Khawi Dah A Um Ve Cang Hnga?

Ka Philh Khawh Lomi Yangon Tuanbia a si. Fa 7 ka ngei. Nupi fate he rem tein ka um. Pastor zong ka tuannak a sau cang nain, hi tuanbia te hi cu ka philh kho hrimhrim lo. Krihfami kan sinak ah hin, dawtnak, zawnruahnak, zaanfahnak, hnakkartenhnak ngeih, harnak tongmi bawmhchanh le kan mah he aa pehtlai setsai lo mi cung zongah, "Krihfa siaherhnak" hi zeitluk in dah a rak lianh timi kha, hi tuanbia ah fiang tein a lang. Tuanbia cu hitin asi.....

--------------------------------------------

MIT a kum (2) nak ka kai lio 1994-95 sianginn kai kum ah a si. Kyukung Nichuahlei sang ah kan rak um. Kan umnak inn cu canphio inn asi. Kan umnak area ah lenhmui, theikawllawng, ungkung, hai le thingkung dang tete an um caah, hmun nuam ngai asi.

Kan inn in nitlaklei kap ah, Phongyi Kyawng a um. A area cu Ungkung a tam. Phongyi Kyawng chak deuh ah, Karen inn dawt (2) le Kawl inn dawt (2) an um. Kan chaklei ah Karen inn dawt (2) le innfate a um than. Khi pin lei cu yatkuat ningpi in inn a va tlai thluahmah. Lam a tlawm caah, kan inn hmai lamte cu a hlunghlai; a zungzal deuh in a zulmi minung an tam ngai tawn. MIT kar le Kyukung kar ah a um caah, a hlunhlai khunnak pakhat a si. 

MIT umnak ah hin, Karen Bible Sianginn le Kawl Bible sianginn a um i, bible sianginn pathum bak aa tlai in a um caah, a nuam taktak. Lungthin a dai tuk i, chawhvah le umkal khi a rak nuam tuk. Kan inn hmai lamte zong cu, kan hawi le bible siangngakchia a tu le tu an i chawhnak le hrawnmi a si.

BD ka kainak Myanmar Institute of Theology

Kan inn nichuahlei ah tivahor a um. Cu pin lei ah Karen dum kaupi a um. Kan umnak inn in a thlanglei ah, chungkhar pakhat nih an tuahmi plastic sehzung a um. Cu sehzung kam ahcun, lenhmuikung nganpi a um i, a tlai tuk tawn. Va nih a thei an tlanh i, vate onh thawng hi a thang ngaingai tawn. Cu sehzung in nichuahlei kap ah, Kawl inn dawt (2) a um. A tang tlakrawh, acung pyingato in sakmi inn tha ngai asi. 

Cu inn ahcun tleirawlnu kum 16/17 kuakap a um. Muisam dawh ngaingai a si. A ngo tuk fawn. A sam a tawi; a hnar a sau i a zum; a tung a sang i mi thialzai te a si. Cu nute cu, an inn hnulei innleng ah, ca a zoh tawn. Cu innleng cu ka umnak thlalang awng in, a langh caah, a caciah khi ka hei hmuh lengmang. Kawl cu an caciah a thang ngai i, cu nute zong cu a carel khi a thang ngai tawn. Zan 10 hrawng tiang cu a mei a ceu i, a caciah khi theih khawh peng a si. A caan i ca a rel lo caan ah khin, aa thei ngai. King dimdiam te khin an inn cu a um tawn. 

Kan inn cu, a niam ngai. Inn dangnih an lonh dih caah a caan ahcun a lin ngai ve.  Innchung ah thut i cazoh a har ngai caah, kan innkam i inn lawng a ummi inntang hna hna ah, vawlei ah pher kan phah i, kawmtang ah kan zoh tawn. 

Kan innkam ah Plastic sehzung a um i, a khu ngai. A rim a nam tuk fawn. A celh in celh asi tawn lo. Cucaah lungfimnak deuh ah tiah, kan sawng in nichuahlei tivahor kam ah ca ka va rel tawn. Kan inn kam ahcun theikung tam ngaite an um. Ruaphur dawh tete zong an um hna. 

Voikhat cu kan inn pawng ah ca ka ciah. Theikawlawng ka hei lawh pah. Kan inn pawng ummi nu te nih cun, “AKo, thei ka pe ve” tiah a ka ti. A nih an dum lei ah a um i, kei kan dum lei ah ka um ve. 

 “Ziah mah cu, hi bantuk Kawl nute nih, thei cu a ka hal hnga?” tiah ka ruat. Kawl cu misingpi he khiti chonh khi an dan a si tuk lem lo i ka khuaruah a har ngaite. Thei cu ka lawh i, a pawng i a ummi ngakchia pa te he ka pek hna. An inn kulhnak a san caah har ngai in ka hei banh i, ka pek. “Kai lawm” a ti. A merh pah in a ka zoh i, an dum kam ahcun a naupa te he an dir. Cucu a vokhatnak naih tein ka hmuh a si. Naihte in ka hmuh tik ah, a rak in dawh chinchin. Duh a nung taktak. 

A nu le nih kan i chonh maw an theih hnga? An van auh hna i an lut. "Aw..a pawi ngai. An si sual hnga maw?" ti khi ka ruat ngai. 

Cuticun ca ka ciah caan paoh ah, an inn hnulei ah ca a rak ciah ve lengmang. Minung timi hi a mak ngai. Miphun kan i khat lo. Bia zong kan i ruah lo. A chonh zong kan i chawn lo. A theih zong kan i thei lo nain, ca ka ciah caan paoh i an dum ah a rak i hell tawn tik ah, ca ka ciah lio caan i ka hmuh lo ahcun, "Khawi dah a um ve hnga?" tiah ka thinlung tein ka hlam ve. Cucu duhnak kan ti hnga maw? Tlaihchannak kan ti hnga maw? Nu le pa karlak ah, minung thinlung ah a um duh kho ngaimi a si. 

A caan cu December thla ah a si. Yangon cu a nuamh silingte a si. LBC Krihfabu zong Christmas thla a si caah pumhkhomh a nuamh siling a si. Ka hawi le cu Laitlang ah an tlung dih i, keimah lawng a sawng ahcun ka um. Ka um cu a har ngai tawn. Ca zoh ding a tam caah le tangka a dih tuk ding a si caah, Yangon ah ka umnak a si. Yangon zong cu a kik ngai i, a numah siling te a si. 

Voikhat cu, zingka te ah kan innchung ah nitlang toh pah in, ca ka zoh. Ka cazoh lio ahcun, thlalang nih  "zuk...zuk" tiah a ka cerh lengmang. Ka van zoh i, kan innpawng nu te cu a si. Ka zoh paoh ah a zam. Ka zoh lo paoh ah a ka cerh lengmang.

Cu nute cu dah? A mui le aa dawh fawn; a ngo tuk fawn. Mirum chung an si fawn. “Kawl fanu i mah cu ti um cu? A hngaltam ko?” tiah ka hei ruat. A ngakchiat ngai caah uar ding phun cu ka lung ah a um lem lo nain, khati a ka tuaitam lengmang tik ah, a hnu ahcun ka thinlung tein ka hlam ngai ve awn. Cucu minung phung asi ko rua? Zan ah thang nawn in ca a ciah tawn thawng ka theih lengmang. A ca ciah thawng ka theih lo caan ahcun ka hlam ve than. 

Voikhat cu ca a zoh ve khi a lang in ka hei hmuh. "Thlalang in a ka cerh ve ko kha te. Ka cerh ve lai" ka ti i, ca zoh thiam lo in ka cerh ve. Amah cu ka cerhmi aa theihter lo bantuk in a um peng i, sau taktak ka cerh. Cuiticun kan i chawn bal lo nain, kan thinlung cu aa ngamh ngai. Ca ka zoh caan i a rak zoh ve tawnmi kha, a zoh ti lo ahcun ka thinlung in ka hlam ngai tawn. Cucu uar kan ti hnga maw? Minung phung asi ko kan ti hnga dek?

Cu Yangon nute kong ka ruah ah, ka lung ah a tap ngai tawnmi thil pakhat a um. A umnak inn cu motor pahnih an ngei. Yangon i taih inn ngeih le motor pahnih ngeih cu an rum ngai tinak asi. Inn ngeitu nuva cu a nakmi Kawl an si. Cu an fanute lawnglawng cu an innchungkhar i a ummi fa a si. Fa dang an ngei lo. Cu nute cu motor in sianginn ah an thlah i an don. Zeitik hmanh ah ke in an kalter bal lo. Aleng in zoh ahcun an fanu te cu an dawt tuk ti awk khi a si.

Asinain, cu ngaknu te cu a thilri te khi a chia ngai. Khuasik ngai zong ah angki lum khi aa hruk theng lo. “Angkilum a ngei hnga lo maw? Anu le pa nih an cawk piak hnga lo maw? Hi tluk rum ko tung thil chiahru tuk he an chiah?” tiah ka lungthli in ka ruat theu tawn.

Cun mirum fanu asi ko nain, a mithmai zoh ah ni a tlang tuk lo. Aa nuam lomi a lo. Ka hmuh caan paoh ah mithmai chia nawn  tein aum peng. Cun a nu le pa vial an nak ngai tung? A nih le a ngo tuk fawn i, aa dawh tuk fawn. Hihi an fa taktak asi lo men lai. An i cawmmi maw asi maw? An sin um dah?  ti khi ka ruat tawn. Sin um asi lai ti le a ngakchia fawn; sianginn a kai fawn. Asi kho lo ka ti, ka lung ah a tap ngai tawn.

Laimi si ahcun ka lung a fiang lomi vialte ka hal dih hnga. Kawl le asi fawn tung. Va hal awk a tha lo. Cuticun ni le thla an liam lengmang.  Asining ka zoh ah ka fiang lo. A umtu le thil hrukaih zoh ah cun, mirum fa a lo lo. Zaang fak ngaite khin aum. Cun hawikomh nuam ngai le mi tluangtlam ngaite a si.  Nih a huam. Amah cu mi hmai panh te a si. Hi nute hi zei bantuk minung dah asi hnga ti khi ka ruat lengmang. Cuticun ni le thla cu duhsah tein an liam.  

Voikhat cu 1995 January chuakka, Kum Thar khawh te khi a si.  Zanlei 2 pm hrawng ah inn chung ah ka thu ko. Ca ka zoh. Ka hawi le cu Laitlang ah an tlun caah an phan rih lo i, an um lo. Sianginn khar a si rih. Cu lio ah, kan inn cu lung in, “kong..kong…kong” tiah a van i chep lengmang.

“Mi zeidah an si hnga? Cuti inn cheh piak cu?” tiah ka van zoh. Kan inn pawng tlairawl nu te cu asi ko. “Ra zawkzawk” tiah a kut in aka auh. An inn kulhnak pawng ahcun ka va kal. Tawng khat tein a cauk vialte cu a sanh i, van la ta; nan inn ah rak ka chiah piak” ati. Ka lau tuk cang. Lak le ka ngamh lo. Lak lo le mi nih an kan hmuh ahcun hihi a pawi tuk lai ka ti. A ruah awk ka thei ti lo.

Mi chahnak kan um caah, kan rauh deuhdeuh le a kan theih lai ti ka phang fawn. Mi thawngpang cu a ring lulh ko. Nichuah, nitlak, chaklei, thlanglei ka zoh. A sullam zong ka thei kho fawnlo. Ka thin a phang ngai i khuaruah awk zong ka thei ti lo. Mi nih a kan hmuh ahcun, “Hi nu te hi a fir” tiah an ka ti lai i, khuaci ka muih tung lai ka ti. Ruah lo le ruah lo ka ruat. Caan sau ngan deuh le a piahtana kho ngai ding kan si cang cang.

“Hi nute hi piahtana harsatnak a ngei ko lai hih?” Bawmh a hau ko lai?” ka ti . A tawng cu ka lak zawkzawk i, kan inn chunglei ah ka kalpi.

Mi nih a kan hmu hnga maw ka ti. Ka thin a hlawk in aa hlawk. Innchung ka phak hnu, suimilam pakhat tluk ah, a ke in a ra i, kan inn chung ahcun a rak lut. Cu le bang ahcun ka thintur a zual.

Mirum le an si fawn. Kan innpa nih le an theih dihmi hna an si fawn. Payapuai te hna ah an chungkhar ning in kan umnak innpawng ah a ra lengmangmi an si fawn. Kan inn kamte ah Kawl dawr fate tuahmi an um fawn. Minung fa thinphan lo awk a tha lo. Cuticun kan inn chung ahcun, amah le keimah te lawng cu kan thu ko. A nih tuang ah a thu; kei ka cabuai todan ah ka thu. 

A mui ni le aa dawh tuk. A ngo le a ngo tuk fawn. A pumrua le duh a nung tuk. Cu bantuk minung hna, kan sawng chiate chung i a van luh khi ruah ah khin, “Zan khuamui siling i thlapa var taktak a rak chuakmi bantuk asi.”

“Na min a ho dah asi?” tiah ka hal.  “Tin Za” ka si tiah ati. 

Ruah lo tuk in kan sawng i a rat tik ah, ka lau tuk. Kan inn ahcun sau umpi awk a tha lo. Khulrang in thil pakhatkhat tuah zawk a hau ti kha ka ruat. “Ziah nan inn in na rak chuah? Zeidah tuah na duh? Zeidah kan bawmh khawhmi um?” tiah ka hal.

“Ka umnak inn hi ka pate le an si. Ka nu cu  N. Dagon ah a um. Ka nu hi a si a fak tuk i, a ka cawm kho lo i, ka pate le nih an ka cawm. An sin um hi a har tuk le ka nu sin tu ah kal ka duh. Ka nu sin ka kal hlan ah, ka ni le sin ah kal ka duh” tiah a ti.

“Na ni le cu khawidah an um?” tiah ka hal i, “8 Miles ah an um” tiah a ka leh.

“Na kal thiam lai maw?” ka ti. “An address lawng ka theih i zeidin dah Bus cit ning asi timi ka thei lo. Na ka thlahta kho hnga maw?” a ka ti than.

Cucun ka thinphan a zual. Zeicatiah kan pahnih in bus station tiang va kal than ding asi. Thlah lo le a kal kho ding asi fawn lo. Ka inn i umter peng ding le asi kho lo chinchin fawn. Inn in van chuahpi ding le ka ngamh bak fawn lo. Kan inn pawng lam zulh a hau ding a si. Mi an hlunghlai tuk. MIT siangngakchia he zong ton a fawi. A mah chungkhar he ton sual a fawi tuk fawn. 

Cuticun a mah ruang ah tartahak in ka um ko cang. Zeitin dah thil ka tuah lai? Amui dawh te he..cucu keimah lehlam thilrit a ka khinh ko cang hi ta tiah ka ruat pah lengmang. Aa duhmi le aa uarmi va si ahcun harnak va ton zong ah a pawi ka hei ti lem hnga lo. Cucu kan si fawn lo. 

Cuticun kan innchung ah a um sau deuhdeuh le tihnung deuhdeuh khi a si. A pawi ka ti tuk. A nulepa sin va chiah than ti le a zaam cangmi cu, "harnak a ngeihmi a um caah a si lai" tiah ka ruat i, ka zaang a faak than hawi. Mi nih an hmuh lai ti le ka phang tuk fawn. Sau tuk chiah ahcun harnak kan tong lai ti ka phang i....

“A si ahcun a rannak in, hika inn in kan chuah a hau. Na cauk bag le tawng hi na kalpi lai maw?” tiah ka ti.

“Ka u. Ka kalpi ngam lai lo. Zaangfah tein rak ka ken piak ko law, a hnu ah ka Ni he kan rak lak te lai?” tiah a ti.

Kan pahnih cun kan i tim. Bus station umnak Map ka suai piak. Cuka hmun cu KM khat deng a va hla rih. A mah lawng cun a zei ti hmanh in a kal thiam ding a si lo.

Kai thawh i, 

"Tin Za tha tein ngai law kan chimh lai. Kan inn in inn 6/7 dan hrawng lansung tiang khi nangmah te lawng, tuition kai bantuk in, huamsam tein rak kal chung. Cun na hnu in kei ka ra lai. Ka chawn lai ci. Cun ka hnu in ka zul law, Bus station tiang kan thlah lai” …..tiah ka ti.

Kan inntual lam cu, mi an cat setsai lo. A nu le pa nih an kawl cang hnga maw? Kan chuah lio hna a kan hmu sual hnga maw? Plastic sehzung ngeitu hna nih an kan hmu sual lai maw? Kan innpa Kawl dawr tuahmi, Karen chunkhar hna le Phungki pawl nih an kan hmu sual lai maw? timi ka ruah ah, ka lungre a thei taktak. Ka thin a domh in ka domh. Kirter awk le a tha lo. Ka sin ah um ko ti awk le a tha lo. Leng chuahter ding le ka ngamh fawn lo. Zeitindah ka tuah ne lai ti a ruah awk bak ka thei ti lo. 

Mi nih an kan hmuh ahcun, loh bak ding asi. A sawilem le a zampi ti in an ka ti dingmi khi 100% a fiang. A si lo mi si ko nain, an kan tlaih ahcun ka phisin khawh ding khi a si lo. Upadi in a luat kho ding ka si ti lo. Kan tlai hna sehlaw, Thau tiang ka thangchiat dingmi ka ruat fawn. Ngaihlahmi a tam tuk.  Ka thin a phang tuk. Phungki zong cu an innleng ah an thu tung ko hna. A hlat cu an va hla pah nain, a lang in theih khawh tuk khi kan si. Zeicatiah Phungki pawl cu Tin Za a umnak inn a nulepa he aa thei tukmi cu an si hna. Thinphan ding a tam tuk. Zungtum caan le a si cang fawn. Tlai ahcun bus cung umkal a cah tih a nung hawi. 

Lam ah mi ka zoh hna. Kan innpa ka chek hna. Mi an tliantlai lio bik caan ka zoh. Ka thin a phang i, umtu awk ka thei lo. A rem bik caan ka zoh i, mi an tliantla liote ka thim.

"Tin Za...Tin Za... ra zawk. A rannak in kan kal a hau. Va chuak zawk" tiah ka ti i, ka chuahter.

An innlei kalmi lam cu zulh awk a that lo caah, lam dang in kal ka fial. Chaklei Insein lei lamphawk in ka kalter.  Cucun a hnu in lamhlat nawn tein ka zulh. Ka thin a tur bak in a tur. Ka hei zoh i, lam a thei setsai lo i, laklawh ngai in a um khi ka hei hmuh. Cu cun ka thintur a zual. 

“Kan innpa Kawl hna nih an kan hmu hnga maw? Kan inn in a chuah lo hna an hmu sual hnga maw? An kan thei sual lai maw? An kan theih ahcun, minungfir hmuh in,  an ka tlaih lai a fiang ko?” tiah ka thin a domh in ka domh. "A tlikzampi tiah an ka ti lai i, taza an ka cuai lai i, ka lo bak ko lai" tiah ka ruat. Ka caah tih a nung taktakmi thil a si. 

Vanthat ah, kan innpa Kawl dawr tuahmi hna cu, innchung ah an rak luh lio ngelcel te ah, Tin Za cu an inn hmai lam a tan khawh. Ka hei zoh ko. Ka thin cu a vamh in aa vaam.

Caan tlawmpal ah, a hnu ka hei zulh. Leng chuak bal lo kan ti cu, ka phak hlan dungdang ah, kalnak a rak thei ti lo. Lam fate aa tonnak ah a rak dir ko. Kalnak a thei ti lo. Lansung ah lungawtawm in a rak um. 

Ka van hmuh i, ka thinphan a zual.  Zeicatiah cuka hrawng cu dawr fate a um i, minung an i theih ngai hna caah asi. Chonh le ka ngam lo. Chonh lo awk le a tha lo. 

Ka va phak cang in a thei lo bantuk tein, ka chawhkanh. "Ka hnu in ka zul" tiah ka mit le lu in ka piah i, lam hlat nawn in ka hnu in a ka zulh. Cuticun ka kalpi. MIT pawng sekhan kan van phak cun, MIT hrawnghrang siangngakchia lutchuak le michawkvai an tam caah, aa thei kho ti ding a si lo i, ka hna a ngam zuahmah. Ka thilrit a zaang thluahmah. Cuticun “B.O.C Bus station”  tiang ka va thlah.

BOC cu Insein khua hlunhlainak cem ah a ummi asi. MIT kam te asi. MIT cu, bo nawn te ah a um caah, zanlei sang ahcun thla a panh tuk. Nika liam lai khi aa dawh tuk tawn. Zanlei sang ah lamlengmi tampi an um i, lung a leng ngaingaimi hmun a si. 


                      

Insein lampi hmunkhat

Insein lampi kam ummi BOC kan phak ahcun, ni cu a zanlei cang. Lampi ahcun bia ka ruah ngam lo. Piahtana kan chuak sual lai ti ka phan caah asi. 

Nika cu a niam ngaingai cang i, tlak aa tim pah ciahmah cang. Kan i chawn ngam lo nain, kan thinlung cu a cawlcang veve ko. Minung aa chawkmi an tam. Bus car cu pakhat hnu pakhat in an ra i an kal hna. Kan pahnih in artlang in kan dir ko. 

“Hika hin, Bus number(?) cu zat cu hngak law? Tamaing 8 Miles tiang na va cit lai?” tiah ka ti. "Ee" ati i, cuticun bus cu kan hngak ti. Kan thinlung ah khua cu kan ruat veve cio. Anih zeidah a ruah hnga cu ka thei lo nain, kei cu khuazaza ka ruat. 

Riantuan nak in inn lei an an lun silingpi hna asi i, line car cu arawng aphunphun in an van dir hna. A ruah hlan ah kan i then cang lai ti kha ka theih. Ka thinlung ah ka zaang maw a fak? Ka ngaih maw a chia? Ka lungre maw a thei? Ka nuam dah?" timi a ruah awk ka thei lo. 

"Tin Za" tiah ka van auh. A mit pum ririai tein a ka zoh. Cucu siarem tein naihte in ka zoh cu asi. A ngo pin ah a hmaithlak aa dawh tuk; suai chawmmi tunu te bang in zoh cim lo khi asi. A ngo, a hmaithlak a sau, a hnar a zum, a mit a pum i a tial in a tial. 

Tuan ahcun lam hlat lawng in kan rak i hmu tawn i, aa dawhnak naih tein ka rak hmu bal lo. Atu ah naihte in ka van hmuh tik ah, aa dawh tuk. Zei he hmanh tahchunh awk a tha lo. Tin Za hmai dawh te ka van hmuh ahcun, hla lak ah hla dawh bik an timi Solomon Hla  khi ka thinlung ah a chuak:

In zoh rih lang...ka dawt na muisam a tha.....
Naa dawh tuk ah zei na lo dah maw?...
Na mitte zong thuro mit lo ai hna dah ngai....

(Solomon Hla 1:15)

Bus cu an van ra thluahmah. Ka thawh i, "Tin Za"tiah ka van auh. "Ready te in um mu. Bus a phan deng cang lai! Tumnak na thei lai maw?" tiah ka hal.

A mit tial ririai tein a van ka zoh than. A mithmai a panh lo, A thinlung ah a khing a rit timi hmuh khawh asi. Asinain aa zuam i, "Asi. Tumnak ka theih ko lai, ka U" tiah a ka leh. A panh kho lo nian aa panhter hramhram. A nih ah duh a nung chinchin. Ahmur cu pum viviai te le chah nawn tein a um. A siam in siammi a lo. Hmursenzi zong aa thuh lo nain a hmur cu sensirsiar tein..zoh cim lo a si. 

Solomon nih amah hlah maw hla a phuah ti tlak in, Solomon Hla cu ka thinlung ah a chuak than:

Hei zoh tuah lang muisung ka dawt...
Muisung tak si ko ai hrim...
Hmai khuh dumdang puanzar khuh toi ah...
Na mitfang nih tial ririaite in thuro mitfang bang...
Sawm ai sam zong Gilead tlangpar ttum...meheh run ko lo ai hna...
Na hatian nih remkaw...hmul riamka tuute bang in..
Zoh remlo in pakhat hmanh um lo, kem cingcengte in...
Na hmurte nih sensiiriar in...maanla te khi bang
An dawh nunnem iangngei hmurka tha...

(Solomon Hla 4:1-3)

Cuti khua ka van ruah lio ah, "Tamaing...Tamaing...8 mines...8 mines" tiah an van aumi ka van theih in, ka lung a van i thleng than.

"Tin Za, Bus a phan cang. Hika hin va cuang" tiah ka ti. 

Mi an tum dih cang ka in, "Ka lawm" tiah din tein a chim ta i, lunglawmhnak mit he a ka zoh i, bus ahcun a kai.  Mi an tam caah, bus chung i mi lak ah aa tenh colh i, cuticun a lo cawlh. Ka hmu kho ti lo.

Tin Za he kan i tonning le tu chun ni tiang asi ning ka ruah ah, tuanbia phuah cawpmi a lo. Kumpi kum khat dengmang inn pa kan rak si. Kan i thei lo nain, kan thilung cu a rak i chawn lengmang. Hi tluk ngaknu dawh, tu chun te ah ka sin a phan i, cu a phanhmi zong cu, thil nuammi ruang ah asi fawn lo. Duhnak ruang zong asi fawn lo..............

Caan tawite chung ka pawng ah aum i, atu caan tawi te ah a kal than, i a lo than. Ka min zong a ka thei ta manh lo. Hihi zeidah asi hnga? tiah ka ruat. 

"Bus chung a kai dih hnu ah, khua ka ruat. "Atu hi maw kan i hmuh a donghnak asi ko ne lai?" tiah.

Bus cu a chuah rih lo caah, bus dirnak ahcun ka dir ve ko rih. Khuazaza ka ruat pah. Hi nu te hi, zei bantuk minung dah asi hnga? Kan innpa mirum hna fanu te ah ka rak ruah. Asinain a muisam le aa dawh tuk fawn. Fanu fang khat asi nain, a thilhrukmi a chia nawn tete an si fawn? A nu le pa kha an hmai a rak panh setsai bal tawn lo. "Ziah hi nu te hi zaangfak te asi? Mirum fanu zong a lo lo. A angki tete an pan tuk, a khua a sik hnga lo hme maw?" tiah ka rak ti tawn mi kha, atu hihi maw asi? Zei bantuk ngaihchiatnak dah a ngeih hnga? ti khi ka ruat i, ar ko in ka dir. 

Krihfa kan sinak ah, zaangfahnak thinlung ka van ngei thluahmah. Zaangfah zong ah, zei hmanh tuah awk tha a um fawn lo.  

Cuticun ka thinlung khuazaza ka ruah lio ah...........

"Tamaing....Taming" tiah driver bawmtu pa au thawng nih, ka thinlung a van ka hlauh than. Tin Za citmi bus ke cu duhsah tein an ril i, Bus cu aa thawn ziahmah i, Einsein Highway lam dingpi cung  ahcun bus cu a kal zuahmah. 

Ka dir bu in, a hnulei in bus cu ka hei zoh peng. Duh sah tein a hme chin lengmang...a hme chin lengmang...Liam lai sian lo zong ah, Tin Za phurtu bus cu a liam riangmang. Nitlaklei ah khuadawm sentete tang ah, January Nika dawh te zong cu a van liam riahmah ve.  

Tin Za thinlung ahcun zei a um cu ka thei lo. Asinain kei ka thinlung cu dar bang kuai aa zal. "Ee, Tin Za atu te kan i tong; atu te kan i then than. Atu hi maw kan i ton a donghnak asi ko ne hnga?" ti ka ruat. Khingrit taktak le lung nuam lo taktak in inn lei ahcun ka tin. Ziah mah cu a duh zong kan i duh lo mi? Mah tluk cun ka thinlung a kuai hnga ka ti. Ka lungthin aa tuai taktak. 

 Khatlei ah ka lungretheihmi thilrit pi cu ka thumh nain, Tin Za kha zei bantuk minung dah asi hnga? A nunnak ah zeidah a cang hnga? Hi tluk muidawh tung le cu ti nunnak lungrethei um cu a va pawi hringhran dah? Minung sining hi aw tiah ka ruat pah. Mirum i kan rak ruahmi hna zong, an rak i nuam theng lo hme hi ti zong ka van ruat. 

Innlei cu duhsah tein ka van tin. Zanlei sang asi. Khua cu a mui pah ziahmah cang. Inn ka van phan. An inn lei cu ka hei zoh. Voidang ahcun, zanchiar tein a aw ringlengmang i, ca a zoh tawnak khan te cu, mei a ceu ti lo. Mui dimdiam tein a um ko.  An inn cu, “King dimdiam tein a um.” Zei thawngpang hmanh a ring lo. An innkhar aa khar dih. A umnak inn nu le pa cu an um ko nain, zei thawngpang hmanh ka thei ti lo. Atu lio ah a nu le pa nih zeidah an va ruah ve hnga? An fanute hi an kawl hnga maw? An lungre hna a thei hnga maw?"  ti ka ruat.

Zan cu a hung tlai chin lengmang. Minung thawng zong a dai ziahmah. Zan 9 hrawng asi cang.Voi dang ahcun, atu tik ah Tin Za cu a khan te ah ca a zoh zungzal. Voidang ahcun, atu tik ah a carel thawng tete ka rak theih tawnmi kha, zei thawng hmanh a leng ti lo. 

Ca a zoh tawnnak innkhan te zong cu, mei aa vang ti lo. Mui dimdiam tein a um ko cang. A ihnak khan mui dimdiam tein a ummi ka van hmuh tik ahcun, "lung a leng tuk hringhran." Ziah hihi maw duh kan timi asi hnga? tiah ka ruat. Ka thinlung tein ka hlam. Zeicatiah asi tawn mi asi ti lo caah asi. A um tawnmi kha a um ti lo!

Khua a mui tuk cang. Innpawng ah va le khaubawk tuktak awnh thawng lawng nih kan pawngkam cu a khuh dih. Ka hawi le an um lo. Um har asi. Tin Za kong ruah asi. Keimah te lawng king dimdiam tein ka um. Zanriah ei zong ka huam ti lo. Ka ka a thaw lo nain, tlawmte ka bar i, cuticun ka cabuai ah ngawi ko in ka thu. Zei tuah awk ka thei lo. Ka lung khi a tha lo tuk. A zaamnak a ruang ka theih lo tik ah a si.

Atu a va phan cang hnga maw? Lampi hna ah a tlau hnga maw? Kan innpa a nu le pa nih teh zeitluk in dah an hlam hnga? An um lo kar a zammi asi tikah zeitluk in dah an kawl hnga? Asiloah cakuat hna a tial ta hnga maw?" ti in, khua zaza ka ruat.

Khua nih a sik. Hawi nih an um lo. Voidang ahcun atu tluk hrawng ah, "Tin Za" ca rel thawng cu a rak thang ngai tawn. Um har a rak pheng ngai. Pa kan si caah ngaknu dawh te carel cu, fiakfai va onh ngaih a nuamh bantuk in, ka hnakhaw chung ah ngaih a rak nuam tawn.  

Asinain, tu zan cu a king dimdiam ko cang. A carel thawng kha ka hnathlam ah a leng peng. A caan ah, thla-lang a ka ceuh i heh tiah a ka dehdai kha ka ruat. A caan ah, ca ka zoh lio i, an inn area chung in keimah he naih tein ca a rak zoh ve tawn kha ka mitthlam ah a cuang. 

Zanleisang deuh asi tik cah, a nu le pa nih, an auh tawn i, huam setsai lo in innchung aluh tawn kha, ka mitthlam ah a cuang hringhran. 

A caan ah tu chun i a cangmi tuanbia vialte le bus station i ka va thlahnak vialte mitthlam ah an cuang dih....Atu khawika dah a phak hnga? Inn a phan cang hnga maw? ti in, ka thinlung cu Tin Za sin aum cang? A nu le pa sin aum can? A kalnak ding a Ni le sin a um caan? A umnak inn thing le ihnak khan i a um can ti in, ka thinlung cu ..

"Pangpar tlanmi palep te bang, a kenkip ah a zuang."

“Tu chun thil cangmi cu zeidah asi ee?” tiah tu chun tonmi thil nih ka lung a ka nuamhter lo. Ka ngaih a chia bantuk.....ka lung a leng bantuk in ka um. Kai fiang lo. Nute zong cu ka zaang a fak bantuk in ka um. Cazoh ka lung ah a chuak ti lo. Zeihmanh huamnak zong ka ngei ti lo. Cu nute kong ka ruah ah, ka lung ah a tap peng. “Kha nu te kha zeibantuk minung dah asi hnga?” ti kha ka thinlung ah la bang aa zel. Amui nih aa dawh tuk fawn i, mithlam ah a cuang peng. Mah nute cu kei ka caah zeidah aa saing?’ ti khin van ruat i, philh ko ning law ka ti zong ah, philh awk a tha lo.

“A pawi tuk ee” tiah ka ti.

"Pathian sin ah thla ka cam piak." Ka it i ka hngailh kho ti lo. Ka pawng ah aummi a cauk bag le tawng chung cauk ka van zoh ah, ka lunglen a zual.

"A kal lai teah, hi cauk hi zei tik dah na rak lak lai?" tiah ka ti i, "Ahnu ah ka rak lak te lai" ti lawng a rak ka leh kha. Hi cauk ah hin, amah kong theih khawhnak zeital a um hnga maw? Cu nu te cu dah ngai? Ka thinlung a ka tuaitam ko tiah ka ti.

Amah a um tung lo. A um lo kar i a cauk bag zoh piak le a tawng cauk le tuktak zoh piak kha a tha lo i a thiang lo tiah ka ruat.

Sihmanh sehlaw, a muisam, a sining le tu chun thil cangmk nih ka lungthin a ka tuaitam tuk cang i, a zei si hmanh ah ah, a cauk bag le cauk pawl hi ka zoh ko hnik lai? Hi nu te hi zeibantuk minung dah asi hnga? tiah ka ruat i, ka duh tuk lo lem lo nainn, a bag le a cauk tawng chung cauk cu ka hlai hna.

Camipuai caah a herhmi cauk le a sianginn kainak ca deuh lawngte an si. Hmun khat ah Krihfa ca phunphai tete an i tenh. "Ziah hihi Krihfa maw asi hnga?" tiah ka ruat i, ka lung ah "question" a tam chin lengmang than.

A umnak inn mirum hna le Buddhist an si fawn. Anih hi Krihfa maw asi hnga? A ca tete hi midang nih dah an pek sawhsawhmi asi hnga? Krihfa a rak si ruang ah hlah maw, kha ti khan a rak ka ngamh le a rak ka dehdai ngam tawn kha asi hnga? Ka theih a tlai tuk ko ne lo maw? Ziah thapek awk hnga tluk in thapek awk ka rak thiam lo asi mu tiah ka ruat.

A muisam le aa dawh tuk fawn. A rak ka capo tawn lio ah khan, Krihfa a rak si caah hlah maw lunghngalh in a rak ka capo tawn hnga? Ziah Kawlnu tlairawl te nih hi tin a ka capo ngam hnga tiah ka rak ruah mi kha, Krihfa asi ruang ah hlah maw a rak si hnga?

A muisam zoh ah Kawl taktak a lo deuh lo? Tuluk phun alo fawn. Zei miphun dah asi hnga? ti khi ka ruat chin lengmang.

Hmunkhat ah cakuat pahnih te aa tenhmi khi ka hmuh. Sanh ding in a tial nain sataih ah thla lo in aa chiahmi asi. Thil pakhatkhat ruangah thla lo in a rak um ko rua. Cu cakuat aa tenhnak cauk te ahcun amah hmanthlak te zong aa tenh chih i, a um ve.

Cu cakuat bawm cu ka phoh i ka rel.....A cakuat pakhatnak cu a hawi nu Japan ram, Tokyo khua i a ummi Thuza sin i cakuat a tialmi asi. Cakuat ahcun, a hawinu a ngaihnak, an rak i dawtnak, an si a fah tuknak, anu a harsatnak le a pate te sin i a ummi aa nuamh lo nak kong vialte a tial dih. A cakuat hi nihin ni tiang, ka thinlung ah a caam peng ko.

Dear Ka Hawi Thuza,

Na dam maw? Japan ram kong ca na ka kuatmi ka hmuh i kai lawm tuk. Kei zong tang (8) ka kai ve cang. Sanchawng No. (  ) cu zat ah ka kai. Ka pate te sin ah ka um. Ka pate te nih, leng chuah zong an ka senh lo i, cakuat zong hi sataih thlak hi ka thla kho lo. Sianginn ah motor in an ka thlah i, motor in an ka don. Leng ah hawi he zong ka kawm kho lo. Thuza a har tuk ko. Hika hin ka chim duh ti lo ee. 

Tuza aw...kan ngai tuk cang. Ka nu cu a si a fak tuk le ka nu cawm ka duh ko. Ka nu nih a ka cawm khawh lo caah, ka pate te sin ah ka um. Mi sin um cu a mah duh in um awk a tha lo. Ka um a har tuk. Midang len zong an duh lo; keimah zong leng ah an ka chuahter lo i, a har tuk. Ca zong kan kua kho lo. 

Ka nu hi a upa cang. Cawmtu a ngei lo. A si a fak tuk i, ka nu zoh le cawm hi ka duh tuk ve cang. Cucaah Japan ram ah van ka au law, na sin ah rat ve ka duh ko. Tangka cu zeihmanh ka ngei lo i, na sin ka phanh tikah rian ka tuan lai le kan pek ve than ko lai. Zei kan ti hnga, ka hawi, rak ka bawm ve ko. Ka nu ka zaang a fak tuk. Na sin rat ka duh ve ko. A ngaih zong kan ngai tuk ee...Tuza aw..

Ca a tialmi cu vial hrawng in a ban. A lim thlu ta lo. Sataih zong ah a kua lo. A cakuat ka zoh i, a sining ka van fiang deuh ziahmah. A nu hi mi sifak asi. Anu nih a zoh khawh lo ruangah, a pate sin ah a chiahmi asi ti kha hmu khawh asi. Mirum fanu asi ko nain, a mithmai a chia nawn...a thilri chia nawn tein a um..tiah siarem lo ngai in ka rak um tawnmi kha, a cakuat ka van hmuh cun ka fiang ziahmah.

A dang cakuat pakhat ka van rel than. Cu ca cu a nu sin a kuatmi asi. A nu cu N. Dagon ah a um. Anu address cu tha tein a tial nain, cakuat cu a sanh thai lo. N. Dagon a umnak inn hi, Hmunlipi Pu Ngun Su te inn he an rak i hlat tuk lo ding khi asi. Anu sin cakuat a tialmi ahcun:

Dawtu Amu,

Na dam maw? Na fanu te zong ka dam ve ko. Amu, ka nu le pa nih an ka dawt tuk ko. Sianginn ah motor in an ka chiah i an ka don. Leng bel ka chuak kho lo. Hawikomh zong an duh lo. Cakuat kan duh tuk ko nain, cakuat thlaknak zong caan ka ngei kho lo. Ka nu le pa nih an ka chuahter duh lo le zeitiawk ka thei lo. 

Amu, ka khua a sik tuk. Thilri zong ka ngei lo. Angki lum ka ngei lo le zinglei le zanlei ah ka khua a sik tuk. Amu, na har tuk zeihmanh ka chim ngam lo. Amu, na tha rak chia hlah mu. Ka upat tik ahcun keimah nih kan zoh te ko lai. Na fanu ca ka zuam ko. Amu, a si khawh ahcun ka pate te sin um ka huam ti lo. Nangmah sin in sianginn kai ka duh ko. Hika um cu an ka dawt tuk ko nain, a har tuk. Ka thinlung a nuam lo. 

Amu, asi khawh chung in hawng ka la than ko. Zeitluk in na har zong ah na sin te ah um ka duh ko. Amu kan ngai tuk. Ka mang ah kan hmuh lengmang le na sin ah rat ka duh ko. Phone zong kan chawn kho fawn lo. Ka pate te nih leng lei he pehtlaih an duh lo le Amu a har tuk. Kan ngai tuk ee. ......

Ca cu cu vial cu asi. Ka van rel dih. A thinlung a fahnak le a tuarmi vialte ka van hmuh tikah, ka ngaih a chia tuk. Ka mitthli a haak ko. Mirum fa ah ka rak ruah i, ziah hme thilri pan tete he a um tawn hnga" tiah ka rak ruahmi biahalnak kha a cakuat ka hmuh cun a van fiang ruangmang. Rak thei ninglaw tangka hmanh ka ngei lo chin ka rak pek hnga ti tluk in, ka thinlung a ka suk. 

Dawtnak um lo nak hmun ahcun...taihinn tang um zong a rak nuam lo hme hi...motor thatha cit zong dawtnak um lo ahcun thawngtla motor cit tluk pei si ko hi...dawtnak um lo nak hmun ahcun, zeiltuk tangka ngeih le rum ko zong ah, thil lum zunkhat ca te hmanh... cawksian lo in khuasik in pei a rak si ko hi....dawtnak um lo nak hmun ahcun....innlo tha le motor tha hna zong hi sullam an rak ngei lo hme hi... hi ruang ah pei..mirum fanu a lo lo, a thilri a chia tuk... amithmai apanhlo ee tiah ka rak ti tawn kha asi lai hi..tiah ka ruat.

Anu sin tialmi cakuat zong hi a kua thai lo. A nithla ka zoh le a tialnak November ah asi cang. "Amu" timi cu Karen holh asi i, "Ka Nu" tinak asi. Einsein ah kan um cah, Karen holh tlawmte cu kan rak theih pah.

Cu cakuat ka van rel cun, Tin Za hi "A nu, Karen, a pa Kawl asi; amah hi a nu hruainak ruangah Krihfa pakhat asi lai" timi ka van theih khawh.

Cakuat pahnih ka relmi cu, amah nawlpeknak a um lo caah ka lung cu a tha bak lo nain, ka lungthin a dai deuh ngai. Thla ka cam piak i, ka it. Ka ih bu in khuazaza ka ruat. Ka hngilh kho bak lo. Zeitik caan ah dah ka hngilh ti zong ka thei lo. Zingka teah kan innpa Karen hna dawng nih, "Saya..saya" tiah an ka auh thawng ka theih ceu in ka van i thang. Zinglei 8 asi cang.

Thaithawh ka chum pah. Tin Za tuanbia kong ka ruat pah i, lung nuam lo ngai in ka um. Rawl ka ei. Cucun ka hawipa Saya Bawi Er sin tal ah va kal ko ne ning ka ti i, amah sin ah ah ka va kal. Ka hawipa cu ka va auh i, nizan i a cangmi tuanbia vialte ka chimh. Ka sawng ahcun ka kalpi. Tin Za hmanthlak cu ka piah i a cakuat cu ka relter ve.

Saya Bawi zong Tin Za cu, a zaang a fak tuk ve.

"Pa Vung, ngaihchia tuk hei asi hi. Khuaruah tam taktak asi. A mui le aa dawh tuk fawn. A pawi tuk ee" tiah a ti i, ka hawipa zong cu, a cakuat a rel ah, a mitthli a haak. Zei hlei tuah awk a tha lo.

Cuticun a sianginn bag le cauk tawng cu ka sin ahcun a um peng. Telephone zong a ka chawn ti lo. A hlam zong a rak hlam ti lo. "Ka rak hlam te lai" tiah ati ko i, ziah hme a tu tiang a hlam bal ne hnga lo? Sianginn kai le a za deng fawn tiah ka ti. Nikhat hnu nikhat a liam lenmang. Zarh khat in zarh hnih ah aa thial i, a thla in a liam cang.

Ziah a tu tiang a rak lak bal hnga lo? Hihi rak laknak ding hmun a theih ti lo bia hna asi hnga maw? Zeitindah ka pehtlaih than lai? A Ni sin phan lo in a tlau hna asi hnga maw?" tiah khua zaza ka ruat.

Ati awk ka thei ti lo. Cucaah a cauk zoh than ko ne ning ka ti i a cauk cu ka hlai than hna. Cuka ahcun "Aunti" ti in telephone number pakhat te khi ka hmuh. Mah hihi a Ni cu a si theu lai tiah ka ruat. Telephone number cu ka tial i, Insein lei ah ka va kal. Telephone cu ka van auh.

Telephone cu an van tlaih i, "Anih ka si. Tin Za a ni le nan si maw?" tiah ka van hal. "Kan si ko" tiah a ka leh. "Tin Za a rak phan maw?" tiah ka ti hna i, "A rak phan. Atu hi kan mah sin in sianginn a kai than lai" tiah an ka leh.  Cu ceu cun ka hna a ngam. Dawtnak kan timi cu rihma a um lo. Miphun rihma a um lo. Minung siaherhnak, zawhruahnak, hnakkar tenhnak, bomh duhnak le nun-hromhnak a si caah, a Ni bia ka theih cun ka thinlung hna a ngam taktak. A thla deng in ka khingrihnak duak tiah a tla. "Aw..a tha tukmi Ni pei a rak ngei ko hi" tiah ka ruat i, ka lungthin a dam ngaingai.

Tamaing hrawng cu mirum an tam caah, a Ni le cu an nung kho deuh theu lai tiah ruahchannak ka ngei. Ka Ni tiah a ti ko nain, a pa lei chungkhat silo in a nu lei in chungkhat tu an rak si. Cucu telephone chung in minutes 4-5 bia kan i ruahmi chung in ka theihmi a si.

"A thilri kha zeitik dah nan rak lai lai?" tiah ka hal. "Tu zarh Nirukni ah kan rak lak lai?" tiah a ka ti.

Tangka zong ka ngei ve lo. Asinain Tin Za nunnak le sining ka ruah tik ah, ka zaang a faak tuk. Ka ngaih a chia tuk i, catlap pakhat ka tial i, cabawm pakhat chung ah tangka 100 Ks he ka sanh chih. Ca ka tialmi ahcun, "Na kong ka theih lo caah, ka lung a nuam lo tuk i, na cakuat kha ka rel. Rel ka duh lo naih, na kong theih ka duh tuk caah ka relmi a si i, rak ka ngaithiam. Na caah thla kan campiak ve. Ka dawtnak langhternak caah Ks. 100 te hi na sianginn kainak caah laksawng ka sanh chih" tiah ca tlawmte ka tial i, a cauk kar ah ka tenh.

Tin Za a ra theu lai timi ruahchannak he, lunglawm tein ka hngak hna. Chun 11 tluk ah, Tin Za le a Ni cu ka sawng ah an rak phan. A thlithup tein a hrial tein an i hrial i an rak ra.

Tin Za zong cu, skirt tawite he a ra i, Hong Kong nu te bantuk asi. A Ni cu a mui a dawh nain a thau ngaite. Cu ti cun ka sawng chung ahcun an rak lut. A thilri tete cu ka timhtuah hna i, an nifa in an chuak than. "Saya kan i lawm tuk" tiah an ti i, an lawi.

                                                            x x x x x x x x x

"Ka duh maw?" ti le duh asi lo. Asinain cu ni cu lung a leng tuk. Ka lungthin khuazaza a ruat. A tawng le cauk te cu ka inn ah thla khat dengmang a um i, zanchiar te ka rak hmuhmi te asi. Tu chun van lak tikah lungthin phundang te asi than hawi. A dai cangmi lunglen a van zual than hawi.

Cu chun-ni-tlak cu ka lung a nuam lo. A ni he ka sawng ah caan tawite an ummi te kha, kei ka caah cun zungzal philh khawh dingmi asi ti lo. A nih nih tah zeitindah a va ruah hnga?

Duh sah tein thal a hung chuak. 1995 BD kum II Camipuai kan van tuah. Ka tlun hlan ah, Tin Za umnak North Dagon anu sin va len cu ka duh ngaingai. Ani sin maw aum hnga? A nu sin dah ti ka ruat. A Ni umnak cu ka theih lo caah, A Nu (Amu) umnak ah seh ka va len ta hnik ko tiah ka ti. Nikhat cu bus ka cit i, ka va kawl hna.

Insein in Sule Paya ah ka tum. Sule Paya in N. Dagon ah bus ka cit than. Bus driver ka hal i, ka zawn ah tum law na ka in kal khawh a si ko lai tiah a ka ti. March thla a si caah a lin ngai cang. Bus in ka van tum i, cu ka area cu Pu Ngun Su te umnak he aa hlat tuk lo. Mi pakhat hnu pakhat ka hal hna. Saihka zong ka hal hna i, a hnu suimilam pakhat deng ka kawl hna hnu ah, a nu umnak innte cu ka va phan. A nu cu va dang a rak ngei cang. An inn cu canphio a si. A vam cu thing a si. An pa cu a rak um lo. Fa a dang pakhat an rak ngei cang.

An inn ka phak tik ah a nu cu a khuaruah a har. A lau taktak. Asinain Karen a si caah tlangcung mi veve cu a rak ka theih thiam. Tihnak zeihmanh a ngei lo.

Ka thawh i, "Zeibantuk minung dah ka si? Zei ti dah ka rat i zeitindah Tin Za he kan i ton le kan i theih? Tin Za a zamnak kong ah zeitluk in dah ka rak bawmh i ka lungre a theih?" timi kha ka van chim.

Krihfa a si caah, aa lawm tuk. A mitthli heh tiah aa hrual. Tin Za ka hmuh lo caah ka van hal. "Tin Za teh a ni le sin ah maw um ko?" tiah ka hal.

"A si lo. Camipuai a dih bak in, Mokok ah a tapa te a um le lungcawh hna thal chung ka va hlawhfa lai i, sianginn kai zaat hlan deuh ah ka rak tlung te lai tiah a ti le khar cang ka tein Mokok a tapa sin ah a kal" tiah a ti.

A nu  a ngaihnak cakuat le a hawinu Japan ram ummi ca a kuatmi hna le a nu cawm a rak duh tuknak lungput le a tu Mokok a kalmi tiang ka van ruat le Tin Za hi, mi men lo taktak pei a si hi. Ngakchia te a si nain tiah ka lung ah a chuak.

Tin Za nu nih cun, "Lakphak kan cah piak lai" a ti i, a ka cah piak. An har caah din hmanh khi ka lung ah a chuak setsai lo nain tha tein ka din piak. Bia zong sau nawnte kan i ruah. "Saya nangmah hme maw, tangka 100 a rak thentu le bawmtu na rak si? Ka fanute nih na kong a rak ka chimh le na rak bawmh le ka lawm tuk ee" tiah a ti.

Suimilam pakhat tluk ka thu i, thlacamnak le thazaang peknak tawite ka ngeihta. "Anti, ka tin cang lai. Laitlang lei tlung ding ka si cang le" tiah ka ti.

Tin Za nu nih cun, "Saya, na rat than tik ah, Tin Za zong a rak tlung than lai le pello tein rak kan lengte mu. Kan i lawm tuk ee. Pathian nih thluachuah in pe ko seh" tiah a ti i, "Aw, June thla sianginn kai zaat tikah ka rak in leng than te hna lai" tiah ka ti i, Bus station lei kal ding in ka chuak.

Tin Za nu hi, "Zeibantuk dah a si hnga/" timi va hmuh ruah le a si khawh ahcun Tin Za zong va hmuh le thazaang va pek kha  ka sia a herh tuk caah, N. Dagon tiang cu ka va kalnak a si. Lam a sau. Bus hngah a har caah a baat zong ka baa ngai.

A nu cu ka ton i, ka lung aa lawm ngai nain, "Tin Za zong ka hmuh te khawh men ko" timi ruahchannak zong cu ka ngei pah nain, kan i tong kho lo i, ka lungthin ah bau nawn tein Inseein lai ah lawi ka thawh than. Pathian nih rem a ti ahcun June thla sianginn kai than tik tu ah ka leng hrimhrim te hna lai tiah ruat bu in, Insein lei kalmi Bus pi cu ka cit i ka tlung.

                                                         xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx


March thla dih ah, Laitlang lei ah ka va tlung i, May thla tiang Laitlang ah khua ka sa. Thesis tial aherh caah, cauk cawk ah Aizawl tiang ka va kal. Cu chung vialte zong cu Tin Za sining kha ka ruat lengmang tawn. Miza tuk a simi nih cawlcang kho lo le lungthin kuai tuk i, sifah hi zaangfak tuk an simi khi a celh in ka celh piak lo.

May thla canceu in MIT kai ding cu ka van i thawh. 1995-96 cacawn kum asi. Ka final kum asi. Laitlang in ka thawhka tein ka thinlung tein ka riah chihmi cu, Tin Za le a nu va ton ding asi. Ziah tiahcun ka sia a herh tuk.

Kha tluk muidawh le ca aa zuammi te kha? Kha tluk in a fel i nu le dawtnak a theimi nu te kha? A nunnak zeidah a va lawh ve hnga? Anu he an um ti hnga maw? Sianginn hna a peh zulh kho hnga maw? Kha tluk in muisam dawh tung le sifah tung kha a va pam tuk hringhran dah?  Ka va hmuh hrimhrim lai timi ruahnak ka rak ngei.

Thau in ka van i thawh. Thangtlang-Hakha-Kalay in ka kal. Mandalay hotel ah zan khat ka riak.

Mandalay in tlanglawng ka cit. Mandalay in zanlei sang 4 tluk ah kan chuak. Kyakse khua hrawng kan phak ah, ni sencuar asi. Shan ram lei tlang dawhdawh cu alang in zoh ah lung aleng hringhran. Thlalang awng kam ah ka thu i, khuazaza ka cuan. Khuatete kan tan pah hna. Fingtlang zoh ah aa dawh tuk. Thlizil a hrang pah i, thal lio nilin khua-al lio kan taksa linmi vialte a van nem thluahmah i thinlung a dai tuk hringhran.



                         Yangon-Mandalay Tlanglawng


Duhsah tein khua cu a mui i, khawn maw ka tete ah meiceu khi ka hei hmuh pah hna.

Tlanglawng cungah zan khuadei khua ka ruat.

MIT ka kai lio i, a sawng ka umnak in, Tin Za he kan i tonnak tiang...an umnak inn in a zam khawhnak ding caah ka bawmhnak vialte le bus station i ka va thlahnak vialte......

A Ni he an rat i thil an rak laknak lio te hna le a Ni he bia kan i ruahmi vialte ka ruat than. Mah tluk muidawh le fim tung le sifah cu a pawi tuk ka ti. Minung nunnak ngaite hi a pam tuk. Zaangfak tuk a si ka rak ti. Ka sawng i a kaltakmi a cauk, a bag le a kuttial pum tete kha mithlam ah a cuang. Japan ram a hawinu ca a kuatmi vialte; bawmhnak a halnak vialte le a nu a hei dawt tuk tung ning le a nu zohkhenh a duh tuk ko nain zohkhenh khotu a si lo nak vialte, ka mitthlam ah a cuang thluahmah.

An inn i ka va len i, a nu nih "Tin Za cu Mukok ah a ta sin ah a va kal ta. Sianginn kai zat in a rak tlung than te lai" tiah a ti i, an sifah hmanh ruat lo in "lakphak a ka danghmi te hna" tiang ka ruat i, lungthin vialte aa let dih.

Muisam nih dawh; pumrua nih that; nu le dawtnak thinlung ngeih tung fawn le lungput tha tein a nungmi a sinak nunzia tiang zong, mitthlam ah a cuang thluahmah. Cuticun Yangon ka phanh ahcun ka va leng hrimhrim hna lai timi ka ruat. Cuticun zan khuadei lungleng ngai in tlanglawng cungah khuazaza ka ruat.

Ka thinlung cu pangpar tlanmi papep te bang a kenkip ah a zuang. Ka hngilh kho lo. Zan khuadei khua ka ruat. Yangon phanh lai ka ngaih. Phanh lai ka hngah hlang ngaingai.

Cuticun Mandalay-Yangon tlanglawngpi cu, nelrawn, tiva, hawr le khua kip i buta pakhat hnu pakhat tan in...Yangon lei panh in ..."cung...ung...cung....cung.." tiah din lo in a tli thluahmah.

Yangon lei ah tlanglawng dinlo in a tlik bantuk in,  ka thinlung zong Tin Za he kan i tong lai timi ruahchannak he tlanglawng tliknak lei ah a kal tluahmah ve.

Tlanglawng dinlo in a tlik bantuk in, Tin Za hi, "Khawidah a um ve cang hnga? Yangon ah maw um hnga? Mokok ah maw?" timi ruat bu tein, ka thinlung zong aa din ve lo. Cuticun Yangon lei panh in, ka kal thluahmah......!!!



-------------------------------

Nawlnak: "Hi capar hi a dik mi maw asi si lo? timi a hohmanh nih hal lo ding in kan nawl hna.

GM Motor Nih Minung 14,000 Rian An Ban Hna Lai

GM (General Motor) company hi Septemer 16, 1908 ah an dirhmi a si. Kum 110 a tling cang. Dirhtu hna cu William C. Durant, Charles Stewart Mott le Fredrick L. Smith an si.

USA ah a lian bikmi company pakhat a si. Detroit khua ah a zungpi a um. GM hi um hlah sehlaw, Detroit khua hi aa rawk ngacha lai. GM nih hin, Detroit khua hi a min zong a thanter i, thanchonak le rumnak zong tam tuk hringhran a pek.

GM nih hin, Chevrolet, Cadillac, GMC, Opel, ACDelco le a dang company tete zong hi, a bawmtu siloah a ngeitu a si. Company lian taktak a si. 2017 ah billion 212.482 an ngei. Vawleicung pumpi ah, 2017 ah riantuanmi 180,000 an um.

Vawleicung continent paruk ah sehzung 396 an ngei. 2017 ah motor 9,600,000 an chuah khawh. Vawleicung ramkip ah an motor an zuar. An zuarlonak ram hi (7) lawng a um-Cuba, Iran, North Korea, Somalia, Sudan, Syria le Afghanistan an si. Cun China ram a simi Macau le Hong Kong zongh an zuar lo. Kawlram tiang in an motor an zuar.

GM Headquarter (Detroit)

Kan hnu November 26, 2018 ah GM CEO Mary Barra nih 2019 chungah US ummi GM sehzung (5) kan khar lai i, minung 14,000 rian kan ban hna lai tiah a ti. Hi company hna lak ah, Michigan, Ohio le Maryland ah an i tel lai ti a si.

GM nih an timi cu motor an chuahmi  cheukhat Chevy Cruze ti bantuk hna hi kan zuar kho ti lo ti a si. Cu pin ah Pre. Trump nih Tuluk, Canada  le EU ram hna kha ngunkhuai 20% tibantuk a lak hna tikah, motor kha a man a kai tuk cang i an zuar kho ti lo ti a si. Cucaah 2017 chung lawng ah hin, GM hi billion pakhat kan sung an ti.

Hi bantuk in riantuanmi 14,000 kan ban hna lai an timi hi USA caah a pawi ngai. Pre. Trump zong a thin a hung. Asinan an miak ve lo mi cu zeitiawk a thami a si lo. Company nih a sungkhan rumro in rian an tuan khawh ding a si fawn lo. Hi ban dingmi hna hi, company riantuanmi dihlak i 15% tluk an si. Cu hna nih tangka an hmuh dingmi le ngunkhuai an tun dingmi hi tam tuk a sung ding an si.

Cucaah Pre Trump nih Tuluk, Canada, EU le India te hna ngunkhuai lak a timhmi hna hi, USA ca zong ah chiatnak tampi a chuak kho dingmi a si caah, a rannak in hi policy hi cu a ban a  herh. Culoahcun USA sipuazi ca zong ah thatnak nakin chiatnak tam deuh  chuak khomi a si

GM nih rian ban dingmi minung zong kha ca an pek cang hna. A nuam tukmi le lomhnak in  khatmi Christmas caan ah, 2019 cun kei rian ban ka si lai tiah aaa thei ciami caahcun Christmas le Kum Thar cu a nuam lo ngai ko lai. A bikin chungkhar terualte a simi le nupi fate cawmmi pala caah a har ngai ding a si. Zeicatiah GM riantuanmi cu an rian a tha ngai i, hi bantuk riantha hmuh hi a fawi lo. Ohio Lordstown khua zong an lungre a thei ngaingai. An tha chia ngaingai ko.

GM nih minung 14,000 rian ban hna ruangah, hi company he pehtlai in riantuanmi company zeimaw zat cu an i rawk ve khomi a si. Ohio zong GM company a um caah, tampi thatnak kan hmu i, GM sehzung aa rawk ahcun Ohio ca zong ah sunghnak ngaingai pakhat a si.

US sipuazi hi sur bantuk a si. Ka khat a cah ahcun a dang a rak cat ve than. 2007 US Recesion timi Sipuazi tlak hi ka ton ve mi a si i, tih a nung ngaingai. 2008 Columbus kan i thial hlan ah Delphi motor company lian taktak hi, Columbus nitlaklei ah a um. Minung 400 renglo rian an tuannak company a si i, pawngkam a partment dawr le bank hi a rak hlunghlai ngai. 2007 ah cu Delphi company cu aa rawk i, Columbus nitlaklei kam cu sipuazi a tlak ning chim awk thalo a si. Luklak ah Westland Mall a thi colh ve. A pawng ummi apartment pawl cu an chuak i, lawng huar in a um Dawr le restaurant an i rawk. Lam a bua. Innlo an rawp i chuahtakmi khua bantuk bak in a um. A hnu ah Hollywood Casino an van dirh i, cu ceu cun Columbus nitlak lei hi hlunhlai aa thawk than.

GM nih hin North America i an siammi Chevrolet Cruze le Volt hna hi kan chuah ti lai lo ti a si. Cun Buick LaCrosse, Cadillac XTS le Cadillac CT6 hna hi, kan chuah fawn ti lai lo an ti.

Cucaah, Detroit-Hamtrack Assembly tuanmi 1,500; Ohio Lordstown tuanmi 1,600; Canada ram Ontario umi Oshawa Assembly riantuanmi 2,500; Maryland umi Baltimore Operation parts le Michigan ummi Maryland Warren Transmission Operation hi ka khar lai ti a si. Hi GM an khar dingmi nih hin, US sipuzi zong zeimawzat cu a hnursuan hrimhrim lai ti a si. GM stock zong tlawmte  zorter cang.

Lordstown GM Plant

Lordstown hi Ohio nichuah chaklei ah a ummi a si i mah hi sehzung hi March 2019 ah kan khar lai ti  si caah, khuami cu an lungre a thei taktak. GM nih hin April 28, 1966 lio ah hi ka sehzung in Chevy Cruze hi an rak chuah hmasat. Mah sehzung caah a herhmi thilri tete sertu pawngkam sehzung riantuanmi hi, Ohio ah minung 5,000 tluk an um i, hi hna zong hi harnak a tawng ve ding a si an ti. Lordstown i GM sehzung an khar dingmi nih Ohio sipuazi zong tampi a tumter te lai tiah sipuazi thiammi hna nih an ti.

Cucaah Ohio i GM sehzung pakhat an phih tikah, Lordstown cu sipuazi a tla lai i, inn le vawlei man a tum lai i "GM umlo hnu ahcun hi khua cu, cu hlan bantuk zeitikhmanh ah a si bal ti lai lo" tiah an khuabawi nih a ti. GM sehzung hi a lian tuk i, 6.2 million killi pe (sq ft) lianmi  asi caah, hi sehzung lawng herhuar pi in a um lai mi hi, khuami nih an ngaihlah tuk. An khua sipuazi a tla hrimhrim lai tih tiah an ti i, khuami an an tha a chia taktak.

Hi area hi 2016 thimnak ah Pre Trump nih a teinak hmunhma a si caah, Pre. Trump nih GM nih bia an khiahmi zong let i, GM motor dang zong ser ding in a nawr len hna nain, zeidek an lawh te lai. Pre. Trump nih a aupimi "Make America Great Again" timi zong, GM nih minung 14,000 an ban dingmi hna nih, "Thil hi bia chim sawhsawh bantuk cun a taktak canter cu a fawi lo" timi an langhter ko cang!!!

India Tikulh Pakhat Rili Ti Nih Phum A Timh

"Vawleipumpi lumnak nih rili tii a kaiter lai" tiah mifimmi nih an rak chim tawn mi hi, tuanbia sawhsawh le ca chung lawngah a ummi si ti lo in, vawleicung pumpi ah a chuak cuahmahmi a si cang. Naite ah Italy ram Venice khua cu rili tii nih fak tuk in a phum. Venice hi vawleicung pumpi ah, tourist tambik tlawnmi khua pakhat a si i, rili tii nih a phum chin lengmang cang. Cucaah vawleicung ah tii nih a phum hmasat dingmi khuapi pahra chungah aa tel ve mi a si. 

Tii nih Venice khua a phum lio

Vawleipumpi lumnak ruang ah, rili tii kainak hi vawlei pumpi nih an tuar chin lengmang i, Bangladesh, Kawlram le India zong ah a taktak in an ton cuahmah ve cang. Hihi mithla thih bantuk a si ti lo. Mithmuh kuttong bak in an cang cuahmah cang.

Vawleipumpi lumnak nih hin, tu chun ah vawleicung tikulh tampi cu a hrawh cang i, rili kam khua tampi cu harnak a pek cuahmah cang hna. Minung nunnak ah harnak tam tuk a chuahpi  cang.

Kan hnu ah Kawlram kong ca an tial., Irrawaddy tivapi rili a va luhnak khi tii a thang tuk cang i, rilikam vawlei tam tuk aa rawk. Lo le cinthlaknak aa rawk. A almi tii a kai caah thingram an thi i, nga zong a tlawm chin lengmang tiah an ti.

Naite ah India ram ummi Ghoramara Island cu kum chiar tein rili tii a kai chin lengmangmi nih a phum chin lengmang i, a chung ummi minung caah khuasaknak a har chin lengmang ti a si. Tikulh chuahtaak an duh nain chuahtaak nak ding le thialkaamnak ding caah thazang an ngeih lo ti a si.

Ghoramara Island hi meng 1.8 a sau. Bay of Bengal rili kam i, Sundarbans Delta timi "tivapi a va chuahnak nelrawn tikulh" lak i a ummi tikulh pakhat a si. A liamcia kum 10 lio ah minung 7,000 tluk an um. An zam hna i a tu cu 4,800 lawng an tang. Minung an zornak a ruang cu, rili tii a kaimi nih a liamcia kum 20 chung ah, tikulh zatceu cu a phum cang i minung umnak a that ti lo caah a si, an ti.

Hi tikulh hi Kolkata i thlanglei meng 93 ah a ummi a si. Rili tilet a sang chin lengmang i, tikulh tlangkam hi a hrawh chin lengmang. Saram eiding tirawl a har chin lengmang. Innlo khuarnak a har chin lengmang fawn. Leikuang zong an rawk. Ungkung le zeidang thinkung an cinmi zong tam tuk rili tii nih a hrawh cang. Cinthlaknak vawlei zong a har chin lengmang i, minung cawmnak ding a har taktak ti a si. Khuami cu an lung a dong taktak ti a si.

Ghoramara Island rili tii nih hi tin duhsah tein a hrawh

Tihnung bik cu cyclone thlichia fak le tsunami hna a um sual ahcun a tikulh ning in rawh khawh dingmi dirhmun ah a um cang ti a si. Hi ka hi cyclone tamnak hmunhma zong a si caah, tihnung taktakmi dirhmun ah um lio a si.

Tikulh ummi minung hna nih, "India tlangram ah cozah nih a lakka in vawlei kan pe hna seh law cu, kan tikulh hi kan chuahtak ko cang lai. Zeicatiah vawleicung khuacaan aa thlengmi nih, rili tii a kaiter i, kan tikulh hi hmailei ahcun rili tii nih a phum ding a fiang ko" tiah an ti. Minung an um ngam set ti lo. Zaam le an zaam kho fawn lo i, cuticun thinphang thlasang in an thudir ko hna ti a si.

Nihin ni tiang cu India cozah nih zeihmanh an tuah piak rih hna lo caah, zeihmanh tuaktan awk thalo in tikulh ah minung 4,800 cu an i taap rih ko. Hmailei ah zeitin dah an si te lai timi cu theih khawh a si rih lo.

Liamcia 2010 ah Bangladesh le India kum 30 an i cuh lengmangmi meng hnih tluk a sau i, meng khat le cheu tluk a kaumi New Moore Island cu, rili tii a thangmi nih a phum cang i, cuh awk a um ti lo. An dai cang. Cucaah "India le Bangladesh kar ah Global Warming nih daihnak a ser" tiah an ti phah.


----------------------------------

Zohchihmi ca

1. Hindustan Times "Life on the shrinking Ghoramara Island in the Sundarbans delta," Dec 01, 2018.

Fanny Crosby: Khuaruahhar Krihfa Hlaphuahtu

"Lungpi chungah ka thlarau a thuh" timi hla hi ka duh bikmi hla pakhat a si. Thazaang a ke pe bikmi hla pakhat zong a si. Houston in Detroit ah vanlawng in ka rak zuan lio ah, khua a chia tuk. Khuadawm a chah tukmi chungah kan vanlawng a luh lio ah thlichia kan rak tong sual i, cu lio ahcun vanlawng cu lungphahmi lamcung i a tlimi motor babtuk in a zuang. A tur bak in a tur. Tihnak le phannak in kan um lio ah, mah hla hi choir sak bantuk bak in sau tuk ka hnatlam ah ka rak theih. Ka khuaruah a har. 

Mah choir sakmi ka theih cang ka in, ka lungthin chungah daihnak le hnangamnak in a rak khat i, tihphannak vialte an rak lo dih. Inn ka phak tik ah, hi hla a phuahtu kong hi ka va rel. Hlaphuahtu kong ka theih chinchin tik ahcun, lunglawmhnak in ka khat. Pathian ka thangthat chinchin. A nunnak nih tam tuk thazaang a ka pek. 

Tang 5-6 ka si ka in, vawleicung minung tampi kong ca ka rel khawh mual ka rel hna. Ralbawi lianlian, hruaitu minthang hna le mifimmi hna kong ka rel hna. Cu hna vialte hna lakh, "Lungpi chungah ka thlarau a thuh" timi hla a phuahtu nu tluk in, khuaruahhar a simi minung kong ka thei rih hna lo. Zeicatiah hi hla a phuahtu nu hi, vawleicung ah a mah bantuk nihin ni tiang an chuah lai ka zum lo. 

"Lungpi chungah ka thlarau a thuh" timi hla a phuahtu nu cu, Fanny Crosby (1820-1915) a si. Amah chan hi Nitlaklei ram ah thanghphawhnak a rak tlun siling a si. Krihfa hlapi tam deuh cu, mah lio caan hrawng phuahmi an si.  

A mah hi March 24, 1820 Brewster, New York ah a chuak. February 12, 1915 ah a thi. Kum 94 a nung. Amah hi thla ruk a si ah, a mit a fak i, sii an toih ruang maw a si? Surgery phun deuh dek si? a mit a caw. Khua a hmumi a si lo. A mah hi Puritan timi Krihfa thianghlim aa timi chung in a rami a si. A mit a cawt bu in bible tampi a rak ciah. A mah hi "missionary" a tuanmi a si tiah an ti.

A mah hi biazai a thiam. Solfa a thiam.  Krihfa hla tam bik a phuahtu pakhat a si. Krihfa hlapi le Pathian hla (gospel song) 8,000 tluk a phuah, a tial i a aw a tuah. A mah hla hi million 100 renglo an nam cang ti a si. A mitcawt bu in missionary rian tuan. Ca a chim pah. Thawngtha a chim pah. Cucaah kum zabu 19 a donghnak ahcun a mah hi an rak uar tuk i, minung zong nih a min hi tampi an rak i sak ti a si.

Hla a phuahmi le a tialmi a tam tuk caah, a min ah "Queen of Gospel Song Writers" tiah an ti pin ah, "Mother of modern congregational singing in America" tiah an ti. American ram Krihfa hlapi tam deuh hi a mah phuahmi a rak si. A hla hi revival hla deuh lawngte an si i, mi tampi nih an duhmi le thlarau thazaang an laknak hla an si caah, tu chan tiang in an lar peng ko rih. 

Ira Sankey nih a rak timi cu, Evangelist minthang Moody le Sankey hna Pathian thawngtha chimnak campaigns a rak tlamtlin khunnak cu, Crosby phuahmi revival hla pawl ruangah a si tiah a rak ti. A hla pawl hi, a mah chan ah an rak sak taktakmi an si. A rak lar tuk caah, cauk chuahtu pawl nih hin, a mah min in phuahmi hla rumro cauk chuah kha a tha lai lo an ti caah, hla fung 200 tluk cu minhleng in an bunh ti a si. Cucu bunh khawh a si mi a si. 

A hla lak ah a rak lar bikmi cheukhat cu: "

1. Pass Me Not

2. Blessed Assurance

3. Jesus i tenderly calling you home

4. Praise Him

5. Rescue the Parishing

6. To God Be the Glory
7. O Gentle Savour

Krihfa Hlabu (Laiholh) i number pakhatnak "Pathian cu thangthat si ko seh" timi hla khi a mah phuahmi a si. Hla minthang taktak a si. 

Crosby nih hin vawlei lei biazai zong 1,000 tluk hi a tial. Biazai uk li a chuah. Tambik zuarmi cauk-minung tuanbia cauk zong a tial. Vawleilei hla zong hawi he a bawm in an phuah. Ram le phuntanhnak hla (patriotic song) zong tampi a phuah. A biapi a tuanmi cu Missionary hna riantuan bawmh hi a si. 

A mah hi, minung a si aa theih hlan in, khua a hmu lo. Vawleicung le van hi zeidah a lawh timi zong a thei lo. Minung hi zeidah an lawh timi zong a thei lo. Thingkung ramkung le saram hi zeidah an lawh timi zong a thei lo i, vawlei hi zei dah a si timi hi a hmu lo hrimhrimmi a si. Cu bantuk minung a si caah, khuaruahhar minung cu a si ko. 

Cucacaah catialtu cheukhat nih a kong hi tin an tial:

A nu hrinnak mit cun khua a hmu lo nain, a thinlung in khua a hmumi a si. Minung hi zeidah an lawh? Minung hmai hi zeidah a lawh?" timi a hmu kho lo nain, Pathian hmai hi zeidah a lawh tiah a hmu khotu a si. A nunnak hi, harnak in a khat nain, Pathian he naih tein  a um, Pathian hmai a hmumi a si."

Amah cu a mit a caw ko nain, mitcawmi sianginn ah sayama rian a tuan. Lam hlat le lam nai ah, vawlei khuazakip ah hawikom tha a ngei. A hla tampi cu, tu chun Lai Krihfa Hlabu zong ah an um hna i a tu tiang kan sak rih hna. Hla pakhat a phuahmi cu hi tin a si:

"Ka nun chung vialte mitcaw ding in, thluachuah petu Pathian nih a ka timh piak ko rua.....A khuakhannak ah Amah cu ka lomh......Hi vawlei a tlingmi mit hi thaizing ah ka pe hna sehlaw, ka cohlang lai lo..... Keimah kong  i uar awk a ummi thil hna le ka dawhnak hna nih, ka thinlung an ka pialter lai i, Pathian thangthatnak hla ka sa kho hnga lo."

Mah tluk mitcawt bu ah lomhnak in Pathian a thangthat khawhmi le aa lomh khawh rihmi ruah ah, khuaruahhar in a thawngmi zumhnak a ngei. Hi bantuk zumhnak ngeimi cu vawleicung ah an tlawmte lai. Hi nu zumhnak hi, Krihfa vialte nih zohchunh a tlakmi le kan i zohchunh dingmi zumhnak a si.

Minung tampi cu nuhrinnak minung mit kan ngei ko nain, Pathian sining kan hmu kho lo. Mitcaw Fanny Crosby phuahmi hla hna nih hin, Pathian umnak kong an langhter. Pathian hi hnem khotu a sinak an langhter. Hi bantuk zumtu caah cun vanram phak hi ngaih a um tuk ding a si. Zeicatiah "Vancung ahcun mitcaw an um ti lo caah a si."

Central Ohio Rang Ngai In A Thangcho

USA ah Laimi kan khualipi Indianapolis le USA Khualipi Washington DC karlak I-70 cung in, khualtlawngmi nih cun, Ohio hi pal lo awk a tha lo. Ohio khualipi Columbus zong pallo awk a tha lo. Cucaah USA chaklei deuh ummi Laimi tam deuh nih cun, Ohio hi an pal theu lai tiah ka ruah. 

Ohio hi ramkulh fate a si. US ramkulh dihlak ah lianh ah 34 nak lawng a si nain, minung tam ah 7 nak ah a um. 2018 ah hin, minung 11.69 million an um lai tiah ruah a si. Ohio hi, US Midwest timi area ah a um i, Northeast le Midwest a pehtu a si. USA ah minung an tamnak bik ram laili bik pakhat a si i, Ohio ah hin USA Highway 10% tluk hi a um ti. Lam a tam caah le minung chahnak area ah a um caah, North America minung dihlak i, 50% hi Ohio in suimilam pakhat thluk motor mawnghmi area ah an um.

Ohio hi killi meng 44,825 a si i, killi meng khat ah minung 283.3 an um caah, USA ah minung chahnak bik 10 nak ah a um. Minung kharh ning cu a fum ngai nain, minung hi an chah ngaingai. Ohio ah minung chahnak bik hna cu, Columbus, Cleveland, Cincinnati, Toledo, Akron le Dayton an si. 

Columbus Area hi Central Ohio tiah ti asi. Central Ohio timi ah hin, a biapi cem mi khua cu, Columbus a si. A umnak cu Franklin County ti a si i, county lian ngaingai a si. Hi Franklin County ah hin minung 1.25 million kuakap an um. Franklin County hi minung le sipuazi a thanning a rang taktak i, minung hi 10% in kum 10 chung nawn an karh cang. Hlan ahcun Indianapolis nih hin, minung tam ah a tei tuk nain, 2018 ahcun Columbus hi 16,000 tluk in an tam deuh cang ti a si. 

Columbus

Central Ohio hi USA ram pumpi ah a thangcho ngaingaimi area pakhat a si. A lamkip in a thangcho taktak nain, Laimi mi tampi nih a sining an theih tuk lo caah, capar ah ka van tialmi a si. 

Central Ohio ah hin, county dangdang 7 an i um. Cu hna cu: Fairfield county; Franklin County; Hocking county; Licking county; Madison county; Marrow County; Perry County an si. Hi county (7) huap in, Columbus Metropolitan Area ti a si.

Central Ohio hi, minung an karh ning a rang ngaingai. A ruang cu sipuazi tuahnsk a tha. Inn man aa deng. Ohio cozah hi a mah tawk cun a rum ngai fawn. Khuacaan a tha. Kokek rawhralnak a tlawm. Inn hlan man aa deng. University le college tha zong an um hna. Sizung lian le sizung tha zong tam ngai a um. A lai ngai caah, umkalnak a fawi i, khual an tam. Conference tuahnak le tuktak ah an hman duh ngaingai. Conference i khualtlunnak caah hotel thatha an sak cuahmah lio hna a si.

Khatlei ah US khualipi Washington DC le Nitlaklei ram hna i hlatnak I-70 cung ah a um caah a si. Cun I-70 le I-71 aa tonnak ah a um caah sipuazi lampi pahnih umnak si caah a that khunnak asi. I-70 hi USA ah sipuazi tambik a controltu lampi pakhat a si. Cun Columbus hi, vanlawng umkalnak a fawi ngai. Zeicatiah US i khua lianlian-New York, Los Angelese, Chicago, Houston, Dallas, Washingtom DC, Denver, Phoenix, Orlando le San Fransisco hna he direct vanlawng a um i, a man zong aa deng.

Columbus hi, USA pumpi zoh tikah minung tam ah 14 nak asi. Kum khat ah 22,000 tluk in an karh caah, apartment an i ting lo. Apartment hi khan 142,000 a um. Kum khat ah apartmdnt khan thar 3,900 tluk lawng an sak khawh caah inn hlan hi a har ngai. Inn hlan ding hi 4% tluk lawng khan lawng a um i inn hlangmi hi 4-5% an karh ti asi.

Columbus Downtown

Nihin ni ah Columbus Downtown ah apartment lianlian tam ngaingai an sak hna. Dot 8 in dot 30 karlak an si. Asinain minung an khat changmang ti a si.

Khua a cheukhat cu downtown hi business an thi ngai nain, Columbus cu an downtown hi a nung. Sipuazi a tha. Cucaah zungkhan tampi an sakmi chung ah hin, 6% lawng hi a lawng ti a si. Downtown a hlunhlaitertu bik cu USA i university lian bik pakhat a simi Ohio State University le Nationwide Insurance riantuantu hna ruang le Hotel lianlian an um ruangah an si.

Columbus area hi a thancho ning a rang taktak i, a ruang pakhat cu, mifim cathiam tam tuk an rak i thial caah a si an ti. Atu ah hin, USA ram pumpi ah “young professional” tambik an umnak hmun pakhat a si. Millenial timi mino tambik umnak khua (8) nak asi. Mino a van i thialmi an tam tuk inn cawmi an an tam ngai i ram pumpi ah Housing Market a sannak ding (4) nak ah a um i, inn le hotel thar sakmi a tam caah, Construction a tam ngaingai.

Construction rian hmun khat

Hi bantuk in a thancho caah, Amzon zong nih hin Fulfillment Center lianlian pali an on cang. Data Center zong an on. Company tam ngai Columbus ah an van i thial i, sipuazi zong a kai chin lengmang bantuk in downtown ah apartment le Hotel zong tam taktak an sak hna. Apartment hi dot 8-30 karlak hi tam taktak an sak nain khan lawngmi hi a tlawmte ti a si. Khan dihlak i 96% hi an hman ti a si.

Atu hi Columbus khua a chaklei kam te ah, Planet Oasis timi Entertainment and Sport Complex hi I-71 kamte ah ser ding in an timh lio a si. Planet Oasis hi acre 350 a kau lai i, dollar billion (2)  a dih lai ti a si. Nay Pyi Daw saknak hmanh ah dollar billion (5) tluk lawng a rak dih. Hi Planet Oasis hi, Disney World nak in a kau deuh lai i, a lengmi zong an tam deuh te lai tiah tuak a si. Motor lutchuak a tam ngai lai caah, lam dang cawh chap hau an ti i, a tu ODOT nih EXIT thar an siam lio a si. Planet Oasis an lim in cun, Central Ohio hi minung an thlunghlai chin lengmang lai i, inn man hi a kai chinchin lai ti a si. Planet Oasis an lim cun, Central Ohio hi, minung million in lenmi entertainment center hmunlai ah aa chuah te lai ti a si.

Hi bantuk in a thancho ning a ran ngai caah hin, Central Ohio ah hin, Mirang tampi an rak i thial. Planet Oasis umnak Delaware County lei cu, inn an sak tharmi tampi a um. Siangngakchia zong an karh tuk caah sianginn pahnih an sak chap nain an i tha lo ti a si. Minung an karh ning hawih in cozah nih sianginn an sa ko zokzok lo i, cu zong cu harnak pakhat a si ve.

Planet Oasis

Central Ohio a thatnak pakhat cu, khuapi le hmunpical a si nain, Crime a tlawm ngai. Tihnung bik timi khua 50 chung ah aa tel lo. Ohio ah hin, Cleveland le Dayton te hna hi, tihnung bikmi khua ah ai tel ve nain Columbus hi cu aa tel lo. Gang zong an um lo ti tluk a si. Cucu a thatnak pakhat a si ve.

Hi bantuk in thancho a ran ngai caah 2015 ah Intelligent Community Forum nih "Vawleicung khua vialte lak i City of the Year ah an rak thim." 2016 zong ah U.S cozah Transportation Department (ODOT) nih tuahmi zuamnak "Smart City Challenge" zong ah "Pakhatnak" ah an rak thim caah ODOT nih $40 million bawmhnak an rak pek. Columbus ummi company dangdang nih bia an kamhmi million 90 an pek i, a zapite million 140 laksawng zong an rak pek. Columbus hi zeidang award tete zong a hmuhmi a tam ngai cang.

Smart City Challenge program i laksawng a hmuhmi nih a hrinmi theipar cu "self-driving electric shuttles" timi minung phurtu motor hi December 10, 2018 in Columbus khualai ah minung thiartu ah an hman cang. Hihi motor hi amah tein aa mawngmi a si. USA ah a pakhatnak bik mah tein a mawngmi passenger phurtu a hmang hmasatmi cu Columbus a si. Columbus khualai hlunghlai seh tiah cozah nih an tuahmi a si i, a lakka in cit a si.

Self-Driving Shuttle Columbus khuachung ah aa chawh lio

Rian a tam. Bank, Insurance, Wal-Mart le a dang company lian tam ngai a um. Sianginn a tha ngai. Crime a tlawm. Lamsul a tha. Sizung lianmi 17 a um. Sekhan an tha. Kawlram lei sizung tia a simi sekhan hi tam tuk a um caah silei riantuanmi caah rian a tam. Call centers zong a tam taktak i, US ah telephone a au bimi le leiba a cawh bikmi khua cu Columbus an si ti asi. Khua a thianghlim. Rian a tam. Inn hlan man a fawi. Cozah lei in Medicaid le Food Stamp progam zong a that caah sifak ca zong ah nunnak a fawi ngaingai.

Abik in sianginn, sizung, bank, insurance le warehouse tam ngai a um caah, "Young Professionals" tampi an i pemnak khua a si i, a thangcho peng dingmi khua pakhat a si ko. Khua lai i apartment dot 10-30 tiang a simi tam ngai an sak hna i, cucu "Young Professionals" pawl nih a zapi te ngacha in an hlan hna ti a si. Columbus ah sizung timi 17 a um i, University le college hi 11 tluk an um.

Waxner Medical Center at OSU

Cu lak ah Ohio State University cu sianginn tha le lian taktak a si i, cu ruang hrimhrim ahcun Central Area hi ramdang siangngakchia zong tampi an kainak hmun a si. Hi sianginn nih hmun (3) ah sizung an ngeih i, Waxner Medical Center timi Main Campus lawng ah hin, doctors 800 renglo an um. Cu University ah cachimtu professor lawngte 5,000 renglo an um i, caan tling riantuanmi 23,000 tluk an um.

Cu tluk sianginn tha le sianginn lian ah Laimi zong a tu minung pathum an kai lio ve. Engineering le Medical lei la dingmi an kai lio hna. Hmailei ahcun Laimi zong Central Ohio i sianginn tha le rian thatha ah mi tampi an lut te ko hna lai tiah ruahchannak nganpi aum ko.

Bible sianginn tha ngai pathum an um: Methodist Theological School of Ohio, Trnity Lutheran Seminary le Catholic sianginn Pontifical College of Josephinum an um. Cun Evangelical Seminary a simi Valor Christian College le New Life Bible College and Seminary zong an um. Nitlaklei deuh ah Cedarville University zong a um. Hihi radio station zong a ngei i minthang ngaimi bible sianginn a si. Central Ohio he aa hlatlonak ah bible sianginn fatete zong an um rih hna.

Nai Ocobter thla 27 ah USA ramchung i a pakhatnak bik "ralkap museum" zong Columbus ah an on. Ralkap caahcun free in an luhter hna. USA hi ral a tu bikmi ram pakhat an si. An ralkap zong hi nunnak a pemi an tam taktak cang. Asinain rm pumpi miphun huap in tuahmi, ralkap museum hi Columbus i an sak tiang ah pakhat te zong a um rih lo ti a si. A min ah "National Veterans and Memorial Museum" ti a si. USA ah hin a tu lio bak ah ralkap pension million 20 renglo an um ti a si. USA an serka tein ralkap pension zapite million 40 fai an um cang nain, an mah upat peknak taktak i tuahmi ram pumpi ralkap museum hi a u rih lo ti a si.

NVMM 

Central Ohio hi a thatnak pakhat cu bicycle citnak lam le hlei a tuahmi a tam. Park thatha an um. Saram dum tha taktak "Columbus Zoo" zong a um. Cun museum tam ngaite a um i, tuanbia zoh ding tam ngaite a um. Community dum tampi a um fawn i, an chimnak ah USA ram pumpi ah Community Dum a tamnak bik khua a si tiah an ti.

Columbus hi lentecelhnak lei zong ah an thangcho ngaingai. Abikin bawlungchuih lei ah a min thang ngaimi an si. Zeicatiah USA ram pumpi ah Bawlung caah tuah hmasat bikmi certual Crew Stadium tiah rak timi hi Columbus ah a um. Cu Crew SC timi bawlung club hi USA ah min thang ngai ve mi a si. Naite ah Austin, TX ah kan i thial lai tiah an ti i, Columbus cu an thin a phang taktak. Asinain Columbus ah um seh  ti a duhmi company nih Crew SC a ngeitu cu an cawk hna i, Columbus ah um ding an i tim than. Crew SC Stadium thar zong sak ding in an timh cuahmah i, $ 645 millions kuakap dih in sak ding an timh lio a si.

Columbus khua le Crew SC Stadium thar sak dingmi

Cun miphun kip an tam caah minung lungput a kau ngaingai. Atu lio ah hin Somali hi 50,000 fai an um lai an ti. Nepal in a rami Bhutan hi 35,000 renglo kan um lai ti a si. Korea le Tuluk zong an tam ngai. Syria, Iraq le Arab miphun zong tam ngai an um. Buddhist zong tam ngai an um ve I, hmun hnihthum ah temple zong an ngei ve. Refugee an tam ngai caah, an governor zong siseh, Columbus Mayor zong siseh refugee le ramdangmi cungah dawtnak an ngei.

Central Ohio hi sipuazi, sizung, sianginn le zeidang rian a tha. Crime  tlawm. Nunning a fawi caah, ramdangmi tam tuk khua an sa i Laimi zong duhsah tein kan karh pah ve. Nihin ni ah Chin timi dihlak hi, minung 1,300 kuakap kan si kho men. Sushi dawr zong hi tam tuk a um i, Laimi cu sushi tuah huammmi ka si caah, hi pinlei zongah duhsah tein a karh dingmi kan si caah, nikhat caan khat ahcun Laimi zong tampi kan um te theu lai tim ruahchannak a um ko.