Sunday, June 11, 2017

Kurdish Ramkomh Dirh Ding Chunmang

Kurdish miphun umnak ram hna
Kurdish miphun hi "Kurds" tiah an ti hna. Hi hna hi Turkey, Syria, Iraq, Iran le Armenia ramri tlangcungah a ummi miphun lian ngaingai an si. UNO tuaknak ah an zapite million 25-35 karlak an si lai tiah an ruah. Vawleicung ah ram a ngeilomi miphun lian bik cu Kurds an si. Kurds nih chunmang an manh zungzalmi cu, "Ram kip aa thekmi Kurdish miphun vialte i fonh i, zawlawngmi Kurdish ram ser hi a si." Cu an chunmang cu a tling te lai maw tim cu chim khawh a si rih lo.

Kurdish miphun pawl an i thekning le sining hi, Laimi (Chin timi) miphun he kan sining tuanbia aa lo ngai. Lai miphun zong Kawlram, Bangladesh le India ah kan i thek bantuk in le ram har lio ah ramkip kan vaivah bantuk in, Kurdish miphun zong hi, Turkey, Syria, Iraq, Armenia le Iran ah an i thek ve i, raltuknak ruangah vawlei khuaza ramkip ah aa thekmi miphun an si ve. Kan tuanbia aa lo ngaingai. Cucaah, Laimi zong nih a ra laimi kum thawng tampi ca cuan in, Kurdish miphun chunmang hi zohchunh ding a herh ve tiah ka ruah caah, hi ca hi ka tialmi a si.

Kurdish Miphun Tuanbia Tawi

Kum zabu 20 aa thawkka ah Kurds miphun nih, an mah ramte "Kurdistan" ti in ser ding an rak i tim. Asinain Ralpi Pakhatnak a dih hnu ah Ottoman Empire cu Nitlaklei ram hna nih an tei hna i, 1920 ah Treaty of Sevres timi an rak tuah. Cu cachoh ning in, Kurdistan ram ser ding hi hnatlaknak an rak ngei. A hnu kum (3) hnu ah Treaty of Lausanne an tuah i a tu Turkey ramri an van ser tikah Kurdish miphun caaah ram ngeih ding kha an ser ti lo i, Kurdish cu an chiahtak hna. Cuticun Kurdish miphun chunmang cu, nihin ni tiang a lo thai i, kum 100 renglo ram ngeilo in an um thai.

1920 in 1930 ah Kurdish pawl cu zalawnnak hmuh an rak i zuam. Ral an rak tho nain, Turkey cozah nih fak tuk in a rak hrawh than hna. An nunphung, holh le ca an kham. An miphun min hmanh kha an rak hmanter hna lo. Ram nga ah aa thekmi Kurdish miphun cu, an umnak ram cio ah harnak le serhsatnak tampi an tong.

Cucaah ramkip aa thekmi Kurdish miphun pawl i an chunmang cu, Turkey, Syria le Iraq ram thum ah a ummi Kurds pawl komh in, ramkomh pakhat ser hi a si. Iran le Armenia ahcun an tlawm deuh caah, an thazaang a der deuh i, Syria, Iraq le Turkey tluk cun ram dirh kho ding an si tuk lo. 

Turkey, Syria ;e a bikin Iraq ram ahcun Kurds pawl hi an cah tuk caah, ram thum ning in an i komh khawh lo hmanh ah, an mah le umnak ram cio ahcun, zalawnnak a hmu kho dingmi miphun pakhat an si. Cucaah hi ram (3) i Kurds pawl cawlcanghnak tawitete langhter ka duh. 

PKK Cawlcanghnak 
Kurdish miphun tambik an umnak le ram kau bik an ngeihnak cu Turkey ram ah a si. Hi ram ah Kurds hi 14-16 million an um. Hi Kurdish pawl hi kum 80 tluk Turkey cozah tangah harsatnak an tuar. 1978 in hruaitu Abdullah Oscalan nih PKK timi Kurdistan Workers' Party a rak dirh i, hriamnam tlaih in zalawnnak hmuh an i zuam. PKK cawlcanghnak he pehtlai in, minung 40,000 tluk an thi cang. Turkey cu NATO chungtel a si caah, a cah tuk pin ah, PKK pawl hi American vanlawng le hriamnam in an kah tik hna ah, ral an sung lengmang. 


Turkey ram Kurd nih an miphun ni an lawmh lio
PKK dirhtu Abdullah Oscalan hi, PKK ralkap he Syria ram ah 1998 tiang khua a rak sa. Turkey cozah nih Syria kha PKK na bawmh hna timi ruangah raltuk ding in a hrocer tuk caah, Syria cozah nih PKK cu an dawi hna. Oscalan zong Russia ah a zaam. Cun ramdang in ramkip ah a zam i 1999 ah Kenya ah an tlaih. Kenya in Greek in Turkey kut ah a phan i nihin ni tiang thawng ah a um rih ko. An ram le miphun caah, thawng in dothlennak a tuah i, cauk zong tam ialte a tial cang.

PKK hi, NATO ram pawl le EU ram pawl nih cun "Terrorist bu" ah an chiah hna nain, UNO nih cun "terrorist bu" tiah a ti theng hna lo. Russia, Switzerland, Tuluk, India le Egypt nih cun "terrorist bu" ah an chia theng hna lo.

Nihin ni ah PKK Iraq ram chaklei ramri ah umhmun (camp) an ser i, Turkey ah ral an tu peng. Turkey ramchung i Kurdish area hi a kau taktak i, hi ram ah hin Kurdish nih zalawnnak ram an dirh sual lai timi hi, Turkey cozah nih a zungzal tein a thin a phang. Cucaah, Iraq ram ummi PKK hi fak taktak in vanlawng le tank hmang in a kah tawn hna i, Iraq le Syria cozah he zong buainak tete a um lengmang. PKK hi zeizat set dah an si timi an thei kho lo nain, 32,800 (2015) ah an si theu lai tiah an ruah. Nu ralkap zong tampi an um.


PKK ralkap pawl
Syria Kurdish Miphun Pawl

Syria ram chung ah Kurdish miphun hi 1.6-2.5 million an um. Syria ram mipi dihlak i 7-15% an si. Syria ram Kurdish pawl zong hi mahte uknak (autonomous) dirh an i zuam ve lio a si. An nih hi Syria cozah he an rak i hua tuk lo i Syria cozah nih a rak dirkamh ngaimi hna an si.

Syria Kurdish hi Syrian Kurdish Democratic Union Party (PYD) le Kurdistan National Council (KNC) ti in buu hnih an um. Hlan ahcun an rak i hua ngai nain, July 12, 2012 ah an i fon i, Kurdish Supreme Committee tiah an dirh. Mah cu committee tang ahcun People's Protection Units (YPG) timi ralkapbu an dirh i, mahte uknak ram a khel ve mi an si. Zalawnnak taktak cu an khel rih lo. YPG hi ralkap 50,000 tluk an um i, nu ralkap zong tampi an um.  Acunglei a hring nawnmi area hi Syria ram Kurdish nih an mah tein an ukmi Federal ram a si.


Syria ram Kurd ram (Rf. the Washington Post)


YPG hi an cak taktak. ISIS dotu ding ah USA nih a tanpimi hna an si. USA nih minung, eidin, tangka le hriamnam in a bawmh hna (US nih hriamnam a bawmhmi hna hi Turkey nih cun a duh lo). Nihin ni ah ISIS khualipi Raqqa kah ding hi an i tim cuahmah.

ISIS nih an rak tuk i an tei thailomi Kobane timi khuapi zong kha Syria Kurds pawl khua a si. ISIS nih Kobane khuapi an lak khawhlomi nih, YPG pawl hi zeitluk in dah an thawn timi a langhter. Kurdish miphun nih Kobane khua kha, an nunnak le thisen bak in an rak ven. Kurds hi an rak i tanpi ngaingai i, Kobane an kah lio zong ah Iraq ram Kurds tiang an rak i tel ve. Nihin ni ahcun, Syria ram chungah Kurdish pawl nih an area an kauh cuahmah cang i, cucu Turkey le Syria cozah an lau ngaingaimi thil pakhat a si.

YPG hi Turkey cozah nih a ral hna. US nih YPG an bawmh hna ruangah, Turkey le US zong an i rem tuk lo. A ruang cu Syria a chaklei ah Kurdish miphun ram a dirh ahcun, Turkey ram Kurdish pawl zong nih ram dan dirh ve lai timi a ruah caah a si. Cucaah nihin ni c bak ahcun, Syria ram Kurds caah Syria cozah ralkap nakin Turkey ralkap hi tihnung deuh an si.

2011 thawk in buainak ruangah Syria hi buainak aa thawk i an ram tapung ISIS, FSA le a dang tapung tam tuk he an i kah caah, a thazaang a der ngaingai. Cucu caantha ah lak in Kurdish Democratic Union Party (PYD) le hawikawm pawl nih, Iraq le Turkey ramri "Syria nichuah chaklei ram ah Federal ram kan ser cang" tiah March 17, 2016 ah an thanh cang. Nihin ni ah, Kurds cu an cak ngaingai cang i, Syria ram ahcun mah tein aa ukmi bantuk in an cawlcang.

Syria cozah, Turkey nih, cucu tha an pe lo. Asinain Syria cozah le Kurds cu hawikawm an rak si cia caah le Syria cozah a der tuk caah, zei an ti kho hna lo. Turkey ralkap zong Syria ram ah an lut i, nihin ni tiang Kurds nih ram an kauh sual lai ti phan ah, Syria ram ah an um rih ko. Nihin ni ah Syria Kurds pawl cu, cozah pakhat bantuk in an thawng i, ISIS dohnak caah US zong nih tampi a bawmh hna. ISIS ral dih hnu ah hi hna hi an dirhmun zeidah a lawh timi cu ruah ngai ding a si rih. "Syria he an i kap sual lai maw? Turkey zong nih tank le vanlawng in a luhhnawh sual hna lai maw?" timi theih a si rih lo.
Battalion pakhat a tlingmi Syria Kurd nu ralkap pawl 

Iraqi Kurdistan Region

Nihin ni ah, Kurdish miphun an thawnnak bik cu, Iraq ram ah a si. Iraq Kurdish pawl hi Iraqi Kurdistan tiah an au hna. Hi Kurdish pawl hi an ruahnak a sang ngaingai. An mahte uknak hi Barzani phun nih 1920 hnu deuh in an rak khelh cang. Zalawnnak hmuhnak ding caah Iraq cozah he i dohnak zong 1930 hrawng in a rak um peng. Ral thawhnak tete a um lengmang. Fak taktak in kahnak kum tam nawn a chuah hnu, March 1970 ah Iraq cozah le Kurdish dotu hna karlak ah hnatlaknak an rak ngei i, Kurdistan Region cu mahte uk ding in hnatlaknak an rak tuah.

KRG ukmi le kauh chapmi area (Rf. springtimeofnations.blogspots.com)


Cu hnatlaknak cu Iraq cozah nih biatak in a rak nunpi lo caah a tlam a rak tling lo. A min lawng a si. Iraq cozah nih zeizongte an uk hna i, mah tein tawlrelnak ngaingai an rak ngei kho lo. Catlap cung nawlngeihnak lawng a rak si. Cucaah Kurdish cu ral an rak tho peng. Cu Kurdish ram ralkap cu, Peshmerga tiah an ti hna. Party pahnih an um ve nain, an party pahnih komh in an ralkap kha min khat tein an auh hna.

Iraq cozah tangah harnak tampi an tuar caah, 1974 ah ah Voihnihnak Iraq-Kudrish Ral a rak chuak than. Iran-Iraq Ral (1980-88) lio ah Iran nan bawmh hna timi ruangah Iraq ralkap nih Al-Anfal Campaign ti in Kurdish cu fak taktak in an rak kah hna. Saddam Hussein cozah nih chemical gas in Halabja khuapi cu an rak kah i, minung 3,000-5,000 kar an rak thi; 7,000-10,000 kar hman an rak pu. Halabja gas kahnak nih hin, Saddam Hussein kut ah, Kurdish mipi  hi zeitluk in dah fahnak an rak tuar le  "chemical hriamnam hi zeitluk in dah tih a nun" timi a langhtertu a si.

Halabja i gas kahnak ruangah a thimi hna ruak cheukhat
Kuwai Ral timi Persian Gulf War lio 1991 ah Iraq chaklei ah Kurds pawl cu fak taktak ral an tho than. Iraq nih fak tuk in vanlawng in a rak kah than hna caah, No Fly Zone timi tiang UN nih an rak tuah. Thlanglei ah Shias tapung an tho ve i, Saddam nih a rak hrawh than hna.

Hi bantuk in Iraq a buai tuk lio caan ah, Peshmerga ralkap nih Kurdistan ram in Iraq ralkap cu an dawichuah hna i, nihin ni tiang Iraq ralkap cu an lut thai ti lo. Cucu Iraqi Kurdish caah tuanbia biapi taktak aa thawknak a si.

2003 ah US nih Iraq a tuk i Saddam Hussein cozah cu aa rawk. 20013 in Iraq cozah cu a buai peng i, a zaangder a der chin lengmang. Cucu Kurdistan Region caah caantha ah a tla. Iraq an der lio te ah Kurdistan Region cu heh tiah thazaang an la. Hriamnam tampi an cawk. Ralkap tam tuk an ser chap i, an cak chin lengmang. Nihin ni ahcun Peshmerga hi vawleicung ramkulh ralkap lakah a thiam bik le thawng bik an si i, cozah pakhat ralkap bantuk in an fek i an thawng cang. Iraq ralkap hmanh nih tei khawh ding an si ti lo. Cucaah 2003 i Irak an tukmi cu Kurdistan Region caah cun "laksawng hmuh" tluk a si. An nih caahcun "American hmang in Pathian nih zalawnnak a khan piak hna" ti tluk a si.

Iraq constitution 2005 ning in Kurdistan Regional Government (KRG) an ser i, federal ram dirhmun tling taktak in aa uk. KRG uknak sining cu a sang ngaingai i, a min te lawng khi "Iraq cozah" tangah an um. Zeipoh hi cozah pakhat bantuk taktak in an dir i, cozah hruainak, fimcawnnak, lamsul, ralkap, palik le khuaram sining zoh tik ah, independent ram ah dir kho ding in sinak tling tein a ngei ko cang.

Zalawnnak ram dirhnak ding caah a biapi cemmi cu ralkap le hriamnam a si. Peshmerga hi, an ram, miphun, holh, ca, nunphung le lamsul kilvengtu an si i Kurdish miphun zalawnnak hmuhnak ding caah, hrampi an si. Hi hna hi an cak taktak i, ralkap 80,000-241,000 (2017) an um lai tiah an ruah. A zat hi tha tein theih khawh a si lo. Peshmerga an lutlai hi, Kurdish ram i an president a si chih.

2014 ah Pre. Masoud Burzani hruainak in "Kurdistan Region hi zalawnnak kan la lai maw la lo" timi mipi duhnak lak ding in saduh an thah cuahmah lio ah, ISIS ral a rak chuak i an tlam a tling manh lo. ISIS ral lio ah, Iraq ralkap nih an zamtakmi khua le ram tam nawn cu, Peshmerga ralkap nih an lak i, an kuttang ah an chiah hna. Cu lakah a biapi bikmi le khua lianbik an lakmi cu meiti tam taktak a chuahnak Kirkuk khua a si. Hi Kurdish miphun ram hi Kurdistan Regional Government (KRG) timi nih an uk i an khualipi cu Erbil a si.

KRG ukmi ram chungah party pahnih an um-Kurdistan Democratic Party le Patriotic Union of Kurdistan timi an si. Cu Kurdistan cu parliamentary democracy in an uk i, Parliament 111 an um. An President cu Masoud Barzani a si i 2005 ah an rak thim. 2009 ah an thim than. 2013 ah President caah kum 2 in an pehter than. 2015 ah President a sinak a rak dong. Pehter ding le pehter lo ding ah party dang he hnatlaknak an rak ngeih khawh lo caah buainak zong tam ngai a um nain, atu tiang a peh peng rih. Miza taktak a si i, 2014 ah Time makazine nih Person of the Year ah an rak tar ve.

Kurdistan region hi Iraq ram chung ummi a sinain federal taktak in aa ukmi a si. An mah tein ramdang he sipuazi an tuah kho. Ralkap le palik an ngei kho. An holh le ca an hmang kho. Meiti zong ramdang ah an zuar khawh. Iraq tangka an hmang nain, zeipaoh an mah tein an i tawlrel. An ram holh ah Kurdish le Arabic holh hi, a pahnih tein zung holh ah hman an si.

Atu lio KRG area 

An ram hi ramkulh (governorates) pali an an then-Duhok, Hawler, Silemani le Halabja ti an si. An ram hi killi meng 16,100 a kau i, minung 3,000,000 (2016) tluk an um. 2014 Iraq ram ISIS buainak ruangah Iraq chaklei khua tam ngai an lak chap caah, an area hi a kau chin lengmang. Cu ruangah Iraq cozah he zong buainak an tong pah lengmang. KRG hi an cak tuk cang. Ralkap hriamnak ah an thangcho. Minung an karh. Mirum an tam chin lengmang. An ram a daih cah a nuam.

An ram ah meiti tengkipung billion 45 tluk cawh ding a um ti a si. Ramdang company tampi an ram ah an lut. EXXON te hna zong an lut i, meiti an co cuahmah. Meiti hi pipe in Turkey le ramdang ah an zuar. Cinthlak le tourism zong in tangka tampi an hmu. Cun zuatkhalh le construction rian zong a tam ngaingai i, Iraq ram chungah a thangcho bikmi hmun a si.

An khualipi Erbil khualipi ahcun international airport lian ngaingai an ngei cang. Erbil ah Nitlaklei company tampi an luh caah, lamsul, khua le innlo a thangcho. Cucaah Erbil cu "Second Dubai" tiah an ti phah cang. Khua dawh le khua tha a si i, ramdangmi tampi khua an saknak a si. Duhok le Sulaymaniyah khuapi hna zong tourist tampi an kalnak hmun a si. Kirkuk khua zong hi KRG nih a tu lio ah an ram ah an chiah i, Iraq cozah he an i cuh. Zeidek an lawh te lai. Hi khua hi KRG tang ah a um thai ahcun, Kurdish caah cun a hlawk taktak dingmi a si.

Erbil Khualai nuamhnak pangpar dum

Erbil International Airport 

A raoh hlan ah, ISIS ral hi a dih cang lai. ISIS ral a dih in cun "Kurdistan Regional Government" hruainak in Kurdistan Region hi zalawnnak kan la lai ti a si. Pre. Masoud Barzani nih September 25, 2017 ah "Zalawnnak kan la lai maw la lo?" timi biahalnak le thimfung peknak kan tuah cang lai" tiah thawng a thanh cang. EU le UNO zong an thanh cang hna. Iraq, Iran, Syria le Turkey nih, KRG timhmi cu biatak tein an dohkalh lio a si.

An President nih cun, "Iraq cozah he i kahnak le tuknak um lo tein dai tein lak cu kan duh. Zeibatuk thil a si hmanh ah, Kurdish miphun nih hmailei kan miphun kong cu bia kan i khiah awk le tawlrel awk a si ko. Ramdang mi nih zeihmanh nawl na kan ngeih awk a si lo.' Kurdish miphun nih miphunhme kan si caah cozah dangdang kuttang ah harnak kan ton le rawhralnak kan tonmi a tam tuk cang. Cu kan tonmi thil ruangah kan miphun ni mah tein uk le runven kan herh caaah, Kurdistan zalawnnak cu a ho hmanh nih an kham kho lai lo" tiah an President nih a ti.

Erbil innlo thar hna
Erbil khua Family Mall

Erbil khualipi sang pakhat


Iraqi Kurdistan hi zalawnnak a hmuh ahcun Iraq ram ummi Anbar Province timi Sunni Muslim zong nih zalawnnak an hal ve sual lai tiah Iraq cozah zong an thin a phang. Iran ram Kurdish zong nih mah te uknak an hal ve sual lai timi an ruah caah, KRG nih zalawnnak lak ding cu Iran zong nih an duh ve lo. Turkey cozah nih cun, "KRG nih zalawnnak lak an i timh ahcun nawl kan pe hna lai lo. An la kho lo. Syria ram Kurdish nih zalawnnak lak ding zong kan onh hna lai lo. Kan thazaang um chung in kan kham hna lai" tiah a ti ve.

Atu ISIS ral a van dih zuahmah i KRG zong Pre. Masoud Barzani hruainak in zawlawnnak lak ding hi timhtuahnak an ngei cuahmah ve cang. An khualipi Erbil zong ramdang khualipi bantuk taktak in an ser cuahmah. Minung an karh tuk caah, minung tam tuk nih, an khualipi Erbil cu an fuh cuahmah i, innlo thatha an sak hna. Mirum umnak sang pakhat cu inn an that tuk caah, "Dream City" tiah min an sak phah cang.  Khuapi dangdang Duhok le Sulaymaniyah te hna zongah innlo thattha an sak hna. Tourist tlunnak hotel thatha khuakip ah an sak i rian zong a tam ngaingai.

Sulaymaniyah khuapi sang pakhat
KRG ukmi ram hi, zalawnnak lak ding in zeipoh timhcia an si. Sehzung tam ngai an ngei cang. Riantuannak warehouse tam tuk a um. Highway tampi an ngei. Mipi nuamhnak park tiang in a tling. Cozah zung lianlian an ngei cang. Sizung lianlian an um. Sibawi le nurse te an mah tein an i ser kho cang. Private universities 11 le cozah universities 13 an ngei cang. Tanghra tang sianginn khua kip ah tling tein an ngei dih cang. Cozah pakhat ni a herhmi sining vialte an ngei dih. Zalawnnak an hmuh ahcun tangka zong an mah tein an ser colh cang lai. Ramdang cozah 20 tluk he palai pehtlaihnak an ngei i, USA le UK he zong an ngei cang.

Ralkap, meihmit le palik zong an ser dih cang. An ram mipi nih Peshmerga ralkap cu tha an pek tuk hna caah, Universities in sianginn an chuah tik hman ah, "Kan zapi tein Peshmerga kan si dih" timi ca an i tlaih. An miphun caah thih ding ready an si colh cang. Cu tluk in siangngakchia thinlung zongah ram dirh ding hi timh cia an si cang.

Erbil khualai ah innlo thar sak liomi

KRG ukmi a rea hi a kau chin lengmang. An i hruai ning a fek tuk cang. A rum zong an rum tuk cang i, zalawnnak hmuh zong ah fawi tuk in aa cawm kho ding an si. Hi Iraqi Kurdish ram hi, zeitik set ah dah zalawnnak an lak lai timi cu a fiang rih lo nain, a rau ti lai lo. Iraq ram Kurdish nih zalawnnak an lak khawh ahcun, "Iraq, Syria le Turkey ram thum ummi Kurdish pawl nih ramkomh pakhat an ser khawhnak ding caah, chunmang tlin hram aa thawknak pakhat a si" ti tluk a si cang.

Asinain KRG nih zalawnnak an lak ding ning cu a fawi lo. Zeicatiah Syria, Iran, Iraq le Turkey nih an duh lo tuk caah a si.

Ruah dingmi cu, "Iraq Kurdish nih dai te in maw zalawnnak an lak lai? Iraq he an i kap sual lai maw? Turkey nih Iraq ram ah ralkap a kua sual lai maw? Iran zong nih kahnak a tuah ve lai maw? Asiloah Iraq, Iran le Turkey hna nih a dir thar dingmi ram "Kurdistan" ram te cu an kap sual te lai maw?" timi cu, thingphang ngai in hngah cio rih ding a si ko.

Kurdish Ramkomh Chunmang

Atanglei map a senmi in aa kulhmi chung hi, Turkey, Syria le Iraq ram thum chung ummi Kurdish miphun hna komh in Kurdistan ramkomh dirh ding hi, Kurdish miphun dihlak i an chunmang a si. An chunmang hi a mak in a sang tuk. Hi bantuk in mang an manh caah, ni khat cu a tling kho mi a si ko.


Kurdish chungmang ram (Rf.israelmatzav.blogspot.com)
Iraq ram Kurdish miphun cu a rau ti lai lo. Zalawnnak an hmu cang lai. Cu thil sining nih Turkey le Syria ram Kurdish pawl zong zalawnnak hmuh ding cah an lung a thawhter hrimhrim hna lai. An nih caahcun zawlawnnak hmuh ding hi a fawi rih lo. Asinain Iraq ram Kurdish nih zalawnnak an hmuh dingmi cu, ram nga ah aa thekmi Kurdish miphun hna caah, Kurdish ramkomh pakhat sernak ding caah, an chunmang thlin hram a thawktertu thlaici pakhat a si.

Nihin ni ah Turkey le Syria le Iraq ram ummi Kurdish miphun hna komhmi ram cu dir kho rih hmanh hlah sehlaw, vawleicung thil sining cu aa thlenglengmang ve i, atu ahcun Iraq Kurdish pawl cu kum 100 khat hnu ah an chunmang tlin hram aa thawk cang. Cuvebantuk in, ni khat caan khat ah Kurdish Ramkomh Chunmang hi a tling lai lo tiah a ho nih dah an chim khawh hnga?

-------------------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Hmun kip um Kurdish hna nih zalawnnak ram an khelhmi hi kum 100 leng a rau cang. Atu ceu ah Iraq ah zalawnnak hmuh khawh dingmi niceu tlan hram aa thawk a si. Chin miphun zong nih zalawnnak hi kan duh awk, tha kan pek awk le chun mang kan manh ve ding a si ko. Cu kan chunmang tlinnak ding caah kum 100 in 1000 zong rau ko seh. Kan ngeih cu a herh taktak.













Friday, June 9, 2017

Concept of the Chin People on their Nationality and Language





Concept of the Chin People on their nationality and language

By Pu Lian Uk
           The difference of language and dialect according to linguistics is just a matter of political concept. According to this theory, Chin people political concept is just one people in the name Chins. But Chin people are in several dialectal groups and not in different language groups. This is what make the different concept in the language and in the dialect. This follows that since the difference of language and dialect is a matter of political concept, it follows that the Chins as a single people speak only different dialects and not different languages.

            It is also according to the Chin traditional concept that Chin people speak only different dialects and not different languages, because our concept is that we are only a single people in the name Chins and that also follows that we speak only one language in different dialects.

         So, we request media to please keep this concept regarding our Chin language for our national unity sake here after. This concept is certainly what the CNF and the whole Chin people at large are adopting as a traditional concept since our fore father leaders.

         The different dialects the Chin people are speaking all come out of one Chin language as a source and just branch out into several different dialects in course of our long history due to different environment where we separately settled down in different environmental regions and places.

           However, it is very wonderful that there are many similar words and terms we still have very similar in common though we could not have contact from one Chin region and area to the other due to communication difficulties and due to  no security in the vast wilderness landmass we have occupied during our long history.
         .
         This concept of speaking as a people in different dialects is ours which is proved by our dialects today because they are not totally all different. We have the same grammar in our various dialects in which many of the Chin dialects as you all know are all mutually intelligible. For example, Falam dialect and Haka dialect are mutually intelligible and they could be grouped even as one dialect. The same thing is to Tedim and  Thadou/Kuki dialect which are also mutually intelligible. The same thing is to most of the dialects spoken in Mindat and Kanpetlet townships and so are the dialects spoken in Tedim and Tonzaang area.

            People in Paletwa widely understand  and speak the dialect spoken at Paletwa old town known as Reikkha village.So also was Haka dialect which was widely understood and  spoken  in Matupi township before the Burmese military regime stopped teaching the Chin language of several dialects in Chin State.


Mizoram & Chin State (Ref. mizohican.blogspot.com)

               Duhlian dialect spoken as Mizoram State official language in India and Haka dialect are just a dialect spoken in a family on the Indo-Burma border villages especially in a village known as Don. There, all mothers and daughters speak Haka dialect and all fathers and sons speak Duhlian dialect in a family. Haka, Falam, Tedim, Thadou/Kuki  and Duhlian dialects are very close that if one understands Tedim and Haka or Falam they could automatically understand mutually the Duhlian dialect. The author himself can understand and speak at least 7 dialects of the Chins namely 1) Haka, 2) Falam, 3) Duhlian 4) Tedim 5) Zophai, 6) Lautu and 7) Senthang.

       This is because these dialects are all very close to each other that they are just different in matters of consonant or vowel. There is a natural automatic way technique to transliterate from one dialect to another and if you could know enough of them that automatic transliterate technique helps us to pick up more different Chin dialects more easily.
Burmese military rule has not allowed Chin dialects being taught in public schools for decades. That action has much bad impact upon the Chin people that there arouse gaps of traditional norm and concept between the older Chin people in parliamentary democratic system generations of freedom and the newly born generations that grow up during the Burmese military one party dictatorial rule. So, the younger generations lost a lot of our tradition concept that made us united as a people. We hope that we can make it healed again in this new democratic era if the younger generations try to keep the norm of the Chin people unity concept as before to be able to see Chins people as one even at a glance in thinking about the Chin nationality.  
Burmese society and Chin society have been much different as different ethnic nationalities. For example, Burmese people have no different dialects. They all speak just one Burmese language as the communication has been so good in the flat land they have settled down in their long history .So some Burmese leaders especially during the Burmese military rule just wrongly take  one dialect group of Chin people as different ethnic national group to serve their goal  to rule the Chins  in" Divide and rule policy" and in the last census Chin dialectal groups are given many different codes as different people which could affect Chin people unity to serve the Burmese military aim to destroy Chins society. The Chins are thus to be aware of being divided due to this minor different in dialects.
              Thus, all Chin dialectal groups are to stand against to such divide and rule policy. The reason is the Chins are leading our destiny in "unity in diversity" and we are to be against "unity in Uniformity”. People in Nagaland and India as a country are those who are practicing "unity in diversity like the Chin people. 

               It is difficult for Burmese to have such idea of Unity in diversity, because they know not what Unity in diversity is as they speak only one language with no different dialects and the same one Burmese culture and there is no idea and mindset of “unity in diversity” in their society. The fact that having no mindset of Unity in diversity makes them to destroy the ethnic nationalities with the force of arms to make all into Burmese ethnic nationality in practicing ethnic cleansing of Burmese chauvinism. If they cannot divert their mindset on not knowing Unity in diversity which may  not be  possible for them,  they will keep on practicing ethnic cleansing to abolish the existence of the other ethnic nationalities and that is the reason the ethnic people are fighting against Burmese/Myanmar assimilation to keep on our unity in diversity in order to keep on  equality among the ethnic races in the Union.

Federalism is what is the utmost important to practice unity in diversity in the Union in which we can make balance of equality in all phases among the several different ethnic nationalities in the Union of Burma without any need of secession. So that the ethnic people in their own territory including the Burmese ethnic people have self-rule and that the Burmese ethnic also to be in self-rule too in their own territory   need not  have to interfere in other ethnic state affairs as long as  all the ethnic states form the federal union government in the common interest of all the constituent states of the federal Union. Thus, in order to be able to have unity in diversity among the diverse ethnicities in the Union , secession right is needed to have it in the constitution for check and balance so that the Burmese ethnic people be checked and balance to their traditional  aim to destroy the other ethnic nationalities.

      The mentality of the Burmese military practicing ethnic cleansing and assimilation could only be balanced with the secession rights so that they stopped ethnic cleansing and assimilation. General Aung San was asked question on the secession right as to why the ethnic nationality states were given this secession rights. His answer to this was that they would be made not want to secede by giving them the rights they deserve.

 But the Burmese military rulers control the ethnic nationalities not by giving the rights they deserve especially being not to  have written   the last 3 constitutions in federal form. Only is it in federal constitution that the ethnic people in their own territory including the Burmese ethnic people have self-rule in their own Burmese/Myanmar territory.Then only  that the Burmese ethnic people be also in self-rule too in their own territory. We repeat once again here, the Burmese to  need not interfere in other ethnic state affairs as long as  all the ethnic states form the federal union government in the common interest of all the constituent states of the federal Union. 



--------------------------------------------------------

Notes

1. Mizoram State is Northeast India and Chin State is in the Western Part of Myanmar. The Mizos and Chins are the same people and their language is basically the same but slightly different pronunciations. Their stories and cultures are pretty much the same. They had had no boundaries between the Mizos and Chin before the arrival of British in India and Myanmar in the 19th century. The British occupation of India and Myanmar divided Mizo and Chin peoples first. Unfortunately the Mizos and Chins became separate countries and people after India and Myanmar got independent from the British. 

2. My gratitude goes to Mr. Lian Uk for his knowledge about the Mizo and Chin people and his of his native land and people and contributing this article in my blog. This article is invaluable for the Mizos and Chins around the globe.   

Saturday, June 3, 2017

Paletwa Khua Runven A Herh

Paletwa le Kaladan Tivapi

Umnak: Chin State thlanglei, Kaladan Tivapi in nitlaklei ah a um. Rakhine Ramkulh in a chaklei deuh Km 25-30 tluk ah a um. Bangladesh ramri in Km 18 lawng a hla.

Milu: Minung hi 96,899 (2014) tluk an um lai tiah ruah a si. Lairam ah minung an chahnak cem a si.

Pehtlaihnak: Sittwe in Paletewa tiang hi 158.8 Km kuakap a hla. Paletwa tiang hi tilawng hmemi an kai kho. Lairam nih tilawng dinhnak pakhat lawng kan ngei i, Paletwa lawng a si. Matupi le Paletwa hi motor in a zungzal kal khawh a si rih lo. Cucaah ka dang in hel a hau i, Mindat lei in kal a hau. Mindat lei in kal ahcun a nainak bik in Km. 802.1 a hla tiah Google nih an tuak. Chin State cozah nih Paletwa-Matupi-Hakha highway hi biapi taktak in ruah le tuaktan a hau cangmi a si.



Paletwa hi Sittwe in Kaladan tiva zulh in tah tikah Km 185.8 a hla


Hmailei lampi duah ding

Sittwe in Paletwa hi Kaladan tivapi zulh in Km 158 a hla. Paletwa in India ramri tiang 129 Km a hla. India cozah nih Kaladan Project a tuahmi hi sipuazi le zeidang thanchonak mit in zoh ahcun, kan miphun caah a miak taktak. Hi project caah US$214 million a dih ding a si. Hi project hmanh in tangka tam tuk kan ram ah a lut ding a si. Ramri tiang India cozah nih lampi a kan pemh piak lai. Cucaah ramri in Laimi nih saduhthah a herh ve mi cu Kaletwa in Lailenpi in Hnaring in Thantlang tiang highway hi aa peh kho ding a si. Cuti tuah khawh ahcun Thantlang le Hakha peng caah sipuazi tampi a thanchoter lai.

Atanglei map hi zoh u law, Hakha in Paletwa tlawn duh tik ah, Mandalay-Yangon-Sittwe in kal a rak hau. Matupi in Paletwa tlawn duh ahcun, Paletwa-Sittwe in kal hmasat i, cu hnu ah motor in Kawlram lei ah va luh i Mindat lei in kal a hau. Mindat lei in kal ahcun a nainak bik in Km. 802.1 a hla tiah Google nih an tuak.

Chin State cozah nih Paletwa-Matupi-Hakha highway hi biapi taktak in ruah le tuaktan a hau cangmi a si.Kan ngakchiat lio in atu tiang a si ti tluk a si. Hi cu Kawlram cozah le Chin State cozah santlaihlo bak a rak si. Atanglei map bantuk in Paletwa-Matupi hna kan kal lai timi cu, atu Global Village chan ahcun a si kho hrimhrim ti lo. Hi tiningt tein Chin State cozah hi a daithlan i a der ahcun, Paletwa hi Rakhine nih a kan chuh khawh ko.

Cucaah Paletwa-Matupi-Hakha motor lampi tha taktak tuah ding le Paletwa-Kaletwa-Lailenpi-Hnaring-Thantlang-Hakha highway tuah ding hi Chin State cozah nih vision pakhat ah aa ngeihmi si a herh. Kan ram a rum deuh tik ahcun a si kho tukmi a si.

Atu bantuk in lampi lianlian kan tuah khawh ahcun, thilri le eidin lei cawkzorhnak ca lawng siloin khualtlawngmi (tourist) umkalmi in, tangka tampi kan hmuh lai. Zeicatiah nihin ni ah Kaladan River hi tourist nih an kal duh ngaingaimi hmunhma pakhat a si cang. A ruang pakhat cu, vawleicung tivapi vialte hi an kham dih cang cang hna i, kham baklo in kokek tein a luangmi tivapi hi tlawmte lawng a tang cang. Kaladan River hi khamlomi tiva lian bik panganak a si cang an ti. Cucaah hi tipvapi hi tourist caah a sunglawi chin lengmang lai i, hi Paletwa Peng hi tourist khualtlawngmi in tangka tampi a luhnak hmunhma ah a cang te dingmi a si.

Motor lam in kal ahcun hi tin hel i Km 802.1 a hla. 


Lairam caah Sui Khua

"Kachin ram caah Phakanh le Shan ram caah Maungsho (Maisho) hna cu an sui khua an si bantuk in a umnak hmunhma le thil sining tha tein zoh fian ahcun Paletwa cu Lairam caah sui khua a si. Laimi caah a sunglawi taktakmi khua a si.

Paletwa hi, Laimi nih thih ah thih hnawh phu le nun ah nun hnawh a phumi khua pakhat a si. Cu tluk in a sunglawimi le a biapimi khua cu Lairam nih a a ngeihmi hi kan van a tha tuk. Laimi nih tivapi le tilawng dinhnak hmunhma zong pakhat hmanh kan ngei lo. Paletwa le Kaladan River lawnglawng a si. Hi tluk khua tha le khua sunglawi kan rak tincomi cu, Pathian nih a kan dawt caah a si.

Cucaah Paletwa Khua kongkau hi, chaklei Laitlang ummi hruaitu hna nih biatak tein ruah le tuak a herh cangmi khua pakhat dirhmun ah a um cang. Nihin ni in biapi taktak in le fak taktak in kan buaipi lo ahcun, tlai sual lai phan a um.

Biaknaklei hruaitu, Chin cozah uktu hna le CNF hruaitu hna nih biapi taktak ah chiah a herhmi le ven a herhmi khua pakhat a si cang. Biaknak in, politics in, raltuknak lei in, sipuazi lei in Paletwa hi Lairam caah a biapi taktakmi khua pakhat a si caah, a lamkip in kan dirkamh lo ahcun, nikhat caan khat ah kan miphun caah harnak a chuak khomi peng pakhat a si.

Paletwa Peng hi, a kauh pin ah khua a tam i, minung zong an chah taktak. Atu lio ah Paletwa peng ah 96,899 an um tiah 2014 ah Kawl cozah nih an ti. Kaladan Tiva kam ah a um caah le India, Bangladesh le Kawlram he pehtlaihnak a thatnak hmun ah a um caah, hi khua kan ngeihmi cu Laimi kan van a tha tuk. Pathian thluachuah taktak a si timi kan theih a herh. Cu tluk in a sunglawimi kan sui khua hi, Laimi nih biapi taktak in ruah caan a cu cang.


Paletwa Peng




Paletwa Khualai

Paletwa hi runven a herhnak?

Paletwa hi Laimi caah sui khua a si ka ti cang. Cu tluk a sunglawimi cu kan runven a herh. Pumpak, cozah, miphun le bu kip nih ven a herh. Zei ca dah runven a herh?

1. Ramri khua a si

Ramkip ah hin ramri khua hi ram humhimnak caah an biapi taktak. Paletwa zong hi, Chin State thlanglei hriang bik ah a ummi ramri khua a si. Vawleicung ah Muslim tambik an umnak ram pakhat a simi Bangladesh in luhchuahnak a hla tuk lo. Km 18 lawng a hla. Minung tampi an umnak Rakhine State he an i naih tuk fawn. "Paletwa ah Rakhine mi tam tuk an pem cang" tiah CNF pakhat nih a rak chim bal. Rakhine nih an miphun ram ah ser an timh caah, kan ven taktak a herh. Cucaah Chin State cozah nih Paletwa humnimnak hi biapi taktak in ruah a herh cang.

2. Sipuazi kutka khua a si.

Hmailei kum 50-100 ahcun Paletwa hi Lairam ah a rum bik khua a si te lai. Lairam pumpi ah Tilawng dinhnak a um khomi cu Paletwa lawng a si. Cun hlan ah vanlawngtual zong a rak um i aa rawk cang. Vanlawngtual zong a um kho ding a si. Kaladan Project hi a tlamtling dengmang cang. Hihi ramkip ah a minthangmi project a si. Rakhine State, India le Bangladesh in a chuakmi thilri tampi Paletwa in Lairam le Mizoram ah a lut kho lai i, Lairam le Mizoram caah "sipuazi kutka" bantuk a si. Paletwa cu Rakhine nih sipuazi in an khuhnenh tuk cang hna. Cucaah Paletwa Laimi hi kan sersiam hna a herh. Fimnak le sipuazi ah an thanchonak ding in kan bawmh hna a herh. Rakhine nih an sipuazi an khuhnenh tuk nak hna in zeitindah kan luatter khawh hna lai?

Kaladan Project 


3. Rakhine miphun nih an khuhnenh lai.

Rakhine State hi Chin State nakin a ngan deuhvak te lawng a si nain minung an karh taktak. 2014 ah 3,118,000 tluk an um cang. Lairam cu 500,000 kuakap lawng kan si. Chin State nakin Rakhine State hi a let 6 in minung an tam. Rakhine ram khualipi Sittwe in Paletwa cu meng 120 tluk lawng a hla. Tinbaw le seh bunhmi vokkuanglawng in kal khawh a si. Fawite in in hlat khawhnak hmun a si caah, miphun i cawhmeh khawh tuknak a si. Rakhine ram ah minung an i tet ngai cang i, ram lawnnak Paletwa lei ah an rak kai lai timi hi a fiang ko. Cucaah cucu zeitindah kan kham khah ve hna lai timi ruah taktak a herh. Daithlan awk kan tha ti lo.

4. Rohingya Muslim-Rakhine Buddhist buainak

Rohingya Muslim pawl hi, hmunhma an ngei tuk ti lo. Rakhine ram ah le hmunhma an ngei lo Bangladesh nih le kan rammi an si lo an ti hna. An duh ve hna lo. Vawleicung ram ngeilomi miphun pakhat an si. Zamnak le umnak a um ti lo. Cucaah hi hna hi, Paletwa Peng ah an kai lai timi phan a um taktak. An karh a rang. Biaknak ah an thawng tuk fawn. Paletwa Peng ah an kai ahcun a rau lai lo. An khat dih colh lai. Hakha-Thantlang tiang hmanh phan kho an si. 2012 in Rohingya Muslim le Rakhine Buddhist buainak ruangah Rakhine ram chaklei ah hin Rohingya 150,000 tluk ramchung ralzam ah an i chuah tiah IFRC nih an ti. Bangladesh ramri i Rakhine Palik pawl kahnak a rak um lio October 9, 2016 hnu in Rohingya minung 74,000 tluk hi Bangladesh ramchung ah an zaam cang tiah UN nih an ti. Hi buainak hi fawi ah a dai kho ding a si lo. Hi bantuk in harnak a tongmi Rohingya hi Paletwa Peng ah an i hrolhpaih kho mi a si. Cucu ralrin a herh.

Rohingya Muslim khuate an khangh piakmi hna
5. Tuanbia ruah a herh

Paletwa kal duh tik ah, "Hakha, Mandalay, Yangon, Sittwe in Paletwa ah kal a si." A pawi taktak. Nihinni ah Chaklei Laitlang le Paletwa hi ramdang bantuk in um a si. A ngamh zong kan i ngamh lo. A peh zong kan i pehtlai kho lo. Cucaah Rakhine ram minung he tu khin, an i ngamhtlak i an i daw deuh ngai. Cucu Laimi caah a pawi tuk. Cun tuanbia zon ruah a hau.

Paletwa hi, hlanlio Mirang Colony chan ahcun, Rakhine ram chung ah an rak chiah i, U Nu chan ah Chin ramkulh Mindat District ah an rak chiah. Cucaah Rakhine nih an ngiar peng. An ram ah telh an duh. Atu hi Paletwa mipi zong nih Paletwa hi "peng" siloin "district" si ding hi an hal lengmang. Pek tlak zong a si.

Hi bantuk in Rakhine lei ah an thinlung an i bek lo nak ding caah le Chin State chungah an thinlung a hmunhnak ding caah, biatak tein kan i zuam a herh. Kan ta bak asi timi kha kan i tlaih peng le an mah zong an fian a herh. Cucaah Chaklei Laitlang, Rezua, Matupi, Hakha, Thantlang le a rannak in lampi cawh zok le pehtlainak tha ngeih zokzok kan herh. Cuticun Chaklei le Tlanglei Lairam hi a rannak in peh le funtom zokzok a herh taktak. Culoahcun lungthin thenrawinak nganpi a um kho.

6. Arakan Ram ralkap hna

Rakhine Ram cu lamsul a tha deuh. Khua a tam deuh. Minung zong an tam deuh. Cun AA zong an um rih i, hi hna hi a cak taktakmi an si. ALA hi an cak taktak. Kawl rakap hmanh nih an zeihmi hna an si. Hi hna hi Laimi caah ral an si kho. Ram chuttu an si kho. Hi hna hi KIA bawmhmi an si i, minung thazaang tam ngai an ngei.

Rakhine Ram ah Arakan Liberation Army timi, ALA zong an um rih. Hi hna zong hi an cak ngaingai. Rakhine Ram le Chin State ramri le Chin State chung deuh ah umhmun an khuar. Hihi dawi awk an fawi lo. Chin State chung in dothlennak tuah an i timh tikah, Lairam caah harnak tampi a chuak kho. Naite ah Paletwa peng khuate cheukhat in minung 300 renglo Mizoram rah an zam tiah Kawlram thawngpang ah an tial. A ruang cu Rakhine Ralkap pawl ruangah a si. Hmailei ah hi hna nih, Laimi kha dawichuah i, Paletwa Peng ah Rakhine pawl tampi an luhter hna lai timi phan a um taktak.

"Vawlei nih miphun a dolh caah miphun a tlau lo, miphun kha miphun dang nih a dolh ahcun miphun a tlai" tiah an ti. Nihin ni ah Paletwa ngaknu hi Rakhine pawl nih an thitlak ngai hna i, hmailei ahcun an miphun an dolh sual hna lai timi zong hi phan a um cang.

Cu chin chap ah AA le ALA bantuk in a cak taktakmi hriamnam tlaimi hna hi, kan tei khawh hna lo ahcun, hmailei ah Laimi caah rel a ser kho mi an si.

A cak ngaingaimi ALA 

Biadonghnak

Paletwa Peng hi Chin State caah a rum bikmi peng a si kho. Sipuazi ca zong ah a biapi tukmi khua a si. Poltiics le ralkap (military) lei zongah a biapi tuk. Bangladesh-Kawlram-India ram pathum tonnak peng a si caah kan ram le miphun caah a sunglawi tukmi peng a si. Cucaah Chin State cozah in siseh, CNF lei in siseh, biaknak lei in siseh, a lamkip in biapi taktak ah kan chiah le riantuan a herh. CBCUSA tiang nih hi peng ah hin, thazaang biatak tein chuah le tan lak kan herh taktak ko cang. Cu lo ahcun, Laimi caah kan sui kua a si mi Paletwa hi hmailei ah Chin State ta si lo khawh a si!



----------------------------------------------

Chinchiah

Atanglei ah VCTH nih thawng an chuahmi zoh chun ding ah ka van tar chih.

Chin ramkulh Paletwa peng, Laymyo tiva tlunlam, Hung khua ah February 3, zaan nazi 8:10 ah Arakan Army ralkap 5 cu meithal thawn khawsung ah an lut tiah thei a si. AA pawl in Paletwa peng hmun tampi ah harsatnak an pek ih AA le Paletwa thu ah January 25 ah Chin National Democratic Party in Chin ramkulh sungah Chin mipi buai pi lo dingin cakuatnak an nei. Chin National Front ih GS hlun, President thar Pu Zing Cung in a t’ul ahcun kan do ding tiah a rak ti, nan tutiang ahcun CNF lam in AA le Paletwa thu ah official statement an suahmi hmu ding a um hrih lo. Tulaifnag hi CNF pawl kum 4 voi 1 tonkhawmnak conference Victoria Camp ah an nei lai fang a siih an Conference theh in AA thu ah ziang tuahmi an nei ko ding ti zum a um.
http://vcth.net/arakan-army-ralkap-5-meithal-thawn-hung-khua-ah-lut





Friday, June 2, 2017

Ramdang Um Laimi Pathian Biakning

                                          Ramdang Ummi Laimi Pathian Biakning
                                                                       By
                                                           Rev. Hreng Ling
                                         
Hi kong hi sau nawnte ka ruah hnuah atu hi ka vun tial. Lairam ah a um cia kan si pinah atu zongah a va tlung pah lengmangmi kan um ve i, Lairam ah Pathian biakning le ramdang a ummi nih Pathian kan biakning hi an i dannak nan hmuh cio ko lai dah. Hmunhma nih a ngeih caah maw? minung nih dah a ngeih?ti hi ruah phu ngai a si. Hika capar bantuk ah ka ᶵial hnawhchan cu a ᶵhatnak a tampi ko bu ah, ahahnemnak (Benefit) a um rua lo hlah maw? ti lei hoih deuh in a si lai. A tanglei ahhin zoh tuah hna usih!
1.      Ṭhit-umh sawmnak: Aa ᶵhi-um ding nuva nih pulpit cungin aa pummi vialte kha sawm lengmang a si ᶵheu. Mah hi Laitlang ah a um ballo. Laitlang lei in a rak tlawngmi zong an khuaruah a har pah. Sawmnak ca pek le phone chonh dih ko pinah Biakinn thengah sawmnak biachim hi an duh. Hihi an i cawn cio maw a si? asiloah ᶵhahnem an kawl dah a si hnga? Kei cu a herh lo ee, san a tlai hlei lo ee ka ti hna i, ngamh deuhmi cu ka onh lem hna lo. Pathian biaknak cu sawmnak ah kan hmang.

2.      Cauk/ DVD/CD tbt zuarnak: Khrihfabu dang nih zuarter fialmi zong a si. Pumpak zong nih zuar a si. Biakinn ah thil zuar ding kan thanh (caw-ngia). Nain a cawmi an tlawmte. Cu nak cun inn kip ah kal in zuar ah manh deuh a si. Pathian biak pumhnak kha thil zuarnak ah caan ᶵha kan lak. Biakinn ah thil zuar lo ding tiah a khapmi zong an um ve.

3.      Biatawi chimnak: Khual le mileng upat deuh kha biatawi chimnak kan pek hna. Lairam ahcun a um lem lo. Ramdang kan um caah a si kho. Biatawi chimnak kan pekmi hna nih politics, economic, bawmh halnak, forhfialnak tbt chim cio a si. Acheu cu an project hna power point in an kah tikah, sau taktak te caan an lak. Atu lio kawlram ah Vice president a uan liomi Pu Henry Van Ṭhio nih US a rak tlawn lioah biatawi chimnak kan pek i, Pathian nih a dawtnak tehte, tlawmpalte khi a khang. Mi lung a tling ngai. Politics kong a chim lo. A siaherhmi nakin Pathian tu kha sunparnak a pek. Biatawi le siaherh bia chimnak tu kan pek hna i, Bible chawnghlang rel tu a hlohmi zong kan um ve hoi.

4.      Gospel team kalnak: Gospel team kal hi kan mino pawl caah a ᶵha. Amahbelte cu an kalning, an dihning le a santlaihning tuak le cuaithlai tikah, hmual ngeih deuh in thlen ah a ᶵha hnga maw tiah ka ruat tawn. Chin duhmi cu mi tampi in Gospel an kal tikah khrihfabu thawhlawm tangka tampi dih in an kal i thil a rit ngai. Cun an va kalnak khrihfabu caah thilrit a va si rih. Cun i hawikomhnak cu an tuah ko nain an tam ve tikah, an i thei kho cawk lo. A kalmi chung lila hmanh i theih dih a si lo. 2014 ah khan kan mino he Columbus Ohio ah Gospel team kan rak kal. Kan mino chairman nih pumhnak ah theihternak cu a vun tuah ciammam i, amah a hruaimi mino lila hmanh kha an min a thei ti hna lo ai. Cucaah mi tlawm deuh in biatak tein i timtuah in, kal sisehlaw, khrihfabu caah zaang dam deuh, a kalmi ca zongah i biatak deuh, va kalnak hmun ca zongah khing zang deuh le cinken khawh tawkte a si hnga. Tam tuk kal tikah, i biataknak nakin nuamhnak kha a tam deuh cang. Gospel kal in zu a ding pahmi zong an um ve hoi. Gospel si loin luhmuhzi le nuamhnak sawhsawh a lo pah.

5.      Lawmhnak chim le theihternak tuah: Khual le mileng kan ngeih tikah, pulpit cungah lawmhnak chim kan uar ngai. Minung pakhat kha sang tuk le uar tukin theihternak kan tuah hna tikah, pumhnak chungah Pathian nih sunparnak co loin minung tu nih sunparnak kan co tawn. Lawmhnak chim le theihternak tuah ah minute 20 hna caan a hmangmi kan tam ngai. Pathian biak cu thlarau in biak le thlennak (spiritual transformation) deuh kha a si awk a si. Kannih tu cusocial transformation tu kha kan hmuitinhmi khi a lo pah. Paul nih Rom 12:2 ah “Hi vawlei kilning hin kal ve lengmang ti hlah u, sihmanhsehlaw chunglei in Pathian nih nan lungthin kha a dih umnak in in thleng hna seh, cu tikah a hami thil le Pathian nih a lawmhmi thil le a tlingmi thil kha nan hngalh khawh lai, cucu Pathian duhmi an si” a ti. Hihi thlarau thlennak (Spritual transformation) cu a si. Hika ah biahalnak a ummi cu vawlei kalning in maw kan kal lai? chunglei thlarau thlennak in dah? ti hi a si.

6.      Biahmaiᶵhi chim: Pumh hruaitu, hlasatu, thlacamtu le phungchimtu nih biahmaiᶵhi saupi chim hi kan hmang ᶵheu. Pulpit cungah caan rem hmuh khi kan sunsak taktak. A caan ahcun kan biahmaiᶵhi nih mi a hnor pah hoi. Acheu cu an sermon nakin an biahmaiᶵhi a sau deuh. Pumpak feeling kha pulpit cungah kan langhter kan duh. Chairman a ne in ka siaherh bia ka chim ta lai ti hi Laimi nih kan hmang ngai. Chairman a uanmi nih pumpak siaherh bia a chim khawh timi phung a um lo. Biadang in chim ahcun, Pathian sunparnak pek le mah uanvo nakin kanmah siaherhmi kha kan ruat khun deuh tinak a si. Pumh hruaitu ka hmuh pahmi hna cu an siaherhmi an chim ta i, Bible rel le thlacam a philhmi an um. A zei deuh dah a rian taktak cu a si kun? Cucu ruah phu ngai a si ko lo maw?

7.      Meeting record relnak: Meeting kan tuahmi record vialte aa pummi mipi hmaiah kan rel, kan thanh. Fund kawlnak, caw le vok thahnak tiang kan thanh. A dih hnu zongah mikip sinah, ngapih a keumi sin tiang lawmhnak chimnak ah kan hmang. Pulpit cungin caw le vok kan thah lai tiah an vun thanh tawn ah khin cun, biaknak dang nih kan thei hna sehlaw aw, ih a va nung dah ka ti ᶵheu.

8.      Thawngthanh: Khrihfabu program te kha tawi fiang tein thanh ding a si ko. Nain khuaza chim le pumpak hmuhnak le tonnak zong chim chih kan hmang. Voikhat cu Zotung Church nih Rev. Dr. Paul Toe Lung kha phungchim le Bawipa zanriah pek an fial. A tlun lai te a si. Laimi kan pumh cu suimilam 2 hrawng a si ko i, siarem tein caan ka hmang manh ko lai tiah aa ruah. An i pum cu a mikip nih thawng an thanh, biaherh an chim, hlasatu zong nih bia an chim ta ciammam i, suimilam 3 cung an rau cang. Amah phungchim caan a si cang i, a caan ngeihmi a tlawm tuk cang caah minute 15 lawng phung ka chim lai i, Bawipa zanriah cu ka’n pe manh ti hna lai lo, cu lo ahcun ka vanlawng nih ka zuantak sual lai a ti hna. An pumpak siaherh le thawngthanh a tam tuk ruangah a biapi ngaimi Bawipa zanriah hman an tlolh ai. Pulpit cung hi mah siaherh bia, i phising nak, mah feeling langhternak ah kan hmang i, a poi ngai. Kan rian kan fiang lo.

9.      Laitlang tlawnnak kong/America kong chim: Laitlang lei ka va tlung i, Agape Baptist Church ah minute 20 phung ka chim. Ka phungchim dih in upate nih “Na phungchim a tawi tuk, America kong te hna na kan chim pah lo” an ka ti i, “pulpit cu America kong chimnak hmun a si lo cu ta” ka ti hna. Cun America ah ka rak kir i, CBMC ah phungchim an ka thiah. Pumh dih in upate nih “Ziah Laitlang kong hna na kan chimhpah lo ee” an ka ti. “Pulpit cu Laitlang kong chimnak a si lo cu ta! nan second program ah siseh ka ti i, sau nawnte ka chimh hna. Nai hrawng thawngpang ka theihmi cu “kan pastor cu Laitlang kong rumro a chim i, ngaih a nuam lo tuk” an ti. Pumh zongah thinhun bu le nuam lo bu in a ummi Laimi kan tam ngai cang.

Ruah Ding le Caihhmai Ding 

Pathian kan biakning (worship service) le zatlang kong (social issue) hi kan cawh tuk cang.Mirang zong nih an cawh lo, Laitlang lei zong nih an cawh lo. Cucaah atu lio kan hruaimi hna kan fale nih Pathian biak an hmuhning le hmanning a fil chin lengmang kho. Ruah awk ngai a simi issue ah ka ruah. 
Cucaah  Zatlang pumh tonak (Social meeting) kan ti hnga maw? kan herh ko rua. Pathian biaknak pumhnak(Worship service) pinah zatlang pumhnak (Social meeting) khi adang tein ngei kho usihlaw, duh tawk in caan hman a si hnga. Consultation bantuk zong tuah usih, hawikomhnak zong tuah kho usih!
Kan siaherhmi langhternak zong ngei kho usih! Abiana ah, kan pumh cu zarhpi chun 1:00-3:00 Pm tiang a si ahcun, zanlei 7:00 Pm ah Zatlang pumhnak (Social meeting)  tuah usihlaw, Laitlang tlawnnak kong, pumpak siaherhmi, ruahnak icheuhnak, cawnpiaknak le ihawikomhnak tbt a phunphun kan tuah hnga. Laitlang lei upat deuhmi kan pale an rak kan tlawn caan ah kan tuah pah tawn. Khikhi cu issue pakhat lawng hna a si. Atu cu zei issue poh zalawng tein ceih le chim a si hnga. Hi zong hi sau tuk loin caan hman thiam a hau ngai hnga. Mino le nu zong i tel khawh ve dingin. Zeitindah nan ruah?

---------------------------------
Chinchiah
1. Hi capar hi ramdang ummi Laimi Krihfa nih rel le theih ding tlak ngai a si caah, catialtu nawl peknak in ka blog ah ka chiahmi a si. A donghnak "Ruah Ding le Caihhmai Ding" timi zawn te khi a tlangpi hme ka van vuahmi dah ti lo cu, chapmi a um lo. Catialtu tial ning te in biafang le ruahnak tar an si.  


Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....