Judson Memorial Baptist Church
Judson Philhlonak Lungtum kong ka ruah caan poah ah, Judson Memorial Baptist Church hi ruah lo awk a tha lo. Hi church hi 1913 ah an rak dirhmi asi tiah ca an tial. Cucu Judson Kawlram a phanh in kum 100 tlinnak kum a si.
Mandalay University ka kai lio ah, hin Lam 80 nak kam, Laphone Kyawng hmaite ah kan rak um. Kan umnak le Judson Memorial Baptist Church cu block 4 tluk lawng aa hlat. Cu biakinn ahcun kan ke in kan kal i, Zarhpini zing ah kan rak i pum tawn. Khua lai ah a um. Area tha ngai asi. An cawnpiaknak a tha; an i thithruainak a nuam. A pawng hrawng ah collage siangngakchia Krihfa tam ngai kan um caah, pumh a rak nuam ngai. Biaknn area zong a hninghno ngai i hmun nuam ngai a rak si. Kha biakinn pumh lio te zong ngaih a um ngai.
Judson Memorial Baptist Church
Hi Krihfabu cu Judson min chuankhan in min sakmi a si. Biathlam a uar ngaingaimi Krihfabu an si. An active ngai i, an sin pumh a nuam. Pathian an duh ngaingai. Hlasak le Sunday School cawnpiaknak a tha ngai. An i hruai ning phundang ngaite a si. Baptist dang he an i lo tuk lo. An biakinn pawng ah Bible Sianginn zong an ngei i, Kachin ram le Kawlrawn in a kaimi an tam ngai. Cawlcanghnak an ngeih caan paoh ah ka va kal ve tawn.
Khuate lai ra mi ka si. Cycle le ka ngei fawn lo. Hawi um setsai lo zong ah ka va kal tawn. Thlavai cu a kiang ngai. Laimi an rat lo caan ahcun tha a rak chia ngai tawn. Asinain an sin cawlcangh a nuamh caah, Laimi hawi pakhathnih aum paoh ahcun ka va kal ve tawn.
A thla ka chinchiah ti lo. 1985 kum ah asi. Nikhat cu, Judson Philhlonak Lungptum zoh pah in nikhat chung Inwa khua ah cawnpiaknak aum lai. Eidin nan mah tein i ring u law Bus cu bu nih kan hlan lai ti a si. Judson thawng an rak thlaknak hmunhma (inn cu a um ti lo) le Judson an hremnak inntual hrawng kan zoh hna lai i a lungphun zong kan zoh hna lai ti a si.
Cu an chim tikah ka ngaih tuk. Judson tuanbia cu kan rak theih lengmang mi asi caah, kal ka rak duh tuk ve i, ka rak kal ve. Laimi zong pakuahra kan rak i tel ve. Kachin le Kawl an rak tam ngai. Ngaknu tlangval deuh lawngte kan rak si. Bus 4/5 pi in kan rak kal.
Inwa Hlei Hlun le Thar
Inwa Khuahlun
Inwa cu Kawlram siangpahrang khua hna lak ah, khuahlun bik pakhat asi. Inwa khuahlun cu, Kawlram hlei minthang bik a rak simi, Inwa Hlei timi thlang deuh, Irrawaddy le Myitnge tivapi pahnih tonnak ah a um. Myitnge tiva cu hlan lio ah, Shan Ram le Tuluk ram he an i pehtlaihnak caah a biapi taktakmi tivapi asi. Hla zong rak phuah lengmangmi tiva dawh asi. Hmunhma a rem taktak mi khua asi. Tivapi pawng a um caah le tiram a hninhno caah a dai ngai. Leikuang a tam. Hmunhma dawh le nuam taktak a si. Hmunhma nih a pek i, Kawlram khualipi ding ah a rak i tlak ngai.
Inwa khua (Ref. worldmapz.com)
Inwa khua cu Myitnge tivapi kam ah um. Hmun nuam ngaingai asi. Siangpahrang Bagyidaw nih 1821 ah Kawlram khualipi kha Amarapura in Inwa ah a thial than. Inwa cu khuapi hlun aa theihnak ah pura le innlo hlun tam ngai a um. Khuakulhnak zong ngan taktak a rak ngei i, acheu cu nihin ni tiang hmuh dinga um rih.
Inwa khua kulhnak tlakrawh vampang atangmi
Mandalay in, Zing 10 Am in chun hnu 4:00 PM tiang Judson Philhlonak Lungtum pawng ahcun a kan cawnpiak. Saya pa nih cun, Judson tuanbia vialte a kan chimh. Kawlram a ratnak, an tlaihnak, thawng a tlaknak, an hremnak, thawng a tlak lio i bible a lehnak, an nu Anne Judon damlonak le thawng a tlakkar i a fanu te le a nupi an thihnak in, amah Judson zong Andaman Rili i a thihnak le tii chung i a ruak an thlaknak kong vialte a kan cawnpiak.
A ngaitu vialte kan mitthli a luang. Cawnpiaknak a dih in, kan dawng tein Judson Philhlonak Lungtum pi pawng ahcun hman kna i thla hna. Lungtumpi cu kan va muai. Judson tuanbia le a nupi Ann le afale temtuarnak vialte mitthlam ah an cuang thluahmah. Ngaih a chia tuk. Kawlram Krihfa cang hmasat cemmi, Maung Naw timi cu, Judson nih bible a rak lehmi a rak kilventu pa te zong Kawlram mi caah hero asi. A tuanbia vialte van ruah tik ah, upat awk a tlak tui hringhran.
Cu lungtumpi cu hlanlio Inwa khuahlun ah a um. Hika lungpi pawng ahcun thinkung lian ngaingai pahnih thum an um. Hi hmun in a hlat lonak ah, Siangpahrang nih a rak sakmi tami ralvennak inn sang ngai a um. A sawn pah caah kan nih kal lio ahcun kai an rak siang lo.
Siangpahrang ralvennak inn sang (Inwa khua)
An chimnak ah, Kawlram siangpahrang chan lio ah, cuka zawn cu Lema Yoon Akyin-Thawng timi "minung thih dantatnak pekmi hna thawng an rak thlaknak tawn nak hna thawnginn" umnak hmun asi. Hi thawng hi, thihnak dan tatmi hna caah an sermi thawnginn, tihnung taktakmi thawng a rak si.
Siangpahrang Bagyidaw (1819-1837) chan ah, Kawlram le Mirang avoikhatnak an van i kah tikah ah, Inwa ummi Mirang vialte kha an lunghrinh hna i, June 8, 1824 ah an rak tlaih hna. Cu an tlaihmi hna ahcun, Rev. Adoniram Judson, Dr. Brice, adang Mirang pa 3 le Greek pakhat an i tel. Chun nitlak hi an kerek in thing in an ceh hna i, an bittaling in an rak thlai hna. Judson nih ca a tialmi ah, "Kan bittaling in a kan thlai i, kan liang in vawlei ah kan i din" tiah a ti. An vuakden pah hna. Rawl tha tein an pe hna lo. Nitlang hna ah an rak pho hna. Fikfa nih duh tawk in a seh rih hna. Cuticun hi thawnginn ah hin, May 1825 tiang, thla 11 an rak tla. Hi chung ah hin hremnak phun tam tuk an rak tuar.
Judson te an hrem lio hna (Pwo Karen Baptist Compund; MBC)
Cu hnu ah Aung-Pin Le timi meng 10/11 tluk a hlatnak ah an rak thial than hna. An hrem ning hna a fah tuk caah le thazaang an ngeih ti lo caah Greek pa cu lampi ah a thi. Aung Pin Le ahcun fak chinchin in an rak hrem than hna. Cu ti cun harnak phun zakip a tong. Cu lio ah a fanu te le a nupi zong zawtnak in an rak thi than. Zumtu hna kalnak keneh hi a rak fawi lo.
Hi Judson Philhlonak Lungtum i an tialmi bible cang cu Biathlam 7:14 nak asi: "Hi mi hna hi hremnak nganpi a ingmi kha an si; Tuufa thi chungah an puan kha an suk i, an puan cu an var cang" timi kha a si. Krih zumtu hna hi, Judson bantuk in hremtuar ingmi an rak tam tuk. Cucu Jesuh cah tami biakam tlinnak asi: "Keimah a ka zummi cu hremnak zong a hmuh lai" ti kha asi ko.
Duhsah tein kan kal hna i, Judson philhlonak lungtum cung catial cu kan rel hna. A cheu sau deuh kan um. Mi an tian pah zialmal hnu ah keimah te lawng sau ial ka rel ta than. Ka diary ah note tete ka tial hna. Lungcung catial cu Biathlam chung a si. Ka van rel than.
Ca ka rel cuahmah lio ah ka thinlung a cawlcang. Ka nunnak ah khua tampi ka ruat. Judson nunnak le temtuarnak ka ruat i, "Zeidah Krih caah kei ka tuanvo asi ve?" timi a ka ruahter. Ka thinlung aa thleng. "Hi tluk lamhlat ummi Mirang bak nih an chuahkehnak ram kaltak in Kawlram mi sin ah mission rian a rak tuan ahcun, kei nih teh kan mah ramchungmi caah zei bantuk Bawipa rian dah ka tuan ve lai? timi biahalnak nganpi ka thinlung ah a chuak.
Judson Memorial Stone (Photo: Rev. Dr. C. Duh Kam)
Lungpi cung aa tialmi ca cu huamsam tein ka rel. Ka rel dih in, "Bawipa kei na caah zeidah ka tuah ve lai? Mirang hmanh nih an ram kaltak in kan ram caah rian an rak tuan va si kaw, kei tah Lairam le Lai miphun caah zeicah ka tuah ve lai? Kawlram caah zeidah ka tuah ve lai?" tiah ka lungthli tein bia ka hal. Thla ka cam pa. Hi lungpi pawngte ah hin Bawipa nih a ka auh tiah ka thinlung ah a um. Ngaihchia ngai in inn ah ka tlung. Ka tlun zan cun, khua tam tuk a ka ruahter.
Nihin ni tiang, hi lungpi hi ka mitthlam ah a cuang zungzal. Keimah lawng cu ka si lai lo. Hi lungtum a hmumi paoh cu, midang zong an mitthlam ah a cuang cio theu lai tiah ka ruat.
Judson Memorial Lungtum Umnak?
1988 ah Kawlram cu ralkap cozah nih an van uk. Kawlram cozah nih nitlaklei minung le Krihfa biaknak kha an huat. Cucaah Judson tuanbia zong hi a hloh in hloh dih an duh. Cucaah Krihfa kha lamkip in an namneh hna i, an rialdip hna. Kawlram ah Krihfa tuanbia a van luhpitu Rev. Adoniram Judson tuanbia zong cu hloh dih an i tim. Aung San Suu Kyi an huat tuk caah, Kawlram tuanbia le tangka ah Aung San tuanbia hloh an timh bantuk khi asi.
Judson tuanbia zong hloh an duh. Hi lungpi hi a lian taktak. Lungpi pawng ka um lio ah ka ruahmi cu, hi lungpi hi hi tluk rawn ah a ummi hi amah kokek ummi maw asi hnga? An chiah chawm mi dah? Chiah chawmmi asi ahcun, a ho nih dah hi tia lungpi hi ka hin an rak chiah hnga ti khi ka ruat. Hi lungtum ca hi, AD 1915 ah an tial in a lang. A tialtu le lungtum chiatu an tial lo caah ka thei ve lo. (Kawlram tlun tikah hlathlai ding in ka timhmu pakha asi).
Cucaah a ni le thla chim khawhlomi lio caan ah, Gen. Saw Maung chan ah, Judson Memorial Lungpi zong an rak hloh. Hi lungpi hi a lian taktak. Hi lungpi cu lak i, Irrawaddy Tivapi ah thlak an rak i tim hmasat. Asinain hlai tik zong ah phurh khawh ding kha asi lo caah, a tang cu an cawh i, a phum in an phum lawlaw. Cuticun Judson Philhlonak Lungtum pi cu a catial he, vawleitang ah an pil. Nikhat caan khat ah hlai le vawleicung ah chuah khawh than caan a um te hnga dek maw?
Judson ruak cu Andaman Rili ah an hlonh i, thlan zong a ngei lo. A ruak cu rili nih a vui. Judson thlan tiah zoh ding tuanbia a um lo. A taksa lawng si lo in, atu cu Judson Philhlonak Lungtumpi zong cu, vawlei ah an phum than cang. A ruak rili nih a vui bantuk in a tuanbia tawite an tialnak lungpi zong Inwa vawlei nih a dolh than i, a mui hmuh awk a um ti lo.
Judson pumsa cu rili nih dolh dih in, amah philhlonak lungtumpi zong cu INWA vawlei nih dolh dih ko hmanh sehlaw, Judson tuanbia cu Andaman Rili nih a phum khawh lo bantuk in, amah philhlonak lungtum tuanbia zong cu INWA vawlei nih a dolh kho ti lo.
Hi vawlei a hmunh chung vialte Judson tuanbia cu chim a dai kho ti lai lo i, chan khat hnu chan khat chim lengmang asi ko cang lai. Kawlram cozah nih, Krihfa huatnak ruangah, Judson Philhlonak Lungtumpi cu vawlei ah vui ko hna hmanh sehlaw, Judson thlarau le tuanbia cu an vawlei an vui kho lai lo i, hlo kho bal lai lo.
Bawi Krih saltha-Paul le Peter le Krih zumtu tampi hna zong, hi vawleicung an nunnak cu hrawk ko hna hmanh sehlaw, an tuanbia zeitik hmanh ah a rawk lo bantuk in, Adoniram Judson le amah philhlonak lungtumpi tuanbia hna zong, an tuanbia hrawh khawh an si ti lo i, chan vialte tiang an hmun zungzal ko cang lai!!!
Pwo Karen Baptist Compound ah a ummi Judson Philhlonak Lungphun lem
(Yangon, Myanmar)
--------------------------------------------------------------------------
Chinchiah
1. Judson Philhlonak Lungtum kong rel na duh ahcun, Jason G. Duesing tialmi "First Person: On Adoniram Judson Bicentennial: please go and dig" (Feb 13, 2012) ah rel khawh asi. http://www.bpnews.net/37173/first-person-on-adoniram-judson-bicentennial-please-go-and-dig
2. Judson le a hawile pawl thawng an thlaknak hna le an hremnak hna tuanbia hika ah rel chap ding a um. Hihi Adoniram Judson a fapa nih a tialmi ca asi. A tlangpi a tarmi hitin asi:-
Adoniram Judson's Imprisonment
http://www.wholesomewords.org/missions/bjudsonch7.html
No comments:
Post a Comment