Pathian Thluachuah Rel

Christmas thla hi Krihfami kan caah cun thla sunglawi bik asi. Hi thla ah hin, vawlei hmun tampi ahcun Christmas muisam a leng kho lo i, ngaihchiatnak le mitthli he khua an sa hna. Kan pawngkam thil sining zoh in, Pathian thluachuah rel zia thiam ding hi, kan nunnak ah a herh tuk caah, hi ca hi ka tialmi asi.

Nihin ni vawlei zoh tikah, thawngpang chia lawngte in a khat. Raltuknak le buainak thawng lawngte a leng i, hmun tampi ah daihnak a um lo. Christmas hmanh nuam in ahmang lomi tampi an um. Innkang meitet le thlirial ruangah mithi tampi an um hna.

Christmas thla ah vawleicung a khuhnenh bikmi thawngpang hna zong hi, thawngpang tha a um lem lo; thawngchia lawngte a si. Cu thawngchia cu kan nunnak ah ruat hna u sih law, "Pathian nih zeitluk in dah a ka dawt?" timi Pathian thluachuah rel zia thiamnak ding hi nang le kei caah abiapi tuk hringhran timi kha, atanglei thil sining hna in fim i lak hna u sih.

1. Syria kahnak

Syria ah tapung phu (100) renglo an um. An i nawnnawk viar i, an ram kahnak hi 2011 in atu tiang asi i, a dawng kho ti lo. Minung 250,000 leng an thi cang lai ti asi. An khuaram a rawkmi hi kum 20 chung ser hmanh ah, ral thawh hlan a tluk kho lai lo ti asi. Minung 8,000,000 renglo Syria refugee an si. Umnak reprai ngei lo in an zam hna. Ngakchia caah a pawi khun. Zeicatiah Sianginn kai aum lo. Khua sih, ruahsur, nilin a sining in an tuar. Hihi tuak ahcun Hakha kan tonmi hna cu a rak din tuai tuk.

Khuaram hitin aa rawkmi ah ngakchia an tuar ko

               Jordan ram i Syria refugee camp pakhat

2. Ukraine Buainak

Ukraine ramchung kahnak ah minung 8,000 tluk an thi cang lai ti asi. An khuaram a rawk ngaingai. Fawi ah a dai kho ding an si lo. Russia le Ukraine ramchungah refugee tampi an zam ve. Ukraine le Russia karlak ah theihthiamlonak zong a chuak.

EU le Nitlaklei ram tampi nih Ukraine tapung pawl na bawmh hna timi ruang le Crimea Tikulh Russia nih a lak thanmi ruang ah, Russia zong sipuazi an phih i, Russia cozah zong harnak tampi an pek ve. Nihin ni tiang an dai naisai rih lo. Hmailei zeidah an lawh te lai?

Donetsk Int. Airport zong hitin a cim viar

Lamsul zong hitin an rawk

3. Nigeria

Nigeria ah Muslim biaknak in hruai aduhmi le Al-Qaeda tapung le ISIS tha pemi Boko Haram tapung cu an sual taktak. Hriamnam thatha "tank" tiang an ngei ve. Hi hna hi Africa ISIS an si. Nikum ah Krihfa siangngakchia nu 200 renglo an tlaih hna i, nupi ah an i tuah hna. Muslim ah an canter hna ti asi. Atu tiang an hmu thai ti hna lo. Boko Haram ruang ah bomh puah le raltuknak fak taktak a um peng. Nigeria ram ah Muslim ram dirh a timmi tapung an si. An hruaitu pa hi athi an rak ti nain, nihin ni tiang a nung ko rih.

            Boko Haram tapung hruaitu le a hawi le pawl

Krihfa siangngakchia kha hitin Muslim ah an canter hna

                                    Hitin car bomh an puah lengmang

Nizan ah atanglei khuate ah hin bomb an puah i, 30 an thi; 22 hma an pu; innlo tam taktak a rawk. Hi bompuakmi hna he, epchun ahcun Hakha bomb puakmi cu, afak ko nain a dintuai ngai rih. Boko Haram nih 2015 chungah "Nigirea minung 6,644 kan thah cang hna" tiah uangtlar ngai in an i porhlaw. 

                                                 Nizan puakmi asi

4. Europe Refugee

Syria, Lybia le adang ram hna in 2014 chungah minung 850,000 Europe ram ah refugee in an zam. Rili ah a thimi 2,500 leng an kai cang ti asi. Tar le nau no ngeimi nu le ngakchia hna caah harnak tam tuk a chuak. Ralpi 2 hnu ah refugee buainak nganbik asi an ti. An zam cuahmah rih ko hna. Rawltam tihal, nilin khua al, ruahsur le khuasik aphunphun an tuar. 

Europe lei zammi Syria Refugees 

Rili ah hitin an i vuan i, a cheu cu an nunnak a liam. 

          Acheu cu hitin Rili ah an nunnak a liam

Ruak zong hlam khawh an si lo. Ka nupi, ka va, ka fa ti zong hlam khawh an si lo. Hitin ramdang ah an ruak an i vui ko hna. An temtuar taktak a si. Kan nih cu thlan te ah kan i vui hna le kan thihning zong a zia ngai hna.

5. Paris Khuacaan Kong Meeting 2015

Paris khua ah vawleicung khuacaan a lin chin lengmangmi ruangah ram 195 hruaitu hna meeting an ngei i, vawlei ramkip nih "Greenhouse gases" an chuahmi cio thumh dih cio ding in hnatlaknak an ngei. Hi greenhouse gases hna hi, vawlei a linhtertu le khuacaan a hrawktu le thli a thurhnomhtertu cem zong an si. .



Greenhouse gases timi ah abiapi bik in phun (5) a um: carbon Dioxide, Methane, Nitrous Oxide le Fluorinated Gases-timi an si.

Hi hna hi zehzung, motor, aircon, tlanglawng, vanlawng, meikhu phunphun in a chuakmi an an si. Hi greenhouse gases ruangah vawlei a lin chin lengmang lai ti asi. 2100 ahcun Africa ram cheukhat cu minung nun khawh asi lai lo ti asi. Dallas Texas te hna zong minung caah a har ngaingai lai an ti.



Greenhouse gas hi zeitindah a chuah ningcang asi timi fiannak ding caah, USA i greenhouse gas a chuah ningcang atanglei ah hmuh khawh asi. Hi atagnlei hmammi thilri hna nih hin greenhouse gas cu a chuahter. .

6. Global Warming

Vawleipumpi Linhnak hi minung nih kan serchuahmi thil (sehzung le motor khu tbk) hna ruangah a chuakmi asi. Minung thanchonak nih a chuahpimi theipar chia pakhat an si. Meikhu phunphun, greenhouse gas (CO2) le zeidang aircon khuvai te hna ruangah achuakmi asi. Minung nih thingram kan hau tukmi ruangah global warming hi a zual chin lengmang lai ti asi. Global warming ruangah vawlei a linh lawng silo in rili tii athang i, cu ruangah rilicung ummi ram tampi cu 2100 ahcun harnak tampi an tong kho tiah ruah asi. Tikulh ram cheukhat cu chuahtak an hau te lai tiah scientist pawl nih an ti cang.

    Hi bantuk sehzung hi Global Warming chuahter cemtu an si

6. Thli Hnawmtam Azual

Thli hnomhtamh ruangah 2012 ah vawleicung ah minung 7,000,000 an thi; sifak ram asimi Southeast Asia le Pacific Nitlaklei ram pawl ah tambik an thi i, 3.3 million hi innchung thli hnomhtamh ruangah an thi i, 2.6 million hi innleng thli hnomhtamh ruangah an thi tiah WHO nih an ti. 

Thli hnomhtamhnak (air pollution) hi vawleicung ah a zual taktak. Thli hnomhnak hi tambik a chuahtertu cu sehzung khu, motor khu, tlanglawng le vanlawng khu an si. Vawleicung ah thli thurhomhnak tambik a chuahtu cu Tuluk, USA, EU ram, India, Brazil, Japan le Canada an si. Hi a rummi ram pawl nih an chuahtermi thli hnawmtam hi, vawleicung mi vialte nih kan tuarmi asi. Abik in sifak ram nih kan tuar khun. Ram rummi cu an i zohkhenh kho nain, sifak ram cu kan i zohkhenh kho ti lo. 

USA, Canada le EU ram hna hi, a kihnak ram an si caah, hiti zoh ahcun an ram ah thli athiangmi a lo ko nain, an ram chung ummi sehzung, motor, thlanglawng, vanlawng le aircon dat hna nih an chuahtermi carbondi oxide hna le carbon acid pawl nih, an ram hi a chungmuru ah thli a rak hnomhter ngai. Mit in cun hmuh khawh asi tuk lo nain, thli lak i aa telmi dip (particle) tah tik lawngah theih khawh an si. Vawleicung ramkip ah minung kan karh ruang ah thli hnomh ning hi a zual chin lengmang i, "vawleicung pumpi ngandamnak zong hi, hi thli hnawm ruangah phan awk a um ngaingai cang" tiah scientist nih an ti.

             Beijing khua thlinawm (Dec, 2015)

              Hell bantuk asimi Tuluk ram thlihnawm

   Tuluk ram thlihnawm nih kum chiar 1.2 million minung a thihter hna ti asi.

7. Khuacaan Achia Chin Lengmang

Global warming ruangah ramkip ah khua caan a hman ti lo. Thlichia a tam deuhdeuh i an fak deuhdeuh; rili tii a thang i nawng tilian nih innlo a hrawhmi a tam chin lengmang. UK ram lawng hmanh ah inn 2,000,000 cu tilian nih fawite hrawh dingmi chungah an i tel ti asi.

Rilikam tilet a sang chin lengmang i rilikam vawleitlang an rawk taktak. Ruahpi a tuh tuk ruangah hmunkip ah tilian le leimin an chuak. Acheu ram ah khua a hrem i ram a car tuk ruangah mei a rak kang. Acheu ram ah nikhua a hrem i, ruah asur lo caah tidin ding zong an har ngaingai. Atanglei kokek rawhralnak hna hi, tu thla December chung i a cangmi lawngte an si. Hi vialte hi Vawleipumpi Linhnak (Global warming) nih a zualtermi an si tiah scientist nih an ti. 

Kokek rawhralnak nih sifak le arummi ram a dang lo; athangcho le thangcho lo ram danglo in vawleicung hmunkip a kan den cuahmah cang i. minung nih nunnak, innlo le khuaram kilven a har chin lengmang cang lai ti asi. Global Warming hi zeitindah kan kham khawh lai timi ah scientist pawl an thluak abuai taktak cang. Mirang nih "hruh hi a nuam" an timi hi a rak si ngai. Mifim cu khuacaan kong an ruah ah, an lungre lawngte a thei i, mihrut cu zeihmanh khuacaan kongah lungretheih ding a um lem lo

Australia Sydney khua cu naite ah fak ngai in thlichia nih hitin a hran hnawh. Minung thawng tam ngai mei lo in saupi an um. Hi lio caan ah Australia thlanglei cu a lin tuk i degree 107.6 (F) aphan. Mipi harnak tampi an tuar. 

Scotland (UK) ah tilian a chuakmi nih innlo, thilri tampi a hrawh. Minung a thawng in an zamter hna. Global warming ruangah asi an ti. Atanglei hi England ram Cambria zongah tilian nih khua a khuh i, rawhraknak tampi an tong.

   Christmas lai ah hitin tii nih aphum hna 

India ram Chenai khua cu December 4 ah, ti nih a phum i, mipi hitin harnak an tong. Innlo le motor le thilri tamtuk a rawk.

December 14 ah Philippines i ahrangmi Typhoon Melor ruangah minung 724,839 cu innlo chuahtak in zaamter hna. Minung 3 an thi. 2015 chungah a voi 2 nak thlichia a hran asi. Sifah chinchap, innlo hrawh piak chinchap, eilo din lo asi. An caah Christmas lawmhnak a um kho lo. 2013 i ahrangmi Typhoon Haynan nih minung 7,000 renglo a rak thah hna.

Dallas pawng Tornedo hrawhmi inn hna

USA ah Christmas thaizing ah ahrangmi Tornedo le tilian ruangah minung 22 an thi. Dallas pawng i khua cheukhat Tornedo ruangah innlo tam ngaite a rawk. Texas le a pawngkam state cheukhat (New Mexico, Oklahoma, Missouri) ah December 23-28 karlakah nichiar in tornedo a hrang i voi (55) a hrang ti asi. Khuacaan lei mifim hna USA khuacaan kong an ruah ah, a buai taktak tiah an ti i, an khuaruah a har ko. Global Warming ruangah vawleicung khuacaan hi a chia chin lengmang ko ti asi. Vawleicung rawhralnak le thihlohnak nih cun, Christmas Ni sunglawi le Kum Thar ni sunglawi zong a rak hrial hlei lo. Cu caan cu nang le kei zong nih ton khawh asi ve ko.

Christmas Zan ah, California thlanglei ah a kangmi Solimar Fire nih ram acre 1,200 leng akangh pinah, inn thatha tam ial a kangh chih. Califorania cu US ram rum bik asinain, kum (5) khua a hrem cang i, an ram a car tuk cang caah, tireu, nilin le meikang a zual chin lengmang i, hmailei minung zeitindah khua an sak te lai tiah khuaruah har ngai an si cang.

Christmas zan kangmi Solimar Meikang

Khatlei ah December 30 in Mississippi River cu nawng a tlung. USA hi tii lianh caan hi khuasik dih ah asi tawn nain, atu cu khuasik cingling ah asi. Lampi, hlei, innlo le dawr tampi an rawk. Sunghbaumi an tuan kho rih lo. Khua tampi a hrawh caah, minung thawng tampi innlo lo in an um. Ramchung ah ralzam bantuk in an chuah ve hna.


Mississipi River nawngtlungmi

      

Biafunnak

Hi acunglei ram hna ahcun, Christmas hi ngaihchaitnak le lunglennak lawngte in an hmang hna. Innlo an ngei ti lo. Innpa an tling ti lo. Chungkhar an tling ti lo. Biakinn le sianginn an rawk dih hna. Pumhnak inn hmanh an ngei ti lo. Pawcawmnak caah dumhau le lo vialte an rawk dih. An caahcun ngaihchiatnak le mitthli tlaknak lawngte asi ko.

Hi thil vialte hna zoh in, zeitluk in dah Bawipa nih a ka dawt timi khi kan nunnak nih fian aherh. Pathian thluachuah rel thiam le Pathian thangthat a herh taktak.

Psalam hlaphuahtu nih "Maw ka nunnak Bawipa cu thangthat tuah" (Ps 103:1; 104:1) ati bantuk in, kan nunnak in Bawipa thangthat a herh taktak.

Cu lawng silo in, midang an fahnak hrawmpi le thlacampi duhnak thinlung ngeih zong a herh taktak. Tangka chawva in kan bawmh khawh hna lo hmanh ah, nang le kei nih tuah ve ding asi.

Cunak in alet in kan ca cio ah a herhmi cu, Bawipa thluachuah rel hi a si. Mi tampi cu nifatin thatnak kan ton cuahmah bu in kan zai rih; Pathian thluachuah hi kan rel kho lo.

Ruah ngai awk a ummi cu, atu kum December ah vawlei hmunkip ah a cang cuahmah mi thil sining ruat in, nang le kei teh "Bawpa Thluachuah Rel Zia Kan Thiam Ve Maw" ti ruah a herh hringhran ko.

Hniarlawn Khua & Solfa Thiammi Tarpa

Hakha peng, Hniarlawn khua hi, Lairam khuate lakah khua fate asi ko nain, solfa thiam lei ah min a thang ngaimi le solfa thiam tampi an chuahnak khua asi.

Hakha ka um lio zongah, Hniarlawn hi solfa an thiam ngai tiah ka rak theih tawn. MIT ka kai lio ah solfa a kan chimtu le hla a rak kan hruaitu cu Hniarlawn khuami, Rev. James Tin Kung a rak si. Thau khua ah a rak um balmi, San San nu le pa timi zong, kan khua an rak phan i, solfa an rak thiam ngaingai. Adang min ka theihlomi tampi an um rih i, ka theihmi ahcun Rev. Lal Cung Awi te hna solfa thiam ngaingaimi an si.

1982-84 tiang Hakha ah ka rak um. Lung Biakinn hi voi tamcem ka pumhnak asi. Cu lio ah hlaremhmi lak ah, Hniarlawn khuami hi, solfa lei ah chimrelmi an rak si. Zeiruang ah dah Hniarlawn khua hrawnghran hi, hitin solfa thiammi an tam hnga timi ka rak ruat tawn. A ruang ka thei lem lo, Hakha akhua he aa naih caah, Siangbawi te le hlanlio Krihfa hmasa hna sin in an thiammi asi theu lai tiah ka rak ruat.

Rev. Lal Cung Awi le Pa Ceu Hlun (Ref. robawm.com)

Cu ka rak ruah tawnmi aphi cu Hmantaw ka kal lio ah ka rak theih. Cucu 1995 kum, MIT i BD (II) ka awn kum ah asi.

1995 Thalcaan lio ah, hawikawm tlawn ruah ah, Hmantaw khua ka va phan. Hmantaw khua upa tampi an rak ka leng. Cu lio ah tarpa pakhat a um ve. Amin ka thei ti lo. Amah cu kum 68 kuakap asi lai.

Cu tarpa nih cun, "Ka fa, khawika khua dah na si?" tiah a ka hal. "Thau khuami ka si" tiah ka leh.

Cu cangka in tuanbia saupi a ka chimh colh. Atuabia a chimmi cu, hitin asi.

"Ka fa, mah cu Thau khuami hme maw na si?"

"Kan tlairawl lio ah hin, solfa thiam kan rak duh tuk. Cawnnak ding khua kan tuaktan kan rak thei lo. Solfa thiammi an rak har tuk. Thau khua ah solfa thiammi an um an ti caah, Thau khua i solfa cawn ah Hniarlawn le Nabual in minung tam ngaite kan rak kal. Riahcaw kan rak i rawnh i, a thla thla in Thau ah kan rak caam. Chun ah lo kan thlawhpi hna. Zaan ah meifar van bu in hla rak cawng tawn" tiah ngaihchia ngai in a ka chimh.

Pathian an rak duh ruang ah, riahcaw ronh bu le lo thlawh piak bu in, Hniarlawn khua in Thau i solfa cawn ah an rak rak kalmi cu, ka khuaruah a har taktak. Uar zong an um tuk. An duhnak, an huamnak le an i pumpeknak hi, upat hmaizah tlak taktak an si ka ti.

Tu chan mino tampi cu, meng 1/2 hmanh solfa cawn kal kan huam ti lo va si kaw, an nih cu Hniarlawn in Thau tiang cu meng 60 tluk a hla i, cu tluk a hlami ah solfa cawn ah an rak kal. An innlo, an rian, an sining vialte an rak kaltak. Uar an um taktak. Hla phuahtu nih "Kan pupa zumhnak a nungmi" tiah atimi hi, an zumhnak hi  arak nung taktak ko. Atu chan zumhnak style in cun, "An piangthar lo le hell an kal lai" kan ti men ko hna lai. Asinain, hihi chim ka duh. "An nih cun zumhnak nung an ngeimi an si i, Abraham zumhnak bantuk in an zumhnak kha an nunnak in alanghtermi an si" tiah chim ka duh. An nih sin ahcun, zeitluk in dah ka pek khawh lo timi kha, keimah le keimah zong ka hmuchuak ve.

Hlanlio Laimi kan pupa zumtu hna zumhnak, pumpeknak, huamnak, biaktaknak le harnak tuarnak hna ka ruah ah, ka upat taktak. Cu tarpa cu a nung ti hnga maw ka thei lo. Ka mitthlam ah a cuang theu tawn. A caan caan ahcun a tuanbia a ka chimhmi te ka ruat theu tawn. Ka philh sual lai ti ka phan caah le cu ka hngalh ti lomi tarpa te tuanbia a loh sualnak hnga lo ding caah, hi ca hi ka tialnak zong asi.

Cu tarpa te le a hawi le aho dah an si hnga ti zong ka thei kho ti lo. Mi nih cun upatnak le hmaizahnak an pe lem hna lai lo nain, kha amin ka theih tilomi tarpa te le a hawi le kha, upat hmaizahnak ka pek hna. Ka upat. Ka thangthat hna. Laimi caah zohchunhtlak zumtu tha an si ka ti. Minung nih cun an tuanbia kan philh ko hna lai nain, Pa PATHIAN  nih cun a philh hna lai lo timi fiang tein ka theih caah, cucu ka lawmhnak asi.

Hniarlawn le Nabual hrawng hi, zei cadah hi tluk in solfa an thiam hnga timi ka rak ruah tawnmi te kha, aphi pakhat cu an pupa hna mah tluk in an rak huam caah asi timi kha ka hmuh. USA ka phak hnu ah, "Hniarlawn Hlaremh" hlaphel ka ngaih balmi a um. Atlangpi ka thei ti lo. Cu hlaremh hna cu ka van ruat than i, kha tarpa te le a hawi le pawl tuhmi "thlaici" an si timi ka hmuh. Thlaici atuhtu rak um lo ahcun, Hniarlawn hi mahtluk in hla an thiam lem hnga lo.

Nihin ni Hakha le Thantlang Peng khuate sining zoh tikah, Hniarlawn nakin solfa thiammi khua an tlawm men lai tiah ka ruat. Cutluk in solfa thiammi an tam. Thlaiti atuhtu kha Hniarlawn Patar pa te le a hawi le kha "minthatnak" (Credit) pek phu taktak an si. Kha hna thlaici tuhmi te kha alo ti lai lo. Hniarlawn cu solfa an thisen le an thihri ah a lut cang. An tlik le ruh tiang in a lut cang. Cucaah techin fapar chan tiang, chan tampi solfa an thiam cang lai tiah zumhnak ka ngei.

Kan khua (Thau Khua) kong zong ka ruat than. Kai theih tik ahcun, solfa thiammi chim ding tlak cu Pu Heng Mang le Pu Van Ling an si. Pu Chan Hngak te hna zong mino deuh ahcun a thiammi an si. Kan pa le hna cu an rak thiam dih ngawt nain min thang taktak cu ka theihphakmi an um lo.

Cu Hniarlawn tarpa te nih a ka chimhmi tuanbia ka ruat i, kan khua kong ah ka lung a fiang lo mi ka hei ruat than.

Zeicadah Hniarlawn le Nabual tiang nih Thau khua ah solfa an rak cawn hnga? Ahodah chimtu asi hnga? Cu solfa chimtu saya cu khawika in dah arat hnga? Zei bantuk minung dah asi hnga? Khawika ka in dah a va thiam ve hnga? Hakha le Thantlang hmanh ah solfa chimtu an um lo lio caan ah, zeicadah Thau khua khuate, India ramri khua ah solfa chim kho saya aum hnga?" timi vialte ka ruat. Aphi ka thei kho lo.

Thau ka tlun hnu ah, khua kan Krihfa upa ka va hal hna. An ka chimhmi cu hitin asi. Ka hngak chiat deuh caah ka rak theih manh lo mi tuanbia kha an ka chimh i, cu ceu cun ka lung a van fiang ve. Upate nih an ka chimhmi cu, hitin asi.

"Thau khua ah hin, India ram lei in cawkmi Press seh kan rak ngei. Cucu Hakha le Thantlang hmanh nih an rak ngeih khawh ri lo mi asi. Cun Rev. Lengkham hi Mizoram in a ra i, Thau ah pastor a tuan. Amah hi solfa thiammi asi. Amah nih Thaumi hi solfa a kan chimh. Cucaah khua dangdang hna zong, Thau ah solfa cawn ah an rak ratnak asi. Cu Hniarlawn le Nabual hrawnghrang zong cu, solfa cawn ah, Thau i an ratnak cu asi" tiah an ti.

Kai theih tik ahcun, kan mah khua ahcun solfa thiam tiah chim dingmi cu Pu Van Ling lawng asi. Asinain Hniarlawn khua tu ahcun solfa leiah saya a tuan kho dingmi solfa thiam an rak tam tuk. Nihin ni tiang zong, Solfa lei ahcun Hniarlawn cu min ngeimi khua pakhat an si.

Cu tarpa nih a ka chimhmi a tuanbia te ka ruat i, lunglawmhnak in ka khat. Keimah chan ahcun Thaumi cu solfa thiam kan um ti lo nain, Hniarlawn le Nabual hrawnghrang tiang Solfa thlaici a karhtertu khua pakhat kan rak si ve ko timi ka hmuh tikah, kai lawmh lawng si lo in kai lunghmuih. Krihfami kan rian cu, midang thiltha hrawmh ve le midang thluachuah hmuhtertu si ding asi bantuk in, kan khua Krihfa hmasa hna zong ka upat hna.

"Mi pakhat thawng sa pakhat thawng" an ti bang, Thau khua ah solfa thiam ngaingaimi Rev. Lengkham aum ruangah Hniarlawn le Nabual tiang nih solfa an thiam. Cu hna zong nih, an thiammi solfa thiamnak thluachuah cu Hakha peng ah an karhter chin ve.

Cucu pei Jesuh nih, "Vancung pennak cu antamci mu he aa lo" tiah atimi cu asi cu. Antam ci cu a fate ko. Asinain an van tuh i a keuh tikah, antam kung lianpi ah aa chuah i, va nih an tlanh i a theipar kha an ei khaawh i, va tampi caah lawmhnak le khimnak arak si. Cu ve bantuk in, Thau khua i solfa thiammi pakhat hnih ruangah, Hniarlawn le Nabual tiang solfa thiammi an karhnak kong ka theih tikah, Rev. Lengkham cung zongah kai lawm. Thaumi ka sinak zong in, kai lawm fawn.

Vancung pennak karhternak caah, mi kip hi kawh auh le tuanvo pek kan si. Kha Hniarlawn tarpa te le a hawi le zong kha solfa in vancung pennak a kahtertu an rak si ve ko timi ka ruat i, kai lawm. Ka upat hna i, ka thangthat hna.

USA ka phak hnu zongah, kha Hniarlawn tarpa te kha ka ruat theu tawn. Hniarlawn khuami he kan i ton fate a kong ka chim theu tawn. Ka philh kho lo.

Kha tarpa te kha, hi vawleicung a nunnak zong a liam cang men ko lai. An tuanbia, an i pumpeknak, Krihfabu le Bawipa ca an rak i peknak kha, mi nih an philh cang men ko lai. A theih zong an theih piak lo men ko hna lai.

Asinain, amah le ahawi le nih an tuhtami solfa thlaici cu Hniarlawn-Nabual hrawng le Hakha pawng hrawnghrang ah a dong ti lai lo!!
------------------------------

Chinchiah

Hi capar in, Hniarlawn Tarpa te le a hawile le Rev. Lengkham upat hmaizahnak ka pek hna. Pathian nih vanram ah suiluchin a pek ko hna lai timi ruat bu tein hi ca hi ka tial. 

Silent Night Holy Night: Christmas Hla Sunglawi

A ra laimi Christmas cu kan Krihfabu, Emmanuel Chin Baptist Church, ah thawngtha chim ding ka si. Zeikong dah ka chim hnga ti ka ruat. "Daihnak" kong chim a herh in ka ruat. Zeicatiah nihin ni ah pumpak nih daihnak kan herh tuk hringhran.

Nihin nih daihak aum lo. Bawi Jesuh chuah lio caan zongah a rak um lo. Daihnak a um lo caah, Jesuh zong cu pumpak kan daihnak caah a chuahnak asi. Christmas thawngtha ka chimmi abawmtu ah zei hla dah ka thim hnga timi ka ruat.

Thau i pastor tuan ka thawk kum, 1996 in, Christmas ni paoh ah, thawngtha chim ka tin ahcun ka thawh tawnmi hla cu, "Silent Night...Holy Night" timi hla hi asi tawn. Hi hla sak lo in Christmas liamter ding hi sian a si bak lo.

Hi hla hi ka duh tuk. Ka uar tuk. Hi hla ka sak tik ah hin, ka thinlung chungah chim zia ka thiamlomi lunglawmhnak, thanuamnak le daihnak ka ngei. Jesuh dawtnak athar in a ka theihter. Azaangba mi ka thlarau kha lawmhnak a ngei than. Ka lungretheihnak le ka thilrit vialte hi hla nih a ka chawn tawn. Zeicatiah "Hi a thiangmi le adaimi zan ah pei, kan caah mikhamhtu Meiah cu a dai lo ngaimi Rome ukmi vawlei ah a rak chuah cu?" ti khi ka ruat.

Hi hla ka sak fate, ka pumsa hi, Bethlehem khua ah hlah maw ka um rua tiah ka ruat. Jesuh chuah zaan khi mitthlam ah a cuang. Hi hla ka sak fate, kan semnak khuate kha ka ngai khun fawn. Ka ngakchiat lio, carol sining vah kha ka ngai. Ka hawikawm tete kha ka ruat than hna. Acheu thlanmual an liam cang. Acheu nung nain kan i then cang hna. Kan ngakchiat lio i, kan khua i Christmas carol sining rak vah lio i, zantim i hi hlasak kha cu a rak nuam tuk. Hi hla ka sak fate, lungthin puan bang an thar than lengmang ko!

Christmas i thawngtha ka chim paoh ah, hi hla hi zapi sak ding in ka thawh tawn bantuk in, tu kum zong thawh rih ding ka ti. Tu kum ka thawhnak cu voi dang nakin aruang a um khun. Zeicatiah hi hlate hi an phuahnak in atu kum cu "Kum 200" a tlinak kum asi caah asi.

Hi kum 200 chung hi a duai lo mi hla asi. Christmas caan ahcun hlasak thiam tampi nih aphunphun in aw an chuah i an sak. Hlaphel tam tuk ah a chuak cang. Holh phun (300) tluk in an leh cangmi hla asi. Cucu ruah tik ah, hi tluk larmi hla a rak phuahtu pa thinlung ah Pathian thlarau nih phuah a rak fial ko timi hi zumhlo awk atha lo.

Silent Night Hla an rak hmasatnak khua Oberndorf

Hi hlabia phuahtu hi, kum note asimi Priest Father Joseph Mohr asi. Amah hi hi hlabia a tuah lio ah hin, Lungau peng, Mariapfarr timi khua ah a rak um lio asi.  Cu ka khua in, Austria ram Oberndorf ah priest abawmtu ah biakinn tharte asimi St.Nicholas Parish church ah an rak chiah.

Preist Mohr nih, Oberndorf khuapawng i a ummi Arnsdorf khua ummi, Franz Xaver Gruber kha hla-aw tuah a va fial. Cu pa cu sianginn cachimtu saya le piano tumthiammi asi. Amah nih 1818 December 24 ni ah, a aw a rak tuah.

St. Nicholas Parish Church ah, an mah pahnih nih 1818 Christmas Laizan (Christmas Eve) ah, avoikkhatnak bik an rak sak hmasat. Cu caan thawk i, Christmas hla ah a lar ngaingaimi le sak ngaingami hla ah aa chuah.

Mohr nih, a hmasat bik a rak tialmi ca cu a tlau. 1995 ah catlak pakhat an hmuh i, cu catlap cu Father Mohr kut tial asi i, hlathlaitu pawl nih hi ca hi 1820-1825 karlak ah tialmi asi an ti. Hi lawnglawng hi, Mohr kuttial ca an hmuh khawhmi atangmi asi. Hi ca nih alanghtermi cu, Mohr nih hin hi hla hi 1816 ah aphuah ti kha a fiang.

1995 i an hmuhmi Mohr ca ahcun, acunglei cakehlei kap kil ah, "Text von Joseph Mohr mapia Coadjutor 1816" tiah aa tial. Cun acunglei cavorhlei kil ah "Melodie von Fr. Xav.Gruber" tiah awtuahtu min zong kha aa tial chih.

Silent Nigh hlate hi Mohr nih a rak phuah lio ah hin, an umnak ram hrawngah nihin ni bantuk in harnak in a rak khah lio caan asi. Napoleon Ral (1792-1815) an i tukmi a dihka te asi. Cu ral nih Europe ramkip ah harnak tam tuk a rak chuahpi. Vienna Congress ah Europe kha ramri an cheu than hna i, ramri a thar in an suai hna. Cu lio caan ah, Mohr riantuannak hrawng Salzburg khua zong cu biaknak in hruaimi khua asinak in a zalawnnak a sung i, vawlei uknak chungah an khumh. Salzburg khua le ram hna zong cu an cheu hna. Acheu cu Baravia (German) ah an chiah i, atam deuh cu Austria ah an chiah.

Cuticun Silent Night hla an rak sak hmasatnak bik khua Oberndorf zong cu, an cheu. Salzach tivapi kha ramri ah a van cang i, Oberndorf cu Austria ah a um. Khuapi laifang Laufen cu, Baravia (German) ah a cang. An karlak tivapi kha ramri ah nihin ni tiang a cang thai. Napoleon raltuknak ruang ah buainak le harnak tam tuk a chuak.

Silent Night Chapel

Oberndorf khua cu tivapi kam ah a ummi asi i, phurhtlunhnak leiah hmunhma tha ngaingai asi. Cite an phurhtlunhnak hmun asi i cucu kum tampi chung i khua sipuazi thattertu asi. Napoleon ral a thawh tikah, cite phurhtlunhnak lei vialte aa rawk dih i, an sipuazi aa rawk thai. Tilawng mawngtu pawl. tilawng sertu le thilri cawithlirtu vialte kha rianlo in an um hna. Hi har lio caan (1817-1819) ah hin, hlaphuahtu pa Mohr hi Oberndorf ah arak um lio asi.

Mohr hawihlan a rak umnak Mariapfarr zong hi, Bravian ralkap pawl nih an rak tuk i an rak lai i, ralkap an rak kirter than hna hrawng hi 1816-1817 ah asi. Mohr nih hin hi bantuk buainak, harnak le raltuknak hna hi 1816 ah a rak hmuhtonmi asi i, 1816 ah "Silent Night" timi cu a rak tial.

Cu har lio caan ah hla a phuahmi asi i, "Silent Night.." timi i cang 4 nak i a tialmi cu sullam a ngei khun. Cu caang nih a langhtermi cu "Daihnak le hnangamnak kha a rak hlam tuk" ti kha a langhter. Cu daihnak cu a chuakmi Jesuh Krih sin in a rami asi ti kha, hi hla nih a langhtermi asi.

Oberndorf (Tiva in L lei hi asi). R-cu Germany asi.

1859 ah New York khua i, Trinity Church i, Episcopal priest, John Freeman Young nih Mirang holh in a rak leh. Cu a lehmi cu nihin ni i kan sakmi "Silent Night Holy Night" timi hi asi. Hi hla hi, holh phun 140 in an leh cang. A tawitete cun 300 tluk in an leh cang. Tu chun an sakmi cu kokek awtuahtu nih a tuahmi nakin tlawmte a fum deuh ti asi.

Silent Night an rak sak hmasatnak bik biakinn St.Nicholas Parish cu tilian nih a hrawh caah, a um ti lo. Cuka hmun ah cu lio biakinn he aa lo mi chapel an sak i, cu chapel cu "Silent Night Chapel" tiah mipi nih an theih cemmi asi.

Hi hla hi Krihfa ramkip nih an uar. Chan tampi an sak cang nain, "Aduai bal lomi hla asi." Ral an i tuk cuahmah lio zongah, hi hla an sak ahcun, minung thinlung a rak dam tuk i, a raalmi hna zong an thinlung a rak daihter hna ti asi.

Ralpi Pakhatnak 1914 Christmas lio ah a rak i kapmi Mirang le German ralkap hna nih, "Christmas Raldaihnak" an rak tuah i, Christmas Ni cu i kap lo tein an rak um. Cu nih ahcun, Mirang le German ralkap hna nih an hriamnam cu an rak chiah dih hna i, hi hla hi Mirang hla le German hla in ralram ah thangpi in an rak i sak tonh ti asi.

Raltuk lio hmanh ah, lungthin daihnak ape khotu hla bia cu hitin asi:

                      Silent Night
Silent night, holy night, all is calm, all is bright
Round yon virgin Mother and Child, holy
Infant so tender and mild,
Sleep in heavenly peace,
Sleep in heavenly peace.
Silent night, holy night, shepherds quake at the sight,
Glories stream from heaven afar, heavenly hosts sing
Alleluia.
Christ the Saviour is born,
Christ the Saviour is born.
Silent night, holy night,
Son of God, love's pure light,
Radiant beams from
Thy holy face, with the dawn of redeeming grace,
Jesus, Lord, at Thy birth,
Jesus, Lord, at Thy birth.
Silent night, holy night, wondrous star, lend thy light;
With the angels let us sing,
Alleluia to our King.
Christ the Saviour is born,
Christ the Saviour is born.

-------------------------------

Zohchihmi ca

1. www.stilenacht.at/en/orgin_song.asp

Caantha Bawh

Saram nih cun, ramsa an seh i an paw a khimnak hnga ding caah, an seh dingmi hna sa kha an bawh tawn hna.

Minung tu kan si lo. Caantha um pek ah, um lo pek ah, tuah ding le tuan ding asimi kha tuah le tuan peng tu kha, kan rian biapi asi. Vawlei ah hin, caantha a bawh pengmi minung an um bantuk in mah nih tuan le kawlhawl bak in caan tha a bawh bak lo mi an um ve.

Cu bantuk in sining aa lo lomi mi pahnih cu, a buaktlak in an cuaithlai tik hna ah, caantha a bawh pengmi pa cu a thangcho kho bal lo. Zeicatiah caantha timi cu amah nih a tuah khawhmi asi lo. Amah tein thil pakhatkhat ruangah aa sermi kha asi. Cubantuk tonfuh cu a rak har tuk. Micheu caahcun thlankhur luh tiang tonfuh lo khawh asi.

Caantha um pek umlo pek ah, a tuah awk asimi thil kha, hman tein a tuah pengmi cu, atuahmi thil theipar tha a hmu peng. Aa tinhmi thil 100% in a khen lo hmanh ah zatuak ah 75% tal cu khen khawh asi. Caantha hngakmi tu cu, caantha um hlan lo, theipar a hmu kho ti lo. Cucaah aa ruahchanmi le tinhmi thil theipar chuah khawhnak ding caah, a fiang lo tuk. A theipar a hmuh men lai timi ruahchannak tuak tikah, zatuak ah 0% lawng asi. Zeicatiah caantha hi thih tiangah rat lo khawh asi caah asi.

"Caantha" kong ka ruah fate, kan khua ah thil cangmi ka lung ah a chuak theu tawn. Voikhat cu kan khua (Thau) ah mihrut pakhat Tei Cung timi a um. Tialbawp akhoihnak ah atlau. Zan ah "Khuapi tein chuak u. Tei cung atlau le kan kawl lai" tiah tlang an au. Pa upa deuh paoh, dahmei le gas light he an chuak hna. Tei Cung kawl cu an i tim. Khua cu a mui tuk.

Zan 10:00 Pm hrawng a hung si. Cu lio ah, mui padap lakah, Tei Cung cu a paiper he a rak tlung cuahmah ko.

An chungkhat pa nih,  "Tei Cung, atu duam-mam ahcun na rak tlun" tiah a van hro. A van raak.

Tei Cung nih aa thawh i, "Sakhi eek a thar te ka hmuh le cenghngia hna nih van dawi zei hna sehlaw ka ti le ka bawh peng ko" tiah ati. A ruahmi cu a hman ngai ve nain, a thih tiang zong tlamtlin lo khawh asimi thil a rak bawhmi asi.

Cucaah vawleicung hruaitu thawngthawng, mirum milian, mifim cathiam, sceintist min thangthang hna hi, caantha hngakmi siloin, thiltha a chuah khawhnak ding caah an mah tein a kawlmi le aa zuammitu an si. An lungthlitum le saduhthah tlinnak ding caah, harnak phunkip tuar in aa zuammi an si viar hna. Khamtu le dawntu a um zongah pah an i zuam peng. Cubantuk mi hna caahcun caantha kha a rak chuah tik tikah, fawi tein an tlaih khawh i, a parpazik ah an phan kho tawn.

Cucaah, nifatin kan riantuannak le nunnak ah, khawika kan um hmanh ah, zei rian kan tuan hmanh ah, caantha bawh pengmi silo ding abiapi. Pasal asimi nih cun, thlanti chuak le rawltam tihaal in kawlhawl le riantuan tu hi a herhmi asi.

Kawlram hi kan thancholonak a ruang tampi a um lai. A ruang pakhat cu, caantha bawhmi (akhunh-azi tama) kan tam tuk caah asi. Cozah uktu in, cozah riantuan in, ralkap palik in, private tiang ah, caantha bawhmi (akhunh-azi tama) kan tam tuk caah, cu caantha bawhmi hna thinlung ahcun, zeidang aum kho lo. Zungkaimi zong nih zung hman tein kai lo le rian tha tein tuan lo in, daithlang in zungkai le riantuan a tam.

Cu tikah, Bible nih a huat taktakmi "ziknawhnak" a chuak. Thildangdang hlennak, eihmuarnak, ningcanglo nunnak, achawngkhunak vialte a chuak. Fimcawnnak sianginn hmanh ah, ningcanglo in tangka einak le ziknawhnak in rian an tuan tikah, ram cu ahram in aa rawh tik ahcun a par le a nge cu chim a hau ti lo. Cuticun mipi thinlung a rawk (corrupt) mi ruangah ram le miphun a thancholonak asi.

Caantha (akhunh-azi) abawhmi hna ziaza zoh tikah an ziaza aa lo dih. An tha a thu. Riantuan an huam lo. Thluak in an tuaktan huam lo. A fawinak in thiltha hmuh an duh. Lihchim, mihlen, ningcanglo in thil tuah, mahca thatnak lawng ruah, leiba lawng lak i chim hman ti lo, mi eihmuar, mi zahhngal lo an si. Mi hmaikhah lo an ngei lo. Mi ti-thulh le zitmuai an thiam. Thil alem ser an hmang.

Cucu achawngkhu timi cu an si. Kawl biafang hi a tling ngai caah ka van hman chih. Achawng-khu tukmi ram cu ramtha a um bal lo; ramrum le ram thangcho a um bal lo. Vawleicung ram vialte zoh tikah, ram thangcho cia timi hna hi, caantha bawhlomi ram lawngte an si.

Minung kan zia hi leem a ngeimi kan si. Cucu ralrin a herh taktak. Thathut zong mi a lem; riantuan zong mi a lem; achawngkhu zong mi alem; caantha bawh zong mi a lem. A kan leem hnu ahcun a thalo timi theih ko zongah, kan tuah tawnmi kha tuah lengmang asi than ko. A ruang cu kan ngawt ah a tla. Ngawt ah tlak cang hnu ahcun, mah le mah thawng ah i thlak asi cang. Chuah a fawi ti lo.

Nikhat ka tonmi cu ka philh kho lo. Voikhat cu Childcare ka sawk lai tiah Job and Family Service Center ah ka fahniang pate he kan kal. Appointment ngeilomi cu zanlei 3:30 tiang lawng caseworker ton khawh asi. Tokin ka dawh ve. Ka number cu (58) asi. Ka hlan ah a phanmi tampi an um. Nau ka ken fawn. Ka fale (5) sianginn in 4:00PM ah atin ding an si fawn. Anu a umlo caah, caan kongah lungrethei ngai in ka um.

Cu lio ah, kan pawng i a ummi nute nih a number kha ahlonhta i, a chuak diam. Cu number cu 48 asi. Minung pakhat zoh suimilam cheu tluk a rau tawn. Cu number te cu ka fapate nih aa lenh len ko. Cu number te char i, hman ahcun minung 10 ka chawhkanh hna hnga. Ka rang deuh ngai hnga. Aho nih theih ding zong asi lo. Chawhkanh duh ahcun caantha ngai asi. Asinain, "Ka tuah lo mi a theipar ka zun awk asi lo" timi ka tlaih caah, keimah um tein ka um ve ko.

Cu lioah cun Minak pa pakhat ka pawngah a ra. Pumrua tha le midawh ngai asi. Aholh cu apai pah ve. Atangah vailamtah bantuk atleumi thikual aa hruk caah, "Krihfa asi hnga maw?" tiah ka ruat ngai nain, ka hal theng lo. A thilri hrukaih zohnak in, biaknak lei minung asi lai ti cu theih khawh asi. Amah zong cu childcare a sawk ve mi asi.

Chonhbiak nuam ngai asi. "Hello" tiah a ka ti i, bia a ka ruah. "Khawika ram in dah na rat?" tiah aka hal i, "Burma" in tiah ka leh. "Nangteh?" tiah ka hei hal ve.
"Khawika in dah ka rat hnga tiah na ka ruah?" tiah a ka hal chin. Ka leh hlan ah, caseworker nih a kan auh i, kan bia a cat.

"Rak ka hgakta rih mu? Khawika in dah na rat timi kan chimh lai" tiah ka leh.

Ka thutnak ah ka van kir than. Amah nih "Krihfa na si maw?" tiah a ka hal. "Ka si" tiah ka leh. Bia kan i ruah pah in, ka fapa nih aa lenhmi ca number zuhmi te cu a hei hmuh.

"Khi ca khi nangmah ta asi maw?" tiah a ka hal. "Ka pawng ummi nu nih a kaltakmi asi. Ka ta asi lo" tiah ka leh. "Ka van zoh ta hnik lai, a number a tlawmmi asi maw" tiah ati. Number cu ka pek. A van zoh i, "48" asi. "Oh..ka ta nakin a tam deuh? Tlawm deuh sehlaw cu ka thlen hnga? Nang na number zeizat dah a si?" a ka ti. "58" asi tiah ka leh. Ziah na thlen lo? tiah a ka hal i, "Ka ta asi lo" tiah ka leh than.

Ka tonmi thil hi ka caahcun a fate asi kho men nain, "lungput" (moral) caahcun a biapi tuk. Kha number te kha, i thlen ning law, keimah hlan kalmi minung 10 ka chawhkanh hna lai. Ka caah ahcun a tha ngai ko lai nain ka chawhkanhmi hna caah a tha lo taktak. Krihfa si ahcun, "Midang ca chiatnak asimi thil ah 'caantha a bawhmi' (akhunh-azi tama) kan si awk asi lo" ti ruah ding asi.

Phundang in tuak ahcun, mi pakhat ka chawhkanh i, minute 30 ka tlaiter ahcun, anih a van changtu kha minute 30 a tlaiter ve. Ka chawhkanh hnga dingmi an zate in minute 30 cio an tlai ahcun, an zate an tlaimi cu minutes 300 asi. "Caan cu tangka asi" caah, suimilam pakhat ah fang 10 in dawi ahcun, a tlawmbik ah 5x10=$50 ka sunghter cang hna. Sehzung zongah, chuahlei ah suimilam hmeh kha nikhat ah minute 1 in kai tlaiter ahcun, "thla khat ahcun minute 30" ahlei in ka ei cang. Caan in sehzung kha ka sunghter cang hna. Cucu "achawng-khu" timi cu asi ko.

Minak pa cu a ra than. "Krihfa na si maw?" tiah a ka hal. "Ka si" tiah ka leh. "Jesuh kong chimh i, Jesuh zultu siter na ka duh maw?" tiah a ka hal. Cuka ka va kalmi cu Jesuh kong va chimh dingah ka kalmi zong asi lo caah, "Jesuh kong chimh ding kan tim lo" tiah ka leh. Asinain ka lungthli cun, "Ka tuahsernak in Jesuh kong thawngtha hi chimh kan duh" tiah ka lungchung in ka hei ti. Krihfa sinak hi, voi tampi cu kaa chimnak in tuahsernak in langhter abiapi deuh tawn. Cucu "Vawlei caah cite le ceunak" timi kha asi ko.

Krihfa na si maw tiah ka hal. "Ka si lo" ati. "Ziah na tangah vailamtah cu na cuanter ne? Catholic ah pei kan ruah cu" tiah ka leh.

A ka lehmi cu, "Hihi vailamtah taktak asi lo. Hlanlio Egypt miphun hna nih, Pharoah tiang nih an hmanmi 'ank' timi asi. "Hlanlio Egypt biaknak i nunnak (life) timi ahmelchunh asi" tiah a ka leh. Cun "Kei cu Muslim ka si. Ka ngakchiat lio ahcun Krihfa background ah ka rak thang. Atu ahcun hlanlio Egypt biaknak, Krihfa biaknak, Muslim biaknak hna hi komh viar in biaknak dang tuah hi ka zuam i, Muslim dang nih an ka duh lem lo. 'pathian' (deity) timi cu tampi a um ko lai nain, Pathian taktak cu pakhat lawng aum ko" tiah azumhnak aka ruah.

"Khawika ram in dah a ra mi ka si tiah na ka ruah" tiah a ka hal than. Capo bantuk in. A muisam, a sining, a pumrua, a awchuah, a umtu ka zoh lengmang tikah, "Nigeria in a rami na si theu lai?" tiah ka leh.

"Na dik bak! Zeitindah na theih khawh? Pathian nih an chimh maw? Are you the prophet? (Prophet na si maw?) tiah a ka leh.

Prophet ka si lo. Pathian nih a ka chimh le chimh lo ka thei lo. Asinain Nigeria na si bak tikha ka hngalh ko tiah ka leh.

A khuaruah a har ngai i, cuticun nuam ngai in capo kan saih pah hnu ah, caseworker nih a kan auh i kan i then thai. Kan nunchung ah a hmuh zong kan va hmu ti lo men lai. Asinain a ka philh kho lai lo i, kei zong nih ka philh kho ve lai lo.

Nigeria pa ka tonmi bantuk in, minung hi kan thilthuam hna cu tleu zuar kan i hruk ko lai. Sui le ngung zong in khat lak kan i tamh men ko lai. Kan angka zong ah vailamtahtung khat thup zong in aa suai men ko lai. Jesuh hmanthlak zong a cuang men ko lai. Kan ka in cun "Pathian Pathian" ti hi kan chim kho ngai men ko lai. Asinain cu hna nak in alet tamtuk a biapi deuhmi cu, kan thinlung chung ah a nungmi nuncan ziaza kha asi.

Nigiria pa cu puan tleu zuar in aa hruk, vailamtah bantuk atangah a lian pi aa hruk, a ka in biaknak kong le thlarau kong lawnge a chim nain, a thinlung chung ahcun "caantha rumro a bawhmi a rak si."

Cu bantuk in aleng phawthual in Pathian a thei tuk i, biaknak aa zuam tukmi Farasi pawl kha, Jesuh nih cun, "thlanthu, cinghngia le rul" he a epchunnak hna asi. Nigiria pa bantuk in, mah ca a that paoh ahcun midang sungh kha a pawi i chiah lo kha thil pawi asi. Tuah taktak lo zongah ruah zong kha a thiang lo.

Caantha bawhmi le akhunh-azi tama asimi hna cu, midang sungh kha pawi ah an chia lo. Midang leirawi zong kha pawi ah an chia lo. Caantha bawhmi Judas Ischarioat cu akhunh-azi tama asi caah a Bawipa Jesuh leirawi kha pawi ah a chia lo. Tangka phar 30 maimai ah a Bawipa a leirawi huam i, a zumhnak a kaltak sian ko. Nigiria pa nih, a zumhnak le a biaknak kha, number zuhmi pakhatte, caantawite caah kaltak a duhmi lungthin kha, akhunh-azi tama lungthin asi. Cu ziaza cu Krih cawnpiaknak le Krihfa nunzia he aa kalhmi asi.

Krihfa kan si kanti tung i, kan mah miaknak ruah ah caantha a bawh pengmi kan si ahcun, Krihfa nunzia asi ti lo. Kan mah ca a that paoh le midang an sunghnak kha pawi i kan chiah lo ahcun Krihfa nunzia he cun aa hlat tuk cang. Minung pumpak in cozah cung tiang in, caantha bawhmi Krihfa si lo a herh.

Krihfa kan zumhnak hi a tak maw tak lo timi hi, check than lengmang ahau. A caan ahcun kan zumhnak hi kan chungah a muru um lo in, kan kaa le kan lengphaw lawng ah a um. Cucaah "caantha kan bawh tawn i, akhunh-azi tama ah kan i chuah tawn. Kan zumhnak kha thil fatete ah kan kaltak. Esau nih "sabuti ca maimai ah fa upa sinak azuar bang, number pakhat cah kan zumhnak kha kaltak ding asi lo. Zumhtlak Krihfa si hi aherh tuk.

Tahchunhnak ah, USA ah tax tuah caan ah hin Krihfa zumtu taktak le a lem an langh cem caan asi. Zeicatiah cozah hlen le eihmuar hi an i zuam cio tawn ti asi. "Cozah tangka pei asi ko cu" ti in, tax hna asiloning in tuah le cozah tangka te hna sullam ngei lo in lak zong khi, caantha bawmh mi le akhunh-azi tama pawl nih an tuahmi thil asi. "Unemployment" zong asilo ning in ei ti te hna zong, thil ding an si lo. Khawnden lo mi zong ka khawngdeng ti in, lih in insurance companhy tazacuai te hna zong, caantha bawmh le akhunh-azi tama si asi caah, Krihfa nunzia he aa ralkahmi an si.

Satan zong hi caantha a bawhmi pa asi. Lihchim le hlen kha pawi ah a chia lo. Zeicatiah anih cu lih vialte hna i pa asi. Eve zong kha ahlen. Nang le kei zong ni fatin kan nunnak ah, kan zumhnak a pial khawhnak hnga ding caah, a phunphun in a kan hlen.

Zumtu atimi hna nih kan ruah dingmi cu, "Voi zeizat hi dah caantha bawmhmi le akhunh-azi tama kan si cio cang?" timi hi asi.

Cu hlennak ah Satan nih a hmanmi hriamnam thabik pakhat cu, zumtu aa timi hna hi, "Caantha bawh hmangmi le akhunh-azi tama" ah siter a kan duhmi hi asi. Cucaah zumtu kan thinlung ah caantha bawh duhnak le akhunh-azi tama si duhnak a van chuah bak in, Satan aa phuang cang ti kha, theih zungzal a her!!!

EU Ram Chungah ISIS Terrorist Luhternak

Vawlei Ralpi II dih hnu in, vawleicung refugee buaibainaka nganpi cu EU ram 28 chung ah 2015 ah achuak. Libya in Syria ram karlak ramchung buainak nak ruang ah le cu ruang cu caan tha lak in, puaisa pawl riantuannak ruangah, EU ram cu ralzammi ruangah ruahphak lo in buaibainak nganpi an tong.

EU ram hi 1951 ah idea a chuak i 1952 ah an rak serchuahmi asi. Cu lio ah ram (6) lawng an rak si. Belgium, France, Germany, Italy, Luxembourg le Netherlandsy an rak si. Duhsah tein an karh chin lengmang i, 2015 ahcun ram 28 an um cang. A sawkmi le an dirhmun ruahpiak liomi ram zong an um caah, a karh chap kho rih dingmi an si.

EU Member pawl kong ah tawite theihherhmi cu hitin asi:

Sining: Aluatmi ram lawngte an si. EU nih uknak ah a tawlrel hna lo.

Umnak: Europe ram chung lawng ah asi.

Serkum: 1951/52

Milu: 508,191,116 (2015)H

Areas: 4,381,376 km2

Uknak: Parliamentary Democracy (24)
            Semi-presidential Democracy (3)
            Presidential Democracy (1)

EU chungtel ram pawl le sining

EU ram a dirka ah an rak i tinhmi cu abik in sipuazi, fimnak, nunphung, tangka pakhat ngeihnak le zeidang chiatthatnak ah pakhat le khat i dirkamh ding hi an i tinh cemmi a rak si. Freedom, democracy, human rights le justice (din/ruannak) zong an aupi. Cucu an i tinhmi an chungmuru lungput asi.

Vawlei ramkip ah zalawnnak a um khawhnak hnga, an rumnak le fimthiamnak hmang in politics zongah an i thlak ve lengmang nain, raltuk phun cu an rian ah an chia theng lo. Ram tam deuh cu North Atlantic Treaty Organization (NATO) tu ah an i peh i, NATO ahcun USA le Canada zong an i tel ve than.

EU nih an i tinhmi "Freedom, Democracy, Human rights" hna ruangah EU hi an min a than khunnak, ramkip nih an upatnak hna le bochannak hna zong asi. Cun an ram hi an rum tuk hna i, ram tam deuh cu vawleicuung ah a thangcho ciami ram (developed country) timi dirhmun ah an um. Ramkip mangtam, innkang meitet le kokek rawhnak um tik paoh ah USA le EU ram lengmang hi hmaisa le tambik bawmhnak tuahtu an si tawn.

Nihin ni chan tiluan aa thlengmi sining zoh tikah, EU nih an i tlaihmi an tungtlangpi (principle) "Freedom, Democracy le Human rights" hna hi an tha tuk nain, cu thil hna cu an caah ah "thilrit" bantuk ah an tla ve than. Zeicatiah nihin ni ah Syria buainak ruang ah EU ram ah refugee tam tuk lehpek an lut i, kham khawh an si ti lo. Cucu "European immigrant crisis" asiloah "European Refugee crisis" tiah Mirang holh in an ti phah. "C risis" timi cu "buaibainak" ti asi.

Europe hi America, Canada bantuk in Asia le Africa he rili nih a danmi asi lo caah, tlanglam in kal khawh asi. Ramri khamtu ngaingai an ngei lo. Ramtang zong in luhchuah khawh an si. Boat in Turkey le Greece ram ah an kal i, Macedonia in tlanglam in Europe ram ah an lut kho. An mah le an i on tuk fawn tikah, refugee zong cu an i "hranhram" ve i, azeitihmanh in kham khawh an si ti lo. Europe nih tu chun ni i aa buapi cemmi cu, refugee an si ko cang.

EU ram ah ralzaam an kalnak lam (Ref. www.bbc.com)

Nihin ni Europe refugee buaibainak hi Middle East le Africa ram hrawnghrang ah raltuknak le kokek rawhralnak le sifahnak ruang bik ah achuakmi asi. Mi tambik nih kan theihmi cu Syria refugee ti in asi nain, Syria refugee abubu in azammi lak ah ramdangmi tam tuk an i tenh ve. Atambik cu "sipuazi refugee" an si tiah an ti.

Europe ram i a zaammi ralzam hna hi ram (13) hrawng in an si. Middle East (Syria, Iraq), Africa (Eritrea, Nigeria, Somalia, Sudan, Gambia, Libya), South Asia (Afghanistan, Pakistan, Bangladesh) le Nitlaklei Balkans ram (Serbia, Kosovo, Albania) hna in an si.

UNHCR nih an tuaknak ah Europe refugees dihlak ah Syria (50%), Afghan (20%), Iraq (7%) an si. Ralzaam tam deuh cu pa upa an si. Tilawng in rili cung ah an rat caah tilawng apil caah minung 1,200 leng an thi cang ti asi.

EU ram ah hi 2014 ah asylum sawkmi 626,000 an si. Asylum tambik an sawk kum 1992 ah asi i 672,000 an si. 2015 ah asylum sawkmi hi 812,705 an si cang. Nifatin in an karh chin lengmang caah, azat hi chim awk a tha lo. Atu zong an karh chin lengmang rih.

Atu tiang ah EU ram 28 chung i asylum sawkmi hi 860,000 fai an si. Cucaah EU zong hi an budget a kai ngaingai. 2015 ahcun euros 141.3 billion in 2016 ahcun 143.9 billion ah an kai. 2015 ah hin euros 658 million hi refugee caah an hman i, 2016 ahcun euros 1.53 billion kan hman lai ti asi. Hi thil nih refugee caah thil tha tampi a chuahpi lai i, ramdang refugee tam deuh kha puaisa nih an luhpi than te hna lai timi zong a fiang ko.

Hi bantuk in ramdang in pemvahnak he pehtlai in le minung bawmhnak ding caah, EU ramri lengah zongah tangka tam deuh hman ding EU nih an i tim. Cubantuk caah cun 2015 ah euros 7.5 billion an hman i, 2016 ahcun 10.2 billion hman ding in budget an suai.

2015 EU Refugee Buaibainak Map

Hi a lutmi vialte lakah acheu cu ralzaam taktak an si. Nupi fate he an zam hna. Thih le nun kar ah an um. Harnak tam taktak an tong. Acheu cu "sipuazi refugee" an si. Puaisa tangka tampi an pek hna i, refugee karlakah aa tenh vemi an si. Hi hna cu an ram sifah ruang ah pawcawmnak a fawi deuhnak caah ti in an kal ve mi asi.

Tahchunhnak ah Afghanistan ram in passport lem siam i, EU ram phaknak ding caah US$1,100-2,200 tluk puaisa nih an lak hna ti asi. Bangladesh le Pakistan hrawnghrang hna cu, Syria buainak kha caantha lak in a kal ve mi an si ti a fiang tuk. Africa ram tampi in hi bantuk in Libya in Europe ah an rak lut hna ti asi.

Europe in an nun a rak zau, an i ong tuk lehpek i, atu cu an chai ve ti hna lo. Ramri zong kham ve ding le palik nih congh ve ding in tiah an ti cang. Asylum hmu lo mi cu an ram ah kuat than ding ti asi. European Commission an President Jean-Claude Juncker nih, "EU ram i a rak lutmi refugee pawl hi ramri ah tha taktak in chek hnu lawngah lanhter an si cang lai" tiah ati. Cu bantuk phungphai cu Europe ah hin a liamcia kum 20 chung hi a um bal rih lo ti asi.

Mah hlan ahcun, EU passport le passport dang a ngeimi cheukhat cu Schengen Area (Map zoh) timi ahcun zalawng tein rak luhter asi. Cu hmun ahcun passport a hau lo i ramri congtu zong an rak chia bal hna lo. Nihin ni ahcun, passport zong aum cang i, ramri congtu zong kan chiah cang hna lai ti asi.

Paris ah an thahmi hna zunngaihpar

San Bernardino i terrorist nupa hna motor

Tuan deuh ahcun, refugee cungah zaangfahnak, dawtnak le zawnruahnak thinlung an ngei ngaingai ko nain, hrawkhraltu nih November 13 i Paris kahnak ruangah Europe mi hi refugee cungah an lung a ceu ngaingai. Kha Paris kahnak ah minung 130 an thi; minung 368 hma an pu; 88-99 kar cu hmaput ning a fak ngaingai. Mithattu hna hi, IS chungtel tiah ruahmi minung 7 an si. Hi bantuk in an ton tikah EU ram pawl zong "Tihphannak" tangah khua an sa hna.

IS tanhtu hi EU ram ah zeizat dah an um rih hnga ti theih asi lo. Paris an kah lio ah USA nih "IS terrorist hi US caahcun atu lio ahcun phan awk in kan ruat lo" tiah an ti lio ah, San Bernado ah IS tanhtu nupa hna nih December 2 ah, minung 14 an thah hna i 22 hma an pu. US zongah an lungput IS asimi zeizat dah an um hnga theih asi lo. Hnangam tuk awk an tha hlei lo. Hi terrorist nupa hna-Syed Rizwan Farook (k.28) le Tashfeen Malik (k.29) zong hi aleng zohnak ahcun, mi sawhsawh le rian tha ngai zong a ngeimi an si ko ti asi. Hi bantuk hi USA ah zeizat dah an um hnga theih si lo. 

Tuan deuh ahcun, refugee cungah zaangfahnak, dawtnak le zawnruahnak thinlung an ngei ngaingai ko nain, hrawkhraltu nih November 13 i Paris kahnak ruangah Europe mi hi refugee cungah an lung a ceu ngaingai. Kha Paris kahnak ah minung 130 an thi i minung tampi hma an pu. Mah hlan ahcun refugee hi Europe mipi nih an "welcome" ngaingai ko hna nain, nihin ni ahcun refugee huatnak le Muslim huatnak hi Europe ram ah a karh ngaingai cang.

Ralzaam buainak le EU sipuazi harnak tampi an ton ve mi ruang ah, UK Prime Minister David Cameron le bang nih cun, "UK hi EU in chuahnak lam aa ong deuh cang" tiah ralrinnak zong a pek hna. British minung tam deuh nih cun, "European Union Army" hmanh ngeih le ramri runven hi an duh cang ti asi.

Tuan deuh ah lungthin innkhar a rak i ong taktakmi Chancellor Angela Markel zong a buai ngaingai. Amah party chung hruaitu cheukhat he an ruaahnak aa khat khawh lonak tampi a ngei cang i, cu a ruahnak cu a tlam a tlin ahcun, EU ramri i zalawng tuk in luhchuah khawhnak hi a pit te men lai tiah ruah asi cang.

Paris kahnak um hlan ahcun hitin an Welcome ngaingai hna

Europe ah Refugee tam tuk an luhnak hnga lo ding caah Turkey cozah zong Syria refugee an ram chung i kham ding in an chimh i, cubantuk ca zong ahcun Turkey cozah cu EU ram nih dollar billion in an bawmh. Cu ruahnak zong cu EU upa cheukhat nih an hna a tla hawi lo.

Abuai chinchinmi cu hi refugee lak ah IS minung tampi an i tenh kho timi asi. A ruang cu ralzaammi an tam tuk caah tha tein an chek kho cawk hna lo. Cupinah Syria cozah passport bantuk taktak hi IS nih an siam thiam ti asi. Cucaah Syria ralzaam taktak le IS hi thleidan awk an tha lo ti asi. Cucu Europe ram mipi an thin a phan cemmi asi fawn.

Rili cungah hitin boat in an zaam. Sipuazi refugee tampi an i tel.

Cupin ah Belgium, Franch le adang Europe ram tampi i, Muslim pawl hi Syria zong duhpaoh in an tlawng i, an lutchuak ko ti a si. IS sin i raltumi Europe ram Muslim hi Franch le Belgium tibantuk ah tampi an kir than cang tiah an ruah. England minung zong hi IS ralkap ah a lutmi tampi an um i, hi hna hi an kir than sual lai ti hi an thin a domh in an i domh.

Cu lawng siloin hlanlio Soviet Union timi (USSR) ramchung in, Muslim tapung 7,000 tluk cu IS ralkap ah an um riah an zumh. Hi hna hi an kir lai i, Russia ram caah harnak an chuahpi lai timi hi, Russia Pre. Putin a thinphan cemmi le Syria i ral a tuknak bik a ruang aa cherhchannak zong asi. China ram Uigur Muslim pawl zong IS ralkap ah tampi an um i, an tlun tikah Tuluk ram caah harnak an chuahpi hrimhrim lai ti hi, an phan ngaingaimi asi.

Atawinak in chim ahcun, Europe ram hi ramri khamtu fekfuan ngaingai an ngei lo. An democracy le freedom le human rights ruangah atu cu, an mah le mah lila rap fawih bantuk an i fawih ve cang. 2014-2015 i Europe ram refugee buainak hi Ralpi II hnu i refugee buainak ah a fak bik a si an ti. Hi refugee hna hi tlanglam in an kal i, an ke in meng 1,000 in an kal. Nilin, ruahsur, kuasik, thli le rial an tuar pah bu in, an kal peng ko hna.

A har tuk ko nain, a cheu nih cun, "IS kut i harnak tuarnak cun a nuam deuh" tiah an ti. Acheu nih Syria ahcun zeihmanh ruahchannak a um lo. Nunnak a um lo. Cucaah thih ah thih, nun ah nun ti in kan rak zaam tiah an ti. Cu hna cu an khuaram le innlo zaamtak taktakmi "ralzaam" taktak cu an si.

Add caption

Hi refugee buainak nih Europe ram hruaitu le mipi zong harnak tam taktak a pek hna. Tangka, thazaang, sizung, sianginn, eidin, rian le zeidang innlo hmunhma chiahnak tiang in, harnak le khingrihnak tam taktak EU ram nih an tuar. Abik in German, Hungary, Belgium, Greece hna nih an tuar khun. Greece le bang cu an sipuazi a tlak tuk caah, an cozah hi aa rawk ngacha ti tluk asi.

Hi refugeee buainak hi, "EU nih an dirpi mi an chungmuru dirhmun" (core value) hniksak delnak bantuk zong asi. Democracy, freedom, human right le justice an dirpi taktak maw timi hniksak nak zong asi. An dirpi taktak ko ahcun, nawlngeitu uknak le ramchung kahnak ram in azaammi refugee cu bawmh hrimhrim ahau fawn. Culoahcun an mah bia lilta tu kha an mah caah dawntu asi ding asi.

Nu le ngakchia zong hitin an zaam hna

A pawimi belte cu, hi refugees hna nih hin, refugee sinak caahcun EU ram sining cu an duh ko nain, an biaknak Islam kaltak cu an duh bak fawn lo. Muslim sinak in Krihfa zong an i tim bal fawn lai lo. Cun Europe mi bantuk in Pathian zum setsailomi si cu an duh bak fawn lo. Europe an phak hnu ah an biaknak le sining an tanh chin lengmang fawn. Cun nihin ni sining ahcun, Muslim tam deuh nih cun Nirlaklei ram pawl nunphung, nunning le sining hi an uar lo peng fawn.

Hi refugees vialte lakah, minung zeizat remruam dah Europe huami an va tel hnga? Minung zeizat hi dah EU ram caah thahnem an si te hnga i, zeizat remruam hi dah EU caah ral an si te hnga? Hi hna lak ah zeizat nih dah EU khi an tanh te hnga i, zeizat nih dah a tha an phelh te hnga? EU hruaitu hna nih tah zeitindah hi kong hi an ruah ning le tuak ning asi hnga?

Ruah dingmi a tam tuk. EU ram hna nih, Refugee an dawt hna le an bawmh hna cu atha tuk nain, phan khunmi cu, refugee karlak ah IS lungput a ngeimi zeizat remruam dah an lut ve hnga? Nai Paris mithattu pawl zong IS nih kan minung an si an ti rih hna i, an i uanthlar ngai fawn asi lo maw? Turkey cozah zong nih Syria refugee lakah IS tampi an i tel lai tiah an ti fawn asi lo maw?

Nitlaklei ram nih bomh an thlak hna ruangah, nihin ni ahcun IS pawl cu Europe le America cungah an thin a linh in a lin. Cucaah Syria ram ah kap ti lo in, EU ram tu ah aluh in va luh hnawh le EU ram chung ummi Muslim tuklehpek pawl tu kha an misa ah canter i, an umnak ram ah harnak chuahter hi an i tinh cangmi asi. An ngian an thlen ti asi. Europe ram hi a chungmuru in doh ding hi, IS an i tinhmi asi fawn.

Hi refugee lak ah, lungthli in IS tanhtu le IS chungtel zeizat dah an i tel hnga?  "EU nih hin IS hi zeizat dah an ram ah an luhter cang hna hnga? Hi alut cangmi IS dirkamh duhtu hna nih hmaileiah EU ram ah harnak zeidah an chuahpi te lai" timi ruah ahcun, EU ram caah lungrethei ngaingai asi ko!!

----------------------------------

Zohchihmi Ca

1. "EU Approves 1.8% budget boost in 2016 as Refugees Spending" http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-11-25/eu-approves-1-8-budget-boost-in-2016-as-refugee-spending-soars

2. IS hi ISIS ti zong ah auh an si i, ISIL ti zong ah  ka it.

Kuala Lumpur Airport Ah Vanlawng (3) An Zaamtak

Vawleicung ah zeipaoh zaamtak phung asi. Acheu nih, inn, company, motor, tilawng le thilri phunkip an zaamtak tawn. Acheu nih nupi le vaa zamtak zong an um. Acheu nih fale zamtaak zong um. Aphunphun te zaamtak asi.

Vawleicung mi tampi nih cun kan kedanh chia hmanh kaltak kan sian lo lio ah, "Malaysia Kuala Lumpur International Airport (KLIA/Sepang) ah, sipuazi ca hmanmi Boeing 747-200F vanlawng lianlian pathum an an zaam tak" timi cu khuaruahthar taktak thil asi. Kum khat leng an kaltak cang i, a ngei tu an thei hna lo. Atu hi a ngeitu an kawl cuahmah lio asi.

Boeing vanlawng hi February 9, 1969 ah a pakhatnak bik an rak zuantermi asi. Vanlawng tha le vanlawng lian taktak asi i, kum tampi cu pakhatnak ah an rak chiah pengmi asi. A lianmi cu minung 660 tiang an thu kho. Boeing 747-200 pawl hi 1976 ah an chuahmi asi i, cu lio ahcun aman million 39 a rak si.

Vanlawng hi a rangmi pahnih an si i, pakhat cu a rang-pahmi asi. Arang-pahmi TF-ARM le arangmi TF-ARN cu KLIA Bay B61 ah an pak hna. Adang arangmi TF-ARH cu KLIA Bay M3 ah an park. Hi hna hi kum khat chung an kaltak cangmi hna an si.

TF-ARH at KILA Bay M3

KLIA nawlngeitu hna nih The Star le Sin Chew Daily newspapers ah "A ngeitu nih zaangfah tein nan vanlawng nan rak hlamnak lai kan in nawl hna" tiah thawng an thanh. "Ni 14 chung i nan lak lo asi ahcun, vanlawng hi zuarnak nawl asiloah hrawhnak nawl kan ngei lai" tiah an ti. Vanlawng zamtakmi pahnih cu " rangmi an si i, pakhat cu rang-pahmi asi.

Boeing 747-200Fs cu kan zuar asi ahcun, vanlawng chiahnak ca i a dihmi le leiba ah kan hman dih lai tiah an tial chap.

KLIA general manager Zainol Mohda Isa nih "Vanlawng hna hi an zaamtaknak kum khat leng asi cang; caan dangdang cio ah an zaamtaak" tiah CNN a chimh hna. "Vanlawng man liam ding mi vialte hi, a ngeitu tuanvo asi lai" tiah ati. "Asinain leiba cawhnak ca khawi dah kan kuat hna lai ti mi kan thei lo" tiah Isa nih a chim chap rih.

Zaamtakmi Boeing 2 KLIA Bay B61 ah parkmi hna

Vanlawng mi cazin phun kip zoh tikah, Boeings nih min an tial ning ahcun, "TF-ARN, TF-ARH, TF-ARM" an si hna. Cu hna cu Air Atlanta Icelandic ngeihmi vanlawng an si ti asi. Hi company hi hlanmi le thilphurtu vanlawng company an si. The Star nih, "Hi company nih hi vanlawng hi 2010 tiang an hmanmi asi" tiah an ti. Company i rawk sehlaw, zaamtaak hna sehlaw a dawh. Cu company an chonh tik hna ah, hi vanlawng pawl cu 2008 ah kan zuar cang hna tiah an ti.  Cu hnu ah minung tampi kut ah an phan.

"Angeitu nih an hlam lo ahcun, Malaysia Airport nawlngeitu hna nih, zuarnak nawl kan ngei lai tiah an ti. Hi thawngthanhnak hi zuar khawhnak ding caah, a dot khatnak asi. Malaysia Airports ah hi bantuk vanlawng chiahnak hmunhma hi kaupi a um ko i, chiah hi cu a pawi lo. Zeicatiah atu i airport i zamtakmi vanlawng ah Boeings lawng hi an si ko caah a pawi lo.  Ramdang ah a ngeitu kan hlat lengmang nain atu tiang cu kan hmu kho rih lo" tiah Manager nih a chim.

"A380 vanlawng zong a um ahcun park khawh asi ko" tiah Isa nih a chim chap.

Hi vanlawng hi a ngeitu an theih hna lo caah, zeicadah an zaamtak ti zong theih khawh asi lo. Ruahnak aphunphun a chuak. Acheu nih vanlawng company aa rawh caah an rian a um ti lo caah asi lai an ti. A ruang zong theihfian khawh asi lo. Vanlawng ngengmangpi a ngeitu hlat khawh lo cu khuaruahhar ngai asi. Azuar zong va zuar awk. Zuarnak maw a theih hnga lo?

Hi vanlawng hi Malaysia caahcun thilrit le hnahnawk ngai asi. Yangon Airport hna rak si sehlaw cu, Kawlram caah "vanthat" ti awk asi ko hnga. A lianh le an lian, a dawh le an i dawh tuk fawn. An va pam hringhran dah. Hi vanlawng zamtaktu hna hi ho te ko dah an va si hnga? An thei kho thai te hna hnga maw?

-------------------------
Kan Ta An Ti

December 11, 2015 ah Swift Airs company Chief Executived Officer Blue Peterson nih, "Hi vanlawng pathum hi kan ta asi. June thla ah Hong Kong company ta kan cawkmi asi. Kan hlam tikah Malaysia airport nawlngeitu hna nih nan ca a dik le diklo kan hlatta hmasat lai an ti i, lak a kan senh lo" tiah an ti ve.

Malaysia Airports managing director Badlisham Ghazali nih cun, "Vanlawng hi mi tampi nih an rak ngeihmi asi i, an kong hlat a har tuk" tiah ati. Cucaah December 21 ah, kan lanter hna lai i kan zuar lai tiah a ti.

Zeicah a cang than te hnga timi cu zoh cio rih ding asi ko!!!

----------------


Zohchihmi Ca

1."Malaysia hunts owners of Boeings 747 Abandoned at the airport" by Hilary Whiteman, Holly Yan and Barry Neild; http://www.cnn.com/2015/12/08/aviation/malaysia-aviation-airport-abandoned-aircraft/

USA Caah Ruachawk Zuat

USA cu pipu hna chan in zalawnnak, minung man (human right) le pumpak nuamhnak a uarmi ram an si. Mirang uknak in 1776 ah zalawnnak an hmu. US ramhruaitu Pipu hna hi Pathian zummi le aa bochanmi an rak si caah, Pathian ah an i hngatchan. Cu lungput in an ram uknak phunghram (constitution) zong cu, September 17, 1787 ah an rak ser. Sernak ah caan saupi an rau. June 21, 1788 ah phunghram cu an rak fehter i, ram uknak le hruainak ah zulh asi.

US ram tuanbia zoh tikah, hi ramdirhtu pale (founding fathers) hna i an biaknak nih ram uknak phunghram an ser tikah an biaknak le zumhnak hi a rak biapi tuk. An biaknak zoh tikah, Anglican, Presbyterian le Congregational an rak tam bik. Cun Quakers timi Soceity of Friends, Lutherans, Dutch Reformed zong an rak tam ngai. Cun Protestant asilomi Roman Catholics zong an rak i tel. Phunghram dirhtu chief justice John Jay le President hmasabik George Washington te hna hi Anglican an rak si.

Hi ramdirhtu pale hna chan lio ahcun hruaitu hna hi, Mirang phun Krihfa lawngte an rak si. Cu lio US mipi chungah 90% cu Mirang asiloah Europe ram minung cihlah pawl an rak si. Pathian an rak theih caah, an din lawng siloin daihnak an rak duh. Cucaah an ram hruainak phunghram an ser tik zongah, minung zalawnnak, i ruannak, thleidan umlonak, minung nawlngeihnak le zalawnnak le hremtuarnak ingmi hna bawmh ding kha biapi ngai ah chia in an rak ser. Bible lungput ngei in phunghram an ser kan ti lai.

USA phunghram hi, vawleicung ah a hlun bikmi phunghram pakhat asi. Phunghram an ser kum in, tu chun ni tiang rel ahcun 228 asi cang. Hi chung ah an chapmi tlawmpal dah ti lo cu, an remh than ti lo. Phunghram tha le fekfuan taktak asi tiah kan ti khawh.

Asinain, lum 228 an hman cangmi phunghrampi cu aa thleng kho ti lo nain, an ram thil sining aa thleng taktak. Vawleicung thil sining zong aa thleng taktak. Minung lungput, nunphung le politics zong aa thleng taktak. Cu thil nih cun, America caah thil thalo tampi a chuahpi khawh.

An tuanbia zoh tikah, hlanlio USA pipu hna nih zalawnnak an rak hmuh ka 1776 ahcun, Native American le Africa in sal an rak luhpimi hna dah ti lo cu, miphun dang an rak um tuk lo. Mirang deuh lawngte an si. Pathian zumlomi zong an rak um ko lai nain, mipi le uktu tam deuh cu Krihfa an rak si. Sal an rak zuatmi hna le Native American dah ti locu, biaknak dang an rak um tuk lo.

Zalawnnak an hmuhka ah U.S milu zong hi an rak tlawm ngai. 1776 ah hin, US ram timi ramkulh (13)  chungah milu 2.5 hrawng lawng an rak si tiah tuanbia thiammi hna nih an ti. Cucu nihin ni Columbus le a chehvel khua hna milu zat lawng asi ko. Avoikhatnak bik milurelnak hi 1790 ah an rak tuah i, cu lio ah minung 3,929,214 lawng an rak si.

Asinain 2015 ahcun US ram chungah minung million 320 fai kan um. Vawleicung milu tam ah pathumnak asi. Ram an rak dihrka 1776 ah, Mirang miphun deuh lawngte asimi miphun cu, nihin ni ahcun 62% lawng Mirang an si cang. 2040 ahcun 50% tang an tolh lai. Cucu US caah thawngchia pakhat asi.

Tu chun dirhmun zoh tikah, USA ah ramkip in biaknak phun kip refugees le asylum in kan rak lut. Krihfa, Hindu, Muslim, Buddhist, Bahai, Taoism le Sikhs zong tampi kan um hna. Miphun kip. holh kip le biaknak kip cawhhrup in um asi cang caah, USA cu "melting pot" tiah an ti phah cang. Cawhbur in khua kan sa. FBI le CIA zong nih zapi tein an chek kho cawk ti hna lo. Meithal nih le duhpaoh in cawk khawh asi fawn. Nihin ni ah USA mupi kut ah meithal 275 million renglo aum ti asi. Tih a nung taktak.

USA hi a ningcang lo ngai in aa on tuk caah, hmailei ah a ton te dingmi khi, nihin ni Europe ram terrorist riantuannak le sining nih a langhter chung ko tiah ka ruat. Europe ah French, Spain le Belgium te hna khi an rak i ong taktak i, nihin ni ahcun aa veng kho lo cemmi ram ah an tla. Europe ram an i ven khawh ti lo nak cu, USA bantuk in rili dangtu a um lo.

US an i ven khawh ti lo nak a ruang bik cu, "an democracy, freedom, human right le upadi" khi asi. Cu ruangah ramchung le ramleng ah duh paoh in an lutchuak kho. Cu lak ah terrorist kha an thei kho ti hna lo. Nihin ni ah Syria i IS ralkap thawng tam nawn cu Europe chuakmi an si ti a si. Europe nih hin, refugee cu zaangfah nakin an bawmh ko hna i thiltha tuk asi. Asinain cu ramdang rami refugee cu an miphun tanhtu le dirkamhtu taktak an phak tiang "fim an chim kho hna lo. An biaknak le ruahnak an thleng kho taktak hna lo." Acheu cu "tuk-leh-pek" kalsual tu ah an i chuah diam. Cucu Europe nih fawi tein tliantlaiter khawhlomi buainak (problem) ngan taktak asi.

Nihin ni zong ah ram kip in USA ah refugee an phan. Laimi zong tam tuk kan phan. Cu refugees hna cu, US cozah nih a zohkhenh hna. USA cozah thawngin thatnak tam tuk kan hmu. Eidin, tangka, thilri, medicaid le zeidang bawmhnak aphunphun kan hmu. USA minung hmanh nih an hmuhlomi thiltha tiang kan hmu kho. acheu ramdangmi cu, fale tampi ngeimi an si fawn. Riantuan lo ngacha in cozah cawmmi an tam tuk.

Asinain ramdang ra mi biaknak cheukhat cu USA an phak hnu ah, "tuk-leh-pek" ah an i chuah diam. USA hi an thinlung in an duh kho taktak lo. USA thatnak an hmu kho lo i, an tanh bal lo; an remlo i an doh peng.  An huat peng. An mah ca lawng bak an i ruat. USA caah thiltha an tuahmi nakin thilchia an tuahmi hi atam deuh. An mah ruangah USA nih thiltha ahmuhmi nakin sunghbau tu hi tam deuh aa chap. USA mipi le cozah nih zeitluk in an dawt hna le zohkhenh zongah, USA thatnak an hmu kho lo. USA hi an dawt kho lo i, a doh in an doh peng. Biaknak cheukhat minung cu "tuk-leh-pek" ah an i chuah i, USA caah ral tihnung taktak ah an i chuah.

Khuaruahhar ngai asimi cu, USA cozah cu, "zalawnnak, nuamhnak, ruannak" hi biapi tuk ah a chiah caah, an ral asi dingmi minung zong a lak rih ko hna. Syria ram ralzaam zong 16,000 kan lak hna lai ti asi. Hi ruangah USA ram hruaitu tampi an ruahnak aa khat lo. Aruang cu Syria ram in IS bantuk minung an i tel sual lai ti an phan caah asi. US ramkulh tampi i Governor nih cun Syria refugee kan cohlang kho hna lai lo ti tiang an ti. Obama policy zong a pawm lo mi tampi an um.  Misual le michia ruangah mitha nih temtuar zong cu a pawi tuk fawn.

USA cu democracy le freedom a uarmi ram an si. Cucaah tihnung ngai asimi ram in refugee hi a lak peng ko rih hna. Apawimi cu "mitha tampi lakah kalsual le tuklehpek hi an um te tawnmi hi asi." USA nih tihnung timi a thei pah ko nain, zeicadah alak lengmang hna hnga? Zeidah an i tinhmi asi hnga timi hngalh awk ahar. Hi hnu zongah biaknak kip a lak lengmang ko rih hna lai. Phan awk a ummi cu USA nih a lakmi ramdangmi le biaknak cheukhat cu, USA thatnak an hmu kho lo. USA rawk seh ti an duh zungzal. USA hi an huat peng. USA ram a thatnak tu hi dawp peng i, a herh caan paoh ahcun hrawh hi an duh.

Cu bantuk in biaknak ah tuklehpek asi kho ngaimi biaknak minung hna USA nih a lak lengmangmi hna ahcun, USA hi ruachawk zua mi bantuk asi ko. A thami cu an tha ko lai. Asinain USA huami cu, a cawnpiak kho hlei fawn hna lai lo; an zia le lungput an thleng kho fawn hna lai lo; USA nih zeitluk thiltha atuah piak hna zongah, USA kephelh le doh tu hi, biapi deuh ah an chiah thiamthiam lai.

Hi tuklehpek pawl hi, 911 in Boston cooker bom puahnak in, San Bernerdo khua meithal kahnak tiangah, zeitluk in dah tih an nun le thil an ti khawh timi cu, careltu nih ruah khawh ding asi ko cang.

Zeicatiaha ruachawk cu a that caan ahcun a tha ko nain, thatlo le puar aa zalh ahcun rul hrang taktak asi. A dawtu le cawmtu hmanh a thinhun le atluan lo ahcun, a cu i a that ngammi rul asi. Tihnung taktak sivai tak tukmi rul asi. A ing a puan ahcun, thi lak in mi a cumi rul asi. Ruachawk cu a ngam cangmi zong a tluan lo aa zalh ahcun, ral ser a hmangmi rul asi.

Ruachawk zuami cu, a caan a phak ahcun a zuatmi ruachawk lila nih a cuk tawn i harnak a tong tawn. Cu ve bantuk in USA zong hi a zuat ciami ruachawk nih a caancaan ahcun a cuk tawn ve te ko lai. Ruah dingmi cu zeitluk fak in dah a cuk timi lawng asi!!

-----------------------------------
Cherhchanmi Ca

1. "U.S. Population in 1776 and 1790" by Norber Thaupt. http://norberthaupt.com/2011/01/16/u-s-population-in-1776-and-1790/

Dawhcahlo Thih?

Thihnak nih mi vialte a kan hngah dih. Ni khat caan khat le hmunhma pakhatkhat ahcun thihnak cu, mi vialte ton dingmi asi. Cucaah chuah ni nakin thih ni hi a biapi deuh. Zeicatiah chuah ni ahcun tuanbia tial khawh asi lo i, thih ni ahcun, kan tuanbia cio kan tial ni a si.

Thih cu thih asi ko. Zeiti va thih zongah a thimi nih cun theih asi ti lo i, a pawinak aum lem lo. Asinain anungmi nih nihsawh zomhtaih awk tlak le chungkhar caah philh khawhlo ding tiang in, dawhcah lo thih hi ngaihchia ngai asi. Acheu cu ningzahnak zong asi. Dawhcah lo thih cu tuanbia a chia. Muisam a chia. Dawhcahlo in thih ahcun tuanbia tha vialte zong tuanbia chia in an dong dih!!

Mah nih sualnak tuah naloin mi nih va thah le ruak hna zong va sawksam dih timi cu, zeitiawk a tha. Ralkut in maw, accident ruang ah maw, kokek rawhralnak ruangah maw, cawhcahlo thih cu zeiti awk a tha lo. Mah du bang asi fam lo.

Asinain, mah nih sualnak tuah ruang i, mi nih thah ruangah maw, asiloah va khawnden le thih tik ah, dawhcah lo thih cu tuabia chia taktak thih asi. Cucaah minung hi thih tik zongah tuanbia tha tein thih hi, a biapi tuk. Ka thih hnu tham ah ka thei ti lemlo hme cu ti'n dawhcahlo hna in thih i timh ding asi lo.

Vawleicungah dawhcahlo ngai thimi tampi lakah December 6 i California khua i a thimi cu, vawleicung ah dawhcahlobik thi pakhat asi rua ka ti. Cucu Reuter thawngpang ah an tialmi asi. Athih ning cu ningzak, mualpho, aipuang le zaangfak zong asi i, hitin Reuter nih atuanbia an tial.

California ummi Fresno County i khua pakhat, Huron khua ah, mifir asi rua tiah ruahmi mipa pakhat cu innchung i meicumkua (chimney) chungah a thi" tiah Fresno County Sherif' zung nih an ti. 

Cu mipa cu zaan ah thil fir ding in inn pakhat ah meikhu chuahnak an tuahmi in a lut. Achung a phak tikah i tap sehlaw a dawh. Athaizing chunhnu ah innngeitu a rak tlung i, mei a vana kau. Mei cu a alh i, innchung khat in akhu. Meikhu chuahnak awngin minung au thawng a theih i, mei cu a rannak in ahmih. Meihmittu an rat i meikhu chuahnak an bauh tikah, mipa cu a rak thi cang, tiah palik zung nih an ti. 

Ruak chektu (Coroner's Office) nih an zoh tikah, meikhu tamtuk aa dawpmi le mei kanghnak in a thi. Athimi pa cu Cody Caldwell (k.19) asi" tiah an ti.   

Pa cu ramsa sehnak in thihphung. Khawndennak ruangah, sar thih in thih phung. Raltuknak le misual kut in thih phung. Ivuakdennak ruangah thih phung. Asinain firtlei ruang i, meicumkua (chimney) chung i, meikhu ruang thih cu, a mualpho thlak tuk. Ningzak tuk asi. Thih ah zohchia taktak le dawhcahlo thih asi. Minung sinak cun zaangfak asi ko nain, tantakmi chungkhar zong nih ruak hmanh hlam ngam ding asi lo. Thihnak ka theihmi lakah dawhcahlo bik thimi amah asi men lai!

Hi pa cu mi sawsawh asi. Azia ngai rih. Vawleicung hruaitu minthang tampi cu, dawhcahlo in athimi an tampi cang. Cu hna zong cu nunchan zeihme an ngeihmi aum ti awk tlak in an thi ko hna.

Ralpi Pahnihnak chuahtertu Hitler te hna zong an mah tein an i that; an ruak a kangh chuahmah lio ah Russia miakpi kuan nih a tlak hnawh hna i, ruavui tonglo tein an tuanbia a dong ti asi. Italy ramhruaitu Hitler hawi Mussolini le anupi zong an tlaih hna i an bittiling thlai huah tiang thahnawn an tong.

Russia ram ah minung million in mipi thihnak chuahpitu hruaitu thawng le sual taktak Josepth Stalin (1922-1953) zong hi, a thih lai ahcun thingphang le tih tuk le ekceh bu in a thi ti asi. Minung donghnak ah zohchia ngai in a dong ve.

1965-1989 tiang Romania ram hruaitu le Krihfa tampi hremnak chuahpitu Nicolae Ceausescu zong Dec 25, 1989 ni ah, an ram kan zaamtak lai an ti lio ah, an tlaih hna. An fale pahnih he rang taktak in taza an cuai hna i, thih dan an pek hna. An kut an leh hna i an tem hna i, tlakrawh vampang ah hmuah chih in meithal in an rak kah hna. Ralkap tamnawn nih kuan tam taktak in an rak kah hna i, an thah lio hna zong video tiang an rak thlak, Zoh dawhcahlo taktak in an thi.

Saddam Hussein (uknak 1986-2006)  te hna hruaitu thawng taktak an si nain, "an i thuhnak khur chung in chuah riangmang i, hri thlai in thih" in an caan a dong. Hruaitu minthang taktak asimi, khur chung in zubui tlaih in an rak tlaihmi le hri thlai in an thahmi cu zohchia taktak asi.

Vawleicung nawlngeitu uknak saubik pakhat Muanmar Gaddafi (1970-2011) te hna zong ram hruaitu ngengmang, "lamtang hawr chung aa thuhnak in zubui bang an hnuhchuak i, mi nih chuihlamhnak in a caan a dong." Thi he daw he uico thahmi bang a ruak zohchia taktak in mipi nih an tuah. Anun lio ahcun ramkip ngaknu dawhdawh nih nifatin an zitmuaimi hruaitu ropui a rak si. Ahnih ni ahcun zu thih in a thi.

Saddam Hussein le Muanmar Gaddafi hi, an nun lio ah vawleicung pumpi nih buaipimi hruaitu an si nain, an thih tikah dawhcahlo taktak in a thimi an si. Ui le ar thih hmanh an tluk lo!

Saddam Hussein khurchung in an chuah ka

Muanmar Gaddafi thuhnak le a ruak

Kan Kawlram ah an nun lio ah thi kho lo bantuk in, pathian tluk deng ah rak ruahmi Gen. Ne Win le Gen. Saw Maung te hna an thih tik ahcun, khuate khuabawi thih hmanh an tluk ti hna lo. Hi hna zong hi an ruak cu zohchia in a um lo nain, "dawhcahlo thih" in athimi pawl an si. Zeicatiah ramhruaitu ngengmang an mah chungkhar te lawng nih thlanmual thlah an tong ti asi.

Sual cu a tha lo. Zeicatiah thih ni hmanh ah dawhcahlo in thih khawh asi. Dawhcahlo in ka thi sual lai ti hi aho paoh nih phan ding asi. Zeicatiah nun lio ahcun tuanbia remhnak caan a um. Tuanbia chia kha tuanbia tha in donghnak tuah khawhnak caan a um. Asinain "Thihni i dawhcahlo thih cu tuanbia remhnak caan aum ti lo."

Cucaah pasaltha asimi paoh nih, nun lio i tuanbia chiat sual hmanh ah, thih lai le thihni tal ahcun tuanbia tha le zohdawh tein thih hi thim ding asi. Dawhcahlo in thih sual ahcun, cu dawhcahlo thihnak nih, tuanbia a chiatter chinchin khawh.

Nang lei kei zong, kan nun lio nakin, kan thihni ni nih, zeibantuk minung dah asi timi tuanbia kha a chim te lai. Cucaah nang le kei zong, kan thih tikah dawhcahlo in a thimi siloin, dawhcah tein athimi si i tim kho u sih law, cucu kan tuanbia cio thatnak asi deuh ko hnga!!!

-----------------------

Zohchunhmi Ca

1. "Intruder dies in California chimney after lights fire" (www.reuters.com/article/us-california)

2. Hmanthlak hi www.bing.com in lakmi an si.

"Chan Karlak Ah Kan Nau Ee" Timi Ramhla Phuahtu Pi Far Hniang Athi

Laimi nih kan uar bikmi ramhla pakhat cu "Chan karlak ah kan nau ee" timi hla asi. Hi hla hi Chin National Day le nipi ni ahcun sak lo in kan um kho lo. Zeitiah kan miphun hla bantuk asi cang caah asi. Hi tluk hla phuah thiammi nusaltha, Laimi nih kan rak ngeih hi, Laimi kan van a tha.

Hi tluk hla tha a kan phuah piaktu Pi Far Hniang cu, a chuahnak le umnak khua Hriangkhan khua ah mual a liam cang ti kan theih. Kum 100 le thla (7) asi tiah Hriangkhan khuami nih an chim. Atu ca ka tial lio hrawng i, a ruak tlak ding caan asi.

Amah hi mi men lo taktak le Pathian nih laksawng a pek taktakmi asi. Anun chung ah hla fung 500 a phuah tiah Hriangkhan khuami nih an chim. Lairam nu vialte lakah hla fung tam bik aphuahtu si dawh asi. Amah nakin hla tam deuh a phuahmi Lainu kan thei rih hna lo. Ram hla le Pathian hla tampi a phuah. Uar a um i, upat hmaizah tlak taktakmi nusaltha asi.

Atu fa hna nih arthin tuhnak zong an tuah piak i, youtube ah a hla ngaih awk tampi a um i, a muisam zong hmuh awk tampi aum.

Amah hi fapa (4) a ngei i fapa pakhat cu tleicia CNF ralbawi Pu That Ci kha asi. Amah hi a ngan adam; a zawt setsai bal lo i a ha zong a tha tuk rih i, kum 100 asi tiang a cawlcang kho ngaingaimi asi.

Zeicadah hi tluk in a kumkhua a sau hnga tiah a tunu ka hal. A ka lehmi cu "Ka pi hi a lungthin a tha tuk; mi daidam tuk asi; cun a tufa le zong nih kan dawt tuk; eidin le si-ai zong in an zohkhenh ning a that tuk caah asi" tiah a ti.

Bible ah kan hmuhmi cu "mitha cu nunsaunak laksawng ka pek hna lai; tu le fa tampi an hmuh lai" ti asi. Pi Far Hniang zong hi, mitha le mi lung daidam asi caah kum tampi nunnak Pathian nih laksawng apek ko ti lo awk a tha lo. Doctors te nih tu chan an hmuhmi cu, "Lungre theih le zia chiat te hna i, immu system rawhnak le dernak asi" tiah an ti. Immu system a der le aa rawh ahcun minung hi an chan a tawi deuh tiah scientist nih an hmuh cang. Pi Far Hniang zong hi tluk a a chan asaumi hi, a lungthin a that ruang ah asi hrimhrim lai timi hi zumh lo awk a tha lo.

Hi tluk in ram le miphun dawtnak thinlung a ngei i, ram hla tha taktak a kan phuah piak khotu nih a kan kaltak tikah, kan miphun caah tuanbia pakhat a dongh asi. Acungah kan i lawm tuk. A nunnak liam ko cang hmanh sehlaw, a hlaphuahmi tete hna hi, Lairam le Lai miphun an hmunh chung an hmun ve ko cang lai.

Hi bantuk in ram le miphun tanhnak thinlung a ngeimi nusaltha Laimi nih kan sungh caah, Lairam caah cun sunghnak le zatlaknak nganpi pakhat asi. A nunnak liam ko cang hmanh seh, "Chan Karlak Ah" timi hla kan sak fate Pi Far Hniang cu kan thei camcin ko cang lai. Ahla phuahmi cu Laimi tuanbia ahmunh chung sak a daih lai lo bantuk in Pi Far Hniang tuanbia zong kan thei camcin lai i, chim a dai ve ti lai lo.


Chinchiah

Hi cate hi Pi Far Hniang philhlonak le upat peknak caah ka tial.