rawl tampi ah aa tel. A thawmi le ngandamnak paleng tiah an ti. Shitake i a ummi dat "glucan" timi AHCC (Active Hexose Correlated) timi dat cu Japan ram i cancer phunkhat thlawpnak ah an hman taktakmi sii a si. Zawtnak dohtu (immune system) thisen cahtertu ah an hman. Shitake chung ummi dat "lentinan" cu cancer a phingmi dohnak le thisen chung i cancer dohnak caah an hman. Lentinan dat hi, cancer ruang in a zawmi tam deuh a damter khotu sii a si; minung nunnak a nuamhter deuh i cancer zawtnak thing chuah thannak caah khamtu asi tiah an zumh.


                       Shiitate paleng 

3. Koriolus Versicolor (Trametes versicolor)

Mirang nih Turkey Tail Mushroom tiah an ti. Vawleicungah hlathlaitu hna nih tambik a kong an hlathlaimi paleng asi. Cancer bomi a zawrtertu le zawtnak dohtu thisen a thawntertu (immune stimulating) thil pakhat asi an ti. Tuluk ram zawt thlawpnak ah tampi an hman. Chemotherapy in cancer thlawp tikah sii kha a cahter deuh i, mei in cancer em tik ah mei emnak nih taksa caah chuahtermi chiatnak a zawrter deuh ti asi.


         Koriolus Versicolor paleng


4. Cordyceps sinensis
Cordyceps paleng nih hin, cancer a dohtu thil hna,T-cells timi le kikek tein zawtnak a dohtu cells (Natural Killer Cells) kha a karhter. Cuticun thi-rang kha a kaiter i, taksa ah zawtnak rungrul luh lo ding in a kham. Cancer bo zong a zawrter khawh. Cun chemotherapy in an i thlawp tikah sii ruang ah minung taksa a rawk dingmi zong tampi a zorter. Tuluk cancer dohnak sii lak ah cancer ngawrmi hna thlawpnak ah an hman.


     Cordyceps sinensis paleng

5. Maitake Grifola frondosa
Mirang nih cloud mushroom an ti. Japan le Tuluk miphun hna nih zawtnak dohtu thisen (immune system) cahternak caah an hmanmi paleng asi. Japan ram ah an ei cemmi paleng asi. Zawtnak rungrul a tei khomi paleng asi. Caan saupi a dam kho ti lo mi hna, an zawtnak thisen a cah thannak hnga caah an thlawpnak hna sii asi. COX-2 timi cancer a chuahter khotu enzymes dat le taksa ningcang lo in umtertu hi zong hi, a kham khawh tiah an ruah. Cancer a lawn mi zong a khamtu asi tiah an ruah.


                       Maitake Paleng phunkhat

6. Chaga Inonotus obliguus 
Black tree fungus tiah Mirang nih an ti. Hi papeng hi Russia le Nichuahlei Europe ram pawl nih cancer thlawpnak ah an hmanmi paleng asi. Hlathlaitu pawl nih hi paleng ah hin cancer damnak a chuahter khotu dat tampi a um tiah an ti. Tuaktantu nih an hmuhmi cu, chaga ah hin "betulin" (betulinic acid chuahtertu) an hmuh. Betulin nih cun, cancer a chuahtertu topoisomerase emzymes dat hi a kham khawh ti a si. Tuaktantu hna nih an hmuhmi cu, Betulinic acid nih hin, cancer aphunphun, vun, nau-inn, lu, hngawng cancer hna a chuahlonakding in a kham.

    
          Chaga paleng


Zawtnak Dangdang Damnak

Shitake le Maitake paleng ah hin, Vitamin C, B le calcium le adang dat tampi an um. Paleng lakah "shiitake mushrooms" hi,  immune system a thawntertu asi caah, cancer aa ser cang i a thang cuahmahmi cancer dohtu caah le AIDS dohnak caah an hman bikmi minthang mi asi.

Cupinah, hi acunglei paleng phun (2) hna hi minung taksa chung i thau dat (cholesterol) a tumter khotu an si caah, lung zawtnak a khamtu an si. Hi paleng nih hin, "interferon" timi "proteins tampi" a chuahter i, cu nih cun taksa chung ummi zawtnak rungrul (infections) pawl an karh lo nak ding in a kham. Cun aa cawhmi dat (compound) dang tampi aa tel caah minung ngandamnak caah a thahnem taktakmi an si. "Eritadenine" timi dat zong a um i, minung thisen chungah thau dat tamtuk a luh lonak ding caah, thau kalnak lam a phih i, cholesterol a zawrter rih.

Penicillin Sernak
Penicillin a rak um hlan ah hin, minung hi zawtnak in tam tuk an rak thi. Thil fatete kha thil nganpipi ah an i chuah. Taksa chung ummi rungrul kha thahnak a rak um lo caah, minung thih caan pha lo in a thimi an rak tam tuk.

1928 ah Sir Alexander Fleming nih ruahlo piin paleng phunkhat (mold) timi abuarmi in penicillin a hmuh. Nikhat cu datkhuaikhan i an thilri chiahnak kheng ah, a keumi paleng fatete a hmuh hna. Cu kheng cungah cun rungrul (bacteria) tete an um. Cu bacteria cu a keumi paleng (mold) a buarmi tete nih an thihter hna kha a hmuh. Cuticun cu paleng te cun bacteria thahnak sii ah minthang bik le a tha bik "penicillin" a chuahnak cu a si.


         Alexander Fleming sisernak khan i a thut lio (Ref. bing.com)

Asinain, Fleming nih hin paleng in sii chuahnak taktak hi, hmantlak in a rak chuah kho lo. 1930 kum hnu in Mirang hlathlaitu Howard Florey le Ernst Chain nih paleng in penicillin si tlawmte chuah khawhnak ding hi an rak serchuah khawh. 1941 ah a thisen ah zawtnak hrik a lutmi Mirang ram palik bawi pakhat hi penicillin in an rak thlawp hmasat. Cucu minung hawihlan bik pawl i an rak thlawp hi asi.

Fimnak a sang chin lengmang i, sii an serning zong a sang chin lengmang. Nihin ni ahcun eimi, chunhmi le thihmi penicillin ti in a phunphun in a chuak cang. Zawtnak a phunphun te thlawpnak penicillin zong nihin ni ahcun tampi an chuak cang hna. Cuticun minung nunnak tampi khamh an rak si. Cu khamhnak cu paleng in aa thawkmi sii ruang ah a si.  

Paleng hi a car in siseh, ahring in siseh na ei khawh. Ahram in a par tiang ei ding asi. Paleng in sermi sii zong ei ding aum. Paleng cu hmunhma na ngeih ahcun nangmah te zong in na cin khawh.


Zohchuhmi Ca

1. http://osteoarthritis.about.com/od/osteoarthritismedications/a/cyclooxygenase.htm
2. "Penicillin," World Book 2000.
3. www.bing.com
4. Six Cancer Fighting Medicinal Mushrooms by Dr. Nalini Chilkov http://www.huffingtonpost.com/nalini-chilkov/cancer-foods_b_1192207.html

Cancer A Tei Kho Bikmi Eidin Phun (10)

                                    Green Tea

2. Omega-3 Fatty Acids

Ngasa hi zarh chiar tein ei ding asi. A ruang na thei maw? Ngasa ah ah hin minung caah a tha taktakmi dat Omega-3 Fatty acids timi a um (Omega-3 sii cu, "flax-seed thauhang, hemp theimu thauhang le nga thauhang in an sermi a si). Omega-3 nih hin, cancer phun a phingmi a zawrter pinah, minung taksa chungah cancer cell um kho lo ding in a tuah. Vitamin D zong hi cancer a tei kho bikmi vitamin phunkhat ah an chiah. Vitamin D le Nga thauhang (fish oil) hi vitamin ah an serchih tawn hna i, dinti khawh an si.

Nga thauhang (fish oil) ah an hmuhmi DHA (docosahexanoic acid) hi Omega-3 Fatty acids bantuk asi i, cu nih cun cancer hmaphingmi a zawrter pinah, chemotherapy sii in cancer an thlawp tikah, sii kha a cahter deuh. Chemotherapy nih taksa caah chiatnak a chuahtermi a tlawmter deuh fawn.

DHA hi thluak zongah tampi an hmuh. Thluaklei hi punghman tein a um khawhnak ca ding ah, DHA hi a biapi taktak. DHA nih hin, "thirang cell (white blood cell) tamtuk aa bumi a zawrter. Cun minung "thluak buainak (oxidative stress) le phinso (inflammation) phunkip" hna hi cancer tumor a chuahter khotu an si ve tiah an ruah i, cu thil vialte cu DHA nih a tei khawh.

Photo credit: bigstock
                  Omega-3 Fatty Acid a chuahtertu eidin pawl


          Flax ramkung                                                                       Flax seed oil vitamin sii                                



      
                  Hemp ramkung pawl                                                Hemp seed oil vitamin
(Acunglei Omega-3 Fatty Acid pawl hi, nga thau, fax ramci le hemp ramci in an sermi hna an si).

3. Mitsur Thei (Grape)
A thawt le a thaw tuk tungmi thil cancer dohtu thil asi timi cu, "mitsur thei" asi. Mitsur thei chung ummi resveratrol timi antioxidant dat cu a cak taktakmi dat a si. Cu dat cu mu a ngeimi mitsur thei a tam khun caah, mitsur thei na ei tikah a mu a umlomi nakin a mu a ummi tam deuh ei i zuam. Cucu taksa damnak caah a tha deuh. Cun mitsur thei mu cu, minung taksa caah a tha taktakmi asi.

Resveatrol timi cu "phenolic dat fonh (compound) a si. Cu dat nih cun, a senmi mitsur thei ah "antioxidant dat" achuahter. Cucaah Resveratrol cu, antioxidant dat a ummi, phinso zawrter khotu le cancer doh khotu dat asi. Cu antioxidant dat nih, minung taksa chung in cell a thihter khotu "oxidant" nih, a thahmi cell kha a tlawmter khawh. Cun cell kha thi lo in a nunter than khawh.

Resveratrol a biapitnak bik pakhat cu, CoX-2 (cyclooxygenase-2) timi "phinsonak le fahnak a chuahpitu" thil, "enzyme" kha thang lo ding in a kham. CoX-2 cu cancer he aa pehtlaimi asi.  CoX-2 hi, taksa le chungril chung ah ningcang lo in thil a thantertu a si. Mitsur thei chung ah an hmuhmi Resveratrol hi an hniksak tikah, cancer le cancer a si hnga dingmi abomi phunphai a zawrter khawh tiah an ti. .

Si-sertu hna nih mitsur thei chungah a ummi thil chung in, CoX-2 doh khotu "Cox-2 Inhitbitor" timi phinso zawrter khotu sii ser an i zuam lio asi. Nifantin tein mitsur thei na ei asiloah mitsur theihang na din ahcun, cancer na kham lawng silo in na taksa ah cancer na doh asi. Cucaah ni fatin tein amu a ummi mitsurthei ei i zuam.
Bunch Of Fresh Red Grapes Isolated On White
        Cancer doh khotu le kham khotu mitsur thei

4. Ahringsomi Anhringso (Cruciferous Vegetables)

Laimi nih kan ei ngaimi, antam, zil, mai, hmaihrem le bonbawk te hna zongah cancer dohkhotu dat a tlawm le tam in an um ve men lai. Theih cangmi ahcun, "anthur le khuhlu thei" ah hin cancer doh khotu dat "antioxidant" a um ti a si (Ka blog ah anthur le khuhlu thei kong ka tialmi rel)

Scientist pawl nih an hniksak i an fianter cangmi ahcun, hi a tanglei anhringso phun ah hin cancer doh khotu dat tambik an hmuh hna. Cu hna cu, "radishes, broccoli, rutabagas, cauliflower, turnips, cabbage, bok choy, Brussel sprouts, collard greens, kale, watercress le adangdang tampi an i tel. Hi anhringso hi zoh ah a ahringmi phun deuh lawngte an si (Laica in leh a har caah Mirang in ka tial).

Hi anhringso hna ah hin, dat dangdang aa tel pinah "sulforaohane" dat tampi aa tel. Cu dat cu, "thi cancer (leukemia), hnuk cancer, prostate caner (pa chiatha hram cancer), thluak cancer le tawl cancer hna a dohtu bik asi. Cu pinah cancer bo (cancer tumor) zong a doh fawn. Cucaah hi bantuk tirawl a hringmi tampi in ei hi a thami le a herhmi a si. Zeicatiah ah hi eidin chung ummi dat nih, taksa chung phingmi zong a doh khawh. Hi tirawl tam deuh ei paoh le taksa chung phingmi tam tuk a rak zawr ve.

Hrin duk in a hringmi hi anhringso pawl hi, Indole-3-Carbinol tampi a chuahtertu an si. Hi Indole-3-Carbinol nih hin, taksa i aa rawkmi DNA a remh i, cancer a thang dingmi thang kho lo in a kham khawh.

Ohio State University (OSU) i researcher pawl hna nih hniksaknak (test) an tuahmi ah, lubuksen (cabbage) i a rawng adangmi rawng (color) khi, "anthocyaninis" timi dat nih a rawng a chuahtermi a si an ti. Anungmi zu taksa chung le vitro (peeng chung i cell an chiahmi) ah an hniksak tikah, hi lubuksen nih hin, colon cancer (rilpi cancer) hi 50-100% cu thang lo in a tuah khawh timi an hmuh. Cucaah cancer phunphun damnak caah, hi hringduk anhringso hi tampi ei a herh.


  
    cancer a doh khomi eidin                                                                             cancer a doh khomi eidin

5. Daidim (Garlic)
The National Cancer Institute nih daidim nih, cancer cheukhat a chuak hnga dingmi chuak lo in a tuah khawh tiah an ti. Abikin chungril he aa pehtlaimi cancer phun hi a kham khawh ti a si. Daidim ah hin, "allicin dat" aa tel. Cu dat cu a tlau sualnak hnga lo ding caah, daidim hi ahring ei a tha bik. Asiloah cik i minute 20 chungah chumh asilole meh kionak caah hman colh ding asi. Culoahcun cu dat cu a vaivuan kho.

Daidim nih taksa chung ah a phingmi a zawter khawh i, cancer a doh khawh. Daidim na ei tikah "A nam tuk" timi, a rimte khi minung taksa ah cancer aa sem lo nak ding caah, a dohtu dat te cu a si. Cun cancer cell an thih cuahmah lio ah DNA aa rawhnak hnga lo ding in a remhtu zong asi fawn.

Pawpi cancer le pawpi hmatnak (stomach ulcer) a chuahtertu rungrul tiah an timi "H pylori" (h-pylori infection) timi te hna zong daidim nih a thah khawh. Rilpi cancer ngeih ding zong a zorter khawh. Cucaah rawl na chumh tikah daidim telh le ei chih peng i zuam. Cancer in an luatter khawh.



                                   Daidim bo


6. Folate 
"Folate dat" aa telmi eidin pawl cu, "avocados, apricots, mai, hnah hringmi anhringso le ar-thin an si.
Folate dat hi a lem an ser i, cucu "folic acid" ti a si. Folic acid cu nau pawimi nu hna nih ei pengmi ah aa tel peng. Thil tuaktantu hna nih an hmuhmi cu, hi folate dat nih rilpi cancer ngeihnak ding hi a tlawmter deuh khawh an ti. Minung DNA a chuah than khawh lengmang nak ding caah, "folate asiloah folic acid" hi a herh taktakmi dat an si.

Cucaah Vitamin B9 asiloah folic acid hi minung eidin ah an cawh tawn. Cu cawhmi sii cu kokek folate nakin a man a fak deuh i, a tlau zong a fawi deuh. Kokek folate pawl hi a tha bik khun. Zeicatiah alem ser chawm mi cu, taksa chung a luh tikah phun dang ngai ah a can khawh caah asi.

Mi pakhatkhat nih folate nih cancer a chuahter tiah an ti asi ahcun, cu an chim duhmi folate cu kokek folate silo in an serchawmmi folate (B9) tu asi. Kokoek tein a chuakmi folate date nih cun minung zeitik hmanhah harnak a pe lo.

Folate dat hi "foliage" timi biafang in a rami asi. Asullam cu "hrin duk in a hringmi anhringso" tinak asi. Cu anhringso hna ah folate dat hi tampi an hmuh caah cu min an saknak a si. Thawngtha pakhat cu, "methylfolate" timi vitamin cu kokek hrin duk hringmi hnah in an sermi folate vitamin asi i, cucu na din khawh. Cucu ngandamnak biapi ah a chiami sidawr paoh ah a um.

A zungzal tein a tha deuh bikmi cu, kokek hrin duk hringmi hnah ei hi a tha bik. Serchawmmi si nak in kokek hnah hring pawl eidin ah a tha deuh. "Folic acid" tiah timi an serchawmmi nakin, "L-5 methyl-tetrahydrofolate asiloah 5 formyltetrahydrofolate timi vitamin tu va cawk. Cucu a tha deuh.



              Hibantuk anhringso ah folate a tam khun


7. Berries (Khuahhmung thei)

Khuahmung thei (barries) hi phun tampi a um. An dawng tein "phytonutrients le ellagic acid" timi dat an i tel dih. Cu dat hna cu, "hma bomi" thang kho lo ding in a khamtu a si. An hlathlai deuh lengmang tikah, khuahhmung thei hna hi, zawtnak le cancer a doh khotu thei a si timi kha tam deuhdeuh an hmuh chin lengmang. Khuahhmung thei nih, lung zawtnak (heart disease), lungloh (memory loss) le cancer hna hi a kham hna ti a si.

Khuahhmung thei nih, taksa chung ah "enzymes dat" a karhter. Cu enzymes dat cu, minung taksa i cancer a chuahter khotu thilri (substances) kha a hrawk khotu asi i, cancer hma bo kha a zawrter khawh. Khuahhmung thei lak zong ah, strawberries le black berries hna hi rilpi cancer doh ah a cak cemmi an si.

Khuahmung thei phunphun (raspberries, blackberries, blueberries le cranberries) hna nih an zapi tein cancer a doh khotu dat "antioxidant" tampi an ngeih cio. Cu dat taksa chung i cancer ruangah a phingmi a zawrtertu dat a si.

Khuahhmung thei einak nih cuap caner (lung cancer), pawpi cancer, kaa cancer, hrawmhrok cancer phunphai ngeih dingmi kha, ngeihnak ding a lam a tlawmter deuh. Hihi World Cancer Research Fund le the American Institute for Cancer Research nih hniksaknak tam tuk an tuah hnu ah, an theihmi a si.

A thawt le a thaw fawn. Cancer doh khotu dat tampi a ngeimi asi caah rawl na ei tik paoh ah, hi thei pawl hi ei va zuam. Asiloah a hang din va zuam.


         Cancer doh khotu khuahhmung thei phunphun

8. Maitake le Shiitake Paleng

Paleng phunphun hi khuaruahhar thil pakhat a rak si. Zeicatiah paleng le pafang dihlak ah antioxidant dat tampi a um caah asi. Vitamin C, B le calcium le adang dat tampi an um. Paleng lakah "shiitake mushrooms" hi,  immune system a thawntertu asi caah, cancer aa ser cang i a thang cuahmahmi dohtu caah le AIDS dohnak lei ah min a thangmi asi. 

Hi paleng phun (2) hna hi minung taksa chung i thau dat (cholesterol) a tumter khotu an si caah, lung zawtnak a khamtu an si. Hi paleng nih hin, "interferon" timi "proteins tampi" a chuahter i, cu nih cun taksa chung ummi zawtnak rungrul (infections) pawl an karh lo nak ding in a kham. Cucaah penicillin zong hi paleng phun in ser an sinak asi. Cun a cawhmi dat (compound) dang tampi aa tel caah minung ngandamnak caah a thahnem taktakmi an si.

Hi paleng i a ummi "lentinan dat" nih cancer hmabo thang lo ding in a kham asiloah a than a fumter. Cun hi paleng chungah a nungmi "hexose dat" (1.3-beat glucan) cu cancer hmabo (tumor) chung i a cawlcangmi kha a dinhter deuh hna pinah, chemotherapy nih taksa caah chiatnak a chuahpimi zong a zawrter deuh. 

Hi paleng pahnih ah hin, "eritadenine" timi dat a um. Cu dat nih, minung thisen chungah thau dat tamtuk a luh lonak ding caah, thau kalnak lam a phih i, cholesterol a zawrter rih. Paleng hi a car in siseh, ahring in siseh ei khawh asi. Ahram in a par tiang ei ding asi. Paleng in sermi sii zong ei ding aum. 

Hi paleng hna nih hin, CoX-1 le CoX-2 timi cancer chuahter khotu thil hna hi a kham khawh pah ti a si. Paleng cu hmunhma na ngeih ahcun nangmah te zong in na cin khawh. Meh ca le sii caah a hmang khomi asi caah, ni fatin nunnak ah ei peng ahcun thiltha asi. 

                        Paleng in an sermi vaitamin

Mushrooms
                         Maitake le Shiitake paleng hna


9. Aihre (Turmeric)
Aihre ah "curcumin" dat aa tel. Cu dat nih cun cancer a karhmi a kham khawh. Aihre ah hin taksa chung phin zawrter khotu dat (anti-inflammatories) cak taktak a um pinah "anti-oxidative" timi "cancer chuahtertu thil dohtu dat" a um rih. Testnak phun 700 renglo an tuah tikah, aihre nih hin
sisertu sehzung nih an sermi sii tampi a lonh hna ti asi.

India ahcun hihi an ei taktakmi eidin a si. Minung pakhat nih nikhat ah 1-1.5 grams an ei zungzal. Cucu aihre in sermi simum 4-6 karlak tluk asi. Cu ruang ah teh asi ko rua. India hi "Vawleicung pumpi ah, pa chiatha cancer (prostate cancer), rilpi cancer, hnuk cancer le cuap cancer a tlawmnak bik ram a si." Researchers hna nih nih "India ram minung hna nih hin nifatin in aihre hi punghman tein an ei peng caah hi bantuk cancer a tlawmnak asi ko lai" tiah an zumh.

Rawl na ei kip te ah ei i zuam. Dawr ah a dip cu va caw hlah. Mah a dipmi ah khin aihre taktak tam aa tel lo. Ngandamnak eidin an zuarnak dawr belte ah a tha deuh mi a um. A rim a pinh tuk caah na celh lo ahcun si-mum va cawk. Na caah cancer zortertu le khamtu a si lai.

Fresh Turmeric
                    Cancer doh a cak taktakmi aihre

10. Phazian (Tomatoes)

Phazian ah a ummi "carotenoids le lycopene" dat hna hi, cancer dohnak ah a cak taktak mi dat an si hna. Cu dat hna cu abik in, "pa chiatha cancer le laa cancer (pancreases)" dohnak caah a tha bikmi an si. Phazian nih cancer phunkip le lung zawtnak ngeih dingmi a zawrter khawh.

Phazian ah a ummi "Lycopene" dat cu a cak taktakmi antioxidant dat pakhat asi. Hi dat hi watermelons zongah a um ve. Cu dat cu phinso zawrtertu (anti-inflammatory) si tha taktak a si. Hi dat pahnih hna hi, cancer zawrtertu dat an si.

Taksa caah thathnemnak tambik hmuh khawhnak ding caah, zarh khat ah a tlawmbik voi 10 ei aherh. Phazian hi zeiti paoh in ei khawh a si.Salad ah cawh khawh, chumh, kio le ahring in ei khawh a si. Kokek nawn pekmi phazian ei ah a tha khun.  Ahang zong din khawh ah a tha mi a si.


             Cancer dohtu phazian zianpi 


Biadonghnak

Cancer ngei lo ding in nun na duh ahcun, eidin ralrin a herh. Cancer chuahtertu cakuak, zuu, nukuak, pakuak, sadah, khaini, kuva le khuahsi in sermi thil paoh hrial a herh. Cun eidin tikah ruang tein eidin a herh. Taksa ca a chiattertu sivai (toxins) phun paoh cu hrial ding asi.

Cun hihi va philh hlah. "A thlummi, eidin thu lo ding in chiahmi, meicum ah carmi eidin, cite tam tuk cawhmi eidin, rawl chumh cia in sau tuk chiahmi le zuar ding in a ciasa chiahmi eidin pawl hi, cancer karhtertu an si. Hrial va zuam hna.

Cancer ngeih lo na duh ahcun anhringso, theihai, cancer dohtu eidin phun vialte kha hman te le tam deuh in ei i zuam. Cuticun cancer nih an phan lai lo i, caan saupi zalawng tein na nung lai.

Zohchunhmi Ca Hna 

1. www.organiclifestylemagazine.com
2. www.live.psu.edu
3. www.dailymail.co.uk
4. sciencemag.org
5. photos are taken from www.bing.com


Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....