Rev. Judson Philhlonak Lungtum?

Mandaly Univversity ka kai lio ah ka philh khawhlomi thil tampi a um. Cu lak ah, Judson Memorial lungphun hi, ka mittlam ah a cuang bik le a sunglawi bik pakhat ah ka ruah. Cu lungpi cu nihin ni ahcun hmuh ding a um ti lo. A tuanbia le hmantlak lawng a tang cang. Cu lungpi cu khawidah a um hnga? Hmuh than khawh a um te hnga maw?

Judson Memorial Baptist Church

Judson Philhlonak Lungtum kong ka ruah caan poah ah, Judson Memorial Baptist Church hi ruah lo awk a tha lo. Hi church hi 1913 ah an rak dirhmi asi tiah ca an tial. Cucu Judson Kawlram a phanh in kum 100 tlinnak kum a si.

Mandalay University ka kai lio ah, hin Lam 80 nak kam, Laphone Kyawng hmaite ah kan rak um. Kan umnak le Judson Memorial Baptist Church cu block 4 tluk lawng aa hlat. Cu biakinn ahcun kan ke in kan kal i, Zarhpini zing ah kan rak i pum tawn. Khua lai ah a um. Area tha ngai asi. An cawnpiaknak a tha; an i thithruainak a nuam. A pawng hrawng ah collage siangngakchia Krihfa tam ngai kan um caah, pumh a rak nuam ngai. Biaknn area zong a hninghno ngai i  hmun nuam ngai a rak si. Kha biakinn pumh lio te zong ngaih a um ngai.


   Judson Memorial Baptist Church

Hi Krihfabu cu Judson min chuankhan in min sakmi a si. Biathlam a uar ngaingaimi Krihfabu an si. An active ngai i, an sin pumh a nuam. Pathian an duh ngaingai. Hlasak le Sunday School cawnpiaknak a tha ngai. An i hruai ning phundang ngaite a si. Baptist dang he an i lo tuk lo. An biakinn pawng ah Bible Sianginn zong an ngei i, Kachin ram le Kawlrawn in a kaimi an tam ngai. Cawlcanghnak an ngeih caan paoh ah ka va kal ve tawn.

Khuate lai ra mi ka si. Cycle le ka ngei fawn lo. Hawi um setsai lo zong ah ka va kal tawn. Thlavai cu a kiang ngai. Laimi an rat lo caan ahcun tha a rak chia ngai tawn. Asinain an sin cawlcangh a nuamh caah, Laimi hawi pakhathnih aum paoh ahcun ka va kal ve tawn.

A thla ka chinchiah ti lo. 1985 kum ah asi. Nikhat cu, Judson Philhlonak Lungptum zoh pah in nikhat chung Inwa khua ah cawnpiaknak aum lai. Eidin nan mah tein i ring u law Bus cu bu nih kan hlan lai ti a si. Judson thawng an rak thlaknak hmunhma (inn cu a um ti lo) le Judson an hremnak inntual hrawng kan zoh hna lai i a lungphun zong kan zoh hna lai ti a si.

Cu an chim tikah ka ngaih tuk. Judson tuanbia cu kan rak theih lengmang mi asi caah, kal ka rak duh tuk ve i, ka rak kal ve. Laimi zong pakuahra kan rak i tel ve. Kachin le Kawl an rak tam ngai. Ngaknu tlangval deuh lawngte kan rak si. Bus 4/5 pi in kan rak kal.


                                 Inwa Hlei Hlun le Thar

Inwa Khuahlun

Inwa cu Kawlram siangpahrang khua hna lak ah, khuahlun bik pakhat asi. Inwa khuahlun cu, Kawlram hlei minthang bik a rak simi, Inwa Hlei timi thlang deuh, Irrawaddy le Myitnge tivapi pahnih tonnak ah a um. Myitnge tiva cu hlan lio ah, Shan Ram le Tuluk ram he an i pehtlaihnak caah a biapi taktakmi tivapi asi. Hla zong rak phuah lengmangmi tiva dawh asi. Hmunhma a rem taktak mi khua asi. Tivapi pawng a um caah le tiram a hninhno caah a dai ngai. Leikuang a tam. Hmunhma dawh le nuam taktak a si. Hmunhma nih a pek i, Kawlram khualipi ding ah a rak i tlak ngai.


           Inwa khua (Ref. worldmapz.com)

Inwa khua cu Myitnge tivapi kam ah um. Hmun nuam ngaingai asi. Siangpahrang Bagyidaw nih 1821 ah Kawlram khualipi kha Amarapura in Inwa ah a thial than.  Inwa cu khuapi hlun aa theihnak ah pura le innlo hlun tam ngai a um. Khuakulhnak zong ngan taktak a rak ngei i, acheu cu nihin ni tiang hmuh dinga um rih.

          Inwa khua kulhnak tlakrawh vampang atangmi

Mandalay in, Zing 10 Am in chun hnu 4:00 PM tiang Judson Philhlonak Lungtum pawng ahcun a kan cawnpiak. Saya pa nih cun, Judson tuanbia vialte a kan chimh. Kawlram a ratnak, an tlaihnak, thawng a tlaknak, an hremnak, thawng a tlak lio i bible a lehnak, an nu Anne Judon damlonak le thawng a tlakkar i a fanu te le a nupi an thihnak in, amah Judson zong Andaman Rili i a thihnak le tii chung i a ruak an thlaknak kong vialte a kan cawnpiak.

A ngaitu vialte kan mitthli a luang. Cawnpiaknak a dih in, kan dawng tein Judson Philhlonak Lungtum pi pawng ahcun hman kna i thla hna. Lungtumpi cu kan va muai. Judson tuanbia le a nupi Ann le afale temtuarnak vialte mitthlam ah an cuang thluahmah. Ngaih a chia tuk. Kawlram Krihfa cang hmasat cemmi, Maung Naw timi cu, Judson nih bible a rak lehmi a rak kilventu pa te zong Kawlram mi caah hero asi. A tuanbia vialte van ruah tik ah, upat awk a tlak tui hringhran.

Cu lungtumpi cu hlanlio Inwa khuahlun ah a um. Hika lungpi pawng ahcun thinkung lian ngaingai pahnih thum an um. Hi hmun in a hlat lonak ah, Siangpahrang nih a rak sakmi tami ralvennak inn sang ngai a um. A sawn pah caah kan nih kal lio ahcun kai an rak siang lo.


     Siangpahrang ralvennak inn sang (Inwa khua)

An chimnak ah, Kawlram siangpahrang chan lio ah, cuka zawn cu Lema Yoon Akyin-Thawng timi "minung thih dantatnak pekmi hna thawng an rak thlaknak tawn nak hna thawnginn" umnak hmun asi. Hi thawng hi, thihnak dan tatmi hna caah an sermi thawnginn, tihnung taktakmi thawng a rak si.

Siangpahrang Bagyidaw (1819-1837) chan ah, Kawlram le Mirang avoikhatnak an van i kah tikah ah, Inwa ummi Mirang vialte kha an lunghrinh hna i, June 8, 1824 ah an rak tlaih hna. Cu an tlaihmi hna ahcun, Rev. Adoniram Judson, Dr. Brice, adang Mirang pa 3 le Greek pakhat an i tel.  Chun nitlak hi an kerek in thing in an ceh hna i, an bittaling in an rak thlai hna. Judson nih ca a tialmi ah, "Kan bittaling in a kan thlai i, kan liang in vawlei ah kan i din" tiah a ti. An vuakden pah hna. Rawl tha tein an pe hna lo. Nitlang hna ah an rak pho hna. Fikfa nih duh tawk in a seh rih hna. Cuticun hi thawnginn ah hin, May 1825 tiang, thla 11 an rak tla. Hi chung ah hin hremnak phun tam tuk an rak tuar.


 Judson te an hrem lio hna (Pwo Karen Baptist Compund; MBC)

Cu hnu ah Aung-Pin Le timi meng 10/11 tluk a hlatnak ah an rak thial than hna. An hrem ning hna a fah tuk caah le thazaang an ngeih ti lo caah Greek pa cu lampi ah a thi. Aung Pin Le ahcun fak chinchin in an rak hrem than hna. Cu ti cun harnak phun zakip a tong. Cu lio ah a fanu te le a nupi zong zawtnak in an rak thi than. Zumtu hna kalnak keneh hi a rak fawi lo.

Hi Judson Philhlonak Lungtum i an tialmi bible cang cu Biathlam 7:14 nak asi: "Hi mi hna hi hremnak nganpi a ingmi kha an si; Tuufa thi chungah an puan kha an suk i, an puan cu an var cang" timi kha a si. Krih zumtu hna hi, Judson bantuk in hremtuar ingmi an rak tam tuk. Cucu Jesuh cah tami biakam tlinnak asi: "Keimah a ka zummi cu hremnak zong a hmuh lai" ti kha asi ko.

Duhsah tein kan kal hna i, Judson philhlonak lungtum cung catial cu kan rel hna. A cheu sau deuh kan um. Mi an tian pah zialmal hnu ah keimah te lawng sau ial ka rel ta than. Ka diary ah note tete ka tial hna. Lungcung catial cu Biathlam chung a si. Ka van rel than.

Ca ka rel cuahmah lio ah ka thinlung a cawlcang. Ka nunnak ah khua tampi ka ruat. Judson nunnak le temtuarnak ka ruat i, "Zeidah Krih caah kei ka tuanvo asi ve?" timi a ka ruahter. Ka thinlung aa thleng. "Hi tluk lamhlat ummi Mirang bak nih an chuahkehnak ram kaltak in Kawlram mi sin ah mission rian a rak tuan ahcun, kei nih teh kan mah ramchungmi caah zei bantuk Bawipa rian dah ka tuan ve lai? timi biahalnak nganpi ka thinlung ah a chuak.


        Judson Memorial Stone   (Photo: Rev. Dr. C. Duh Kam)

Lungpi cung aa tialmi ca cu huamsam tein ka rel. Ka rel dih in, "Bawipa kei na caah zeidah ka tuah ve lai? Mirang hmanh nih an ram kaltak in kan ram caah rian an rak tuan va si kaw, kei tah Lairam le Lai miphun caah zeicah ka tuah ve lai? Kawlram caah zeidah ka tuah ve lai?" tiah ka lungthli tein bia ka hal. Thla ka cam pa. Hi lungpi pawngte ah hin Bawipa nih a ka auh tiah ka thinlung ah a um. Ngaihchia ngai in inn ah ka tlung. Ka tlun zan cun, khua tam tuk a ka ruahter.

Nihin ni tiang, hi lungpi hi ka mitthlam ah a cuang zungzal. Keimah lawng cu ka si lai lo. Hi lungtum a hmumi paoh cu, midang zong an mitthlam ah a cuang cio theu lai tiah ka ruat.

Judson Memorial Lungtum Umnak?

1988 ah Kawlram cu ralkap cozah nih an van uk. Kawlram cozah nih nitlaklei minung le Krihfa biaknak kha an huat. Cucaah Judson tuanbia zong hi a hloh in hloh dih an duh. Cucaah Krihfa kha lamkip in an namneh hna i, an rialdip hna. Kawlram ah Krihfa tuanbia a van luhpitu Rev. Adoniram Judson tuanbia zong cu hloh dih an i tim. Aung San Suu Kyi an huat tuk caah, Kawlram tuanbia le tangka ah Aung San tuanbia hloh an timh bantuk khi asi.

Judson tuanbia zong hloh an duh. Hi lungpi hi a lian taktak. Lungpi pawng ka um lio ah ka ruahmi cu, hi lungpi hi hi tluk rawn ah a ummi hi amah kokek ummi maw asi hnga? An chiah chawm mi dah? Chiah chawmmi asi ahcun, a ho nih dah hi tia lungpi hi ka hin an rak chiah hnga ti khi ka ruat. Hi lungtum ca hi, AD 1915 ah an tial in a lang. A tialtu le lungtum chiatu an tial lo caah ka thei ve lo. (Kawlram tlun tikah hlathlai ding in ka timhmu pakha asi).

Cucaah a ni le thla chim khawhlomi lio caan ah, Gen. Saw Maung chan ah, Judson Memorial Lungpi zong an rak hloh. Hi lungpi hi a lian taktak. Hi lungpi cu lak i, Irrawaddy Tivapi ah thlak an rak i tim hmasat. Asinain hlai tik zong ah phurh khawh ding kha asi lo caah, a tang cu an cawh i, a phum in an phum lawlaw. Cuticun Judson Philhlonak Lungtum pi cu a catial he, vawleitang ah an pil. Nikhat caan khat ah hlai le vawleicung ah chuah khawh than caan a um te hnga dek maw?

Judson ruak cu Andaman Rili ah an hlonh i, thlan zong a ngei lo. A ruak cu rili nih a vui. Judson thlan tiah zoh ding tuanbia a um lo. A taksa lawng si lo in, atu cu Judson Philhlonak Lungtumpi zong cu, vawlei ah an phum than cang. A ruak rili nih a vui bantuk in a tuanbia tawite an tialnak lungpi zong Inwa vawlei nih a dolh than i, a mui hmuh awk a um ti lo.

Judson pumsa cu rili nih dolh dih in, amah philhlonak lungtumpi zong cu INWA vawlei nih dolh dih ko hmanh sehlaw, Judson tuanbia cu Andaman Rili nih a phum khawh lo bantuk in, amah philhlonak lungtum tuanbia zong cu INWA vawlei nih a dolh kho ti lo.

Hi vawlei a hmunh chung vialte Judson tuanbia cu chim a dai kho ti lai lo i, chan khat hnu chan khat chim lengmang asi ko cang lai. Kawlram cozah nih, Krihfa huatnak ruangah, Judson Philhlonak Lungtumpi cu vawlei ah vui ko hna hmanh sehlaw, Judson thlarau le tuanbia cu an vawlei an vui kho lai lo i, hlo kho bal lai lo.

Bawi Krih saltha-Paul le Peter le Krih zumtu tampi hna zong, hi vawleicung an nunnak cu hrawk ko hna hmanh sehlaw, an tuanbia zeitik hmanh ah a rawk lo bantuk in, Adoniram Judson le amah philhlonak lungtumpi tuanbia hna zong, an tuanbia hrawh khawh an si ti lo i, chan vialte tiang an hmun zungzal ko cang lai!!!



Pwo Karen Baptist Compound ah a ummi Judson Philhlonak Lungphun lem
 (Yangon, Myanmar)

--------------------------------------------------------------------------

Chinchiah

1.  Judson Philhlonak Lungtum kong rel na duh ahcun, Jason G. Duesing tialmi "First Person: On Adoniram Judson Bicentennial: please go and dig" (Feb 13, 2012) ah rel khawh asi. http://www.bpnews.net/37173/first-person-on-adoniram-judson-bicentennial-please-go-and-dig

2. Judson le a hawile pawl thawng an thlaknak hna le an hremnak hna tuanbia hika ah rel chap ding a um. Hihi Adoniram Judson a fapa nih a tialmi ca asi. A tlangpi a tarmi hitin asi:-

Adoniram Judson's Imprisonment
from Chapter VII — Life in Ava and Oung-pen-la, 1823-1826
in Adoniram Judson: A Biography by his son Edward Judson.
 http://www.wholesomewords.org/missions/bjudsonch7.html

Sual Biacaihnak In Luatnak?

"Khamhnak Theology" ka tial cang. Hika ah hin, "Sual Biacaihnak In Luatnak" kong van tial ka duh. Jesuh thawng in miluat kan sinak kong tial ka duh mi asi.

Hitin ruat hmasat u sih. Pathian khi "Judge" (Biacaihtu Bawi) ah chia u sih. Kan sualnak ruangah, Pathian hmai ah "Nawlbia" cherhchan in taza cuai ding kan si. Nawlbia cu pakhat buar ah cun buar zong ah sual a si. Nawlbia cu a tam tuk fawn tung le zulh cawk ding asi lo. Cucaah sual biacaihnak in luatnak lam a um lo. Cucaah kan dawngte in "Biacaihtu Bawi" asimi Pathian hmai ah taza cuai dih ding kan si.


              Pathian biacaihnak (www.groundreport.com)


Voikhat ah USA khua pakhat ah Lai ngaknu pakhat le Lai tlangval pakhat motor mawngh an cawng. Motor ngeitu cu tlangval pa asi. License a ngei. Insurance tling tein a ngei. Ngaknu kha motor mawngh a chimh.

Ruahlo pi in ngaknu nih cun motor fak tuk in a lamh sual i mi innchung ah canceu deng a va lut. A rannak in an tum zawkzawk i, mipa tu kha ngaknu thutnakah a thu. A palhlomi tlangval tu nih a palhmi ngaknu thutnak a rolh i, amah le mah thiam lo aa coh. Amah le mah sual aa phaw. Phundang in kan chim ahcun, amah tu kha misual dirhmun ah aum i, a palhmi ngaktu tu kha, mithiang dirhmun ah a co.

Inn ngeitu an rak chuah tikah, "Keimah nih ka mawngh. Keimah palh asiKa palh sualmi asiah sualmi asi. Keimah sual a si ko" tiah a ti.

Inn ngeitu le innpa an rak chuak. Palik tampi an ra. Tlangval pa nih, "ngaknu palh i chiah ahcun dantat a fak tuk ding asi ti kha a theih caah, keimah palh asi" tiah a ti. A ding le a thiang ko nana tein a dinglo le a tianglomi dirhmun ah, a mah lungtho tein aa chia.

Palik nih amah tu kha tikect an pek i, court ah amah tu a chuak. Biacaihtu hmai ah taza cuainak a huah i, dantatnak vialte amah nih a in. Ngaknu nih a inn dingmi le tuar dingmi vialte a in i a tuar dih. Thangchiat, minchiat, credit chiat, dantatnak, biacaihnak le sualnak vialte cu amah cungah a tlung viar.

Apalh taktakmi cu ngaknu nu asi nain, ngaknu nu palhnak vialte kha, tlangval pa nih a phurh dih; a chawn dih. Ngaknu sualnak vialte cu tlangval pa cungah khin dih asi i, apalhmi tu kha thiam coh asi. Tlangval pa nih amah lungtho tein ngaknu sualnak vialte a phurh dih. Ngaknu ai-awh ah tlangval pa tu nih biacaihnak le dantatnak a in. Tlangval pa nih a inmi le a tuarmi thawng in, ngaknu nu cu sual biacaihnak in a luat. A sualnak le palhnak vialte cu tlangval pa temtuarnak ruangah hmaimilh asi dih. A sual ko na le a palh ko nain, thiam a co i, "miluat le mithiang" asi.

Jesuh Krih khamhnak zong hi cu bantuk bakte cu asi. Pathian sinak kha tling tein aa ngei. Sualnak le palhnak zeihmanh a ngei lo. Asinain kan mah misualmi khamh awk caah, amah Pathian sinak kha amah lungtho tein a kaltak i, minung sinak kha aa lak. Minung ai ah sual phawtnak kha amah nih a tuar i, kan nih tu kha miding ah chiah kan si (Philippi 2:6-8)

Biacaihtu hmai ah a sualmi ngaknu cu chuak lo in a suallomi tlangval pa a chuah bantuk in, Biacaihtu Pa Pathian hmai ah a sualmi nang le kei chuak lo in Jesuh tu a chuak ve. A suallomi tlangval pa nih a sualmi ngaknu thutnak ah a thut i amah lungtho tein a sualmi dirhmun ah aa chiah bantuk in Jesuh zong nih amah lungtho tein misualmi nang le keimah aiawh ah minung ah a rak cang ve. Amah cu "Bia" (Word) asi ko nain "Titsa" (Flesh) ah a rak i cang (John 1:1-5, 14).

Biacaihtu hmai ah tlangval pa nih sualnak vialte le mawhphurhnak vialte a in bantuk in Biacaihtu Pa Pathian hmai ah Jesuh nih sualnak vialte le mawhphurhnak vialte a in dih. Tlangval pa nih a sualmi ngaknu nih, a in dingmi dandatnak vialte a in bantuk in, Jesuh nih a sualmi nang le kei kan in hnga dingmi thih dantat nak kha a in. A suallomi tlangval pa nih a tuarmi dantatnak vialte ruang ah, a sual ko nain ngaknu nu cu suallo ah biacaihtu bawi hmai ah a um i, mithiang ah a can bantuk in, Jesuh nih a tuarmi dantatnak vialte ruangah a sual komi nang le kei kha thiam coh le ngaihtiam kan si.

Hi bantuk in Jesuh nih kan caah a rak tuar te lai nak hi, BC 700 kuakap ah Prophet Isaiah nih "Ingtu sal" timi kong a rak tial chung (Isaiah 52:13-15; 53:1-12). Hika Bible cang ah hin, Jesuh nih kan caah a tuar te nak ding vialte kha, a kan chimh chung- "Zawtnak a inmi cu kan mah in hnga mi ca asi; nganfahnak a tuarmi cu kan mah tuar hnga mi ca asi; hma a inmi cu kan sual ruang ah a rak si; tuknak a huahmi cu kan thatlo ruang ah a si; kan mah tu nih kan in awk a rak simi dantatnak kha Pathian nih amah cungtu ah khan a tlunter" (Is 53:4-6).

Cucu khamhnak theology cu asi ko. Cucaah Jesuh a zummi vialte nih cun, "Sual biacaihnak an ing ti lo i, mithiang ah cohlan an si, khamhmi an si cang." Cucaah khamh si duh ahcun lam pakhat lawnglawng aum. Ngaknu nih "Tlangval pa nih a ka khamh khawh; ka aiawh ah amah a tuarnak thawng in kei cu ka luat kho ti a zumh bantuk in, nang le kei zong nih kan mah misual aiawh ah Jesuh nih a tuarnak le teminnak thawng in nang le kei cu miluat kan si; sual biacaihnak kan ing ti lo" timi te khi zumh a herh.

Cubantuk in Jesuh khamhnak co duh ahcun, Jesuh cu sualnak pakhat te hmanh a ngei lo nain kan mah ruang ah thih tiang sualphawtnak a ingmi Jesuh Krih zumh asi ko. Jesuh hi keimah misual aiawh in biacaihnak a huah i, amah nih a tuarmi an tuknak, an vuaknak, an hremnak, hling luchin le vailamtahnak a tuarmi vialte hi, Pathian nih keimah aiawh ah a tuar ter timi zumh le pawm a herh. Cu a zummi paoh cu, "sual biaciahnak a ing ti lai lo." Zeicatiah Jesuh kha amah aiawh ah sual biacaihnak a huah cang caah asi (Rom 8:1; John 3:14-18).

 Jesuh cu ka Bawipa le Khamhtu tiah na pawm ve cang maw? Na pawm ahcun na pawm bak in nang cu khamh na si cang. Zei hmanh sual phurhun ding na ngei ti lo. Krih thwng in sualnak sal nih an tlai kho ti lo. Miluat na si cang!!!!

Evangelist Rev. Robert Schuller Krihfabu Rawknak Aruang?

California ummi Rev. Robert H. Schuller cu evangelist minthang ngangai asi. Amah nih biakinn dawh taktak a tlei in a tleumi "Crystal Cathedral" a rak sak i, TV chung in minung million tampi nih zoh le ngeihmi thawngtha a rak chim tawn. Member zong tampi a rak ngei i, thawngtha a chimmi a lar cemmi cu "Zumhnak le Khamhnak" (Faith and Redemption) timi tlangpi tar deuh hi a rak si.

Amah cu April 2, 2015 ah Artesia, CA ah a thi. Amah hi 2013 ah "esophageal cancer" in a rak zaw i, a zawmi hna thlawpnak inn ah a thi.


                   Mithmai panh tein phung a chim lio

Tuan deuh ahcun a min a rak thang i a lar taktakmi Zarhpini zing in TV in thawngtha chim pengmi asi. Hruaitu an van i thleng nawng i, TV chung in zohtu rang taktak in an zor thluahmah. Tangka hlutu zong an zawr i, amah zong nai kum zeimawzat cun TV in a mui a lang ti lo; duhsah tein a lo. A donghnak ah tangka an ngei ti lo i, "bankruptcy an sawk." Amah bantuk in evengelist minthang nih bankruptcy a file mi cu an um tuk lai lo.

Robert Schuller a riantuannak cem asimi biakinn tleu taktak-Crystal Cathedral- zong cu an rak zohkhenh kho ti lo i, 2011 ah Roman Catholic Diocese of Orange nih an cawk. Schuller cu a kumvui ah "copy right kong ah contract tuahmi a tlolh" timi ruangah taza an cuai i million 5 a sung than.

Schuller cu,  adangmi pastor angki pi aa hruk i pulpit lian taktak in phung a rak chim tawnmi Protestant biaknak riantuantu pakhat asi. Chanthar technology tha tein a hmang khawh khomi pa asi. Amah le tleicia a nupi Arvella nih 1955 ah, Los Angeles ummi Movie Theatre in Pathian riantuan an rak thawk. An i thawknak hram cu $500 tein a rak si.


         Arvilla le Robert Schuller (1950 ah an i um)

Cu lio an tlangtar cu-"Come as you are in the famly car"- timi a rak asi. Hi lio ah California hi motor an rak uar tuk lio asi caah an culture kha minung lungthin laknak caah an rak hman thiam. Cun Ralpi II nak hnu i America ah khuapi lianlian an hung karh tukmi zong kha, an rak zoh thiam ngai i, cu thil sining pahnih hawih in, Pathian rian an rak tuan.

1961 in tlakrawh le motor in sakmi biakinn an rak ngei. 1970 in "Hour of Power" timi tlangpi tar in TV in thawngtha a rak chim.

1980 thlalang in tleu taktak in sakmi-Crystal Cathedral- cu Orange County ummi khua, Garden Grove ah a rak sak. Hi biakinn hi USA ah a lar cemmi pakhat asi i, amah biakinn hmuh ruah bak ah, lam hlat pi hna in pumh ah an va tlawnmi asi.

Cu biakinn pi cun TV in thawngtha chimnak rian a rak tuan. Zarhpini zing chiar, minung 2,800 thut khawhnak biakinn pi in thawngtha a rak chim. A rak lar bik lio 1990s pin lei ahcun ram 180 in minung million 20 nih a thawngtha chimmi an rak ngaih tawn.

Schuller nih hin hawikawm tha ngai ah aa tuahmi hna cu Billy Graham, Pre. Richard Nixon, Gerald Ford le Ronald Reagan hna an si. Schuller hi Russia TV in thawngtha chim ding in ramdangmi sawm hmasat bikmi pakhat ah aa tel ve.

Schuller hi fapa pakhat te lawng a ngei. Amin cu Robert A. Schuller asi. Amah cu a pa rian chawngtu ah, timhtuah ciammam tein an rak ser i, 2006 ah senior pastor ah an rak chiah. Asinain 2008 ah chungkhar remlonak ruangah Krihfabu a chuahtak. Cucu an Krihfabu caah thil pawi taktak a si.

Hlan deuh tein TV in a thawngtha chimmi ngaitu an tlawm i tangka hlutu an zor deuh pin ah, buainak tampi a van i chap i, Krihfabu a cawl kho ti lo i, 2010 ah Bankruptcy an rak file. Cu an file mi ahcun leiba million 43 kan ngei i kan pe kho ti hna lo timi ruangah asi.


                         Crystal Cathedral


                                  Biakinn Chung


                              Biakinn Pulpit


                        Zan i mei an kahmi 

Robert H. Schuller hi pa men lo taktak a rak si. A mithmai a panh, a phungchim ah a aw ngaih a nuam, a bia an tha i, mi cawnglawmh a thiam taktak. Keimah zong 1997 i USA ka phanh ka in 2006 tiang hrawng hi a program ka rak ngai lengmang. 2007/2008 khan ka rak hmu set ti lo. Ziah hi tluk phungchim thiammi a chuah ti hnga lo ti khi ka rak ruat tawn.

Atu bantuk in TV evangelist minthang taktak le kha tluk a rak larmi pa a tlak ko tik le a tuanbia nuam lo ngai in a dongh tikah, ngaihchia ngai asi. Vawlei nih Krihfa hruaitu ropui pakhat kan sungh asi tiah ka ruat. Hi bantuk in a thihnak thawng ka theih tik le a tuanbia ka rel tikah "Zei thil nih dah an Krihfabu a tlakter hnga le a rawhter hnga?" timi biahalnak tampi a ka ruahter.


                  An pafa tein Pathian tian an tuanti lio

Krihfabu cu minung dirhmi asilo; Pathian Krihfabu asi tiah kan ti tawn. Asinian ruah ding pakhat cu "Pathian dirhmi asi ko ahcun ziah a rawk ne hnga? Cu aa rawh tikah Pathian nih maw a hrawh asiloah Satan nih dah a hrawh?" ti khi ruah ding aum than. Satan nih a hrawh kan ti ahcun "Ziah Pathian cu Satan nih maw a tei ne?" ti khi ruah ding a um than.

Zeihmanh va si sehlaw, Krihfabu cu vancung ah a ummi asi lo. Vawlei ah a ummi, a cawlcangmi le vawleicung harsat le hnahnawhnak lak ah khua a sa mi asi. Cucaah vawleicung ah Krihfabu thar tampi an chuak i, a hlun tampi an thi ve.  Paul te hna dirhmi Krihfabu zong an rak i rawk ve i, tu chan Krihfabu lianlian zong an rawk ve ko hna. A ruang a um cio ko lai. Biakinn kharmi zong rel cawk lo an si ko hna. Lairam zong ah Krihfabu aa rawkmi tampi an um ve ko. USA le Europe hna cu chim hau lo an si. Cu a rawkmi lak ah, Rev. Schuller Krihfabu lianpi zong cu aa rawk ve.

A ruang zeidah asi hnga?

Ka ruahmi cu "chungkhar theih thiam lo nak le remlonak" ruang ah a si lai timi hi ka ruat. Pathian riantuan te hna ah chungkhar dawt le rualrem hi zeitluk in dah a biapit timi a ka ruahter. A fapa ngeih chun pakhat, Robert A. Schuller he chungkhar remlonak ruangah, a fapa nih senior pastor a si bu in a bantak tik hna ahcun, Krihfabu a ngan a dam lo taktak timi a lang. Cu thil nih member a zorter i, hlutu zong a zorter. Cun an biakinn pi zohkhenhnak ding ca i tangka dih dingmi hi a tlawm in a tlawm lo. Mei an ceutermi le tuktak hmanh ah hin, thawng tam tuk a dih ding asi. Cu thil vialte a van i fonh tikah, adonghnak ah leiba 43 million tiang a ngeihter hna ti hi, keimah pumpak ruahnak asi.

Cucaah Pathian riantuanmi hna chungkhar nih hin ralrin taktak a herh. Va le Pathian riantuan an si ahcun nupi fale nih, pa le rian ah dirkamh taktak le tanpi taktak a hau timi hi chungkhar nih theih a hau. Cun chungkhar dang zong nih, Bawipa rian ah i pumpek cio a hau ti kha, hi hna chungkhar tuanbia nih a kan hmuhter.

Cupinah zeitluk buainak aum zong ah, pumpak buainak cu chiah ta rih i, Krihfabu zawn ruahnak kha biapi deuh ah hruaitu nih chiah a herh. Cucu hruaitu dirhmun taktak cu asi. Krihfabu buai lio ngelcel ahcun, hruaitu nih hruaimi bu hi chuahtak lo ding asi. Krihfabu nih an duh lo bel te ahcun kong dang asi. Lungfah ngaihchiatnak zeitluk um zong ah, intuar thiam a herh. Pumpak nak in bupi tu kha biapi ah chia in, Pathian rian tuan hi a herh deuh. A fapa Robert A. Schuller a chuahmi kha an Krihfabu tungsut pelh tluk asi tiah ka ruat. Cu thil nih a dongahnak ah bupi cu a kuaimanter ko.

Cucaah a rak lar lio ahcun a tlu kho ding in ruah lomi Krihfabu pi cu a tlu ruangmang ko!!

Minthang Bik Meitlang Tibual Hna

Vawleicung ah hin, hmunhma dawhdawh tampi um. Cu lakah "crater lake" timi hna hi, phundang tein dawhnak an ngei. Hi tibual hna hi, meitlang puakmi ruang le lungtumzuang nih vawlei a sukdenmi ruangah a chuakmi an si. Acheu cu minung nih thuk tuk in an cawhmi khur hna ah tii aa dilmi ruang zongah a chuakmi an um ve.

Atam deuh cu meitlang puakmi ruangh a chuakmi tibual an si. Hi bantuk tibual hna cu phundang te an si. Zeicatiah meitlang chung in a chuakmi acid tampi an i tel i, meitlang in gases datkhuvai zong tampi a chuah caah asi. Meitlang a thimi chung i a chuakmi tibual hna cu tii an thiang taktak.

Hi tibual hna hi, sceintist tampi nih an kong an hlat lengmanng hna hi, fimnak cawnnak caah hman an si. Kokek fingtlang cuanh duhmi hna caah, hmuh nuam hmunhma an si i, tourist phunkip nih va zohmi le lenmi hmunhma ah an cang. Acheu cu tangka tampi hmuhnak hmun an si.

Atanglei hna hi meitlang nih a chuahtermi tibual minthang bik 15 an si.

1. Crater Lake Mount Mazama, Oregon USA

Hi tibual hi USA ramchung ah a min a thang bikmi le thuk bikmi tibual asi. Pe 1,949 a thuk. Ruah le vur  hna cu hi tibual akhahtertu bik tii an si caah, hi tibual tii hi a thiang taktak. Tibual umnak hmun hi meitlang par a rak si. Aliamcia kum 7,700 lio ah fak taktak in a rak puak i, tlang aa rawk dih i, cuka tlangpar hmun ahcun hi tibual hi a rak chuak. Vawlei kong theihngalmi scientist nih hi tibual hi kum 100 tluk an hlathlai cang. Tibual chung thil umtuning zoh in, hi hmun ah hin meitlang vawi zeizat dah a puah cang timi an tuak i, hmailei zong ah a puak kho than mi le lihninhnak zong hi hmun ah a chuak kho te men tiah an ruah.


                Lake Mazama (Ref. www.alterra.com)


2. Albertine Rift. Africa

Rift timi cu a a thluan in a kuarmi tinak asi. Hi rift hi ram (5)-DDC (Democratic Republic of the Congo), Rawanda, Uganda, Brundi and Tanannia- tiang huap in a kalmi kuar asi. Asau hi 685-785 meng a sau. Tlang sang zong tampi a um. Meitlang umnak asi caah vawlei a tha i tupi a that caah saram phun tamtuk an umnak le cinthlak athatnak hmun a si.

Hi tibual pawl hi meitlang puakmi nih a chuahtermi tibual pawl an si. Africa ram ah a umnak hmun a sang bik pawl an si. Hi tibual pawl hi cozah nih an hual hna. Tibual hi artlang in an um. Hi tibual hna hi vawleitang a kakmi (plate tectonic) ruang ah a chuakmi asi i, vawleichung a thuhnak pi zoh tik ahcun, Africa hi duhsah tein hi tibual hna tang zawn in aa cheu ti a si. Hi a cheumi nih Somali ram khi nikhat khaat ahcun Africa he an then te lai tiah an ti.



          Fei in piahnak hi rift a kalnak hmun cu a si ( Ref. NASA)

3. Mount Pinabuto, Luzon, Philippines


                                    Pinabuto Tibual

Pinabuto hi 1991 ah a hnubik voikhat a puak than i, kumzabu 20 chungah meitlang puakmi ah a fak bik a rak si. Hi meitlang hi kum 400 renglo tiang daitein i um i, 1991 kum i a puah tiang, mi nih meitlang asi timi hi a ruah awk an rak thei lo. Hi meitlang hi a liamcia kum 35,000 lio ah fak taktak in a rak puak i, cu a puakmi nih tibual a chuahtermi asi.


                    Pinabuto Meitlang a puah lio (1991)


4. Quilotoa Crater Lake, Ecuador

Aliamcia kum 800 lio ah afahnak VEI-6 timi in a rak puah ruangah hi tibual aa sem. Tii hi pe 820 a thuk. Tii chungah dat aa telmi ruangah tii hi an hring. Nichuahlei tlangkam teah khin tilum a chuak.




5. Kelimutu Crater Lake, Flores Island, Indonesia

Flores Island ah hin crater lake timi tibual hi pathum an um i, pakhat cu a dum bak in a dum. A dang pahnih cu a sen le ahring ah an i thleng tawn. Hi craters tibual pathumm hi meitlang pakhat in a rak chuakmi an si ko nain, zeicadah an rawng (color) aa dan cio hnga timi hi scientist nih aphi an kawl lio le hlathlai lio asi. Nihin tiang cu aphi an thei kho rih lo.


   Hitin a color hi aa thleng tawn (cung le tang)

             Tibual color hitin aa thleng tawn


   Naih deuh ummi tibual (2) hi an color an i thleng tawn



    Tibual pakhat cu hitin thi bantuk in a sen tawn

6. Heaven Lake, Baekdu Mountain-Tuluk le North Korea ramri

Tuluk le North Korea ramri ah, hi aa dawh taktakmi crater tibual hi a um. Cu tibual nih cun minthang ngai asimi Baekdu Mountain meitlang kha a khuh. AD 969 ah meitlang fak ngai in a rak puakmi nih, hi tibual hi a chuahter. Tibual hi atu lio ah pe 699 tluk a thuk. October in June thla karlak ahcun hi tibual hi vur nih a khuh dih caah, tii hmuh awk a tha tuk lo. North Korea nih an i uar bik Tourist tampi kalnak hmun asi. 

7. Lincabur Crater Lake-Chile

Hi tibual hi apunsan phun dang ngai le uar awk um ngaimi asi. Chile le Bolivia ramri ah a ummi asi. Crater lakte taktak hi cu Chile ramchung ah a um nain, meitlang area acheu cu Chile ah a um i acheu cu Bolivia ah aum. Hi tibual hi pe 3,281 a thuk i, a kum ngacha in tikhal ni a khuh.




8. Vulcan Point, Taal Volcano-Luzon Phillippines

Hi tibual hi Manila khualipi in meng 31 lawng ahla i, hmanthlak ah aa dawh taktakmi tibual asi. Tibual a laicer ah lungzum duhsah tein a rak chuakmi aum. Cu lungzum umnak hmun cu hlanpi ahcucn, tibual tawne ah a ummi asinain duhsah tein cungah a thang i, atu cu ticung ah a chuak. Hi tibual hi meng 1.2 a kau i, a laicer ah tikulh pakhat a chuak.

9. Mount Katmai-Alaska, USA

Hi tibual hi 1912 ah a puakmi Novarupta ruang ah a chuakmi tibual asi. Khua a sihnak ram asi caah, vur nih caan tam deuh cu a khuh. Kum zabu 20 nak i meitlang puakmi lak ah a fak bik asi. 1980 i a puakmi St. Helens meitlang puakmi nakin a let 10 in a cak deuh. Tibual umnak hi pe 4,220 a sang i, tibual a tawne cu pe 3,400 asi. A puakmi aa bauhmi hi meng 6.3 tluk a kau i, tibual taktak hi cu meng 3x2 tluk a kau. 

10. Viti Geothemal Crater Lake, Askja-Iceland

Iceland ram i alaiva ummi tlangsang cungah a ummi tibual asi. Askja timi min cu, hi tlang pawng hrawnghrang ah a ummi calderas tampi an hmuhmi ruangah an auhmi asi. Tibual lianpi amin ah Oskjuvatn cu 1875 ah a puakmi meitlang nih a chuahtermi asi. Cu tibual nih cun a pawng ah a ummi vawleikuar pawl kha tii a khahter hna. Hihi Iceland ram ah a thuk bikmi tibual asi. Hi tibual le apawng ummi tibual hna hi a kum ning ngacha in tii an khal.

11. Kerid Crater Lake-Iceland

Calderas tampi ummi lakah hihi lawng hi tha tein hmuh khawhmi tibual asi. Hi tibual "the Golden Circle" timi tourist tampi an kalnak lamkam ah a um. Hi tibual hi vawlei an i thawn ruang ah aa semmi tibual asi. Nihin ni tiang caldera hna hmuh khawh peng ding in an umnak a ruang bik cu, hi tibual hna hi an no adang meitlang tibualnak in kum cheu an no deuh i, an kum hi 3,000 hrawng lawng asi caah asi.  

12. Yak Loum-Ratanakiri, Cambodia

Aliamcia kum 4,000 lio ah meitlang fak taktak a puakmi nih hi tibual hi a chuahter. Pe 157 a thuk. Tupi chah taktakmi chungah a um i a tii hi a thiang taktak. Thingkung lianlian tampi a um caah saram le va phun tampi an um. Tourist tampi tlawnmi tibual asi.

13. Deriba, Jebel Marra-Darfur, Sudan

Hi tibual cu a liamcia kum 3,500 hrawng ah a rak puakmi, "the Jebel Marra Meitlang" timi nih hi tibual dawh takak hi a chuahter. South Sudan ah a um. Tibual tang ummi meitlang hi a nung rihmi asi. A thih rih lo caah, zeitik paoh ah a puak khomi asi.  

14. Lake Mount Ruapehu-New Zealand

Ruapehu hi vawleicung ah a cawlcang bik le a lian bikmi meitlang pakhat ah an chiah. Tlangpar pathum ummi lakah a laiva ummi tlangpar cungah a ummi tibual asi. Meitlang a puah caan paoh ah tibual hi tii in a khat zungzal. A thuk ngaingaimi tibual asi. Tlang a san caah snow nih a khuh lengmang.

15. Lake Okama, Mount Zao-Honshu Tikulh, Japan

Honshu tikulh a chaklei ah hin meitlang nungmi tam ial a um. A laiva ummi meitlang pakhat ah Okama tibual cu a um i, cungkhuh ngeimi bantuk le azummi hrai bantuk muisam a ngei.  Khua caan hawih in tibual rawng (color) hi aa thlen lengmang caah, "Five color pond" (rawng 5 ngei tidil) tiah min an sak. 1720 hrawng ah a puakmi meitlang nih hi tibual a chuahter. Tibual hi pe 200 a thuk. Tourist tampi an lennak hmun a si. 

---------------------------------------------------

Zohchunhmi Ca Hna

1. http://www.earthporm.com/15-beautiful-crater-lakes-around-world/

Lungtumzuang Nih Vawlei Fakbik Suknak Hmun

Pathian thilsiam hi khuaruahhar asi. Minung nih theih, hngalh le fian khawh ding cu asi thlu lo. Hi zeizongvialte (Universe) pi ah hin, lungtumzuang hna hi an i chawk sawhsawh ve ko. A cheu cu an lian ngai. Amin ah Ceres timi lungtumzuang cu, meng a pumnak a laicer in tah tikah meng 590 asau. Acheu lungtumzuang cu a pummi a laicer in tah tikah meng cheu (0.6 miles) tluk an lian.


      2004 BL86 vawlei he meng 745,000 hlat in a zuan lio

Lungtumzuang pawl hi a rang zong an rang taktak. Nika he aa naih deuh paoh an rang deuhdeuh. Jupipar le Mars karlak ummi cu an va fum deuh. A tam deuh cu second pakhat ah 25 KM in an zuang i an i hel ve. Naibik ah a rak i helmi lungtumzuang an hmuhmi cu 2004 JG6 tiah min an sak i, Lowell observatory nih May 10, 2004 ah a hmuhmi si i, second pakhat ah KM 30 tluk in a zuang.

Hi lungtumzuang pawl hi vancung ah an zuang i an i hel ve. A cancan ahcun vawlei he naih ngai in an rak zuang ve tawn. Naite January 26, 2015 ah 2004 BL86 timi lungtumzuang cu vawlei he meng 745,000 tluk naih in a rak zuang. Astronomers pawl tuaknak ah, hi lungtumzuang hi 0.5 KM tluk a lian lai an ti. Vawlei ah a rak lan sual lai maw tiah scientist pawl nih an ngiat peng. Hi lungtumzuang hi, 20127 ah vawlei he naih ngai in a rak zuang dingmi lungtumzuang 1999 AN10 timi hlan ah, vawlei he naih bik in a zuangmi lungtumzuang asi tiah an ti.



          2004 BL86 lungtumzuang le vawleipum

Hi lungtum zuangmi hna hi an mah lamte tlaihtet an ngei tuk lo. Cucaah vawlei dang he an si su asiloah an mah le mah an i su i, an lam an pial. Cuticun dawhnak thazaan a ngeimi vawlei ah an rak tla theu tawn. Nai bik ah tihnung bik a tlami cu Russia ram ah asi i, 2013 ah asi. Minung zong 1,000 kuakap hma an pu. Inn thlalang awng zong tam ngaite a hrawh. Hi thil zoh ah, vawlei hi lungtumzuang nih zeitik paoh ah a suk khawh ko timi a langhter.

Liamcia caan ah hi lungtumzuang nih vawlei a rak suknak hi a tam ngai cang i, atanglei (10) hna hi fak bik in a suknak asi tiah scientist nih an ti. Hi bantuk in lungtumzuang nih vawlei nihin ni ah a sukden than ahcun, vawleicung ah minung tampi thihnak a chuak kho tiah an ti. A cheu cu an i dawh tuk i, khuaruahhar an si. Tahchunhnak ah, Chicxulub Crater (Yucatan Peninsula, Mexico) cu, rili chung ah a umi asi i, dawhnak in a khat caah, Valentine Day card ca te hna an hman mi asi.

Hi atanglei hna hi vawleicung ah a nganbikmi lungtumzuang sukdenmi hmunhma hna an si.

1. Vredefort Crater

Lungtumzuang nih suk nithla: A liamcia 2 billion (2,000,000,000) kum hrawng ah a si lai.
Umnak Hmun:  South Africa

Akauh: Apummi hi a dinnak in a laiva in tah tikah canceu lawng hi, meng 118 a kau. Vawleicung ah a ngan bik asi. 2005 ah UNESCO World Heritage Site ah an chiah.


 Vredeforrt Crater a laicer a bokuar hlei mi

2.  Sudbury Basin

Lungtumzuang nih a sukden kum: Aliamcia 1.8 billion kum
Umnak Hmun: Ontario, Canada

A pumnak alaiva in ding tein tah tik ah, meng 81 a kau. Vawleicung ah lungtumzuang sukmi ah a lian bik pahnihnak asi tiah an ti. A hlun bik zong a si. Lungtumzuang nih a sukdennak ruang ah a chuakmi vawlei lin (magma) tampi a chuak i, cu magma ahcun nickel, copper, platinum, palladium timi dat tampi vawlei in an chuak.


  Sudbury Basin crater, Canada. Aa kulhmi area hi a sukdenmi a si


Sudbury Basin lungtumzuang pahnak in a chuakmi lung


3. Acraman Crater

Lungtumzuang nih sukden kum: 580 million a liamcia kum.
Umnak: South Australia, Australia

A pumnak laicer in tah tik ah, meng 56 a kau. Tibual tii nih a khuh dih cang.


                 Acraman Crater, Australia
          

4. Woodleigh Crater

Lungtumzuang nih a sukden kum: Aliamcia kum 364 million lio
Umnak: Australia Nitlaklei

Lungtumzuang nih a sukdennak hmun hi, vawleicung ah alangh tuk lo caah zei tluk in dah a kauh timi hi tha tein an thei kho lo. Abuaktlak in meng 25-75 tluk ding te tah ah asi theu lai tiah an ruah.


                          Woodleigh Crater


5. Manicouagan Crater

Lungtumzuang nih a sukden kum: Aliamcia kum 215 million
Umnak: Quebec, Canada

Lungtumzuang ni a sukden hnu ah a hnu ah Lake Manicouagan tibual ah aa cang. Tii nih a ziah i a hrawh tuk hnu hmanh ah, vawleicung ah a lian bik le tha tein a hmun rihmi crater lake (lungtumzuang tibual) an chiahmi asi. Dingte a laiva tein tah tikah a lianh hi meng 62 a si.


                       Manicouagan Crater

6. Morokweng Crater

Lungtumzuang nih a sukden kum: Aliamcia kum 145 million
Umnak: Nitlak Chaklei, South Africa ram

Hihi Kalahari Desert timi these ramcar kam ah a um. Hi lungtumzuang sukmi vawleikuar ah hin, a raksudengtu lungtumzuang a kuaiman mi lungruh (fossilized) pawl hmuh ding in an um rih ko.


                    Morokweng Crater

7. Kara Crater
Lungtumzuang nih a sukden kum: Liamcia kum 70.3 million lio
Umnak: Nenetsia, Russia

Atu ahcun ruah/thli nih an ziah dih cang i, a lang tuk lo mi vawleikuar a si. A cheu nih cun, Kara le Ust-Kara timi vawleikuar pahnih hi an i peh tiah an ti.


                      Kara le Ust-Kara Crater 

8. Chicxulub Crater

Lungtumzuang nih a sukden kum: Liamcia kum 65 million lio
Umnak: Yucatan, Mexico

Hi crater hi Mexico ram, Yucatan Penninsula timi amin a thang ngaingaimi tlang fonghlei ah a ummi asi. Scientist tampi nih cun, hi Chicxulub Crater a chuahtertu lungtumzuang nih vawlei  a rak sukmi ruangah dinosaurs vialte an ci a mih dihnak asi lai tiah an zumh. Apumnak a lianh hi alaicer tein tah tikah meng 106 in kuai deuh in cun meng 186 a asi. Cucu a dik asi ahcun vawleicung ah a lian bik asi lai tiah an ruah.


                              Chicxulub Crater

9. Popigai Crater

Lungtumzuang ni a sukden kum: Liamcia kum 35.7 million lio
Umnak: Siberia, Russia

Russia scientists pawl nih, "Hi lungtumzuang nih a chuahtermi vawlei kuar ah hin, diamond lungvar mansunglawi carats trillions in a um i, vawleicung ah diamond tambik a umnak hmun pakhat asi" an ti. Hi diamond pawl hi, lungtumzuangmi le vawlei fak tuk in an i sukden ruangah a chuakmi diamond (impact diamonds) tiah an ti.


               Popigain Crater umnak area


     Popigai Crater in a chuakmi crater diamond 



10. Chesapeake Bay Crater

Lungtumzuang nih a sukden kum: Aliamcia kum 35 million lio
Umnak: Virginia, USA

Hihi 1983 hnu deuhvak ah an hmuhmi asi. Rili le a pawngkam tlang huap chih in a ummi crater asi. Mah hlan ah hin hika hmun ah crater a um ti hi an lung a rak hring bal lo. Vawlei an cawhnak an hmuh sualmi asi. Ahnu ah meiti cotu nih meiti an kawlnak ah hi crater hi zei tluk in dah a lianh timi kha an rak hmuh i an khuaruah arak har. Washington D.C in meng 125 tluk a hlanak, Chesapeack Bay timi ah a um. Acheu nih cun a laiva tein ding tein tah tik ah, a lauh hi meng 53 asi lai tiah an ti. Hmunhma nuam ngaingai asi caah, hi hmun hi min a thangmi hmun pakhat asi.



                 Chesapeake Crater huapmi area


                    Chesapeake Bay Bridege


Donghnak Bia

Lungtumzuang hna nih an sukdennak vawlei hna hi, a tam deuh cu an kuarh caah tibual ah an i cang. A cheu tlangcar le tlangpar i a sukdenmi hna cu, a kuarh lawng an kuar i, nihin ni tiang hmuh ding tampi an um. A cheu hmun ahcun lungtumzuang si dawh asi ko tiah timi lung a kuaiman mi hna zong an hmuh hna. A cheu hmun ahcun, vawlei le lungtumzuang fak tuk in an i sukden caah le a linh tuk caah, lunghrin tibantuk le zeidang thil mansung hna an i ser i an chuak. Diamond zong an chuak. A cheu lungzuangmi cu a chungah diamond hna tam ngai an um ti asi. Hi lungtumzuang hna hi, zeitin dah an i thawk i zeitindah an dongh te lai timi hi scientist pawl nih an theih duh cemmi an si. A kong hi tampi hlathlai le theih an i zuam cuahmah lio asi.

----------------------------------

Zohmi Cauk

1. Asteroid Impacts: 10 Biggest Known Hits by Brett Line, National Geographic News ( http://news.nationalgeographic.com/news/2013/13/130214-biggest-asteroid-impacts-meteorites-space-2012da14)
2. Map and Photos/image are from www.google.com
3. http://www.brighthub.com/science/space/articles/64710.aspx
4. http://astronomynow.com/2015/01/17/asteroid-to-fly-close-by-earth-safely-on-26thjanuary/