Saturday, August 19, 2017

Jerusalem Temple Thar

Krihfa catial thiam tampi nih, caan dongh lai ahcun Israel mi nih a voi (3) nak temple an sak te lai tiah tiah an ti tawn. A si lai le si lai lo cu, a ho hmanh nih theih khawh a si lo. Asinain a tu lio Israel cozah nih cun Temple Mount timi cungah temple sak cu an duh hringhran ko timi cu theih khawh a si. Zeicatiah Temple Mount umnak Zion Tlang cu, Israel mi tuanbia ah hmun thiangthlim le tlang sunglawi tuk a si caah a si. 

Zion Tlang cu, Pathian nih thluachuah a pekmi, a humhakmi le Pathian umnak tlang ah ruah a rak si naihn, hihin ni ahcun Muslim kut ah a vawlei tampi cu aum. 


Jerusalem Khuahlun Map (Ref. Quoteimg.com)
Atu lio nihin ni ah "al-Aqsa Mosque" timi hmun hi Jerusalem Khuahlun sang ah a um i, a kil li ning tein lungtum vampang nih an kulh. Cu kil li nih a kulhmi lungtum vampang a laicer bik ah, a min a thang taktakmi sui rawng in an tamhmi Dome of the Rock timi a um. Hi kil li kulhmi hmun chung ah a ummi "al-Aqsa Mosque" timi hi "al-Qabali Mosque" ti zong ah auh a si. Hi kil li nih a kulhmi hmun hi, Islam biaknak ah hmun thiangthlim bik pathumnak ah an chiah. 

Cu hmun cu Israel nih cun, Temple Mount tiah an auh. Bible thiamsang le tuanbia thiammi hna nih, "al-Aqsa Mosque zawn hi, Solomon Temple a rak umnak hmun a si" tiah an ti.  Cucaah hi hmun hi Zion tiah timi hmun zong a si bik i, Jews, Muslim le Krihfami caah a biapi taktakmi hmun thianghlim a si. Cucaah abik in Jews le Muslim pawl an i cuh i an buai lengmangnak hmun ah aa chuah. 


Dome of the Rock
Vawlei Ralpi I nak a dih hnu ah Palestine Ram vialte kha British uknak tang ah an rak chiah. Cu hnu ah Balfour Declaration an van tuah i, Palestine ah Jews miphun caah ram ser ding in British cozah kha tuanvo an rak pek. Cuticun Zionist (Zion ruahnak ngeimi) pawl kha Palestine ram ah pemnak le innlo sernak nawl an rak pek hna. 

Palestine ah Jews miphun an karh ngai caah, Palestinian miphun hna nih Jews pemmi kha an rak doh hna i "al-Buraq Lungvampang" timi hmun ah lamzulhnak an rak ngei. Cucu Nitlaklei Lungvampang (Western Wall) timi a si.  Zionist pawl nih Palestinian ram kha an khuhnenh tikah zeidah a cang lai ti kha an rak phan caah, lamzulhnak a rak i thawk 1929 lamzulhnak kha "al-Buraq Revolution" tiah min an rak sak. Cucu "a voikhatnak bik Palestinian miphun ram ah miphun dothlennak a um a si" tiah Palestinian hlathlaitu Ziad al-Hassan nih a ti.


Buainak voi tampi a chuahnak hmun "al-Aqsa Mosque" 

Cu caan thawk in hi hmun hi, Jews le Palestinian an buainak le kahnak a chuah peng nak hmun ah ah a cang. 1969 ah Australian evangelical Christian Dennis Rohan nih al-Qabali Mosque cu mei in a rak khangh. Cu mosque thilri sunglawi tampi a kang i, pakhat cu kum zabu 12 lio i an rak sermi pulpit a kang dih. Rohan cu an tlaih i taza an rak cuai. Sii lei ah a ngan a dam lo mi a si caah a si an ti i, sual phawt a rak si lo. 

Black Monday timi October 8, 1990 ah Palestinian minung 20 cu al-Aqsa Mosque ah an rak thah hna. Cucu al-Aqsa Massacre (Lainawnnak) tiah min an sak. September 1996 ah, Kotel Tunnel buainak timi ah Palestinian 63 lamzulhnak ah thah an rak tuar. A ruang cu Western Wall timi tang ah vawleikua thar Isreel cozah nih an vih caah, Palestinian nih an duh lo caah a si. 

2000 ah Second Intifada timi zong al-Aqsa Mosque in a rak i thawk. Naite ah Israel mibu cheukhat hi tlang cung ah an kai caah Palestinian miphun he buainak fakpi in a chuak than. Israel le Palestinian leikap ah sunghnak tampi a chuak. 2015 hnu zong ah hi tlang ah hin Israel mibu pawl an kai caah, Palestinian mibu he buainak fak taktak a chuak than. An buai tuk caah, Israel ralkap zong tamlak an rak kai. 

Muslim nithiang Ramadan lio, June 28, 2016 ah Jewish mipem pawl al-Aqsa Mosque ah an kai caah, Muslim phung a si lo caah Palestinian lamzultu pawl he buainak fakpi a rak chuak than. July 14, 2017 ah al-Aqsa Mosque pawng ah Israel palik pahnih Palestinian pa nih meithal in a kah hna i an rak thi. Palestinian pahnih zong an rak thi ve. Cucaah Israel cozah nih al-Aqsa Mosque kha an phih i, Ningani thlacamnak vialte an hrawh piak hna. Cucu 1969 in a voikhatnak bik mosque an phih a si. 


CCTV chiah ruangah "al-Aqsa Mosque" i an buai lio
Cu buainak thawk in, Israel cozah nih thir a tlai khotu seh an bunh pin ah humhimnak camera (CCTV) zong an chiah i, cu ka chung a lutmi Muslim paohpaoh kha chek ding le zoh ding in an tuah hna. Cucaah al-Aqsa Mosque upa lutlai pawl nih, an duh lo i cu ka hmun thlacam kha an el hna. Cucaah Israel cozah nih "thir tlai khotu seh" cu an lak than nain, CCTV camera cu an chiah peng rih. 
Cu ti CCTV an chiahmi ruangah buainak nganpi a chuak i, Palestinian minung 5 an thi i mi tampi hma an pu. Palestinian miphun nih, West Bank mipem khua ummi Israel panga zong nam in an va sawh hna i, an thi ve. 
Arab League hruaitu Ahmed Abul Gheit nih "Israel hi mei he lente na celh a si" tiah a rak ti phah. Turkey President Tayyip Erdigan nih, "Israel nih al-Aqsa Mosque luh a khammi hna hi, fak pin in kan mawhchiat" tiah an ti ve. 

Hi tlang cung buainak hi a fah ngai caah, UNO Security Council meeting tiang an auh i, daihnak lam an kawl. UN Middle East riantuantu nih al-Aqsa buainak hi amah kulhnak vampang lengpi tiang a phan kho i, "Jesusalem Khuahlun kulhnak vampang lengpi tiang rawhnak nganpi a chuahpi khawh" tiah a ti. 

Middle East Quartet timi-"Russia, USA, EU le UN" hna nih al-Aqsa Mosque buainak hi a daih khawhnak hnga ding caah, Israel le Jordan kha fakpi in rian nan tuanti le nan i zuam hau tiah an forhfial hna. Jordan ram hi Israel he daihnak cachoh a tuahmi ram a si. 
Jordan ram siangpahrang King Abdullah cu Israel PM Benjamin Netanyahu he an i chawn i CCTV thial ding le zeidang himbawmnak tu tuah ding timi kha an i caih. Palestinian hruaitu Pre. Mahmoud Abbas nih, Israel he zeihmanh kan i chawn ti lai lo. Kan i pehtlaihnak vialte kan phih dih lai" tiah a ti ve. 

Israel mi tuanbia zoh tik ah, al-Aqsa Mosque umnak "Temple Mount" hi Siangpahrang David chan in Jerusalem Temple saknak ding caah a rak ham chungmi hmun a si (2 Samuel 24:18-24). Cu hmun ahcun David nih "Pathian sin ah rai a rak thawi tawn." Hi hmun hi, Abraham nih Isaac a thawinak hmun Moriah Tlang timi hmun a si ti a si. 

Cu hmun ah Solomon nih Pakhatnak Temple "Solomon Temple" timi cu a rak sak. Cucu a Pakhatnak Temple ti a si i, BC 586 ah Babylon Emperor Nebuchadnezzar nih an rak hrawh piak hna. Babylon in saltang pawl an kir hnu Zerubbabel chan BC 536 ah an rak sak than. Cucu Pahnihnak Temple a ti a si. Cu temple cu, Herod the Great chan ah Pahnihnak Temple cu a thar in a remh than i, a kauh zong ngan deuh pi in a rak kauh.  

Cu Herod remhmi Temple cu Jesuh chan ah a ummi Temple kha a rak si. Jesuh nih cu temple hrawh a si te lai nak kong kha a nun lio ah a zultu hna sin ah hi tin a rak chim:


Lung pakhat hmanh hi an umnak lel ah a ummi an um te lai lo; an dihlak tein chimh an si te lai (Matt 24:2)
Jesuh thih hnu AD 70 ah Rome ralbawi Titus nih Jerusalem Temple cu lung pakhat hmanh um lo in a chimh dih i, Jesuh chimmi bia cu a rak tlinter. Jerusalem khua zong an hrawh dih i, Judahmi cu vawlei khuazakip ah thek hram an rak i thawk. An ram an chuahtak i, Palestinian miphun nih an rolh hna. 

Solomon chan i Temple a rak saknak hmun ahcun pe 121 a sang i minung 5,000 tluk aa tlummi al-Aqsa Mosque cu AD 705 ah Muslim nih an rak sak i, cu mosque cu nihin ni tiang a hmun. Hi hmun hi Palestinian Muslim le Israel ralkap pawl fak taktak in an buai ntawnnak hmmun a si lengmang. Hmailei zong ah hi hmun hi an buainak bik a si peng lai tiah ruah a si. 

Israel miphun nih, Solomon Temple a rak dirnak hmun, al-Aqsa Mosque zawn bak ah hin, Jerusalem Temple thar sak an duh ti a si. Sihmanhsehlaw hi Muslim mosque hrawh i Temple sak ding hi a fawi lo. Tih zong a nung. An hrawh piak hna i temple a sak ahcun Arab-Israel Raltuknak fak taktak in a chuak lai i, hi hmun ruang ah hin Ralpi Pathumnak le caan donghnak tiang zong a chuak kho men tiah micheu khat nih an zumh. 

Cucaah Jerusalem Temple thar hi an sa kho than ti lai lo tiah mi tampi nih an ruah i, a cheu nih Pathian duhnak a si ahcun caan dongh lai ahcun an sak khawh te ko lai tiah an ruah ve. Middle East tuanbia le thil sining hi a buai tuk caah le aa thlen lengmang caah, "Jerusalem Temple Thar" hi an sa than te hnga maw timi cu, Pathian dah ti lo nih cun minung nih chimchung awk cu a har ko!!!



Zohchihmi ca
1. Al-zazeera News
2. 

A Ngan A Damlomi Pre. Trump Hruainak

US ah kum 20 nak ka um a si cang. Cu chung ah President pali nih USA an hruai. Cu President pali hna biachim holhrel, cawlcangh ning, umtu ziaza, lungput, mi an tining, an biafah ning, an biafang hman ning, an lungthin le lungput ka zoh lengmang hna ah, President Donald Trump tluk in nunzia a cianmi ka thei rih hna lo. A umtuning zoh lengmang ah lungdong taktak a si.

Ram a hruai ka tein US ram hi a re a thei. A ngan a fak. A ruang cu, President nih ram a hruai a timh ning hi, Gen. Than Shwe te hna phun in, nawlngeitu (regime) uknak phun in a hruai caah a si. Nitlaklei Democracy ram hruaitu hna nih ram an hruaining dan hi, hi tin a si bal lo. President George W. Bush kha nawlngeitu (regime) bantuk in ram a rak hruai ve mi a si. Cucaah amah hruainak theipar cu Iraq ram ah a dai kho ti lo i a tu ISIS tiang a chuak. ISIS hi an loh hmanh ah an idea hi fawi ah a lo ti lai lo. Pre, Bush nih hin Iraq hi rak kap hlah sehlaw, ISIS hi an chuak hrimhrim lai lo tiah Iraq ram kong tuanbia thiammi mifim hna nih an ti. 

President Trump zong hi miza tuk a si ko nain, a mah duh ning poh in bia a chim. Hnuhmai pakhat hmanh aa her lo. Bia a phunphun in mipi a kamh hna. A tuah le a tuah kho taktak fawn lo. Mexico-US ramri vampang cu riantuan ka thawk "Day One" bak in ka thawk lai tiah a ti i, nihin ni tiang a thawk kho rih lo. Mexico cozah nih ramri vampang man an liam lai tiah a ti i, Mexico nih kan liam hrimhrim lai lo ti a si. "Obama Care cu repel le replace" ka tuah lai a ti i, voi (2) aa zuam cang le a tuah kho lo. North Korea he kan i chawn (negotiate) ka tuah lai a ti i, cu nemnam cu. A tu cu "a hro rum ro in a hro cang." Syria cu US Assad cozah tu dirkamh ding tiah a ti i, missile in a kah than.

Campaign lio ah US mipi bia 67 a kamh hna ti a si i, a tuahmi cu "illegal ummi a tlaih hna i a kuatmi han le Muslim ram ram 7 ka kham hna lai" a timi ah ram (6) a  khammi hna lawng hi theipar hmuh ding a si rih. A dang  aa kammi bia 65 cu hmuh ding a um rih lo.

President Trump hruainak hi, a buai tuk i an mihruai ning a ngan a dam lo. White House hruaitu tampi cu lih zong an chim i, an bia zong an thlen lengmang. Bia hal zong an duh tuk lo. Mi nih bia an el hna ahcun, fak taktak in an leh hna. Mipi le White House karlak pehtlaihnak a tha lo. Thil hi biatak chim lo in, "sihnalh" (phisin) in an tang. Mexico Wall cu sang taktak, dawh taktak, chah taktak, a tleutleu in ka sak lai" tiah a rak timi hmanh, "Campian bia" (campagin word) a si an ti cang. Mexico Wall kong hi, propaganda a rak chimmi pa bia an hal i, "Kha cu metaphor" (tahchunhnak bia) pei a si ko cu. "Campaign bia si" tiah a ti.

 caah, a riantuanpi hawi hi pakhat hnu pakhat in a fire te men hna lai. A pakhatnak fire dingmi hi, "White House Press secretary Sean Spicer hi aa phuah te lai" tiah May 16, 2017 ah ka rak tial cang. A ruang cu Sean Spicer le Pre. Trump hi an bia aa kalh tawn. An bia aa hnihthum. Lih an tawn timi a fiang tuk. Spicer le Trump hi, an bia a dangdang in an kal tawn. Cuticun White House hi hmailei ah sau a kal kho ding a si lo. Sean Spicer hi, White House ah thla (6) lawng a hmun. Sean Spicer hi an fire te men lai tiah ka tinak in, July 21, 2017 ah aa phuah tik ah, thla 2 fai lawng a hmun. 

Sean Spicer aa phuahnak a ruang tampi a um kho men. White House communication director thar caah, Pre. Trump nih New York khua tangkalei thonghtham thiammi, Anthony Scaramucci, a khanhmi ruangah an i lungthin aa khat lo i, Sean Spicer cu aa phuak. Ka chim ning te in a resign taktak. Sean Spicer zong cu, Sarah Huckabee Sanders nih a chawn. Hi nu zong hi, mi za ngai cu a si ko nain, sau a hmun te hnga dek maw? Zeicatiah Pre. Trump chan ah hin, White House riantuantu pawl hi, an lungre a thei. An mithmai a panh lo. An lungthin a khingrit tuk timi hmuh khawh a si.

Sarah Huckabee zong hi zei can dek a nguh te hnga? A dongh tian a hmun lai maw hmun lo timi cu, zoh rih ding a si ko. Pre. Trump kuttang i riantuan hi, re a thei tuk ding a si i, amah he thinlung aa khat taktakmi lawng nih an tuan huam ding a si. 

Sean Spicer zong hi Pre,. Trump Inauguration ah a kaimi minung number kong ah lih a rak chim nak kha, video in an piah tik ah, a lihnak a lang tuk i, mipi nih an zum kho ti lo. Lih tawn in cun White House cu a ngan a dammi White House a si kho lo. 


Press Sect. Sean Spicer 

Nihin ah White House Chief Strategist Steve Bannon zong aa bang than cang. Hi pa hi conservative a si i, "The Alt Right Movement" zong tha a rak pe mi a si. Virginia i, Charlottesville khua hi "Mirang pawl lam zulmi" ruangah mithi an ummi le hmapumi an tam tukmi le buainak ngan ngaingai a chuah caah, Steve Bannon zong mawhphurhnak a tuar tuk caah aa phuahmi a si. Steve Bannon hi, Mirang a tanh tuk caah White House ah rian an rak pek cangka tein mi tampi nih an rak duh lo. Asinain Pre. Trump nih aa bochan tuk caah, amuru in White House a mawngtu ah a rak ser.  Steve Bannon le Sean Spicer an i banmi nih, Pre. Trump hruainak hi a muru ah a ngan a dam lo ngai timi a langhter ko. 

Steve Bannon aa phuah tlawmpal ah, "The Trump Presidency that we fought for and won is over" (Heh tiah kan i zuam i, ral kan do i, kan teimi Trump President sinak cu a dih ko cang) tiah a ti. Trump President tlin ding hi an lungchung muru ah an i tinhmi cu a rak um i, cucu a tlin ti lo caah an ruahchannak a dong cang" tinak a si. Steve Bannon hi President Trump caah "Ka kawi ka ral cang" timi a si kho. Pre. Trump nih aa bochan taktakmi hna hi, pakhat hnu pakhat an FIRE thluahmah cang hna. Cu nih a langhtermi cu "President Trump hi, term khatnak a dih tiang a tuan hmanh ah, term hnihnak cu a peh lo hrimhrim" timi a fiantertu a si. 

Hi Charlottesville lamzulhnak nih Pre. Trump zong a mual a photer ngaingai. Hi lam zulmi tam deuh cu thi a lian taktakmi Germany cithlah Mirang deuh an si. Hi hna pawl hi "White Supremacist" (Mirang kan cungnung bik) timi ruahnak a ngeimi pawl an si. Hi lamzulmi lak ah Mirang thilian pawl, Ku Klux Klan (KKK) zong an i tel ve rih. Lam an zulhnak a ruang cu hlanlio USA ah sal zuatnak tha a rak pemi Robert Lee milem kha Charlottesville khualai ah a um i, cucu a duhlomi pawl nih milem cu hrawh an timh caah, lam an zulhnak a si. Mirang nunphung le tuanbia hrawh nan timh timi ruangah, hmun kip in Mirang tampi an ra i, lam an zulhmi a si. Hi hna pawl hi Pathian an i tlaih ngai tung nain, minung a huami an si caah, Pathian hi an kaa lawng a si. 


Pre. Trump le Steve Bannon
Hi bantuk lamzulhnak le minun thihnak tiang a chuahtermi buainak hi, Pre. Trump nih campaign lio ah a rak chimmi biaholh ruang ah a si tiah mi tampi nih an ti. "Miphun min hmang phun in politics a rak khelh caah a tlinnak zong a si. A tlinnak bik a ruang pakhat cu hi bantuk Mirang nih "agenda" an ngeihmi hawih in President nih bia a kamh hna caah a si tiah an ti. Cucaah, Charlottesville buainak ruangah Pre. Trump zong mawhphurhnak tampi a tong. Nihin ni ahcun Republican Party hruaitu GOP tampi nih Pre. Trump hi an mawhphurh i, an dirkamh lo ngaingai. Charlottesville buainak kong ah "Fak pi in mawhchiatnak bia na chim lai" tiah an ti nain, a chimmi bia zong nih mipi an lung a tong hna lo. 




Charlottesville i Mirang lam an zulh lio. An ka aan ning hi hi NAZI an lo
Hi lamzultu pawl hi 1,000 renglo an si. Hi hna hi NAZI timi Hitler Party tha a pemi an si i, an thilruk ah siseh, an hmelchunh ah siseh, an angki ah siseh, salam an pekning ah siseh, an au tik i an ka aan ning ah siseh, an biachim le cawlcangh ah siseh, NAZI bantuk bak in an um taktak. NAZI ni Judahmi an rak huat hna bantuk in, Charlottesville i lam zulmi zong nih Jews huatnak bia an chim i ca zong tampi an i put. NAZI nih an rak i tlaihmi Judah huatnak biafang a simi "blood and soil" timi zong an chim i, "Jews will not replace us" (Jews nih kan hmunhma a kan rolh lai lo) timi bia zong heh tiah an au. Hitler nih a rak chimmi tawnmi Aryan cikor (Mirang) cu kan cungnung bik ko timi thisa kha an keng i, miphun dang abik in Judah mi kha an huat taktak hna. 

Cucaah hi hna hi Jews a huami Aryan cikor an si timi cu a fiang ko. Hi hna hi "Anti-Semetism" yimi Judah a huaralmi le dohmi pawl an si. American ram Judah le vawleicung hmun kip Judah huami an si. Hitler chan in German cithlah tampi nih Judahmi an huat hna. Atu lio ah hin, Ukraine ram lei zongah Judah huatnak a karh ngai ngai i, USA zong ah hi bantuk "Judahmi huatnak" (Anti-semitism) a karh tuk sual lai ti phan a um ngai. 

Pre. Trump zong hi a biachim le holhrel ah "Whire Supremacist"  bantuk ah mi tampi nih an ruah caah, dotu tampi a ngei. Republican hruaitu lila tampi nih a dirhmun ruangah an doh. A cheu le bang nih cun, "President sinak in aa phuah a hau" ti tiang in a timi an um cang. Charlottesville buainak ruangah Pre. Trump hi fak chinchin in buainak a tong. While House lei i tuanvo ngeitu zong an buai chin lengmang i, hmailei ah White House zong hi zeitindah an kal te lai timi cu chim khawh a si rih lo. A chungmuru hi a ngan a dam lo. Aa tuaihmal tuk hringhran. 


Mirang lamzulmi kham ding in lam a zul ve mi hna
President a tuannak thla 8 khan lawng a si rih nain, ram a hruai ning le a biachim ning le a cawlcangh ning a that lo caah, Pre. Trump cozah hi hmailei ah zeidek a lawh te lai? A ngan a dammi cozah a si lo. A ngan a dam lo caah, Pre. Trump nih a FIRE mi hna le an phuahtermi hna an tlawm ti lo. Cucaah Pre. Trump cozah hi a lamkip in, abik in miphun kong ah a ngan a dam lo taktakmi cozah a si. 

A ngan a dam lo mi cozah ahcun minung an rian a hmun lo. A tu le tu an i phuak an i thleng. Mithar an kai lengmang. Lih tawn le Sihnalh a tam. Mi mawhphurh a tam. Mah le mah thangthatnak pek a tam. Mi kha heh tiah an hlorh hna i phuah a zaat ahcun FIRE colh an si. Mah duh paoh in "nawlngeitu uknak" bantuk in rian an tuan. Riantuantu hna bia aa hnihthum tawn. Aa kalh tawn. An biakam an let lengmang tawn. An biachim cu a tha nain a taktak ah an tuah tawn lo. A pawi cemmi cu, an thinlung aa thleng lengmang. An lungput an hmun lo. Ruahphak lo ah thinhun in khuakhan le riantuan an hmang. Thlachiat an ruat lo. Mi duh paoh in an ti hna. A hringhrim lo in rian an tuan. Cucu a ngan a dam lo mi cozah timi cu an si. Hi sining vialte hi atu lio Pre. Trump hruai ning hi a si.

Cu bantuk in caan rau lo te ah, hruaitu tampi a phuahmi nih hmanthlak a langhtermi cu, "Pre, Trump hruainak hi a ngan a dam lo" timi hmanthlak a si. Hi pin zong ah an phuah than te hna lai. A ho dah an phuah lai i, zeitik ah dah an phuah te lai timi cu theih khawh a si rih lo. Cucaah zeitik ah dah a ho dah an FIRE te lai timi cu kutdong rel in zoh cio rih ding a si ko.

-----------------------------------------------







  






Wednesday, August 16, 2017

Upat Awk Tlak "Lawngtlai Laimi?"

Lawngtlang khua le Lai Autonomous District Council (LADC) hi 1972 ah an rak sermi a si. Mah hlan ahcun, Pawi-Kakher Regional Council (PLRC) tiah ti an rak si. A caan ah Chhim Tupui District ti zongah an rak auh tawn. PLRC chungah, Pawi, Lakher le Chakma miphun an rak i tel hna. Ahnu ah Pawi timi cu Lai ah an thlen i, Lakher timi zong Mara ah an thlen. Cun Chakma cu an hmun i, Mizoram thlanglei ah Autonomous District Council pathum an rak chuak. Pawi timi le Lakher timi hi Mizo nih an auhnak hna min a rak si.

Lawngtlai ummi Laimi hna hi, atu ah 117,894 (2016) ah an um. An tlawm ti lo. Lawngtlai hi an khualipi a si i, khua dawh ngai a si. Lawngtlai Peng ti zong ah theih a si. Atu i Lai Autonomous District Council (LADC) timi hi, a kau ngai. Tiram a tha. Tlawr zong tawr le cheng in an cin. Cun Ngengpi Sanctuary timi Saram Hual ngan taktak an ngei i, cu Ngengpi Sanctuary ahcun vui hi 5-10 karlak an um lai tiah ruah a si. Tupi hmawng tha taktak a si. A kauh pin ah a sau tuk. A hmawng tuk fawn. Cun Camdur timi hmun rawn kau taktak an ngei i, cuka hmun cu leikuang i tuah ahcun Mizoram pumpi a cawm khawh hna lai tiah ruah a si. Cu tluk cun LADC area hi a thami le rummi a si ve.

Hi district ummi minung hna hi, mi tampi nih Mizo ah an rak ruah sual hna. A ruang cu an min ah Mizo min asi. An thilri ah Mizo thilri a si. An holh, ca, hla, bia, Bible le hla cauk ah Mizo lawngte a si dih. A umnak ram Mizoram a si. An eidin, uarmi thilri, eidin, tirawl le cawlcangh ning vialte Mizo sining dih a si. Cu vialte a ruang cu, chan tam ngai Lai holh le ca an thlau caah a si. An sining kha a zeizong te in Mizo sining a si ko. Mizo sining nih a dolh dih hna.

Lawngtlai Laimi hi Mizo he an i dannak pakhat te lawng a um. Cucu "Phun min" ah a si. Cinzah, Zathang, Fambawl ti in, Lai phun lawngte an si. Cucu Mizo he an i dannak bik a si. Cu dah ti lo cu, zeihmanh Mizo he dannak an ngei lo. Phun i dannak cu, a leng in theih khawhmi a si lo i, an tuanbia le sining hlat lawng ah theih khawhmi thil a si caah, a leng zohnak ahcun Mizo le Lai cu thleidan khawh ding hrimhrim an si lo.

Cuticun an tlau ko cang rua tiah ruahmi cu, Lawngtlai Laimi nih an sining taktak cu nihin ni ah an hlam than cang. Tuanbia an hmuhchuah than cang. A ruang cu hlan ah, Mizoram hi district (3) ah an rak then i, Aizawl, Lunglei le Chhim Tuipui District ti an rak si.

Chhimtuipui District an headquarter cu Saiha a rak si i, subdiv isional headquarter cu Lawngtlai le Chawngte an rak si. Chhimtuipui District cu khuate thanchonak blocks (4) ah an rak then i, an min hna cu Lawngtlai, Sangau, Tuipang le Chawngte an rak si. November 1998 ah Lawngtlai District zong an van ser than. A fawinak in Lawngtlai District hi Lai district ti zong ah an auh tawn.

Lawngtlai kan kal lio ah an rak chimmi cu, Pawi le Lakher hna nih, an mah min tein Autonomous District ngeih ding an i timh tik ah, Lawngtlai Peng cu Lai District tiah min thlen ding a si i, Saiha Peng cu Mara District tiah thlen a hauh tikah, Lawngtlai Peng Laimi nih Lai an sinak langhter dingmi thil zeihmanh a um ti lo. Lai timi min bunhmi zei hmanh an ngei ti lo. Cucaah Lai District tinak ding caah, Lai an sinak langhter a hau cang. Min tete ngeih a hau cang.

Cucaah Lawngtlai Laimi cu "pup" tiah politics ah an mit a vaar ciammam i, an ram ah Krihfabu min ah Lai timi an van bunh hna. Zoram Baptist kha Lairam Baptist ah an thlen. Cun bu dangdang hna nih an min ah, Lairam Isua Krista Baptist Kohran (LIKBK) tibantuk an rak i bunh hna (LIKBK le bang hi a min zong a sau bak). Lai holh, Lai ca le Lai sining an van tanh. Biakinn min tiang an van thlen.

Cucaah biaknak le politics hi voi tampi cu vawleicung taktak ahcun an kalti peng i then khawh taktak an rak si lo. An i tlai i, an i cawh lengmang. Cucu Mizoram ah fiang tuk in hmuh khawh a si. USA zong ah hmuh khawh a si i, Lai Autonomous District Council sernak zong ah hmuh khawh a si. Zeicatiah ram, miphun, biaknak, nunphung le politics cu, thenrawi khawh an si lo. Israel miphun tuanbia ah an Pathian, an ram, an miphun, an politics, an sipuazi le raltuknak tiang in thenrawi khawh a si lo bantuk a si. Lawngtlai Laimi zong Israel bantuk in ram le miphun an daw. Upat awk an tlak.

Lawngtlai Peng um Laimi cu an tlaunak kum tam tuk a si cang caah, Lai an sinak taktak hlam ding cu a fawi lo. Chan tam nawn rauh ding a si. An tlau ning a rak fak ngai cang. Kawlram tuanbia i, Pyo miphun an tlau bantuk dengmang khi an rak si. Mizo sining nih a dolh dih ko hna. Lawngtlai Laimi hi zeitluk in dah an tlau timi hi 1989 Lawngtlai ka phak ah ka mit in ka hmuhmi a si. Mizo nih an dolh dih ko hna. "Lim nih sakhi a lemh bantuk in an lemh hna." Lai timi le Lai holh hi, Council Veng kuakap te lawng ah a rak um. Chimphu a rak si lo.

Cu Lawngtlai ka phak ah ka lung a chuakmi  cu Kalewa khua luh lai i, sign board an tialmi ca a si. Cucu hitin a si:

"Vawlei dolh ruangah miphun a tlau lo, midang nih dolh ruang ah miphun a tlau"

Hi ka hmuh bak in, Pyo miphun cu vawlei dolh ruang ah an tlau silo in, an pawng ummi miphun dang dolhnak ruangah an tlau timi kha fiang tuk in ka theih than. Lawntlai Laimi zong an tlaunak a ruang cu, Mizo sining nih a dolh hna caah a si. Cucu Kawl phungthluk in tah tik ah theihfian khawh a si (US Laimi zong hi kan i ralrin lo ahcun miphun dang nih a kan dolh caan a ra ve ko lai. Lairam Laimi zong Kawl nih dolh khawh kan si ve. Ralrin a hau).

Pathian khuakhan cu thil khuaruahhar a si ko. "Tuanbia hi a mah tein aa tharchuah than tawn" tiah an ti i, Lawngtlai Laimi zong, "Ho dah kan si taktak?" timi an van i hmu chuak. Cu biahalnak cu an van ruah tikah, an sining taktak (origin) kha an i hmu chuak i, "Laimi kan si" ti kha an i fiang. Cuticun Lai an sinak kha tanh hram an rak thawk. An khul zong a rang. Nihin ni ahcun, Kawlram Laimi nakin Lai thinlung an ngei deuh rua tiah ka ruah.

Lawngtlai nih, Laimi sinak tanh hram an van thawk bak in, Kawlram Laimi he zong pehtlaihnak biatak tein a van i thawk. 1988 ah Laimi tampi ramkhel rian an tuan tikah, Lawngtlai cu an i dornak le thuhnak a rak si. Aizawl, Lunglei, Saiha le Mizoram ka dangdang i, Laimi a kan pawnchuah le tlaih lio zong ah, Lawngtlai cu Laimi a dirkamhtu an rak si. Keimah hmanh, ka dang i thil ka zuar ngamlo caan ahcun Lawngtlai District chungah ka rak i chawk i, ka hel tawn. Lawngtlai peng phak cu hna a rak ngam tuk. Khua dangdang kan va tlawn i, Lawngtlai District luhnnak ramri van phak cu, an ramri i sign board van hmuh ah lungthin a rak dai i, hna a rak ngam tuk. Cu an sign board ah an tialmi cu hitin a si:

"Welcome to Lai Autonomous District"

Lai District chung van luh cu, hna a ngam. Thinlung a dai. Miphun ram phanh cu a sunglawi khun tuk. Kan zaa a lawng tuk. Lawngtlai phanh cu, Mizoram khua ka phanhmi vialte lakah ka hna a ngam cem. Hakha le Thantlang panh tluk in ka thinlung a dai. Cucu zeidang ruang asi hrimhrim lo; miphun khat kan si ruang ah a si ko. A taktak ahcun, a theih hmanh a kan thei lem lo nain, Burma in a rami Laimi paohpaoh cu kan hna a rak ngam taktak ko. Nulepa khua phak tluk ah ka rak ruah.

Cuticun Lawngtlai Laimi nih Laimi sinak an van tanh taktak hi, 1985-88 kuakap in biapi bik aa thawk a si i, thiltha tam tuk a chuahpi. Lawngtlai ah Lai thilri zuar biatak tein a rak i thawk colh. Tam tuk hringhran hi Lawngtlai le Saiha district ah zuar a rak si. Hakha lei nih Lai thil in India tangka million in an hmuh lai ka zumh. Cuticun Laimi sinak hi duhsah tein an rak uar le an rak tanh. Bus mawng hmanh nih, Lai holh an thiam na lo tein, pai lengmang in Lai holh in an rak kan chonh tawn. Lai District Council zong nih, an zung chungah Lai holh in cauk tete zong an rak chuah hna. Lai hlaphel tete zong a rak chuak. Lai holh le lam zong tha an rak pek. Laica cawn zong tha an rak pek. Pu Chawn Kio tialmi cauk te hna le a dangdang zong District Council zungah an rak chiah hna.

Internet riantuannak a van thang i, Lung aa lawmh khunmi cu, Lawntlai nih LAI IDOL zuamnak te hna an van tuah. Lai Idol ah pakhatnak hmumi zong 2015 CBCUSA Civui ah a rak kan telpi ve. A sunglawi tuk. Hakha ahcun, "Chin Idol" tiah kan ti. A ngaingai ahcun, "Chin cu kan si bak lo." Kawl le Mirang nih a kan bunh chawmmi kan si. Lai tiah aa timi kan rak si ko i, Lai Idol ti ve ding khi a si ko. Cu zawn ahcun Lawngtlai lei nih miphun thinlung lei ahcun a kan tei deuh tiah ka ruah (Chin zong cu kan i funtomnak ca ahcun a tha ve chung ko rih).

Lai Idol a hmumi nu le ka fapale pahnih he (2015)
1988 hnu in ram a buai tik zongah, CNF tambik an i dornak cu kan unau umnak Mizoram a si ko i, cu zong ah Lai District hi tambik an rak i dornak a si. Laimi le Burma mi a dirkamh cemtu cu Lawngtlai District kan unau an si. Ei kan kawlnak bik le tangka kan laknak bik zong an mah an si. Autonomous District an si caah, phaisa zong a rak tama taktak. Laimi hlasakthiam Lg. Van Dawt Cin te hna zong an rak sawm hna. Cu nih cun kan i dawtnak zong a santer chin rih. CBCUSA Civui (2015) zong Lawngtlai in Laimi hruaitu tam ngai an ra i, kan miphun tuanbia ah a um ballomi tuanbia an rak tial a si (Kan biakinn hmun zong a kan zohpi. Chuncaw kan ei ti hna. Hman kan i thla ti hna. A sunglawi taktak. Kan Krihfabu nih kan philh kho hna lo).

LIKBK pawl he kan biakinn hmun ah
LIKBK Choir bu le catialtu CBCUSA Civui (2015)

Hakha a minh tik zongah minung le tangka thazaang tampi a chuahtu cu Lawngtlai Laimi an si. "Unau tha le liangdan tha" timi kha an si taktak. Kawlram khi dai lo in kahnak le har tuarnak zong um sehlaw, Lawngtlai kan unau hi a kan dirkamh cem tu ding an si ko. An nih zong Indiaram ah buaibainak fakpi um sual sehlaw, kan mah hi an nih a kilvengtu ding kan si ve. Har ah harti, awl ah awl ti in khuasa ding unau taktak kan si.

November 23-26, 2017 ah Lawngtlai i tuah dingmi International Chin Youth Conference zong nih a langhtermi cu Lawngtlai Laimi nih zeitluk in dah kan miphun an dawt timi kha a langhter. Hi bantuk conference nih hin, India, Kawlram le Bangladesh ummi Laimi caah dawtnak le lungrualnak zong tampi a chuahter lai. Hi conference hna hi a mak tuk. Pathian nih a kan tuahtermi a si tiah ka ruah. Hi bantuk in thil a chuahtertu upa hruaitu dihlak zong thangthat tlak an si. Miphun tanhmi Lawngtlai kan unau cungah kan i lawm tuk.

Lawngtlai khua zong hi aa dawh. Sang an then ning a tha. L1, L2, L3, L4 ti in an then i, minsak zong an thiam ngaingai. Aizawl-Saiha Highway cungah a um. Lunglei, Saiha, Bungtlang he Bus road a peh dih caah pehtlaihnak zong a tha. Kaladan Project highway pi nih a pal lai caah, hmailei ahcun Mizoram i "economic center" pakhat ah a tla te ding a si.

Lawngtlai hi, Mizoram sining cun hmunhma rem ngai a si. A khua lam an phei i, thirrang duhpaoh in cit khawh a si ko. Hi ti zoh le bang ahcun, Maymyo te ko a lo i, "Lawngtlai cu Mizoram Maymyo a si" tiah ka ti tawn. A khua chung lamsul le fingtlang hi lung a leng ngaingai. Ngaknu tlangval chawhlehnak zong ah a nuam. College le High school thatha zong a um. Hotel tha le sizung tha a um. Hmailei ah Kawlram, India le Bangladesh Laimi tampi a kan funtom khotu ding khua a si. Lawngtlai khua a thanchonak ding zong kan i zuam cio a hau ve rih. Lawngtlai hi kan chungkhar Pu Thangling le Pu Ralawr te umnak khua a si caah, kei zong ka tlawngleng ngai i, a ngaih zong ka ngai ngai tawn. Nikhatkhat cu ka phan than te lai timi zong ka ruahchan ko.

Lai Autonomous District khualipi-Lawngtlai

Hi bantuk in ram le miphun a dawtu Lawngtlai kan unau hna hi, kan nih zong nih dawt le upat hmaizah a herh. An herhnak le chamhbaunak ah dirkamhpi an hau. Laimi hi mi vantha tuk kan si. Kan miphun hi miphunte tuk kan si lo. Zeicatiah India, Bangladesh le Kawlram ram thum ah a um kho mi kan si. Kan area  kau tuk. Kan minung zong a tam tuk cang. Ram khat i buainak a chuah sual zongah, ram khat le ram khat karah tampi aa bawmchan kho ding kan si. Karen miphun pawl khi tluk an cawl khawhnak khi, Thailand ram ummi Karen nih an bawmh tuk hna caah a si. Cu bantuk in kan thawn khawhnak ding caah, India, Bangladesh le Kawlram ummi Laimi zong kan i dirkamh le bawmh a herh hringhran.

Nihin ni ah Lawngtlai District Laimi nih an herh bikmi cu, Lai ca le Lai holh thiam a si. Cu an herhmi a tlamtlin khawhnak hnga ding caah, ramdang ummi Laimi zong nih bawmh, tanpi le dirkamh an herh. Atanglei ah an van tialmi ca nih, Lawngtlai lei kan unau nih zeitluk in dah kan holh le ca an dirkamhpi timi kha a langhter i lung aa lawm tuk. Hi bantuk in, miphun, nunphung, biahla, holh le ca an tanh caah, Lawngtlai Laimi hi upat hmaizah awk an tlak taktak.  Lawngtlai Laimi hruaitu bantuk in, ram le miphun, nunphung, biaknak, mah holh le ca a tanhmi Lai miphun si u sih law, kan miphun cu miphunpi pakhat bantuk in kan thawng ve ko lai timi ruahchannak ka ngei.

Hi capar hin Lawngtlai Laimi kan unau upatnak ka pek hna!

                                -------------------------------------------------------------------


Chinchiah:

1. Lai Autonomous District kong tam deuh theih duh ahcun, hi website ah rak lengte.
https://ladc.mizoram.gov.in/

2. Lawngtlai District ummi nih Lai ca le holh hi zeitluk in dah tha an pek timi theihnak caah a tanglei ca an tialmi hi ka van thil chih. Rev. Dr. C. Duh Kam, GS, CBCUSA hi, Lai Miphun tha a pe taktakmi a si i, amah nih CBCUSA a hruai chung ah Lawngtlai Laimi le Laimi vialte pehtlaihnak hi tamtuk a thanchoter i, a mah zong hi ca hin upat hmaizahnak ka van pek.  Atanglei ca zong hi, amah tialmi chung in ka lakmi a si.



LAICA LE HOLH KONG AH THAWNGTHA

Salai Lahnim nih a facebook ah a tialmi hi rel tha ngai a si:

"Lairam le miphun dawtu pawl nih theih ve nan duh theo lai. Nihin YLA Sub-Hqrs Saiha kan hruaitu le he upatmi kan CEM kan va leng cu thawng thar kan va theih chap. Tutan LADC kan hruaitule pawl hi an rak men lo. Kan miphun hi sullam ngei le tinhmi ngei tein hruai an timh thluahmah cang.
LADC kan ngeih khawhnak kan miphun identity hi biatak tein dirpi i lungrep a ngeimi miphun, rian a truanti khomi miphun le van arfi bang a ceu vemi miphun si ve dingin in hruai an kan timh cang

Tuanbia ah a um bal rih lomi cu an caan chung ah a tlung ko lai hi ta. Executive Committee (Cabinet Meeting) nih LADC Staff pawl Laiholh cawng ding in biakhiahnak nizan ah an tuah cang. Revd EF Sangcem hruaimi Association for Lai Language, Lawngtlai nih Laica Monsoon Course Syllabuses le Materials a tuahmi zong an rak cohlan. Kan i lawm tuk. LADC officials pawl nih Laica an cawng cang lai. 

Ramkip um Laimi an i lawm tuk ve lai. LADC hruaitu kan pale sinah Association for Lai Language kan i lawm tuk. Bawipa nih nan lam tluanter ko seh!"



YLA = Young Lai Association
LADC = Lai Autonomous District Council.
CEM = Chief Executive Member tinak a si.

Holh a tlau ahcun nunphung a tlau.  Nunphung a tlau ahcun miphun a tlau.
Miphun hawi hna he pehtlaihnak caah Laica le holh cu thiam kan herh.  Vawleipi cung ah miphun thangcho si khawhnak ding ah English thiam chih kan hau.  Kan fale nih Laica le holh le English an thiam ahcun tlau lo in kan thangcho ciahmah ko lai.

C. Duh Kam
----------------------------
Atanglei hi Rev. V. Suikharlian nih a tarmi a si. A cafang remhlo tein amah tial ning tein ka thil chih.

Dear miphun hawi hna, 

Lai Autonomous District Council (LADC) Lawngtlai Mizoram i officer le staff hna caah Laica Monsoon Course cu a hram  thawh a si i, nihin ah a on nak Pu T. Zakung, Chief Executive Member (LADC) nih a ngei.  

Hi Monsoon Course nih a tinh mi cu a tu i LADC i officer le staff a tam deuh nih Lai holh in ca an tial kho lo i, an holh kho fon lo. A tu LADC cozah  nih hin Lai holh revive dingin betak tein a cawl cang i, LADC officer le staff paohpaoh nih cun Lai holh i holh kho i ca zong tial kho dingin  nawlbia an rak khiah. 

Mizoram Laimi hna nih Lai holh an thlau hi anmah palh ruangah zong a si tuk lo. A ruang cu Mar holh(Mizo) in Thawngtha bia rak chim an si i, biaknak lei cauk an ngeih mi Baibal, hlabu le a dang zong Mar holh i tial a rak si dih i, Siang inn i ca an cawn mi zong Mizo holh i rak cawng an si caah Lai holh hi an rak thlau a si. A tu bantuk i hmai lei ah LADC cozah nih Lai holh tunmer nak ding ca i tuanvo a lak i a zuam chin lengmang ah cun tuanah zapi nih Lai holh in kan holh kho than te lai. 

Miphun tunmer nak ding caah hin thlacamnak in rak kan hrawmpi ve u.

Lawmhnak tampi he,

Rev. V. Suikharlian
Lawngtlai, Mizoram
Rev. V. Suikharlian
Lawngtlai, Mizoram


-------------------------------------------------------------------------

Wednesday, August 9, 2017

Thingtupi Kaubikmi Ram Pahra

Vawleicung ah minung kan karh chin lengmang i, thingtupi (forest) a tlawm chin lengmang. Cucu ngaihchia taktak a si. Vawlei khuacaan aa thlen ruangah thingtupi cheukhat cu an i rawk i, tii le tibual carnak te hna a chuak cang. Phawng le thetse ram tampi a karh i, minung cinthlaknak le zuatkhalhnak tampi a zor.

Vawleicung pumpi hi thingtupi nih 31% cu a khuh rih ko. Thingtupi nih a khuhmi hi hectares in 4 billion tluk a si (1 hectare=2.47 acre). Seh riantuannak a thancho hlan ahcun vawlei ah hectares 5.9 hi thingtupi nih a rak khuh. 1990 kum hnu ah hin thing hi an hau tuk caah, kum khat ah hectares million 16 lengmang hi, thingtupi a lo ti a si.

Kawlram lawng hmanh ah hin, 2010 hnu ah ralkap cozah chan ah thing an chuah tuk caah le zeidang dum le thanchonak tlanglo tuahnak caah acre 1.3 million a lo cang ti a si. Indonesia le Malaysia zong ah cinthlaknak caah thingtupi tam tuk an hrawh ve. Lairam zong hi tihthing le tlanglo caah thingram a hrawk taktakmi miphun pakhat kan si ve.

Amah tein a keimi le minung cin chapmi ruang ah thingtupi a rak karh ve i, kum chiar in thingtupi a zormi hi 8.3 million hectares a si. Atu than ahcun minung nih thingkung kha biapi tuk ah an chiah caah, an humzual ngai nain, kum fatin in 13 million hectares hi a lo lengmang rih. Thingtupi a karhmi van tuak chih tik ah, 2000 in 2010 karlak ah kum chiar in hectares 5.2 million lengmang hi thingtupi a lo tiah mifim mi nih an tuak.

Indonesia ram Saa-ungsi cinnak caah thing an haumi
Thingtupi hna hi vawleicung thli, tii le pawngkam a thiantertu le khuacaan a remhtu an si i, "Thingtupi hna cu minung caah suihring" (Forests are the green golds of the world) tiah kan ti khawh. Cu tluk cun vawleicung caah a sunglawimi an si.

Vawlei ah minung kan karh. Sehzung le motor khu le zeidang meikhu a karh i, thli a hnawm chin lengmang. Cu thli hnawm cu minung kan ngandam caah ral nganbik pakhat a si cang. Cu lio caan thli a thiantertu vawleicungah thingtupi lianlian tampi a um rih i, lung aa lawm tuk. Thingtupi ti tikah, thing lianlian an si dih tinak a si lo. Thingkung le thingram tampi nih a khuh rihmi area kha chim duhmi a si. Cu thingtupi tambik le kaubik a umnak ram hna cu a tanglei bantuk an si.

1. Russia

Russia hi vawleicung ah a kau bik ram a si pin ah, thingtupi tambik a ngeimi ram zong an si. Thingtupi an ngeihmi hi 2,997,157 mi2 asi i, an ram dihlak i 45.40% a si. Tupi nih a khuhmi hi Australia ram kauh a si. Lunglawmh awk ngaingai a si. 

Russia ram thingtupi

2. Brazil

South America ram ah a ummi Brazil hi ram lian taktak a si ve. Amazon Tivapi le tupi umnak ram a si. An ram thingtupi hi 1,844,402 mi2 (56.10%) a si. Vawleicung ah lianh ah 5 nak a si. Brazil ram thingtupi nih a khuhmi area hi India ram nakin a ngan deuh. A tam deuh cu ruahtii a lami tupi an si. 

Vawleicung minthang bik Amazon thingtupi

3.  Canda – Canada ram nih a ngeihmi hi 1,197,434 mi2 ( 31.06%) a si ve. Vawleicung ah lianh ah pahnihnak a si nain, thingtupi an ngeihmi hi India ram tia lawng a si. A ruang cu hmun tam deuh cu tikhal nih a khuhmi ram a si caah a si. 

Canada ram thingtupi

4. United States –USA hi vawleicung ah lianh ah 3 nak a si i, thingtupi a ngeihmi hi 1,170,233 mi2 a si i, an ram dihlak i 30.84% lawng a si. Innlo, lamsul, cinthlaknak le zeidang thanchonak caah thingtupi an hau tuk caah, an ram a kauh rup cun thingtupi a tam tuk lo.  

Vawleicung a sangbikmi USA thingkung hna

5. China – Tuluk ram nih thingtupi 703,092 mi2 h a ngeih ve. Cucu an ram area dihlak i 18.21% lawng a si. Tuluk hi an ram kauh ning he epchun ahcun, hi ram 10 chung ah thingtupi tlawmbik a ngeimi ram a si. Thetse rawn a kauh caah le minung an tam caah cinthlaknak caah thing an hau tuk caah a si. 


Tuluk ram thingtupi pakhat

6. Australia – Australia zong hi thingram kau ngai an ngei. An ram a rocarnak hmun a tam ngai caah, thingtupi a tlawm ngai nain, cozah nih tha tuk in an zohkhenh caah 567,891 mi2   
tiang an ngei kho rih. An ram area dihlak i 19% a si. Cozah that hrat ahcun thingram zong tha deuh in an zohkhenh khawh pin ah an cin chapmi hrimhrim a rak tam tuk.


Australia thingtupi

7. Congo (D.R) – Africa Continent ummi ram a si. Equator ram a si i an ram tupi hi ruah tupi an si. Thingtupi 470,784 mian ngei i, an ram area dihlak i 52% a si. Ram sifak ngai an si nain, an tupi nih an min a thanter hna. 

Congo (D.R) Tivapi le tupi

8. Argentina – South America ummi a si. An ram hi hi fingtlang a tam ngai ve. Thingtupi 364,996 mi2 an ngei i an ram area dihlak i 34% a si. 

Argentina ram tisor le tupi

9. Indonesia – Asia Nichuahthlanglei ummi ram a si. Equator ram a si ve. An ram ah thingtupi 341,681 mi2 an ngei i an ram area dihlak i 46.46% a si. Asia Nichuahthlanglei ah thingtupi tambik ngeimi ram an si. 

Indonesia thingtupi

10.  India – India hi a lin. A rocarnak hmun a tam. Minung an tam tuk caah an ram thingram hi an hloh ngai nain nihin ni ah thingtupi 300,551 mian ngei rih. An ram area dihlak i 23.68% kha thingtupi nih a khuh rih i, thawngtha ngai a si. 

India ram thingtupi

Biadonghnak: 

Vawleicung mifim mi hna nih cun thingkung hi "Blue gold" an ti cang ti a si. Minung kan karh bantuk in khuaram thanchonak tuah a hau. Cucaah thingkung hi a zor tuk i, aa rawk tuk ti a si. Cucaah ram fimmi ahcun thingkung cin le zohkhenh hi thil pipa taktak ah an chiah chin lengmang. Abik in Israel le Kenya ram te hna ahcun, thingkung cu sui bantuk in an ruah. An miphun ning pi in thingkung cin an i forh. 

Lairam zongah kan thingram a zor chin lengmang nak hnga lo ding caah le techin fapar chan ah a hninghno i a nuammi Lairam a si khawhnak hnga ding caah, Chin State chung thingtupi hna zohkhenh runvel le khamh hi a herh hringhran ko. Thingram a himbawm khawh nak lai mei duah le a herhlo ah thinghau zong sum a herh. Laimi dihlak zong nih kan mah le thinlung cio tein thingkung cin kan herh. Kan umnak ram cio zongah thingkung cin tha kan pek a hau. Cuticun kan vawlei caah thiltha a tuahmi miphun pakhat kan si kho ve lai!!!!

Zinghmuh Tlang thingtupi bantuk hi ven an herh cang

-------------------------------------------
Zohchunhmi ca

1. 10 Countries With Largest Forest Area. Visit at https://10mosttoday.com/10-countries-with-largest-forest-area/

2. Eco-Economy Indicator. Forest. Visit http://www.earth-policy.org/indicators/C56/forests_2012

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....