Monday, June 19, 2017

Chin Relief and Development Program le Vision

Chin Relief and Development Program (CRDP) hi Lai Tlang le Kalay Nelrawn Lami le ramdang ummi Laimi hna nih, Lairam le miphun caah thanchonak rian zeitite tal in aa tuan kho hnga maw ti in dirhmi bu pakhat a si. Pumpak pekchanhmi, Krihfabu pekchanhmi hna hi CRDP a nunnak hrampi a si. CRDP hruaitu cheukhat cu ramdang ah caantawi training zong an kai hna i, Lairam ah zeitindah cinthlaknak le zuatkhalhnak kan thanchoter ve lai timi zong, chanthar fimthiamnak a va cawngmi zong an um. Ramdang fimthiam ngaingai kha Lairam ahcun aa hmang kho tuk rih lo nain tuahningcang (technique) cu an ngei ngai cang ko.

CRDP a vision cu "Lairam thanchonak ca" ti bak a si. Cucaah Lairam thanchonak caah a lamkip in khua an ruat i, an tuaktan. Cucaah Eden Thar ti in Thantlang ah "zohchunh dingmi dum" (model dum) dawh ngai zong an tuah i, nikhat ah arti pum 300-400 lengmang an chuahter khawh cang. Cu thil nih "Lairam ah mah tein arti a za in chuah khawh a si ve ko" timi a langhter ko. Tilionak tidil zong an ser i, tangka tam ngaite a lut cang.

Cinthlaknaklei zong ah khuate ah thlaici kip an kuat khawh cang. Zawngtah kheu le theihai kheu dangdang an ser i, hmunkip ah cinthlaknak lei karhnak rian an tuan. Tawlrelba cin ningcang zong an cawn i an chimh hna. Hi tawlreba cinnak nih hin, Lairam ah thiltha tampi a chuahpi te lai tiah ruahchannak a um. CRDP um hnu in cinthlaklei ah Thantlang Peng ah thanchonak tampi a um ti kan theih. Dum ah thilri tling ngai in an ngei cang i, cu zong cu thancho pakhat a si. USA in Thantlang tliungmi hna nih New Eden dum kal cu a nuam tuk. Lung aa hmuih tuk tiah an ti tawn. Cu hmanh cu zeihanglopi  a si ko.

CRDP Leikuang (Kalay Valley)

CRDP leikuang cawk ah tuanvo latu hna
CRDP nih vision a ngeihmi lakah a liannganbik vision pakhat cu Kabaw-Kalay-Yaw Nelrawn ah leikuang kan cawk lai i Laimi nih leikuang thatha ngeih ve ding le Lairam ah tirawl man deng deuh tein phurhtlunh khawh le cuticun Lairam mipi nih duhdim deuh tein nun khawhnak hi CRDP vision pakhat a si.  Cu vision tlamtlinternak ding caah, ramdang le Kawlram ummi hruaitu hna i bawm in, rian an tuan cuahmah i, a theipar tete zong a chuak ngai cang.

Kum khat hnu kum khat leikuang duhsah tete in an cawk i, nihin ni ahcun Kalay Nelrawn ah leikuang acre 27 an ngeih cang. Facang zong kum chiar in tun tam ngaingai a chuak cang. Hakha rawh lio zongah Laitlang ah facang tun tam ngai in bawmhnak an tuah khawh. Rian sunglawi taktak mipi caah an tuan. Naite ah tidawpnak seh zong leikuang ahcun an bunh cang hna i, hmailei ahcun hi leikuang hin facang tun tampi a chuak lai lai i, Laimi caah tuanbia pakhat an tial a si te ko lai tiah ruahchannak a um.
Leikuang caah ti dawpnak seh an bunh lio

Leikuang caah ti dawpnak seh an bunh lio


Ti dawpnak seh nih tii a dawp lio

Chanthar leithuannak seh in lei an thuan lio

CRDP Central committee nih an ruah tawnmi le vision cu Kabaw-Kalay-Yaw Valley ah leikuang acre 500-1,000 tiang hna i caw kho sehlaw, Laimi tampi rian kan pek khawh hna pin ah, a sifak tukmi Lairam ah hin kan miphun nih hin facang deng deuh in kan ei khawh lai. Cun tlanglo tuahnak hi kan chuahtak khawh deuh lai i, kan ram a hninghno lai i, Lairam hi Eden Dum bantuk in a nuammi le aa dawhmi a si kho lai timi tiang hi, CRDP upate nih vision an ngeihmi a si. Leithuan in, thlaici vorh in, a thlawh tuan in, seh sersiam le seh remh rian le sanseh facang rialnakin rian tampi kan serchuah khawh lai tiah ruah asi.

Lairam caah theipar tam tuk a chuak ko hnga ti hi a si. Cu vision a tlamtlinnak ding caah leikuang acre 27 te CRDP an ngeimi hi, a hram pakhat le aa thawknak thlaici a si cang. Lung aa lawm tuk. Mitthli le tah bu in Kalay-Kabaw Valley ah CRDP nih rian a tuanmi hi, nikhatkhat cu a theipar zun caan a phan te ko lai. Zei thil paoh hi fate in aa thawk peng ko. Mi tlawmte nih thawk a si peng ko i, Kalay Valley ah Laimi bu pakhat nih leikuang acre 27 an ngeih cang timi hi, miphun dang caah thil fate a si men lai nain Laimi caahcun tuanbia a si. Tuanbia hmanh ah tuanbia theihtlei le tuanbia sunglawi a si.

Leikuang man hi a fak tuk cang. Laimi kan ngeihchiah cun cawk ding a fawi ti lo. A tu lio hi caan tha a si. Hi lio caan ah Laimi nih biatak tein khua kan ruah lo le Kabaw-Kalay-Yaw Nelrawn ah vawlei kan ngeih lo ahcun, caan dongh tiang hmanh ah, kan ngei kho tuk ti lai lo. Laimi ramdang kan um lio le ram le miphun dawtnak kan ngeih lio le kan thinlung aa hlum lio te ah, Kalay-Kabaw Nelrawn ah innlo khuar le abik in leikuang tampi ngeih le cawk kan herh.

Zeicatiah Kabaw-Kalay-Yaw nelrawn ah Kawl miphun an cak tuk. An fek tuk cang. Khi ram khi kan ram tiah lak than ding cu a fawi ti lo. Asinain a vawlei hi kan ram a si kho ve i, cu ram ahcun kan nih zong hmunhma kan ngei kho ve. Kawlram cu zapite kan ram a si caah, Kabaw-Kalay-Yaw Valley zong Laimi caah a si ve. Khi ram ah mi leikuang ah aa hlawhfa lengmangmi Lai miphun si ti lo in, leikuang le vawlei a ngei ve mi Lai miphun kan si dingmi hi, CRDP a chunmang pakhat a si.

Cucu a tlinnak ding ahcun a ho dah a tuan lai? A ho dah thazaang a chuah lai? Cucu nangmah le keimah kan si. Thlapa kai khawhnak caah thazaang, rumnak le thawnnak hmanh ngei u sih law, "Thlapa khi zeitindah kan kai lai?" timi kan ruah lo ahcun, zeitikhmanh ah kai khawh a si lo. Cu ve bantuk in, zeitluk hmanh in Laimi hi va rum, va lian in va fim u sih law, Kabaw-Kalay-Yaw Nelrawn ah zeitindah leikuang kan ngeih khawh lai? Ram kan ngeih khawh lai? timi kan ruah lo, tuak lo le tuan lo ahcun, zeitikhmanhah ram kan ngei kho  lai.

A thangcho cuahmahmi Kalay Myo
Kabaw-Kalay-Yaw Nelrawn hi, neltawn tha taktak a si. Vawlei a tha. Tii a tha. Khuacaan a tha i, Kawlram caahcun "Canaan ram" bantuk a si. Tirawl le eidin a tam kho taktak. Hlanlio Shan le Kawl riangpahrang chan in a minthangmi nelrawn a si. Khuapi hlun tampi umnak le uktu bawi hna nih an rak i cuh lengmangmi nelrawn a si. Nihin ni zong ah, miphun kip nih mit a thitmi le cuhmi nelrawn a si. Hi hmun ah hmunhma ngeih cio an duh.

Hi nelrawn hi cu Kawlram a sunglawi peng lai. Chaklei Lai Tlangmi hna nih tirawl eidin kan laknak cu hi nelrawn hi a si peng fawn lai. India-Kawlram-Thailand Highway pi a peh dingmi hi Kabaw-Kaley nelrawn a pal dingmi a si. Hi lampi hi Malaysia-Singapore tiang aa peh te ding khi a si. Hi lampi a pem tik ahcun, Kalay Nelrawn hi a thangcho chinchin lai i, Kawlram ah sipuazi a that biknak hmunh pakhat ah aa tel te ding a si.

India-Kawlram-Thailand Highway 

Cu tluk i a sunglawimi hmunhma tha ah Pathian thluachuahnak thawng in, Laimi tam tuk khua an sa ve cang. Asinain a pawi bikmi cu Laimi vawlei ngeimi an tlawm. Cucaah hi hmun ah Laimi vawlei ngeih khawh nak ding in khuaruah le tuaktan cu kan Lai miphun nih biapi ah kan ruah ding le chiah dingmi thil biapi taktak pakhat a si.

CRDP nih aa tinhmi le hmaithlakmi vision a tlamtlin khawhnak ding caah, ramkip Laimi kan i tel a herh. Atu kum 2017 zongah Rev. Nawl Hmung le Rev. Van Duh Tling cu CRDP caah docawi ding le fung kawl ding in, USA ah an ra i khua tam nawn an tlawng cang. Cun CRDP vision a tlamtlin khawhnak ding caah, a voikhat bik CRDP Conference zong Columbus, Ohio ah December 9, 2017 ah tuah ding in timhlamh a si cang. A zan ah CRDP Concert zong sunglawi taktak in tuah ding in timhlamh a si. Iowa, DC, Indiana lei tiang in upa an ra hna. Hihi ram le miphun spirit pakhat a si i, a sunglawi tukmi a si.


Hi CRDP vision hi, a tlamtlin i ram le miphun caah theipar tha a chuah khawhnak lai, bu in siseh, pumpak in siseh, chungkhar in siseh Pathian sinah thlacamnak he tanlak cio le tel cio ding hi, a herh taktak timi ruahnak he!!!!!!!!







Monday, June 12, 2017

Zalawnnak A Hmu Dingmi "Kurdistan Ram"

Iraq ram i Kurdistan Ram nih September 25, 2017 ah "Zalawnnak kan la lai maw, la lo?" timi mipi duhnak laknak (referendum) an tuah cang lai. "Mipi nih zalawnnak lak kan duh" tiah an ti i, zalawnnak an lak ahcun, Kurdish ram hi vawleicung ah a no bik ramthar pakhat a chuak te dingmi a si. Cu thawngtha cu vawleicung miphun hme (minority) mi kan caah lunglawmhnak thawngtha a si.
Hi mipi duhnak laknak (referendum) hi 2014 ah tuah an rak timh cangmi a si nain, ISIS ral an thawh ruangah an rak la kho lo. Cu ISIS ral cu a dih ziahmah cang bantuk in Iraq ram Kurdistan zong nih, zalawnnak lak ding lei ah an i mer ziahmah ve cang. 

An Uknak le Milu

Iraq ram Kurdistan ram hi, ramkulh thenmi (governorates) pali ah an an then-Duhok, Hawler, Silemani le Halabja ti an si. An ram hi killi meng 16,100 a kau i, minung 3,000,000 (2016) tluk an um. 2014 Iraq ram ISIS buainak ruangah Iraq chaklei khua tam ngai an lak chap caah, an area hi a kau chin lengmang. An kauh chapmi area ning tein zalawnnak an hmu lai maw ti cu a fiang rih lo.

Holh le Ca

Holh ahcun Kurdish holh le Aramaic holh hi ramholh ah an hmanmi hna an si. An sianginn ah an mah cate cawnnak nawl an ngei. Cawn ding an mah tein an i ser khawh caah, an holh le nunphung a fekfuan ngaingai.

Biaknak

An biaknak hi Sunni Muslim an si. Biaknak ah theihthiamnak an ngeih caah, a duh mi nu nih an lu an i tuam i, a cheu nih an i tuam lem lo. Biaknak ah tuklehpek phun an si lo. Biaknak ah zalawnnak a um ngaimi ram pakhat a si.



Atu lio KRG area


Iraqi Kurdistan Tuanbia Tawi

Kurds asiloah Kurdish miphun hi vawleicung ah mah te ukmi ram a ngeilomi miphun lian bik an si. Vawleicung ram nga-Turkey, Syria, Iraq, Iran le Armenia- ah an i thek. An umnak ram cio ah, miphun hme an si i, nawlngeihnak an ngei lo. An umnak cozah tang cio ah harnak tampi an tuar. Turkey, Syria le Iraq ah an thawng bik i, cu ram ahcun ram ngeih ding hi an chunmang cio a si.

Hi ram nga ah aa thekmi Kurdish miphun vialte lakah,  Iraq ram Kurdish hi an cak bik. Iraq Kurdish pawl hi Iraqi Kurdistan tiah an ti hna. Hi Kurdish pawl hi an ruahnak a sang. An mah tein uk hi an chunmang a si zungzal.

Hi Kurds pawl nih zalawnnak hmuhnak ding caah 1920 hrawng in ral an rak tho cang. An hruaitu hna cu, Barzani chungkhar an rak si. Zalawnnak hmuhnak ding caah Iraq cozah cu 1930 hrawng in fak ngai in an rak doh. Fak taktak in kahnak kum tam nawn a chuah hnu, March 1970 ah Iraq cozah le Kurdish hruaitu hna hnatlaknak an rak ngei, Kurdistan ram cu mahte uk ding in min an rak thut.

Cu hnatlaknak cu Iraq cozah nih a tak in an rak nunpi lo. Iraq cozah nih zeizongte an uk hna i, mah tein tawlrelnak ngaingai an rak pe hna lo. Catlap cung nawlngeihnak lawng a rak si. Cucaah Kurdish cu ral an rak tho than. Cu ral a thomi Kurdish ralkap cu, Peshmerga tiah an ti hna. Party pahnih an um ve nain, an party pahnih komh in an ralkap cu Peshmerga timi ah an i hlum.

Kurdish miphun hi, Iraq cozah tangah harnak tampi an tuar caah, 1974 ah ah Voihnihnak Iraq-Kudrish Ral a rak chuak than. Iran-Iraq Ral (1980-88) lio ah "Iran nan bawmh hna" ti ruangah Iraq  nih Al-Anfal Campaign ti in Kurdish cu fak taktak in an rak kah hna. Saddam Hussein cozah nih chemical gas in Halabja khuapi zong cu an rak kah i, minung 3,000-5,000 kar an rak thi; 7,000-10,000 hman an rak pu. Halabja gas kahnak nih hin, Saddam Hussein kut ah, Kurdish mipi  hi zeitluk in dah fahnak an rak tuar le  "chemical hriamnam hi zeitluk in dah tih a nun" timi a langhtertu a si.

Halabja i gas kahnak ruangah a thimi hna ruak cheukhat
Kuwai Ral timi Persian Gulf War lio 1991 ah Iraq chaklei ah Kurds pawl cu fak taktak ral an tho than. Iraq nih fak tuk in vanlawng in a rak kah than hna caah, No Fly Zone timi tiang UN nih an rak tuah. Thlanglei ah Shias tapung an tho ve i, Saddam nih a rak hrawh than hna.

Hi bantuk in Iraq a buai tuk lio caan ah, Peshmerga ralkap nih Kurdistan ram in Iraq ralkap cu an dawichuah hna i, nihin ni tiang Iraq ralkap cu Kurdish ram ah an lut thai ti lo. Cucu Iraqi Kurdish caah tuanbia biapi taktak aa thawknak a si.

2003 ah US nih Iraq a tuk i Saddam Hussein cozah cu aa rawk. 20013 in Iraq cozah cu a buai peng i, a zaangder a der chin lengmang. Cucu Kurdistan ram caah caantha ah a tla. Iraq an der lio te ah Kurdistan ram cu heh tiah thazaang an la. Hriamnam tampi an cawk. Ralkap tampi an ser chap. Nihin ni ahcun Peshmerga hi vawleicung ramkulh ralkap vialte lah ah, a thawng bik an si. Cozah pakhat ralkap bantuk in an fek cang. Cucaah, US nih Iraq a kahmi hi, Kurdistan caah cun vanthatnak a si.

Iraq constitution 2005 ning in Kurdistan Regional Government (KRG) an ser i, federal ram dirhmun tling ah an phan. KRG uknak sining cu a sang ngaingai. Iraq ram phunghram tangah a min te lawng an um. Zeipoh hi cozah pakhat bantuk in an dir i, ram hruainak, fimcawnnak, lamsul, ralkap, palik le ramdang pehtlaihnak tiang in, mah tein dir kho ding an si cang.

Zalawnnak ram dirhnak ding caah a biapi cemmi cu ralkap le hriamnam a si. Peshmerga hi, an ram, miphun, holh, ca, nunphung le lamsul kilvengtu an si i Kurdish miphun zalawnnak hmuhnak ding caah, hrampi an si. Hi hna hi an cak taktak i, ralkap 80,000-241,000 (2017) an um lai tiah an ruah. A zat hi tha tein theih khawh a si lo. Peshmerga an lutlai hi, Kurdish ram i an president a si chih.

2014 ah "Kurdistan ramkulh hi zalawnnak kan la lai maw la lo" timi mipi duhnak laknak (referendum) tuah ding in saduh an thah cuahmah lio ah, ISIS ral a chuak i an tlam a rak tling lo. Khatlei ah vanchiat a lo nain, ISIS ral nih KRG caah caantha pakhat a chuahter. Zeicatiah ISIS ral nih Iraq cozah caah buainak, sunghnak, thazaang dernak tampi a chuahter caah a si. Cucu Kurdish miphun caah an thawnnak ah a tla.

ISIS ral lio ah, Iraq ralkap nih an zamtakmi khua le ram tam nawn cu, Peshmerga ralkap nih an lak i, an kuttang ah an chiah hna. Cu lakah a biapi bikmi le khua lianbik an lakmi cu meiti tam taktak a chuahnak Kirkuk khua a si. Meiti tam taktak a chuahnak khua a si i, hi khua ruangah hin Iraq cozah le KRG hi an buai te lai tiah ruahdamh chung a si. Atanglei hmanthlak ah, a senmi in aa rinmi area hi KRG ukmi ram a si i, a senmi a deh in aa dehmi tete hi ISIS ral lio ah, KRG nih an lak chapmi ramri a si. Kurdish ram kauh ngacha ram an kauh chap. Hi an kauh chapmi ram in, KRG ralkap an chuak duh ti lo. Kurdish nih zalawnnak an lak tik ah, hi ram kong ah a buai ngai te ding a si.

KRG ukmi le kauh chapmi area (Rf. springtimeofnations.blogspots.com)


Ram Hruainak

KRG ukmi ram chungah party pahnih an um-Kurdistan Democratic Party le Patriotic Union of Kurdistan timi an si. Cu Kurdistan cu parliamentary democracy in an uk i, Parliament 111 an um. An President cu Masoud Barzani a si i 2005 ah an rak thim. 2009 ah an thim than. 2013 ah President caah kum 2 in an pehter than. 2015 ah President a sinak a rak dong. Pehter ding le pehter lo ding ah party dang he hnatlaknak an rak ngeih khawh lo caah buainak zong tam ngai a um nain, atu tiang a peh peng rih. Miza taktak a si i, 2014 ah Time makazine nih Person of the Year ah an rak tar ve.

Thanchonak Rian

An ram ah meiti tengkipung billion 45 tluk cawh ding a um. Ramdang company tampi an ram ah an lut. EXXON te hna zong an lut i, meiti an co cuahmah. Meiti hi pipe in Turkey le ramdang ah an zuar.  Israel zong hi Kurdish meiti bochan in a nungmi a si.

Cinthlak le zuatkhalh in mi tampi an i paw an i cawm. Tuu le meheh tampi an zuat. Mi tampi cu cozah zung, sianginn le sizung riantuan in an paw an i cawm. Ramdang company a tam ngai caah, private rian zong in minung tampi cu an paw an i cawm cang hna.

Hlanlio ah Saddam Hussein chan ah ramdang tourist an rak kal kho tuk lo. Cucaah nihin ni ah tourist tampi an tlawnnak hmunh a si i, tourism zong in tangka tampi an hmu. Fingtlang dawhdawh le hmunhma dawhdawh tampi a um caah, tourist an kal duh ngaingaimi ram pakhat a si.

 Cun zuatkhalh le construction rian zong a tam ngaingai i, Iraq ram chungah a thangcho bikmi hmun a si. An ram a daih ngai caah, Iraq ram chung in riantuan awk ah, Kurdish ram ah minung 20,000 leng an lut ti a si. Ramdangmi zong tampi an ram ah rian an tuan. Cu tluk cun a thangchomi ram ah a tla.

Tourist len duh ngaingaimi hlanlio khuavennakbo

Kurdish Ram Khuapi le Khuate Hna

Kurdish ram khualipi cu Erbil a si. Iraq khualipi Baghdad in Km 320 tluk a hla. An khualai ah a hlun taktakmi le tuanbia ah minthang taktakmi khuavennakbo (Citadel) a um. Cu khuavennakbo cu kum 7,000 pehtlai tein minung nih khua an sak hnawhmi hmun a si i, vawleicung minung nih pehtlai tein um hnawhmi khuahlun bik a si an ti. Tourist le tuanbia hlathlai huammi nih an len duh ngaingaimi hmun nuam pakhat a si.

Erbik khua hi hmun rawn ah a um. Tlang nih a kulh dih. A khua a lian ngai i, minung 1.75 million tluk an um. A dang khuapi hna cu Duhok, Silemani, Hawler, Halabja an si.


Erbil Khualai nuamhnak hmun

A cunglei Erbil khualai hi, hmun nuam taktak a si i, tourist tampi an lennak hmun a si. Atanglei hmanthlak bantuk in an ram ah innlo thar apartment thatha an sak hna i, khuaram thanchonak rian tampi an tuan. Minung an karh tuk caah a karhmi minung caah innlo thatha tampi an ser hna. 

Erbil innlo thar hna

Atanglei hmanthlak bantuk in Erbil khuakam ah khua dawhdawh le sang thatha an ser hna. An ram innlo le lamsul an sersiammi vialte hi Europe tluk a si i, Iraq ram chungah nunning a sannak bik hmun a si. Mirum tampi an karh caah rian tampi an serchuah chin lengmang.

Erbil khualipi sang pakhat

Atanglei hmanthlak bantuk in Erbil khua chungah hin ram pakhat nih ngeih a herh vemi dawr lianlian zong an um. Hi a tanglei hmanthlak hi family mall a si i, Nitlaklei ram sining tluk in a thangcho.  Hi mall hi a hlunghlai ngaingai i, mi tampi nih riantuannak hmun ah an hmanmi a si.


Erbil khua Family Mall

Ramdang in a lutmi company an tam tuk caah le zung rian a karh tuk caah, Erbil khualai cu innlo sangsang an sak i, ram thancho cia bantuk an innlo a tha. 


Erbil khualai ah innlo thar sak liomi
An khualipi Erbil khualipi ah international airport lian ngaingai an ngei i vanlawng lianlian zong an tum kho cang. Nitlaklei company tampi a bik in meiti lei company an lut i, lamsul, khua le innlo a thangcho. Hotel thatha tampi a sak. Sianginn le zung tampi an sak. Khua an kauh i sang thatha le khua dawhdawh an ser hna. Innlo a thancho tuk caah le aa dawh tuk caah, Erbil cu "Second Dubai" tiah an ti phah cang.

Khua dawh le khua tha a si i, ramdangmi tampi khua an saknak a si. Erbil cu cu  Europe bantuk in innlo a tha cang. Sangthar an tlakmi pakhat cu a that tuk caah mirum deuh lawng khua an sa kho i, cu ka sang um cu mi tampi nih an duh ciomi sang a si caah, "Dream City" tiah an ti phah.

Erbil International Airport

Khuapi dangdang Duhok le Sulaymaniyah te hna zongah innlo thattha an sak hna. Tourist tlunnak hotel thatha tampi a um. Kirkuk khua zong hi KRG nih a tu lio ah an ram ah an chiah. Meiti tam tuk a chuahnak khua a si caah, KRG kut ah a um thai ahcun, Kurdish caah cun a hlawk taktak dingmi a si (Kirkuk ruangah Iraq he fakpi in cuhnak a um te kho men).


Sulaymaniyah khuapi sang pakhat

Zalawnnak Lak Ding in Timhtuahnak

KRG ukmi ram hi, zalawnnak lak ding in zeipoh timhcia an si. Sehzung tam ngai an ngei cang. Riantuannak warehouse tam tuk a um. Highway tampi an ngei. Mipi nuamhnak park tiang in a tling. Cozah zung lianlian an ngei cang. Sizung lianlian an um. Sibawi le nurse te an mah tein an i ser kho cang. Private universities 11 le cozah universities 13 an ngei cang. Tanghra tang sianginn khua kip ah tling tein an ngei dih cang. Cozah pakhat ni a herhmi sining vialte an ngei dih. Zalawnnak an hmuh ahcun tangka zong an mah tein an ser colh cang lai.

"Zalawnnak kan la lai maw, la lo" timi mipi duhnak lak ding kong zong, UNO le EU zong an chimh hna i, USA zong an theihter cang. Ramdang cozah 20 tluk he palai pehtlaihnak an ngei cang i, USA le UK he zong an ngei. Cu tluk cun, Kurdish ram hi ram pakhat bantuk taktak in an i timlam cang.

Atu lio i Kurdish President Masoud Barzani nih hitin a ti:
 "Iraq cozah he i kahnak le tuknak um lo tein dai tein lak cu kan duh. Zeibatuk thil a si hmanh ah, Kurdish miphun nih hmailei kan miphun kong cu bia kan i khiah awk le tawlrel awk a si ko. Ramdang mi nih zeihmanh nawl na kan ngeih awk a si lo.' Kurdish miphun nih miphunhme kan si caah cozah dangdang kuttang ah harnak kan ton le rawhralnak kan tonmi a tam tuk cang. Cu kan tonmi thil ruangah kan miphun ni mah tein uk le runven kan herh caaah, Kurdistan zalawnnak cu a ho hmanh nih an kham kho lai lo." 
President thawk in Peshmerga ralkap hna le mipi tiang zong nih zalawnnak lak ding hi an duh i, an thinlung in bia an i khiak viar cang ti tluk a si. Mipi hnatlaknak lak hmasat ta lo in, zalawnnak tuah kha thil kalning a dik ding a si lo caah, September 25 ahcun tuah an i tim cang. Cu ni mipi biakhiahmi nih an theipar cu a langhter te dingmi a si.


Pre. Masoud Barzani nih Peshmerga pawl ralram ah a len lio hna

Kurdish Zalawnnak Kongah 

Iraqi Kurdistan hi zalawnnak a hmuh ahcun Iraq ram ummi Anbar Province timi Sunni Muslim zong nih zalawnnak an hal ve sual lai tiah Iraq cozah zong an thin a phang. Iran ram Kurdish zong nih mah te uknak an hal ve sual lai timi an ruah caah, KRG nih zalawnnak lak ding cu Iran zong nih an duh ve lo. Turkey cozah nih cun, "KRG nih zalawnnak lak an i timh ahcun nawl kan pe hna lai lo. An la kho lo. Syria ram Kurdish nih zalawnnak lak ding zong kan onh hna lai lo. Kan thazaang um chung in kan kham hna lai" tiah a ti ve.

Ralkap, meihmit le palik zong an ser dih cang. Hriamnam zong tling ngai an ngei. Helicopter tiang an ngei ve. Iraq ralkap tluk hna cun hriamnam ah an cak lo nain, an thinlung cu a thawng taktak. An ram mipi nih Peshmerga ralkap cu tha an pek tuk hna caah, Universities in sianginn an chuah tik hman ah, "Kan zapi tein Peshmerga kan si dih" timi ca an i tlaih. An miphun caah thih ding ready an si colh cang. Nu ralkap zong thawng tam ngai an um. An ram minung vialte hi, Peshmerga kan si dih timi thinlung an ngei. Cu tluk in mipi le siangngakchia thinlung zongah ram dirh ding hi timh cia an si.

Kurdish Peshmerga ralkap training an dih an i cer lio
Peshmerga nu ralkap pawl

KRG ukmi a rea hi a kau chin lengmang. An i hruai ning a fek tuk cang. A rum zong an rum tuk cang i, zalawnnak hmuh zong ah fawi tuk in aa cawm kho ding an si. Hi Iraqi Kurdish ram hi, zeitik set ah dah zalawnnak an lak lai timi cu a fiang rih lo nain, a rau ti lai lo. Iraq ram Kurdish nih zalawnnak an lak khawh ahcun, "Iraq, Syria le Turkey ram thum ummi Kurdish pawl nih ramkomh pakhat an ser khawhnak ding caah, chunmang tlin hram aa thawknak pakhat a si" ti tluk a si cang.

Asinain KRG nih zalawnnak an lak ding ning cu a fawi lo. Zeicatiah Syria, Iran, Iraq le Turkey nih an duh lo caah a si. Minung nunnak le thisen zong a luang than kho rih. Khuaram rawhnak zong a chuak than kho rih. Thinphang taktak a simi cu KRG cu rili chuahnak lam an ngei lo. An tangka hmuhnak hi a biapi cu meiti in a si. Cu meiti cu Turkey ram ah pipe in an luanter i, cu ka in ramdang ah zuar chin a si. KRG nih zalawnnak lak aa timh tikah Turkey nih meiti pipe kha a phih sual ahcun, KRG cu an sipuazi a rawk kho ngaimi a si.

Cucaah KRG nih zalawnnak lak ding timi hi a fawi lo. Zeidah an lawh te lai timi cu theih chung khawh a si rih lo. KRG nih cun, Iraq cozah he caihhmainak tein zalawnnak lak kan duh ko tiah an ti. Dai tein an lak khawh lo ahcun, kahnak cu a chuak hrimhrim lai timi cu, chim khawh ngai a si.

Ruah dingmi cu, "Iraq Kurdish nih dai te in maw zalawnnak an lak lai? Iraq he an i kap sual lai maw? Turkey nih Iraq ram ah ralkap a kua sual lai maw? Iran zong nih kahnak a tuah ve lai maw? Asiloah Iraq, Iran le Turkey hna nih a dir thar dingmi ram "Kurdistan" ram te cu an kap sual te lai maw?" timi cu, thingphang ngai in hngah cio rih ding a si ko.


-------------------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Hmun kip um Kurdish hna nih zalawnnak ram an khelhmi hi kum 100 leng a rau cang. Atu ceu ah Iraq ah zalawnnak hmuh khawh dingmi niceu tlan hram aa thawk a si. Chin miphun zong nih zalawnnak hi kan duh awk, tha kan pek awk le chun mang kan manh ve ding a si ko. Cu kan chunmang tlinnak ding caah kum 100 in 1000 zong rau ko seh. Kan ngeih cu a herh taktak.

Sunday, June 11, 2017

Kurdish Ramkomh Dirh Ding Chunmang

Kurdish miphun umnak ram hna
Kurdish miphun hi "Kurds" tiah an ti hna. Hi hna hi Turkey, Syria, Iraq, Iran le Armenia ramri tlangcungah a ummi miphun lian ngaingai an si. UNO tuaknak ah an zapite million 25-35 karlak an si lai tiah an ruah. Vawleicung ah ram a ngeilomi miphun lian bik cu Kurds an si. Kurds nih chunmang an manh zungzalmi cu, "Ram kip aa thekmi Kurdish miphun vialte i fonh i, zawlawngmi Kurdish ram ser hi a si." Cu an chunmang cu a tling te lai maw tim cu chim khawh a si rih lo.

Kurdish miphun pawl an i thekning le sining hi, Laimi (Chin timi) miphun he kan sining tuanbia aa lo ngai. Lai miphun zong Kawlram, Bangladesh le India ah kan i thek bantuk in le ram har lio ah ramkip kan vaivah bantuk in, Kurdish miphun zong hi, Turkey, Syria, Iraq, Armenia le Iran ah an i thek ve i, raltuknak ruangah vawlei khuaza ramkip ah aa thekmi miphun an si ve. Kan tuanbia aa lo ngaingai. Cucaah, Laimi zong nih a ra laimi kum thawng tampi ca cuan in, Kurdish miphun chunmang hi zohchunh ding a herh ve tiah ka ruah caah, hi ca hi ka tialmi a si.

Kurdish Miphun Tuanbia Tawi

Kum zabu 20 aa thawkka ah Kurds miphun nih, an mah ramte "Kurdistan" ti in ser ding an rak i tim. Asinain Ralpi Pakhatnak a dih hnu ah Ottoman Empire cu Nitlaklei ram hna nih an tei hna i, 1920 ah Treaty of Sevres timi an rak tuah. Cu cachoh ning in, Kurdistan ram ser ding hi hnatlaknak an rak ngei. A hnu kum (3) hnu ah Treaty of Lausanne an tuah i a tu Turkey ramri an van ser tikah Kurdish miphun caaah ram ngeih ding kha an ser ti lo i, Kurdish cu an chiahtak hna. Cuticun Kurdish miphun chunmang cu, nihin ni tiang a lo thai i, kum 100 renglo ram ngeilo in an um thai.

1920 in 1930 ah Kurdish pawl cu zalawnnak hmuh an rak i zuam. Ral an rak tho nain, Turkey cozah nih fak tuk in a rak hrawh than hna. An nunphung, holh le ca an kham. An miphun min hmanh kha an rak hmanter hna lo. Ram nga ah aa thekmi Kurdish miphun cu, an umnak ram cio ah harnak le serhsatnak tampi an tong.

Cucaah ramkip aa thekmi Kurdish miphun pawl i an chunmang cu, Turkey, Syria le Iraq ram thum ah a ummi Kurds pawl komh in, ramkomh pakhat ser hi a si. Iran le Armenia ahcun an tlawm deuh caah, an thazaang a der deuh i, Syria, Iraq le Turkey tluk cun ram dirh kho ding an si tuk lo. 

Turkey, Syria ;e a bikin Iraq ram ahcun Kurds pawl hi an cah tuk caah, ram thum ning in an i komh khawh lo hmanh ah, an mah le umnak ram cio ahcun, zalawnnak a hmu kho dingmi miphun pakhat an si. Cucaah hi ram (3) i Kurds pawl cawlcanghnak tawitete langhter ka duh. 

PKK Cawlcanghnak 
Kurdish miphun tambik an umnak le ram kau bik an ngeihnak cu Turkey ram ah a si. Hi ram ah Kurds hi 14-16 million an um. Hi Kurdish pawl hi kum 80 tluk Turkey cozah tangah harsatnak an tuar. 1978 in hruaitu Abdullah Oscalan nih PKK timi Kurdistan Workers' Party a rak dirh i, hriamnam tlaih in zalawnnak hmuh an i zuam. PKK cawlcanghnak he pehtlai in, minung 40,000 tluk an thi cang. Turkey cu NATO chungtel a si caah, a cah tuk pin ah, PKK pawl hi American vanlawng le hriamnam in an kah tik hna ah, ral an sung lengmang. 


Turkey ram Kurd nih an miphun ni an lawmh lio
PKK dirhtu Abdullah Oscalan hi, PKK ralkap he Syria ram ah 1998 tiang khua a rak sa. Turkey cozah nih Syria kha PKK na bawmh hna timi ruangah raltuk ding in a hrocer tuk caah, Syria cozah nih PKK cu an dawi hna. Oscalan zong Russia ah a zaam. Cun ramdang in ramkip ah a zam i 1999 ah Kenya ah an tlaih. Kenya in Greek in Turkey kut ah a phan i nihin ni tiang thawng ah a um rih ko. An ram le miphun caah, thawng in dothlennak a tuah i, cauk zong tam ialte a tial cang.

PKK hi, NATO ram pawl le EU ram pawl nih cun "Terrorist bu" ah an chiah hna nain, UNO nih cun "terrorist bu" tiah a ti theng hna lo. Russia, Switzerland, Tuluk, India le Egypt nih cun "terrorist bu" ah an chia theng hna lo.

Nihin ni ah PKK Iraq ram chaklei ramri ah umhmun (camp) an ser i, Turkey ah ral an tu peng. Turkey ramchung i Kurdish area hi a kau taktak i, hi ram ah hin Kurdish nih zalawnnak ram an dirh sual lai timi hi, Turkey cozah nih a zungzal tein a thin a phang. Cucaah, Iraq ram ummi PKK hi fak taktak in vanlawng le tank hmang in a kah tawn hna i, Iraq le Syria cozah he zong buainak tete a um lengmang. PKK hi zeizat set dah an si timi an thei kho lo nain, 32,800 (2015) ah an si theu lai tiah an ruah. Nu ralkap zong tampi an um.


PKK ralkap pawl
Syria Kurdish Miphun Pawl

Syria ram chung ah Kurdish miphun hi 1.6-2.5 million an um. Syria ram mipi dihlak i 7-15% an si. Syria ram Kurdish pawl zong hi mahte uknak (autonomous) dirh an i zuam ve lio a si. An nih hi Syria cozah he an rak i hua tuk lo i Syria cozah nih a rak dirkamh ngaimi hna an si.

Syria Kurdish hi Syrian Kurdish Democratic Union Party (PYD) le Kurdistan National Council (KNC) ti in buu hnih an um. Hlan ahcun an rak i hua ngai nain, July 12, 2012 ah an i fon i, Kurdish Supreme Committee tiah an dirh. Mah cu committee tang ahcun People's Protection Units (YPG) timi ralkapbu an dirh i, mahte uknak ram a khel ve mi an si. Zalawnnak taktak cu an khel rih lo. YPG hi ralkap 50,000 tluk an um i, nu ralkap zong tampi an um.  Acunglei a hring nawnmi area hi Syria ram Kurdish nih an mah tein an ukmi Federal ram a si.


Syria ram Kurd ram (Rf. the Washington Post)


YPG hi an cak taktak. ISIS dotu ding ah USA nih a tanpimi hna an si. USA nih minung, eidin, tangka le hriamnam in a bawmh hna (US nih hriamnam a bawmhmi hna hi Turkey nih cun a duh lo). Nihin ni ah ISIS khualipi Raqqa kah ding hi an i tim cuahmah.

ISIS nih an rak tuk i an tei thailomi Kobane timi khuapi zong kha Syria Kurds pawl khua a si. ISIS nih Kobane khuapi an lak khawhlomi nih, YPG pawl hi zeitluk in dah an thawn timi a langhter. Kurdish miphun nih Kobane khua kha, an nunnak le thisen bak in an rak ven. Kurds hi an rak i tanpi ngaingai i, Kobane an kah lio zong ah Iraq ram Kurds tiang an rak i tel ve. Nihin ni ahcun, Syria ram chungah Kurdish pawl nih an area an kauh cuahmah cang i, cucu Turkey le Syria cozah an lau ngaingaimi thil pakhat a si.

YPG hi Turkey cozah nih a ral hna. US nih YPG an bawmh hna ruangah, Turkey le US zong an i rem tuk lo. A ruang cu Syria a chaklei ah Kurdish miphun ram a dirh ahcun, Turkey ram Kurdish pawl zong nih ram dan dirh ve lai timi a ruah caah a si. Cucaah nihin ni c bak ahcun, Syria ram Kurds caah Syria cozah ralkap nakin Turkey ralkap hi tihnung deuh an si.

2011 thawk in buainak ruangah Syria hi buainak aa thawk i an ram tapung ISIS, FSA le a dang tapung tam tuk he an i kah caah, a thazaang a der ngaingai. Cucu caantha ah lak in Kurdish Democratic Union Party (PYD) le hawikawm pawl nih, Iraq le Turkey ramri "Syria nichuah chaklei ram ah Federal ram kan ser cang" tiah March 17, 2016 ah an thanh cang. Nihin ni ah, Kurds cu an cak ngaingai cang i, Syria ram ahcun mah tein aa ukmi bantuk in an cawlcang.

Syria cozah, Turkey nih, cucu tha an pe lo. Asinain Syria cozah le Kurds cu hawikawm an rak si cia caah le Syria cozah a der tuk caah, zei an ti kho hna lo. Turkey ralkap zong Syria ram ah an lut i, nihin ni tiang Kurds nih ram an kauh sual lai ti phan ah, Syria ram ah an um rih ko. Nihin ni ah Syria Kurds pawl cu, cozah pakhat bantuk in an thawng i, ISIS dohnak caah US zong nih tampi a bawmh hna. ISIS ral dih hnu ah hi hna hi an dirhmun zeidah a lawh timi cu ruah ngai ding a si rih. "Syria he an i kap sual lai maw? Turkey zong nih tank le vanlawng in a luhhnawh sual hna lai maw?" timi theih a si rih lo.
Battalion pakhat a tlingmi Syria Kurd nu ralkap pawl 

Iraqi Kurdistan Region

Nihin ni ah, Kurdish miphun an thawnnak bik cu, Iraq ram ah a si. Iraq Kurdish pawl hi Iraqi Kurdistan tiah an au hna. Hi Kurdish pawl hi an ruahnak a sang ngaingai. An mahte uknak hi Barzani phun nih 1920 hnu deuh in an rak khelh cang. Zalawnnak hmuhnak ding caah Iraq cozah he i dohnak zong 1930 hrawng in a rak um peng. Ral thawhnak tete a um lengmang. Fak taktak in kahnak kum tam nawn a chuah hnu, March 1970 ah Iraq cozah le Kurdish dotu hna karlak ah hnatlaknak an rak ngei i, Kurdistan Region cu mahte uk ding in hnatlaknak an rak tuah.

KRG ukmi le kauh chapmi area (Rf. springtimeofnations.blogspots.com)


Cu hnatlaknak cu Iraq cozah nih biatak in a rak nunpi lo caah a tlam a rak tling lo. A min lawng a si. Iraq cozah nih zeizongte an uk hna i, mah tein tawlrelnak ngaingai an rak ngei kho lo. Catlap cung nawlngeihnak lawng a rak si. Cucaah Kurdish cu ral an rak tho peng. Cu Kurdish ram ralkap cu, Peshmerga tiah an ti hna. Party pahnih an um ve nain, an party pahnih komh in an ralkap kha min khat tein an auh hna.

Iraq cozah tangah harnak tampi an tuar caah, 1974 ah ah Voihnihnak Iraq-Kudrish Ral a rak chuak than. Iran-Iraq Ral (1980-88) lio ah Iran nan bawmh hna timi ruangah Iraq ralkap nih Al-Anfal Campaign ti in Kurdish cu fak taktak in an rak kah hna. Saddam Hussein cozah nih chemical gas in Halabja khuapi cu an rak kah i, minung 3,000-5,000 kar an rak thi; 7,000-10,000 kar hman an rak pu. Halabja gas kahnak nih hin, Saddam Hussein kut ah, Kurdish mipi  hi zeitluk in dah fahnak an rak tuar le  "chemical hriamnam hi zeitluk in dah tih a nun" timi a langhtertu a si.

Halabja i gas kahnak ruangah a thimi hna ruak cheukhat
Kuwai Ral timi Persian Gulf War lio 1991 ah Iraq chaklei ah Kurds pawl cu fak taktak ral an tho than. Iraq nih fak tuk in vanlawng in a rak kah than hna caah, No Fly Zone timi tiang UN nih an rak tuah. Thlanglei ah Shias tapung an tho ve i, Saddam nih a rak hrawh than hna.

Hi bantuk in Iraq a buai tuk lio caan ah, Peshmerga ralkap nih Kurdistan ram in Iraq ralkap cu an dawichuah hna i, nihin ni tiang Iraq ralkap cu an lut thai ti lo. Cucu Iraqi Kurdish caah tuanbia biapi taktak aa thawknak a si.

2003 ah US nih Iraq a tuk i Saddam Hussein cozah cu aa rawk. 20013 in Iraq cozah cu a buai peng i, a zaangder a der chin lengmang. Cucu Kurdistan Region caah caantha ah a tla. Iraq an der lio te ah Kurdistan Region cu heh tiah thazaang an la. Hriamnam tampi an cawk. Ralkap tam tuk an ser chap i, an cak chin lengmang. Nihin ni ahcun Peshmerga hi vawleicung ramkulh ralkap lakah a thiam bik le thawng bik an si i, cozah pakhat ralkap bantuk in an fek i an thawng cang. Iraq ralkap hmanh nih tei khawh ding an si ti lo. Cucaah 2003 i Irak an tukmi cu Kurdistan Region caah cun "laksawng hmuh" tluk a si. An nih caahcun "American hmang in Pathian nih zalawnnak a khan piak hna" ti tluk a si.

Iraq constitution 2005 ning in Kurdistan Regional Government (KRG) an ser i, federal ram dirhmun tling taktak in aa uk. KRG uknak sining cu a sang ngaingai i, a min te lawng khi "Iraq cozah" tangah an um. Zeipoh hi cozah pakhat bantuk taktak in an dir i, cozah hruainak, fimcawnnak, lamsul, ralkap, palik le khuaram sining zoh tik ah, independent ram ah dir kho ding in sinak tling tein a ngei ko cang.

Zalawnnak ram dirhnak ding caah a biapi cemmi cu ralkap le hriamnam a si. Peshmerga hi, an ram, miphun, holh, ca, nunphung le lamsul kilvengtu an si i Kurdish miphun zalawnnak hmuhnak ding caah, hrampi an si. Hi hna hi an cak taktak i, ralkap 80,000-241,000 (2017) an um lai tiah an ruah. A zat hi tha tein theih khawh a si lo. Peshmerga an lutlai hi, Kurdish ram i an president a si chih.

2014 ah Pre. Masoud Burzani hruainak in "Kurdistan Region hi zalawnnak kan la lai maw la lo" timi mipi duhnak lak ding in saduh an thah cuahmah lio ah, ISIS ral a rak chuak i an tlam a tling manh lo. ISIS ral lio ah, Iraq ralkap nih an zamtakmi khua le ram tam nawn cu, Peshmerga ralkap nih an lak i, an kuttang ah an chiah hna. Cu lakah a biapi bikmi le khua lianbik an lakmi cu meiti tam taktak a chuahnak Kirkuk khua a si. Hi Kurdish miphun ram hi Kurdistan Regional Government (KRG) timi nih an uk i an khualipi cu Erbil a si.

KRG ukmi ram chungah party pahnih an um-Kurdistan Democratic Party le Patriotic Union of Kurdistan timi an si. Cu Kurdistan cu parliamentary democracy in an uk i, Parliament 111 an um. An President cu Masoud Barzani a si i 2005 ah an rak thim. 2009 ah an thim than. 2013 ah President caah kum 2 in an pehter than. 2015 ah President a sinak a rak dong. Pehter ding le pehter lo ding ah party dang he hnatlaknak an rak ngeih khawh lo caah buainak zong tam ngai a um nain, atu tiang a peh peng rih. Miza taktak a si i, 2014 ah Time makazine nih Person of the Year ah an rak tar ve.

Kurdistan region hi Iraq ram chung ummi a sinain federal taktak in aa ukmi a si. An mah tein ramdang he sipuazi an tuah kho. Ralkap le palik an ngei kho. An holh le ca an hmang kho. Meiti zong ramdang ah an zuar khawh. Iraq tangka an hmang nain, zeipaoh an mah tein an i tawlrel. An ram holh ah Kurdish le Arabic holh hi, a pahnih tein zung holh ah hman an si.

Atu lio KRG area 

An ram hi ramkulh (governorates) pali an an then-Duhok, Hawler, Silemani le Halabja ti an si. An ram hi killi meng 16,100 a kau i, minung 3,000,000 (2016) tluk an um. 2014 Iraq ram ISIS buainak ruangah Iraq chaklei khua tam ngai an lak chap caah, an area hi a kau chin lengmang. Cu ruangah Iraq cozah he zong buainak an tong pah lengmang. KRG hi an cak tuk cang. Ralkap hriamnak ah an thangcho. Minung an karh. Mirum an tam chin lengmang. An ram a daih cah a nuam.

An ram ah meiti tengkipung billion 45 tluk cawh ding a um ti a si. Ramdang company tampi an ram ah an lut. EXXON te hna zong an lut i, meiti an co cuahmah. Meiti hi pipe in Turkey le ramdang ah an zuar. Cinthlak le tourism zong in tangka tampi an hmu. Cun zuatkhalh le construction rian zong a tam ngaingai i, Iraq ram chungah a thangcho bikmi hmun a si.

An khualipi Erbil khualipi ahcun international airport lian ngaingai an ngei cang. Erbil ah Nitlaklei company tampi an luh caah, lamsul, khua le innlo a thangcho. Cucaah Erbil cu "Second Dubai" tiah an ti phah cang. Khua dawh le khua tha a si i, ramdangmi tampi khua an saknak a si. Duhok le Sulaymaniyah khuapi hna zong tourist tampi an kalnak hmun a si. Kirkuk khua zong hi KRG nih a tu lio ah an ram ah an chiah i, Iraq cozah he an i cuh. Zeidek an lawh te lai. Hi khua hi KRG tang ah a um thai ahcun, Kurdish caah cun a hlawk taktak dingmi a si.

Erbil Khualai nuamhnak pangpar dum

Erbil International Airport 

A raoh hlan ah, ISIS ral hi a dih cang lai. ISIS ral a dih in cun "Kurdistan Regional Government" hruainak in Kurdistan Region hi zalawnnak kan la lai ti a si. Pre. Masoud Barzani nih September 25, 2017 ah "Zalawnnak kan la lai maw la lo?" timi biahalnak le thimfung peknak kan tuah cang lai" tiah thawng a thanh cang. EU le UNO zong an thanh cang hna. Iraq, Iran, Syria le Turkey nih, KRG timhmi cu biatak tein an dohkalh lio a si.

An President nih cun, "Iraq cozah he i kahnak le tuknak um lo tein dai tein lak cu kan duh. Zeibatuk thil a si hmanh ah, Kurdish miphun nih hmailei kan miphun kong cu bia kan i khiah awk le tawlrel awk a si ko. Ramdang mi nih zeihmanh nawl na kan ngeih awk a si lo.' Kurdish miphun nih miphunhme kan si caah cozah dangdang kuttang ah harnak kan ton le rawhralnak kan tonmi a tam tuk cang. Cu kan tonmi thil ruangah kan miphun ni mah tein uk le runven kan herh caaah, Kurdistan zalawnnak cu a ho hmanh nih an kham kho lai lo" tiah an President nih a ti.

Erbil innlo thar hna
Erbil khua Family Mall

Erbil khualipi sang pakhat


Iraqi Kurdistan hi zalawnnak a hmuh ahcun Iraq ram ummi Anbar Province timi Sunni Muslim zong nih zalawnnak an hal ve sual lai tiah Iraq cozah zong an thin a phang. Iran ram Kurdish zong nih mah te uknak an hal ve sual lai timi an ruah caah, KRG nih zalawnnak lak ding cu Iran zong nih an duh ve lo. Turkey cozah nih cun, "KRG nih zalawnnak lak an i timh ahcun nawl kan pe hna lai lo. An la kho lo. Syria ram Kurdish nih zalawnnak lak ding zong kan onh hna lai lo. Kan thazaang um chung in kan kham hna lai" tiah a ti ve.

Atu ISIS ral a van dih zuahmah i KRG zong Pre. Masoud Barzani hruainak in zawlawnnak lak ding hi timhtuahnak an ngei cuahmah ve cang. An khualipi Erbil zong ramdang khualipi bantuk taktak in an ser cuahmah. Minung an karh tuk caah, minung tam tuk nih, an khualipi Erbil cu an fuh cuahmah i, innlo thatha an sak hna. Mirum umnak sang pakhat cu inn an that tuk caah, "Dream City" tiah min an sak phah cang.  Khuapi dangdang Duhok le Sulaymaniyah te hna zongah innlo thattha an sak hna. Tourist tlunnak hotel thatha khuakip ah an sak i rian zong a tam ngaingai.

Sulaymaniyah khuapi sang pakhat
KRG ukmi ram hi, zalawnnak lak ding in zeipoh timhcia an si. Sehzung tam ngai an ngei cang. Riantuannak warehouse tam tuk a um. Highway tampi an ngei. Mipi nuamhnak park tiang in a tling. Cozah zung lianlian an ngei cang. Sizung lianlian an um. Sibawi le nurse te an mah tein an i ser kho cang. Private universities 11 le cozah universities 13 an ngei cang. Tanghra tang sianginn khua kip ah tling tein an ngei dih cang. Cozah pakhat ni a herhmi sining vialte an ngei dih. Zalawnnak an hmuh ahcun tangka zong an mah tein an ser colh cang lai. Ramdang cozah 20 tluk he palai pehtlaihnak an ngei i, USA le UK he zong an ngei cang.

Ralkap, meihmit le palik zong an ser dih cang. An ram mipi nih Peshmerga ralkap cu tha an pek tuk hna caah, Universities in sianginn an chuah tik hman ah, "Kan zapi tein Peshmerga kan si dih" timi ca an i tlaih. An miphun caah thih ding ready an si colh cang. Cu tluk in siangngakchia thinlung zongah ram dirh ding hi timh cia an si cang.

Erbil khualai ah innlo thar sak liomi

KRG ukmi a rea hi a kau chin lengmang. An i hruai ning a fek tuk cang. A rum zong an rum tuk cang i, zalawnnak hmuh zong ah fawi tuk in aa cawm kho ding an si. Hi Iraqi Kurdish ram hi, zeitik set ah dah zalawnnak an lak lai timi cu a fiang rih lo nain, a rau ti lai lo. Iraq ram Kurdish nih zalawnnak an lak khawh ahcun, "Iraq, Syria le Turkey ram thum ummi Kurdish pawl nih ramkomh pakhat an ser khawhnak ding caah, chunmang tlin hram aa thawknak pakhat a si" ti tluk a si cang.

Asinain KRG nih zalawnnak an lak ding ning cu a fawi lo. Zeicatiah Syria, Iran, Iraq le Turkey nih an duh lo tuk caah a si.

Ruah dingmi cu, "Iraq Kurdish nih dai te in maw zalawnnak an lak lai? Iraq he an i kap sual lai maw? Turkey nih Iraq ram ah ralkap a kua sual lai maw? Iran zong nih kahnak a tuah ve lai maw? Asiloah Iraq, Iran le Turkey hna nih a dir thar dingmi ram "Kurdistan" ram te cu an kap sual te lai maw?" timi cu, thingphang ngai in hngah cio rih ding a si ko.

Kurdish Ramkomh Chunmang

Atanglei map a senmi in aa kulhmi chung hi, Turkey, Syria le Iraq ram thum chung ummi Kurdish miphun hna komh in Kurdistan ramkomh dirh ding hi, Kurdish miphun dihlak i an chunmang a si. An chunmang hi a mak in a sang tuk. Hi bantuk in mang an manh caah, ni khat cu a tling kho mi a si ko.


Kurdish chungmang ram (Rf.israelmatzav.blogspot.com)
Iraq ram Kurdish miphun cu a rau ti lai lo. Zalawnnak an hmu cang lai. Cu thil sining nih Turkey le Syria ram Kurdish pawl zong zalawnnak hmuh ding cah an lung a thawhter hrimhrim hna lai. An nih caahcun zawlawnnak hmuh ding hi a fawi rih lo. Asinain Iraq ram Kurdish nih zalawnnak an hmuh dingmi cu, ram nga ah aa thekmi Kurdish miphun hna caah, Kurdish ramkomh pakhat sernak ding caah, an chunmang thlin hram a thawktertu thlaici pakhat a si.

Nihin ni ah Turkey le Syria le Iraq ram ummi Kurdish miphun hna komhmi ram cu dir kho rih hmanh hlah sehlaw, vawleicung thil sining cu aa thlenglengmang ve i, atu ahcun Iraq Kurdish pawl cu kum 100 khat hnu ah an chunmang tlin hram aa thawk cang. Cuvebantuk in, ni khat caan khat ah Kurdish Ramkomh Chunmang hi a tling lai lo tiah a ho nih dah an chim khawh hnga?

-------------------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Hmun kip um Kurdish hna nih zalawnnak ram an khelhmi hi kum 100 leng a rau cang. Atu ceu ah Iraq ah zalawnnak hmuh khawh dingmi niceu tlan hram aa thawk a si. Chin miphun zong nih zalawnnak hi kan duh awk, tha kan pek awk le chun mang kan manh ve ding a si ko. Cu kan chunmang tlinnak ding caah kum 100 in 1000 zong rau ko seh. Kan ngeih cu a herh taktak.













Friday, June 9, 2017

Concept of the Chin People on their Nationality and Language





Concept of the Chin People on their nationality and language

By Pu Lian Uk
           The difference of language and dialect according to linguistics is just a matter of political concept. According to this theory, Chin people political concept is just one people in the name Chins. But Chin people are in several dialectal groups and not in different language groups. This is what make the different concept in the language and in the dialect. This follows that since the difference of language and dialect is a matter of political concept, it follows that the Chins as a single people speak only different dialects and not different languages.

            It is also according to the Chin traditional concept that Chin people speak only different dialects and not different languages, because our concept is that we are only a single people in the name Chins and that also follows that we speak only one language in different dialects.

         So, we request media to please keep this concept regarding our Chin language for our national unity sake here after. This concept is certainly what the CNF and the whole Chin people at large are adopting as a traditional concept since our fore father leaders.

         The different dialects the Chin people are speaking all come out of one Chin language as a source and just branch out into several different dialects in course of our long history due to different environment where we separately settled down in different environmental regions and places.

           However, it is very wonderful that there are many similar words and terms we still have very similar in common though we could not have contact from one Chin region and area to the other due to communication difficulties and due to  no security in the vast wilderness landmass we have occupied during our long history.
         .
         This concept of speaking as a people in different dialects is ours which is proved by our dialects today because they are not totally all different. We have the same grammar in our various dialects in which many of the Chin dialects as you all know are all mutually intelligible. For example, Falam dialect and Haka dialect are mutually intelligible and they could be grouped even as one dialect. The same thing is to Tedim and  Thadou/Kuki dialect which are also mutually intelligible. The same thing is to most of the dialects spoken in Mindat and Kanpetlet townships and so are the dialects spoken in Tedim and Tonzaang area.

            People in Paletwa widely understand  and speak the dialect spoken at Paletwa old town known as Reikkha village.So also was Haka dialect which was widely understood and  spoken  in Matupi township before the Burmese military regime stopped teaching the Chin language of several dialects in Chin State.


Mizoram & Chin State (Ref. mizohican.blogspot.com)

               Duhlian dialect spoken as Mizoram State official language in India and Haka dialect are just a dialect spoken in a family on the Indo-Burma border villages especially in a village known as Don. There, all mothers and daughters speak Haka dialect and all fathers and sons speak Duhlian dialect in a family. Haka, Falam, Tedim, Thadou/Kuki  and Duhlian dialects are very close that if one understands Tedim and Haka or Falam they could automatically understand mutually the Duhlian dialect. The author himself can understand and speak at least 7 dialects of the Chins namely 1) Haka, 2) Falam, 3) Duhlian 4) Tedim 5) Zophai, 6) Lautu and 7) Senthang.

       This is because these dialects are all very close to each other that they are just different in matters of consonant or vowel. There is a natural automatic way technique to transliterate from one dialect to another and if you could know enough of them that automatic transliterate technique helps us to pick up more different Chin dialects more easily.
Burmese military rule has not allowed Chin dialects being taught in public schools for decades. That action has much bad impact upon the Chin people that there arouse gaps of traditional norm and concept between the older Chin people in parliamentary democratic system generations of freedom and the newly born generations that grow up during the Burmese military one party dictatorial rule. So, the younger generations lost a lot of our tradition concept that made us united as a people. We hope that we can make it healed again in this new democratic era if the younger generations try to keep the norm of the Chin people unity concept as before to be able to see Chins people as one even at a glance in thinking about the Chin nationality.  
Burmese society and Chin society have been much different as different ethnic nationalities. For example, Burmese people have no different dialects. They all speak just one Burmese language as the communication has been so good in the flat land they have settled down in their long history .So some Burmese leaders especially during the Burmese military rule just wrongly take  one dialect group of Chin people as different ethnic national group to serve their goal  to rule the Chins  in" Divide and rule policy" and in the last census Chin dialectal groups are given many different codes as different people which could affect Chin people unity to serve the Burmese military aim to destroy Chins society. The Chins are thus to be aware of being divided due to this minor different in dialects.
              Thus, all Chin dialectal groups are to stand against to such divide and rule policy. The reason is the Chins are leading our destiny in "unity in diversity" and we are to be against "unity in Uniformity”. People in Nagaland and India as a country are those who are practicing "unity in diversity like the Chin people. 

               It is difficult for Burmese to have such idea of Unity in diversity, because they know not what Unity in diversity is as they speak only one language with no different dialects and the same one Burmese culture and there is no idea and mindset of “unity in diversity” in their society. The fact that having no mindset of Unity in diversity makes them to destroy the ethnic nationalities with the force of arms to make all into Burmese ethnic nationality in practicing ethnic cleansing of Burmese chauvinism. If they cannot divert their mindset on not knowing Unity in diversity which may  not be  possible for them,  they will keep on practicing ethnic cleansing to abolish the existence of the other ethnic nationalities and that is the reason the ethnic people are fighting against Burmese/Myanmar assimilation to keep on our unity in diversity in order to keep on  equality among the ethnic races in the Union.

Federalism is what is the utmost important to practice unity in diversity in the Union in which we can make balance of equality in all phases among the several different ethnic nationalities in the Union of Burma without any need of secession. So that the ethnic people in their own territory including the Burmese ethnic people have self-rule and that the Burmese ethnic also to be in self-rule too in their own territory   need not  have to interfere in other ethnic state affairs as long as  all the ethnic states form the federal union government in the common interest of all the constituent states of the federal Union. Thus, in order to be able to have unity in diversity among the diverse ethnicities in the Union , secession right is needed to have it in the constitution for check and balance so that the Burmese ethnic people be checked and balance to their traditional  aim to destroy the other ethnic nationalities.

      The mentality of the Burmese military practicing ethnic cleansing and assimilation could only be balanced with the secession rights so that they stopped ethnic cleansing and assimilation. General Aung San was asked question on the secession right as to why the ethnic nationality states were given this secession rights. His answer to this was that they would be made not want to secede by giving them the rights they deserve.

 But the Burmese military rulers control the ethnic nationalities not by giving the rights they deserve especially being not to  have written   the last 3 constitutions in federal form. Only is it in federal constitution that the ethnic people in their own territory including the Burmese ethnic people have self-rule in their own Burmese/Myanmar territory.Then only  that the Burmese ethnic people be also in self-rule too in their own territory. We repeat once again here, the Burmese to  need not interfere in other ethnic state affairs as long as  all the ethnic states form the federal union government in the common interest of all the constituent states of the federal Union. 



--------------------------------------------------------

Notes

1. Mizoram State is Northeast India and Chin State is in the Western Part of Myanmar. The Mizos and Chins are the same people and their language is basically the same but slightly different pronunciations. Their stories and cultures are pretty much the same. They had had no boundaries between the Mizos and Chin before the arrival of British in India and Myanmar in the 19th century. The British occupation of India and Myanmar divided Mizo and Chin peoples first. Unfortunately the Mizos and Chins became separate countries and people after India and Myanmar got independent from the British. 

2. My gratitude goes to Mr. Lian Uk for his knowledge about the Mizo and Chin people and his of his native land and people and contributing this article in my blog. This article is invaluable for the Mizos and Chins around the globe.   

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....