2019 Hi USA Ah Mibu Meithal Kahnak A Tam Bik Kum A Si

Mirang nih "mass shooting" tiah an timi hi, Lai holh ahcun, "mibu meithal kahnak" ti a si. A tlawm bik ah minung pali (4)  cung meithal kah le meithal in thihnak a chuakmi hi, "mass shooting" tiah an ti. 

1970 hnu in, mibu kahnak hi a karh deuh ziahmah i, 2019 hi mibu kahnak tambik a chuah kum a si tiah Gun Violence Research group nih an ti. GVA nih riantuan an thawk kum 2014 in rel tikah, 2019 hi mithah laibawn vantawng in a karh kum a si tiah an ti. A karhnak cu a ruang tampi a um ko lai. 

Hi group nih an timi cu, meithal in mibu kahnak kong hlathlai an thawk kum 2014 in tuak tikah, 2019 hi mibu kahthatnak a tam bik kum a si an ti. FBI le palik tialmi ca zoh tik zong ah, 2019 hi mibu kahnak a tam bik kum a si timi kan hmuh.  

Christmas Ni (December 25) ni tiang ah,2019 chung ah ni 359 a um cang i, 2019 ah 'ni" a ummi nak in, "meithal in mibu kahnak hi voi tam deuh a um cang" ti a si. Christmas Ni tiang ah, US ah mibu kahnak voi 406 a chuak cang. 

2019 a dih zan December 31, zamtim tiang an van rel tikah, USA ah mibu kahnak hi 417 a chuak i, mibu thahnak hi 41 a chuak. Hi chungah voi (33) cu, mibu meithal kahnak a si. Hi a bu meithal kahnak ah hin, minung 210 an thi. 

2019 chung ah meithal kah in a thimi dihlak hi, 39,378 an si. Hi chungah midang kahnak in a thimi 15,381 an si. Meithal in mahthahnak tuahmi 24,090 an si. Meithal in hmapumi hi 29,568 an si. Cucaah 2019 hi USA ram ah, kum 40 chung ah, meithal in a thimi an tam bik kum a si.  

GVA tuaknak ah, 2014 in rel tik ah 2019 hi meithal kahnak in a thimi an tam bik kum a si caah, "mibu kahnak chan" tiah an ti phah. USA ah mibu kahnak a zual cem kum a si. 2019 ah hin, nikhat ah minung 100 tluk in, meithal kahnak in an thi.  

USA hi 1997 ah ka phan i, USA ka phanh hnu ah, 2019 tluk in mibu kahnak a tam kum hi, voi khat taktak zong a um bal lo. Ohio zong ah hin, mibu kahnak hi tu kum 2019 lawng ah a um. Ohio hi cu hlan cu a dai ngai nain, a tu hi ramdangmi remlonak zong a karh ziahmah ve cang tiah, Ohio cozah "hate crimes" ah an tial. 

Meithal in mibu kahnak a hlathlaitu hna Gun Violence Archive (GVA) hi NGO pakhat an si. Research an tuahka 2014 in cazin vialte zoh tik ah, 2019 hi mibu meithal kah a tam bik kum a si i, voi 29 cu "mibu thahnak" (mass murders) a si tiah an ti. Hi voi 29 hi mi tam bik an thihnak a si. 

2019 a dih zan tiang ah USA rampumpi, meithal kah in a thimi dihlak hi, 


Gun Violent Archive nih, 2014 kum in mibu kahnak kong hi an tuaktan i an hmuhmi cu hihi a si. A tam bik kum hna cu a tanglei bantuk in an si. 

(1) 2019 hi mibu kah (mass shooting) a tam bik kum a si i, December 25 tiang ah 406 a um cang. 

(2) 2016 ah mibu kahnak voi 382 a rak um. 

(3) 2017 ah mibu kahnak hi voi 346 a um. 

(4) 2018 ah voi 337 a rak um.  

2017 October 1 ah, Las Vegas khua ah, Hotel in Mirang pa nih hlasak zohmi pawl a rak kah hna i, minung 59 an thi. 869 hma an pu. Hi chung ah 413 cu meithal kuan nih a khenmi hna an si. Hihi USA ram tuanbia mibu kahnak ah, mi tambik an thih a si. 

2019 ah mibu tambik kahnak a chuahnak khua le mitthi cu a tanglei bantuk in an si:

1. Kosher Grocery, Jersey City, New Jersey; December 10

Store ummi minung (3) an thi; minung (3) hma an pu. Hma pumi ah palik pahnih an i tel. Meithal kaptu zong an kah le a thi ve.

2. New Orleans' French Quarter; December 1; 

Minung 11 fak taktak in hma an pu.

3. Saugus High School, Santa Clarita, California; November 14.

Siangngakchia tleirawl pahnih an thi; minung pathum hma an pu; a kaptu hna timi pa cu a mah le mah aa kap i a thi

4. Odessa and Midland, Texas; August 31.
Minung (7) an thi; 24 hma an pu.

5. Historic District, Dayton, Ohio; August 4
Minung (9) an thi; 27 hma an pu. Kum 10 ka umnak khua a si.

6. Wal-mart, El Paso, Texas; August 3

Minung 22 an thi; 24 hma an pu. 2019 chung ah minung tambik meithal kahnak in an thihnak a si. 

7. Municipal Building, Virginia Beach, VA; May 31

City riantuantu a rak simi nih a kah hna i minung 12 an thi; 4 hma an pu. 

2014 in 2018 tiang USA ah meithal kah in a thimi zat (Ref. gunviolencearchive.org)

A cunglei cazin zoh tik ah, 2014 in 2018 kar ah USA ramchung i, meithal kah kum khat hnu kum khat zeizat dah an thih timi kha a fiang ko lai. 2019 tu ahcun a dih deuh rih lo caah, 
USA mifim, doctors le psychologist nih an timi cu, an ram politics ruang ah minung thinhunnak hi a karh. Cu tik ah "mass shootings" hi a karhnak a si an ti. Meithal ngeimi zong an karh chin lengmang. Ramdangmi huatnak zong hi a karh chin lengmang ve. Cucaah kan mah Laimi zong hi ralring tein kan um a herh. Miphun dang huat-ral ding phun in, khuasak lo ding kan si.  

USA ah meithal ngei an karh bantuk in, meithal kahnak zong a karh chin lengmang. 1970 hnu deuh in tuak tikah, 2019 hi meithal in mibu kah a tam cem kum a si tiah usatoday.com ah an tial. Sianginn, mosque le biakinn zong an him ti lo. Motor chawhkanh le motor chung in, mi zoh ruang hmanh ah mikah an a hmangmi an um. Ralrin ding khi a tam tuk cang. 

Hi mass shootings ah mi tam deuh hi cu, an mah le mah aa theihngalmi an tam deuh ti a si. Lungtlin lonak le huatralnak ruang deuh ah a chuakmi an si. Ramdangmi hi an tlawmte ti a si. Mass shootings ah hin, Virginia Tech i Korea siangngakchia pa dah ti lo cu, Asian an i tel theng lo ti a si. 

Mithah hi miphun kip kar ah a um ko nain, Mirang tamnak ah a tam khun ti a si. Thah bik mi cu Minak an si. Mithahnak a sannak bik hi, Mirang tamnak lawngte deuh an si ko. USA ah mithah tam cemnak state pakhat cu Arkansas a si i, 77.0% Mirang an si; 15.4% hi Minak an si. USA ah mi tambik mibu kahnak umnak hmun hi, Mirang tamnak deuh an si ko hna. 

Cu nih a langhtermi cu, zei miphun chung paoh ah kahnak a um ko i, Mirang le Minak ko hi a zual deuhmi an si ko. Cucaah USA ah mikahnak hi, zei miphun chung paoh ah a cang ko timi kha a lang. Laimi zong aa that mi kan tam ngai ko cang. Cucaah meithal hi, ngeih lo hi a tha deuh. Cucu mah ca le mi caah him deuhnak ding a si lai. 



USA ah meithal in a thimi cazin (Ref. wikimedia.org)

-------------------------------------------------------------------

Zohchihmi Ca

1. By RCraig09 - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=72121545

2. There have been more mass shootings than in days this year
https://www.cbsnews.com/news/mass-shootings-2019-more-mass-shootings-than-days-so-far-this-year/

3. U.S mass killings hit a record high in 2019: This seems to be the age of mass shootings

https://www.usatoday.com/story/news/nation/2019/12/28/us-mass-shootings-killings-2019-41-record-high/2748794001/

4. Gun Violence Archive website ah tialmi capar hna

Kawlram Ah Cakeh Lei In Cavorh Lei An Motor Mawungh Thlennak Hi Kum 49 A Si Cang

Hlan deuh ahcun Kawlram ah hin, motor an mawngh tikah cakeh lei kap in mawngh a rak si. British Colony kan rak si caah British phung ning in motor mawngh a rak si. India le Kawlram hi, Mirang chan ahcun ram pakhat ah a rak kan chiah. Siangpahrang aiawh (Bayin-khan) nih a rak uk. Hi lio ahcun Bangladesh le Pakistan zong a rak um rih lo. Mirang uknak tang ah ram pakhat bantuk in a rak kan uk.

December 7, 1970 in U Ne Win nih cakeh lei in motor mawng ti lo in, cavorh lei in mawngh ding in phunglam a rak ser caah, nihin ni tiang cavorh lei in mawngh a si thai. Kawlram ah cavorh lei in motor mawnghnak hi kum 49 a si cang. India ahcun a tu tiang cakeh lei in an mawng peng ko rih.

U Ne Win nih hin, ramdang zei maw zat a rak tlawn hnu ah, cakeh lei mawnghnak in cavorh lei mawnghnak ah a rak thialter hna. A ruang cu ram tam deuh hi, cavorh lei in motor mawngmi an si caah, ramdang le Kawlram hi lamlian in pehtlaihnak ngeih tik ah, buaibainak um lo ding in tiah a rak ruah caah a si. An thlen ka ahcun a rak buai ngaingai lai.

Micheu nih an chimnak ahcun, U Ne Win nih hin kuttial zoh thiammi hna nih ruahnak an pek hnu ah, cakeh lei in motor mawnghnak in cavorh lei ah a thialnak a ruang cu, vanchiatnak lam kha mer taak i, vanthatnak lei lam ah kal a duh caah a si an ti. Kuttial zohtu hna nih, an rak chimmi cu "Socialist uknak lam tu kha mertak i democracy phung in uknak lam lei tu ah mer ding mi kha, U Ne Win nih aa palh caah, motor mawngh ning tu a mer a si" tiah an ti.

Cu he aa lo ngaimi thil pakhat ka lung ah a chuakmi a um. Na zumh le zum, na zumh lo le zum duh hlah.

U Ne Win kong hi kuttial zoh phun a uar ngai rua. Bia thluamthlam an rak chim tawnmi cu, "Kawlram in nitlak lei a ummi miphun nih Kawlram an uk lai?" tiah kutttial zoh thiam nih an rak ti. Cu tik ah, zei miphun dah an si lai tiah a hal hna tikah, Chin an si lai tiah an rak ti" ti a si. Cucaah cu bantuk in thil a can lo nak ding caah zeidah ka tuah lai?" tiah a hal hna an ti.

Kuttial zoh thiam nih an chimmi cu "Chin State in a chuakmi thil pakhatkhat hi, nangmah cungah chia in umter law, cu ti na tuah ahcun an minung taktak cu na cung an kai kho ti lai lo i, an in uk kho ti lai lo" tiah an rak ti. Chin State in thilchuak zeihmanh U Ne Win cungah chiah ding a um lo caah, Tonzang Peng in a chuakmi lungphel khi an lak i, Yangon ummi Pyithu Hlutdaw an sakmi inn cung di ah an rak cih" ti a si. Hihi college kan kai lio ah, Laimi tampi nih an chimmi a si. A bik in Kalaymyo hrawnghrang Laimi nih an rak chim tawnmi ka theihmi a si.

Vice-President Pu Henry Van Thio hna Kawlram pumpi Vice-President dirhmun a van phakmi le CNF hna an ummi le Laimi ramdang ah tampi kan phakmi hna hi, U Ne Win nih, "bedin" a rak chimter hna lio ah, an rak hmuhmi a si hnga dek maw? Cucu zeitin dah kan theih khawh rua hnga?

Kan theih khawhmi tu cu, Yangon ummi Pyithu Hlutdaw cung i aa cihmi lungdi khi Tonzang Peng in a chuakmi lungphel an si tiah an timi a si i, an tha ngaingai ve. Laitlang thil chuak hna Yangon khua ah aa hman ahcun Laimi caah i lawmh tuk ding kan si ve ko.

Zeipoh va si sehlaw, a fiangmi thil tu cu "Kawlram ah cakeh in cavorh lei motor mawngh a thawktu cu U Ne Win a si i, Pyithu Hlutdaw cungah Lairam lung a cih tertu zong U Ne Win a si" timi cu a fiangmi a si.
----------------------------------------------------------------

Chinchiah: A tanglei hi The Guardian, Rangoon, Monday, December 7, 1970 an chuahmi a si.

Websidte: https://www.irrawaddy.com/specials/on-this-day/day-myanmar-started-driving-right.html

The Dec. 7, 1970 issue of Myanmar’s Guardian newspaper with a report on the country’s switch from a left- to a right-hand traffic system the previous day.

Fapa Hrin Kum "Puul Tlun"

Laimi nih phungthluk tha ngai kan ngeihmi cu, "Kei ka fapa hrin kum ah pul tlung" timi hi a si. Laimi nih fapa ngeih hi kan rak sunhsak tuk. Cu fapa hrin kum ngelcel i, "pul" timi tlangrai in mibu thihnak nih hrinmi fapa a phak ve i, a thih ve mi ruang ah, hi phungthluk a chuahnak a si.

Khua ka ruat tawn. Kan mah hna tanghra kan awn lio ahcun, Laimi caah college kai hi a rak har tuk. A bik in khuate ummi, sifak santlai ko chungkhar kan caah a har khun. Khuate ciocio zong ah, a har deuh le sifak deuh kan um than rih. A cheu kan caahcun college kai ding hi, chun mang hmanh ah manh ngam ding a rak si lo. Thil harsa taktak a rak si.

1984 ah Hakha High School No.1 in tanghra ka awng ve. Kan chungkhar kan har caah, college kai ding a fawi lo. Bawmtu le tanpitu ka ngei fawn lo. A leng in "Sape-sayu" in tuah le ka duh fawn lo. A chung in kai le ka duh tuk fawn. Kan ngeihchiah nih a tlinh hrimhrim lo. Ka nulepa an tar. Rian an tuan kho ti lo. Ka unau kawlhawl kho an um lo. Kan inn ah darbel pakhat hnih dah ti lo cu, ngeihmi a um hrimhrim lo.

Cucaah ka u nu, Nawn Nawn, nih tangka a ka cawi piak i, Kyats 1,000 he sianginn kai ah ka thawh. Tangka cu semrel taktak in ka hmang. Ka rak har ngaingai ko. Cu tluk in kan har lio le, "Kan thi lai maw, kan nung lai hme?" kan ti lio ah, tangka thih le buai kip he kan rak i tong. Harnak a phunphun kan tong. Pathian nih hin zeidah ka caah a duhnak a um hnga timi ka rak thei kho lo.

"Kei ka fapa hrin kum ah pul tlung" timi bak kha kan chuak. "Kei ka college kai lio ah buai hi voi tam ka tong." College kum li kai dingmi chung ah, voi (3) khar ka tong. A donghnak cu kum (3) deng an khar. Ing a rak puang. Lung a rak dong. Zeidah kan tuah lai ti awk theih a rak si lo. 

Kawlram cozah cu an rak sual hrimhrim ko. Ralkap lawng hi biapi ah an rak ruah i, mipi le siangngakchia hi zeihmanh ah an rak kan rel lo. Cucu kan ram cozah an hruhnak bik le hawi an canh lo nak bik a rak si.

Tangka a thih lio i, a rak har ning kha ka philh kho lo. Nifatin nunnak ca hmanh i, lungdong taktak in ka um lio ah, November 3, 1985 ah tangka Ks. 50 le Ks. 100 ca van van thah. Thawngthanh lo bak in a rak thi. A ho hmanh nih a thih lai an rak thei lo. A cheu nih lam cung bak ah, an tangka cu an rak khangh hna.

Cu ticun November 10, 1985 ahcun Ks. 75 an van ser. Cucu General Ne Win nih kum 75 a tlinnak caah bedin a zohter hna i a tuak i a sermi a si tiah an rak ti. 1985 cu kum (2) nak ka kai lio a si. Hi lio ah hin, tangka thimi hi, Kyats 3,000 tiang an rak thlenter hna. Kei cu Kyats 50 zong ka ngei lo. 100 tlak zong pakhat hmanh ka ngeih lo caah a thi ding a rak um lo. A pawi taktakmi cu, sianginn an khar i, kan tlung. Vaivuan in kan um than hawi.

Cun Ks. 15 le Ks. 35 kha August 1, 1986 ah van ser than. Kum hnih a rauh, College kum (3) nak kan kai lio, September 5, 1987 ah tangka Ks.25; 35 le 75 cu an van thah than.

Cu zong ahcun ralrinnak pek cia a um lo. Minung tam tuk hi, tah le aihram bak in an rak khat ko. Cu lio ahcun Kawlram chung tangka vialte i, 75% cu a thi. Cozah nih thlennak nawl an rak pe hna lo ti a si. Mandalay hrawnghrang cu, minung hi zoh ngam hmanh an rak si lo. A hlunghlai tukmi "Yecho" hna van kal ahcun, king dimdiam tein a rak um. Dawt hi nih thlam hrimhrim a rak leng lo.

Hi a thih lai ah hin, tangka a thi lai tiah biavaivuan a rak chuak. Cu lio ah tankga Ks. 150 hrawngte ka ngeih. Thi sual sehlaw law tiah ralrin ah fang Ks.1 le Ks. 5 ca ah ka rak sawp viar.

 "A thi lai lo. Bia vaivuan a si. Hi bia vaivuan chimtu hi, Yangon ah tlaih hna" tiah tadinca ah a rak chuak. Mipi an hna a van ngam pah vial ah, an van thah ciammam cu, Mandalay University area cu lam an zul ciammam i, an thawngpang hi tilian luan bantuk a si. Tangka fang khat hmanh ngeilo zong an rak um hna le a rak har taktak. Kei cu ka ngeih chun te a rak him.

September 22, 1987 ah tangka ca 45 le 90 an van ser than. Cu zong cu General Ne Win nih a uarmi number hi "9" a si an ti i, cu ti hawih cun an rak ser. Kuttial zoh le bedin tuakter hnu ah a sermi a si an ti. Sianginn an khar i kan tlung than hawi. Cucu voi hnihnak sianginn an khar a si. Kawlram cozah kong ruah ah, lung a rak fak tuk.

Hi bantuk in tangka thih ruang ah le sipuazi a tlak tuk caah, buaibainak a rak chuak i, 1988 ah RIT siangngakchia Phung Maw an thahmi ruang ah, buainak a chuak i, Kawlram ah a min a thang taktakmi 8-8-88 (Sit-le-lung) timi a rak chuak. Cun Genral Saw Maung nih ram uknak a lak i, cu ticun Kawlram socialist uknak cu ralkap uknak ah a rak i thleng.

1987 in tuak ahcun nihin ni ahcun kum 32 a liam cang nain, tangka voi hnih thih le 8-8-88 buai he voi thum buai ka ton mi kha ka philh kho bak lo. Kha tluk harsat lio le sifah bu in, college kai le tangka thih ton kha, "Kei ka fapa hrin kum ah pul tlung timi a rak si ko" timi khi, ka ruat tawn.

New York State Biacaihtu NIh Pre. Trump $2 Million Dan An Tat

Pathian nih mi vialte hi kan nu hrinnak cun ruang tein a rak kan ser ko. Aa ruangmi le aa khatmi nawlngeihnak kan ngei cio. Asinain vawlei hi ruanlonak in a khat. A bik in Socialist le Communist uknak le Ralkap uknak (military dictatorship) ah hin, ruan lo nak a sang khun. Hi uknak pahnih hi, a chiakha taktakmi uknak an si. A ruang cu minung dinlonak le ruan lo nak in a khat.

Asinain Democracy ram ahcun minung nih ruannak kan ngei cio. Mah le thiam le thawn ning hawih bel tein minung i dan khawh a si. Upadi tang ahcun kan i khat dih. Cucaah democracy cu, uknak vialte ah a tha bik a si.  Democracy a thatnak bik cu "mipi nawlngeihnak" timi a si.

Cu mipi nawlngeihnak tang ahcun, a ho hmanh hi upadi cungah an um lo. Zei tluk mirum le mithawng zong upadi cungah an um lo. USA President hmanh hi upadi cungah an um lo. Cucaah democracy cu upadi tangah mi vialte ruannak in upadi nih uk dih a si. Kawlam cu ralkap uknak nih a kan hruai i, ralbawi lian cu upadi cung pengah an um. Zeitin ti khawh an si lo. Cucu democracy taktak kan phak lo caah a si.

Democracy ciocio zong ah US Democracy hi a rak tha khun. Zeicatiah upadi hi mi vialte nih tihzah le upat a si. A tihzahlomi le upatlomi cu an tuar ve ko. A ho hmanh hi, upadi tang ah kan i ruang viar. President zong upadi cung ah  a um hlei lo. President zong upadi tang ah a um ve. Upadi a buar ahcun upadi nih a ngaithiam hlei lo. Midang bantuk in tazacuai le dantat aa huah ve ko.

Nizan ah New York attorney geneal nih a chimmi cu, "Court nih tangka a si lo ning a hman caah, rawhnak a chuahter caah na liam lai tiah an timi $2 million kiha Pre. Trump nih  liam cang" tiah a ti.
Cu a liammki cu kan hnu thla ah New York ramkulh biacaihtu nih na liam lai tiah a timi a si.

Pre. Trump hi, New York attorney general nih 2018 in taza an cuai cang. A ruang cu Pre. Trump nih Donald J. Trump Foundation tangka kha a mah hmanthlak cawknak caah le a riantuannak caah a cawiliam dingmi tangka chamnak caah a hman pin ah, 2016 naingaizi campaign tuahnak caah a silo ning in a hman caah a si tiah an ti (A ruang cu NGO nih hin, an mah pumpak ca thatnak le naingaizi campaign caah tangka hi hman khawh a si lo).

Cucaah cu dan an tatmi tangka cu, dawtnak riantuanmi NGO dang pariat an thenh hna tiah New York Attorney General Letitia James (D) nih a ti. Cu hna cu:  The charities were the Army Emergency Relief, the Children’s Aid Society, Citymeals-on-Wheels, Give an Hour, Martha’s Table, the United Negro College Fund, the United Way of National Capital Area, and the U.S. Holocaust Memorial Museum an si. 

Cu pin ah Pre. Trump nih a mah foundation Donald J. Trump Foundation i tangka tang mi $1.8 million zong, cu dawtnak riantuanmi pariat cu zat ceu cio in phawtzamh than ding zong a hna a tlakpi chih caah, pakhat nih $476.140.41 cio an phawtzamh than hna lai ti a si. 

"Hi tangka vialte hi, tinco awk aa tlakmi a cunglei dawtnak riantuanmi bu pariat tinco ter ding hi, aa tlakmi thil a si" tiah James nih a ti. 

"Kan zung nih, thil thalo a tuahmi paoh cu, zei bantuk minung an si hmanh ah, an tuahmi tuanvo lak ding in kan doh peng hna lai. Zeicatiah a ho hmanh upadi cungah an um lo-mirum zong si hna seh, politics i aa pemi zong si hna seh, USA President hmanh hi upadi cungah an um lo" tiah James nih a ti.  

Trump sihni nih hi tin a chim: "Trump Foundation tuanbia ah kha him tein a dihter cang. Hi foundation nih hin, a herhmi hna hi tangka fangkhat hmanh liamter lo in, million tampi a rak pek tawn hna" tiah a ti. Hi $2 million hi, NGO ka hlut hna ti in, tax zuh khawh dingmi ah a tuah maw timi cu an thei kho lo.

Hi tangka a liammi hi  Trump Foundation a dongh ni  a si ve. Hi foundation hi 1987 ah a rak dirhmi a si. Cauk a rak chuah i, "the Arts of the Deal" timi a si. 1990 hnu deuh ah, cu foundation cu a rak i rawk dengmang.

"2000 hnu deuh in Trump nih in a Foundation tangka hi a mah ca asilole a mah sipuazi caah mianak hmuhnak caah a rak hman caah taza an cuai aa huahnak a si" tiah an ti. Trump hin, hi foundation tangka in a mah pumpak hmanthlak, lenteclehnak lei thilri le a miak hmuhnak ding ca i a tuahmi rian kong ah tazacuai aa huah caah a liam dingmi tangka $258,000 chamnak ah a hman caah, tazacuai a tonnak a si.

USA ah cun NGO hruaitu pawl hi an dirhmi NGO tangka kha an mah pumpak miaknak ah hman hi an kham hna.

Cun hi NGO tangka hi naingaizi campaign ca zong ah a rak hman. A voikhatnak ah Pamela Bondi's timi Florida attorney general campaign tuahnak caah a rak hman. Cu hnu ah a mah 2016 president zuamnak caah a rak hman.  Trump Foundation checks tam nawn hi, naingaizi zuamnak caah tam nawn an rak hman  ti a si. Hi ban tuk hmannak hi, cozah upadi nih fak pi in a khammi a si.

New York attorney general nih tazacuainak an hmanmi hi, 2016 campaign lio i Washington Post nih ca a rak tialmi tampi kha an i zohchun mi a si (US cu a thatnak cu catialtu hi thil an rak thei tuk).

A tu Trump Foundation cu aa kuai cang. A theipar cu Pre. Trump tuanbia ah a lo kho ding a si ti lo. Tazacuai lio ah hnatlaknak an ngeihmi cu, "Pre. Trump nih hmailei ah dawntak rian a tuan mi NGO phun New York ah ka tuah than lai a ti ahcun, a hleice in tha tein le catlo tein zoh pengtu chiah peng  ding a si cang lai" tiah hnatlaknak an tuah.

Hi ruangah a si kho men. Pre. Trump hi, a umnak New York state in Florida ah aa thial cang.

Democracy cu uknak vialte lak ah a tha bik a si. Zeicatiah President zong upadi cungah a um hlei lo. Ramchung ralbawi lian bik zong upadi cungah a um hlei lo. Upadi tangah mi vialte ruannak a um dih. President Trump zong upadi tang thiamthiam ah a um. Upadi buarnak nawl a ngei hlei lo.

New York ramkulh nih President taza an cuaimi nih Kawlram ca ah zeidah fim a kan chimh awk a si?

Kan nih Kawlram ahcun ralbawi zik, uktu bawi le milianngan hna hi, zeitin kan ti kho hna lo. An mah tu nih ramchung mi hi duhpoh in a kan tuah. Taza a kan cuai. Thawng a kan thlak. An mah cu a ho nih zei an ti kho hna lo.

Cucaah Kawlram zong ah Kakuaizi Wangyi Senior General Min Aung Hlaing te hna taza kan cuai khawh hna hlan cu, Kawlram Democracy hi a taktak a si rih lo timi kha mipi fian a herh. Atu lio Kawlram Democracy cu ralbawi zong sawisel ngam an si lo. Sual phawt ngam an si lo. Zalawng tein bia chim ngam, catial ngam le lamzulh ngam a si rih lo. Ralkap bawi hna le uktu hna nih, an duhmi hna paoh sual an kawl khawh rih hna. Hihi Democracy phung a si taktak lo caah a si.

A tu lam tuktan an van tuah i, developmen tuktak a ummi vial lawng in kan lung a tlin awk a si lo. Kan hna a ngam awk a si lo. Upadi tangah mi vialte kan i ruan hlan tiang, hmai ah kal peng ding le democracy diktak kan hmuh khawhnak hnga zuam rih a herh.

A tu lio Kawlram Democracy cu "Buluk Democracy a si." Zeicatiah Buluk sining cu "Nga hrat lo, u tlak hrat lo" in a um caah a si. Kawlram Democracy hi a lem a si. Cucaah "Buluk Democracy" tiah ka tinak a si. Zeicaatiah fiang setsailo in a kalmi le a nungmi democracy a si caah a si. US uknak democracy ahcun Pre. Trump zong upadi tangah a um ve thiamthiam. Tazacuai aa huah ve. Dantat aa huah ve. Upadi tang ahcun mi vialte kan ia khat i, kan i ruang dih. Hi bantuk democracy kan phak hlan lo, Kawlram mipi vialte kan i dinh ding a si lo. A bik Tlangcung mi nih Nelrawn minung bantuk in nawlngeihnak aa tlukmi kan ngeih hlan lo kan i dinh ding a si lo. Riantuan ding tam tuk a tang rih.

------------------------------------------------

Zohchihmi ca

1. David A. Fahrenthold nih Dec 10, 2019 ah a tialmi "Trump paid $2 million in damages ordered by judge over misuse of charity funds New York attorney general said"  zoh chih in tialmi a si.

Hi website ah zoh khawh a si. https://www.washingtonpost.com/politics/trump-paid-2-million-in-damages-ordered-by-judge-over-misuse-of-charity-funds-new-york-attorney-general-said

Yangon Khua Ah Ritnak Sii 66 Billions Man An Tlaih

Nihin ni ah vawleicung ah tihnung bikmi thil cu misual pawl nih an zuarmi "ritnak sii" hi an si. Hihi biatak tein doh le kham lo achun, minung vialte a kan that kho dihtu sii an si. Asinain hi ritnak sii hi a karh chin lengmang i, mipi caah harnak tam tuk a chuahpi cang.

Nai Nihnihni ah, Yangon Hlaing Myone, Yatkuat 15 nak ummi Parami Mipoint pawng ah a dirmi motor pakhat chung ah, 66.6 billion kyats (ting 666,000) man ritnak sii cu, ICE nih an tlaih. Kawlram ah chikkhatte ah tlaihmi ritnak sii a tam cem khan a si. Hi zatzat zuartu pa nih hin, zeizat remruam dah a rak zuar bal cang hnga?

Ritnak sii dotu ralkapbu 40 (Hlaingthaya) in, palik bawi Soe Naing nih, "Hi ritnak sii hi a ngeitu umlo mi a si lo. A ngeitu an um ko. A ngeitu theih ding le tlaih ding hi kan i zuam cuahmah lio a si" tiah a ti. An tlai kho te hnga dek maw? Mah bantuk in minung nunnak hrawk khotu sizuartu cu fak taktak in azizut an hau.

Lamkam ah an dirter mi Chevrolet motor kha ritnak sii dotu ralkapbu pawl nih an i bawm i an va chek tik ahcun, motor i a hmailei le a hnulei ah sala-aih in rawnmi Guanyinwang tazaih aa tial mi ritnak sii tom 465 an va hmuh ko. Khuaruahhar a si. Hi vialte sii hi Yangon ah rak i zuar sehlaw, minung million in rawhnak a phakter khawh hna.

Cu ritnak sii cu Yangon i ritnak sii dotu hna nih, kilogram pakhat ah kyats ting 1,000 tluk in a man a si tiah an tuak. A ngeitu an hlathlai lio a si tiah Ministry and Home Affairs nih an ti.

Yangon ah an tlahmi ritnak si (Rf. Ministry and Home Affairs) 

Hi vialte khawika in dah a va rat hnga? Yangon le a dang Kawlram khuapi hna ah hin, tlaih khawh rih lo mi zeizat remruam dah a va um hnga? Hi tining tein Kawlram ah ritnak sii a luh peng ko ahcun, Kawlram hi hi hnu kum 50 ahcun a fawi te lai lo. Sipuazi tlaknak hmanh a chuahter khawh. Kan mah te hmanh, kan sifah chinchap. Kan ziknawh le firtlei chinchap. Ritnak sii kan kham khawh lo ahcun, kan ram ningpi in harnak ton khawh kan si. Nihin ni ah Mexico ram cu "Drug le gangs" ah an buai taktak cang. Zei bantuk cozah a kai zong ah, a ti an ti kho ti hna lo. Cu bantuk cu kan chuak sual lai timi hi phan a um taktak.

Ka ruat tawn. Lairam ah hi bantuk ritnak sii a luh ahcun, Laimi cu kan miphun ci a mit kho. Kan ci a mih lo hmanh ah, kan biaknak le kan miphun sining cu a rawk kho bak. 

Nihin ni ah, Rakhine Ramkulh, Shan Ramkulh le Kachin Ramkulh hna hi, hi ritnak sii nih hin a buai taktak cang hna. Hi ramkulh hna ah dothlennak an tuah cuahmah mi zong, tlam a tlinter lo tu thil tampi lakah, hi ritnak sii a tam tukmi zong hi, dawnkhantu pakhat a si.

Hi bantuk ritnak sii hi, dohlennak tuah lio ah tih a nung tuk. Kan thlarau le kan biaknak ca zong ah tih a nung. Fimcawnnak le sipuazi ca zong ah tih a nung. Krihfa zumhnak le Pathian bia he aa ralkahmi a si. Zeidang thil nih cun miphun a hrawk kho lo nain, ritnak sii nih cun a kan hrawh khawh bak.

Cucaah palik le ralkap lawng silo in, Laimi vialte nih, ritnak sii hi kan doh dih ding a si. Pastor, Evangelist le Krifhfabu hruaitu vialte le cozah riantuantu vialte nih doh a herh. Saya te nih sianginn ah biatak tein ralrin chimh le cawnpiak a herh. Laimi mirum vialte zong nih, ritnak sii in sipuazi tuah hrimhrim lo ding a herh tuk. Mah bantuk in rumnak a kawlmi cu, mipi nih doh bak ding an si fawn.

CNF zong nih hi bantuk sii hi, Lairam chungah an zuar sualnak hnga le mipi nih an hmannak hnga lo biatak tein an kham zong a herh. Kawlram palki le ralkap nakin CNF nih a let in an kham khawh deuh fawn lai. A cheu hriamnam tlaimi dothlennak tuahtu cu ritnak sii hi an sipuazi ah a hmangmi an um nain, CNF cu nihin ni tiang ah ritnak sii an tawngtham bak lo i, hihi thangthat awk le upat awk an tlaknak zong a si. An cung zongah kan mipi kan i lawmh taktak ding a si.

Hi pin zong ah, Chin State chung ah, ritnak sii a zuartu le hmangtu an um ahcun CNF nih biatak tein an ti hna a herh. An mah nih cozah nakin a let in an tei khawh deuh lai.

Laimi cu kan milu a tlawm tuk. Chim tlak kan si rih lo. Yangon bantuk in, Hakha le a dang khuapi ah, ritnak sii a luh ahcun kan lo bak lai. Zeicatiah ritnak sii cu chim lo, zuu hmanh nih kan miphun a kan hloh hrulh cang. Zuu hmanh hi kan i buaipi tuk cang. Zuu ruang ah accident thimi, a thimi le rawhnak tam tuk kan tong cang. Cucaah ritnak sii hi, kan Laimi dihlak caah tihnung bikmi ral a si. Laimi sualnak chung luhpi khotu le kan miphun ci hmit khotu a si caah, kan miphun ning pi nih doh ding hi kan rian lianpi a si.

-----------------------------------------

Chinchiah

1. Hi ca hi catialtu Tun Tun nih Irrawaddy News ah December 11, 2019 ah a tialmi a tanglei ca zoh chih in tialmi a si.

ရန်ကုန်တွင် ကျပ် ၆၆ ဘီလီယံကျော်ဖိုး ICE မူးယစ်ဆေးများ ဖမ်းမိ

Native American Tuanbia Phurtu Tlang Minthang Hna

Lairam tlang sang bik pakhat Zinghmuh Tlang le Laimi then awk kan that lo bantuk in, Mt. Adams, Mt. Hood, Mt. St. Helens le Mt. Rainier hna hi, Natiave American an tuanbia he then awk an tha lo. Hi tlang pali hna hi an i dawh tuk i, US ah a min a thang taktakmi tlang an si hna. Native American tuanbia ah, ngaih nuam taktakmi tuanbia phurtu tlang zong an si. Abik in Mt. Hood, Mt. Adams le Mt. St. Helens hna tuanbia hi, ngaknu le tlangval tuanbia bantuk a si.

Mt. Adams timi meitlang hi tlang dawh taktak a si. Tourist tampi nih an va zohmi le scientist tampi nih an hlathlai lengmangmi tlangpar pakhat a si. Hi tlang par hi rili in pe 12,280 a sangmi tlang a si. North America ah san ah 37 nak a si. Tlang sang bik cu a si lo nain, tlang minthang ngaingai a si. Laimi nih kan uar bikmi tlang pakhat cu Rung Tlang a si. Rung Tlang cu tlang sang bik a si lo nain, Hakha khua pawng ah a um caah le tuanbia ah min ngeimi a si caah a si. Mt. Adams zong hi cu bantuk cun a si ve.

Mt. Hood he unau tlang a si mi Mt. Adams

Native American pawl nih, Mt. Adams cu, Pahto asiloah Klicktat asiloah Paddo tiah an auh. Hi tlangpar hi meitlang a cawlcang ngaingaimi Cascade Range tlangthluan ah a ummi tlangpar pakhat a si. Hi Cascade Range thlangthluan hi, meitlang nungmi tampi an umnak hmun a si.

Adams tlang hi kum 1,000 renglo a cawlcang ti lo nain, "a thimi meitlang" ah scientist pawl nih an chia lem lo. Hi tlang hi Washington State ah a ummi tlang sang bik pahnihnak a si. Pakhatnak cu Mt. Rainier timi a si.

Mt. Adams hi US President John Adams timi min chuankhan in an sakmi min a si. Cascade Volcanic Arc timi meitlang aa kualmki chung ah aa tel ve mi a si. Hlan lio ah fak taktak in a rak puak i, minung zong tam ngaite a rak thihtertu Mount St. Helens in nichuahlei meng 34 tluk a hlatnak ah a um. Mt. St. Helens hi a nungmi meitlang a si. Zeitik paoh ah a puak kho pengmi meitlang a si.

Mt. Adams Ramtang timi ah hin, meitlang a rak puahnak khurka in a cunglei lei le nitlak lei aa tel. Tlangpar in nichuahlei cu Yakama Nation timi an umnak ram a si.

Adams tlang a par cu, Cascade crest timi meitlang a puahnak khurka in, meng 1.5 tiang a va sang. Meitlang a rak puah lio ah lunghang aa dilmi ruang ah tlangpar cu rawn nawn in a um. Cucaah vanlawng cung zuangmi hna nih hin, Mt. Adams le Mt. Rainier hi an palh theu tawn ti a si. A ruang cu Mt. Rainier zong hi a par a ronh caah a si.

Hi tlang hi ram a rak ngeitu Native American nih cun an uar ngaingaimi tlang pakhat a si. Native American pawl nih hin, hi tlang he pehtlai in tuanbia tampi an ngei. Columbia Tivapi a zohkhenhtu "meikhu tlang hna" (three smocking mountains) tiah an ti I, tlang pathum hi an tuanbia ah min an ngeihter taktakmi hna an si.

Bridge of the Gods timi tuanbia ahcun, Wy'east (Mt. Hood) le Pahto (Mt. Adams) hna cu Thlarau Ngan (Great Spirit) i a fapale an si. Cu unau pahnih hna cu, aa dawh tukmi ngaknu La-wa-la-clough (Mt. St. Helens) kha an duh veve caah an i cuh. Ngaknu duhnak co ding in heh tiah an i zuam.

La-wa-la-clough nih Pahto kha a duh tik ah, Wy'east nih a unau Pahto lu cu fak tuk in a tuk caah, a lu rawn lak in a tuk. Cuticun Wy'east nih La-wa-la-clough cu Pahto sin in aa lak. Tuanbia a cheukhat ahcun, La-wa-la-clough kha a co ti lo caah, Pahto cu a ngaih a chia tuk i, a ning a zah tuk caah a lu kha a thlongh tiah an ti. Cucaah a cung a ronhnak a si tiah an ti.

An tuanbia ruah ah, ngaihchia te a si. Ngaknu hi an rak sunglawi tuk i, miphun kip tuanbia ah hin, tlangval nih rak i cuh hi an si tawn i, u nau hmanh ngaknu ruangah aa thatmi zong an rak um hna. Ngaknu ruangah nihin ni tiang tlangval pakhat le khat aa thatmi zong an um peng rih ko. Native American zong nih, hi tlang pathum hna hi, ngaknu le tlangval bantuk in, an tuanbia ah an chim pengmi hna an si. Native American pawl nih hi tlang pathum kong ah hin, tuanbia tam tuk an ngei.

Lairam kan tuanbia epchun ahcun, Ui Chur nih a den caah Kawl rawn khi a ronhnak a si. A nulepa an thih caah, a tlung i, Lai tlang cu a den manh lo caah tlang a sannak a si" tiah ka timi bantuk khi a si ve ko. Native American an zumhnak, an nunphung le an tuanbia hna hi, Laimi he kan rak i lo ngai.

Laimi zong nih Rung Tlang le Zinghmuh Tlang kan uar bantuk in, Native American zong nih, hi tlang pathum hi an uar taktak ve hna. Laimi nih Zinghmuh Tlang cu "Kan Pathian biaknak-Khuazing biaknak he kan pehtlaihter bantuk in, an nih zong nih hin, hi tlang hna hi "Thlarau lei" he an pehtlaihter ve hna. Judah le Israel mi zong nih hin, an Pathian le tlang hi, an rak pehtlaihter bantuk khi a rak si ve. Israel nih cun Mt. Garizim ah Pathian ran rak biak bantuk in, Judah nih cu Jerusalem (Zion Tlang) ah Pathian cu nan biak lai ti a rak si ve (John 4) bantuk khi a rak si ve ko.

Mt. Adams he unau an timi Mt. Hood

Hi tlang pathum-Mt. Hood, Mt. Adams le Mt. St. Helens-hna hi a min a thang taktakmi tlang an si. Mt. Hood cu Oregon State ah a um i, pe 11,250 a sang. Mt. St. Helens ( 8,366 ft ) le Mt. Adams cu Washington State ah an um. Mt. Hood le Mt. Adams hi chak le thlang in artlang in an um. Mt. St. Helens cu Mt. Adams in nitlak chaklei deuh ah a um. Washington State i tlang sang bik Mt. Rainier (14,410 ft)  hi Mt. Adams in a chaklei deuh ah a va um.

Hi tlangpar pali hna hi, meitlang an si. Mt. Hood hi a hnu bik a puah hi 1907 ah a si. Mt. Rainier hi 1874 ah a hnu bik a rak puak. Mt. St. Helens cu 1980 ah fak taktak in a puah hnu ah, 2008 ah a puak than. Mt. Adams hi a puah ti lo nak kum 1,000 a si cang nain, "a thi" tiah ti awk a tha rih lo tiah scientist nih an ti. Chim duhmi cu a puak kho rih tinak a si.

Mt. Adams le Mt. Hood unau hna an i cuhmi Mt. St. Helens 

Hi tlang pawl hi, an i dawh tuk caaah tuanbia tampi a ngeimi an si. Pangpar dawhdawh an um. Ramsa a phunphun le va a phunphun an um. Tlang tang ah tibual dawh tete an um hna. Khuasik ahcun hawhra nih a khuh dih tawn hna. Tlang tang hna le tlangpar hna hi, cozah nih ramhual ah an sermi an si. Tlang kai a huammi hna caah, ke kalnak lam fatete in tlang kai khawh an si. A san ngai caah le a kih ngai caah thal caan deuh ah kai a nuammi an si. Hi tlang hna hi zei tluk in dah kai a nuamh hnga timi ka ruat tawn.

Kei zong hi tlang kai a huam ngaingaimi ka si caah, nikhat caan khat ahcun kai kho ve ning law ti ka duh taktak. Va kai ding cu a fawi fawn lo.

Siangbawinu a thih lio ah, a ruak thlah ah ka va kal i, California ummi Mt. Baldy timi tlang ka va kai i, lung a len ning hi chim awk thalo a si. Tlangpar ka phak ah, tlang hngaktu pa nih, "Voi khat cu hawhra a chah tuk I, motor zong a rak kai kho lo. A tum zong ka tum kho ve lo i, ni 13 ka taap a ti." Cu tlangpar kai ahcun, lung a len tuk ah hin, thih dengmang in lung a leng kho. "Ngaknu tlangval caahcun lunglen a dong lo dingmi tlang a si."

America cu ram tha tuk a si i, tlang dawhdawh a tam tuk. A ngan a dam i, tlang kai a huammi ca ahcun kai dingmi tlang hi a tam taktak. Cu tlang hna lak ahcun Mt. Hood, Mt. Adams le Mt. St. Helens zong hi, kai awk a tlak taktakmi tlang le tuanbia a ngei taktakmi tlang hna an si.

------------------------------------

Zohchihmi ca hna

1. Wikepedia ah tialmi Mt. Adams, Mt. Hood le Mt. St. Helens tuanbia zoh chih in tialmi a si.

Chin Relief And Development Program Nih An Herh

Laimi mi tampi nih CRDP tiah theihmi Chin Relief and Development Program cu a dirnak a sau ngai cang. Hi program nih aa tinh bikmi  cu Lairam thanchonak a si. Kaupi in Lairam caah riantuan cu a duh ko nain, mah pumpak le Krihfabu tangka thawhmi tete in a tuanmi a si caah le ramdang in NGO bawmhnak zong a hmumi a si lo caah, saduhthah ning bantuk cun kar tampi a hlang kho lem lo. CRDP a dirnak zong hi pumpak hlutmi tangka bak in a si rih. Sihmanhsehlaw hmailei caah cun tinhmi vision lianlian tampi a ngei ve ko.

Cu CRDP vision tampi chungah, Thantlang ah zohchuktlak  dum (model firm) tuah zong pakhat aa tel. Lairam thanchonak he pehtlai in mipi fimchimhnak tuah, thingram himbawm tein zohkhenhnak,  ramsa himbawm tein an um i an karhnak hnga zong a cawnpiak hna.

Lai Tlang lei rami nih an chim tawnmi cu, "TABC le CRDP nih Thantlang Peng ah, saram le nga te hna dawtnak kong hi a kan cawnpiak caah, tiva ah nga zong an tam deuh tuk cang i, kan tiram zong a hninghno deuh hrimhrim ko" tiah an ti tawn. CRDP nih zeidang thanchonak tampi tuah aa timh cuahmah bu in, pawngkam (environment) thanchonak caah mipi fimchimhnak a tuahmi hi a miak tuk cang mi thil an si.

Mipi zong nih, mah pumpak zawnruahnak kaltak in, ram le miphun ca ruahnak taktak he nun ahcun, thatnak hi tam chinchin a chuak ko lai tiah ruahchannak ka ngei. A taktak le a ngaingai tiah cun, Lairam cu Laimi nih kan dawt bik ko. Kawl le Mirang pa nih cun an daw kho taktak lai lo. Cucaah Laimi a simi paoh nih, CRDP bantuk bu le hruaitu lawng kha rinh lo in, a kan chimhmi kha tha tein ruah le nunpi cionak in, ram le miphun caah thil tha tuah cio hi, kan dihlak rian a si. Nuam menmen le zei khua tuaktan set lo in, a ho hmanh kan um awk le nun awk a si lo.

Nihin ni dirhmun zoh tik ah, CRDP nih vision tampi a ngeihmi chung ah a cheu cu tlam a tling rih lo mi zong an um i, a cheu cu tlam a tling cuahmahmi zong an um ve. Cu vision vialte lak ahcun, Kalaymyo Nelrawn i leikuang cawk hi a vision ngan bik pakhat a si.

Kawlram lei le USA ummi CRDP kan pa le hna hruainak le zuamnak thawng in, Kalay Valley ah leikuang acre 30 deng CRDP nih a ngeih cang. Facang lawng silo in, pe le zeidang thil zong an cin cang hna. Kum khat ah voi hnih cin khawhnak zong a um. CRDP leikuang in tam ngai a miak zong a chuak cang.

Naite ah  Kalay Valley ummi CRDP upate nih ca an tialnak ahcun Kalay Valley CRDP leikuang in facang tang 800-900 a chuak lai ti a si. Cu chung in leikuang zohkhenhnak le thuannak man ah zei maw zat a kal lai. Cun tidawpnak seh cawknak le zeidang a dihmi ah tam nawn a kal lai. A kalmi vialte van zuh tik ahcun a tangmi cu a tlawm deuh lai nain, hi leikuang nih hin a miak tampi a chuahpi cang lai tinak a si. Cucaah CRDP hi a theipar a chuak ziahmah ko timi hmuh khawh a si.

Leikuang in a chuakmi facang hna hi, Lairam ah harnak a rak tongmi Hakha khua a minh lio zongah tun tam ngaite a bawmh hna i, Thantlang peng khuate an pam lio zong ah, khua a cheukhat cu facang an rak bawmh hna. CRDP a ummi hi, mithmuh le kut tongh bak in, Laimi caah thathnemnak tampi a um cang. Hi pin zong ah, thathnemnak tam chinchin a chuak cang lai timi hi, hmuh khawh a si.

Lai miphun tuanbia zoh tik ah, mah bantuk in Laimi nih dirhmi bu pakhat nih Kalay Valley ah leikuang acre 30 deng ngeih timi cu, Laimi kan tuanbia ah a um bal lo. Hlan deuh lio ah hi bantuk vision hi a um kho te lai timi ruahchung awk a tha lo. Minung fa nih ruah ngam zong a si lo. Vision rak suai ka ahcun CRDP upate ca zong ah ruah awk a har tuk. Bia le hla lawng in hlah maw a um te rua lai ti awk tlak a rak si.

Riantuan ningcang kong an i caih lio hna

Kalay Valley CRDP upa hna le facang chuakmi cheukhat

Asinain Kawl lei CRDP upa hna le USA lei CRDP upa hna riantuannak thawng in le pumpak chungkhar tampi nih tangka an hlut cio mi thawng in, a tu ahcun CRDP cu leikuang zong acre tam ngai a ngei cang. USA cozah sin ah NGO a sinak zong tha tein register a tuah cang. Kawlram zong ah NGO a sinak tha tein register tuah a si cang. A tu lio ahcun Rev. Dr. Cung Lian Hup, CEO, hruainak in USA lei CRDP zong, hmai ah kal aa tim cuahmah cang. Cu zong ahcun mipi thazaang thiamthiam bochan a si. Ramdang NGO hna hi bochan mi an si lo.

Harnak tampi a ton cuahmah bu in, CRDP hi a lam kip in Bawipa nih thluachuah a pek i, thathnemnak tam tuk a chuahpi cang. Hi pin lei zong ah a tha chin lengmang lai. A thangcho chin lengmang lai.

Pathian lam hruainak in Dallas khuapi ah, 2019  CRDP Conference cu sunglawi tein tuah a si tik zong ah, Kawlram lei in kan pa le minung tampi zong CRDP min in visa an hmu hna. Kan pale tampi an ra. Thil khuaruahhar a si. Cu zong cu CRDP a rak that tuk nak a si. Hmailei ah, hi CRDP hi Bawipa nih thluachuah pe chin sehlaw, Lairam thanchonak caah hmang chin ko seh. A chung ummi mipi zong nih, mah le thiamnak tein dirkamh cio zong hi, a herh taktakmi a si.

Ram le miphun caah riantuan aa timi bu a si caah, Laimi dihlak vialte zong nih, tanpi le bawmh a phu taktakmi bu pakhat asi cang. CRDP nih 2019 chung ah a tuahmi leikuang hmanthlak hna le theipar a chuahtermi facang hmanthlak cheukhat zong a tanglei ah hmuh khawh a si.

CRDP riantuantu hna an leikuang cungah

CRDP facang an cinka te

Facang a no deuh lio

CRDP riantuantu cheukhat hna leikuang cungah

CRDP theipar facang chuakmi

CRDP theipar facang chuakmi 

CRDP theipar facang chuakmi

Lai Tlang cu kan leilung a chia. Fingtlang a sang. Hmunrawn a um lo ti tluk a si. Leicung leitang thil chuak a um lo. Kan ram thanchonak ruah ah hin, lungdong ngaingai khi a si. Miphun dang nih a kan thlau tuk ning ruah ah, lungthin a fak tuk. Ngaih zong a chia tuk. Khuaruat zinpan ca ahcun, kan ram kong ruah ah lungthin fah hi celh ding a si lo.

Cucaah CRDP bantuk bu dirh in Lairam thanchonak rian tal hi, kan tuan hrimhrim a herh. CRDP bantuk in vision tha a ngeimi bu hna hi, a thawn deuh chinchin nak ding caah, Laimi dihlak nih tha pek le dirkamh a herh. "Cu peng, kha peng, cu nih a dirhmi, kha nih a dirhmi" timi hi ruah ding a si lo. Cu bantuk cu miphun thanchonak caahcun, ruah lo ding hrimhrim mi thil an si.

A tu Kalay Valley leikung zong hi, a tlam tlin i theipar tha a chuah khawhnak ding caah, Kawlram ummi kan Laimi hruaitu hna le mipi nih tanpi a herh taktak. "Zei dah an lawh te lai?" ti in bawling puai zoh bantuk sawhsawh in zoh ding a si lo. A bik in, CRDP hi Laimi nih dirhmi bu asi pin ah, mah Laimi kutke bak in mah tiang a phan cangmi bu a si. Krihfabu, pumpak le chungkhar tangka thawhmi bak in a dirmi a si. Hi tluk tiang dirhmun a phakmi hi, lunghmuih ding tlak thil a si.

Hi pin zong ah, CRDP hi cak chin lengmang in a kal khawhnak ding caah le a vision vialte a tlam a tlin khawhnak ding caah, careltu nang le kei zong CRDP riantuannak ah tel ve ding hi a herh hringhran ko. Ram le miphun ca riantuannak ah, CRDP nih nang le kei zong a kan herh tuk ve. Nang teh na tel kho ve lai maw?

--------------------------------------------------

Chinchiah

1. Hi capar in Kawlram lei le USA lei CRDP kan pa le vialte upat hmaizahnak kan pek hna.

Ngakchia Bia Biapi Ah Chia

Ngakchia hi kum 18 tang an si ahcun, an khuaruahmi a tliang tuk lo ti a si. An no deuh le a tliang lo deuhdeuh ti a si. Cucaah bia a kan halmi hi, upa caah ahcun hal lo ding zong a si men ko lai nain, an tlian lo caah a kan hal tawn. Khi bia a kan halmi khi, an tliannak ding tein leh a herh. Zei rello in um ding a si lo. Zeicatiah ngakchia cu theih an duhmi a tam tuk caah a si. Fiang lo in thil tuah an duh lo caah a si fawn. Bia a kan halmi khi upa caah biapi an si lo men lai nain, an mah caah an biapi tuk.

Upa nih theihthiam piak a haumi cu, ngakchia bia halmi cu a caan ahcun leh khawh ding zong an si lo men ko lai timi ruah piak cia a hau. Sullam ngeilomi zong hal an hmang men ko lai. Upa nih biapi tuk ah chiahlomi zong an nih caah a biapi tuk kho men. An thluak zong ah an i buaipi tukmi zong an si kho men timi ruah piak a hau. Ngaih huamlomi bia a kan hal zong ah, lungsau thinfual tein ngaih piak le leh ah a tha fawn.

Ngakchia nih cun, upa khi bia a kan hal tik ah, a kan leh khawh lai timi khi an i ruahchan. Zeipoh an theih dih ti khin a kan ruah. Zei paoh zong an tuah khawh dih ti khin a kan zumh fawn. Thih thiam lo le zaw kho lo bantuk tiang khin a kan hmuh. A kan bochan. Cu lungput te cun ngakchia chia hi an bia ngaih piak ding an si.

Ngakchia cu ngakchia an si caah an duhmi paoh a kan hal ko lai. An chim ko lai. Cucu ngakhcia an si caah a si. Ka halmi hi a ka leh khawh lai ti khi an zumh caah, zei tluk a harmi zong hal an hmang. Cucu ngakchia ruahnak timi cu a si.

A caan ahcun an thinlung ah a tap taktakmi bia le a sullam an theihlomi zong hal an hmang. Naite ah ka lawmh ngaimi cu ka fahniang pa, Gabriel Veltha Lian (kum le cheu) fai a simi nih bia a ka hal.

"Ka pa zei ca dah thla kan cam tik ah kan mit chim a hauh?" tiah a ka hal.

 "Ka fapa, bia tha tuk na ka hal le ka lawm tuk. Kan mit kan i chim ahcun, pawngkam ah khua kan hmu ti lo. Thil dang kan zoh ti lo. Kan tuak ti lo. Pathian lawng bak khi hei ruat u sih ti kan duh caah kan i chimmi a si."  Ka fapa te nih cun, "Aw ka pa a si maw?" a ti le aa lawm tuk.

A thaizing ah pumh ka van sawm. A huam ti lo. Cucaah a ka timi cu, :"Ka pa, kei cu mitha ka si ko le pumh ka hau lo. Ka upa Elisha tu hi a sualmi si le a mah hi i pum seh. Ziah mitha cu pumh a herh hme maw?" tiah a ka ti. Cucu ka ruat. Kan cawnpiakmi zong a si lo. Cu bia tete a ka hal tik ah, ngakchia zong hi thukpi in khua an rak ruah caan a um ve ko timi khi ka hmuh khawh.

A caan ahcun ka fapate nih cun, "Zei ruang dah biakinn theng ah kan i pumh?" ti hna a ka hal. Asiloah "Zei ruang dah Pathian cu kan biak?" ti te hna. "Pathian hi zan ah zeidah a tuah?" ti te hna a ka kal i leh awk a har ngai tawn.

Ngakchia cu bia a kan halmi tha tein kan ngaih piak hna ahcun an i lawm. An i lunghmuih. A kan zumh chinchin. Cucaah ngakchia cawnpiaknak ding caah cun, an bia halmi tha tein ngaih piak le leh hi a muru pakhat a si. An biahalmi tha tein ngaih duh lo ahcun, nuar le ingpuan in an I la le a har chinchin. An biahalmi hna tha tein kan ngaih piak hna lo le theih piak lo ahcun, ngakchia cu an uai bak.

Cucaah kan fale tha hna seh timi kan duh ahcun, fale le nulepa biaruah hi a herh. Cu biaruahnak ahcun fale nih hal an duhmi paoh hal le nulepa zong nih tha tein ngaih le leh hi a tha bik cemmi a si. Ngakchia cawnpiak le thithruai hi mission rian ngan bik pakhat a si.

Laimi cheukhat cu, ngakchia nih bia van hal tik hna ah, tha tein zoh le leh kan hmang lo. Biapi ah kan chia hna lo. Hnahnawk le luri men ah kan ruah hna. Cucu kan palh taktaknak pakhat a si. Cu tik ah ngakchia an thin a hung. An lung a fak. An tha a chia. An ngaih a chia. Upa he pehtlaihnak a cat. Cu ti a cah ahcun dawtnak le chimh ngaihnak a har cang. An bia tha tein kan ngaih piak hna lo le bia kan leh hna lo ahcun, upa nih zei a kan rel lo timi lungput an ngei. Cucaah ngakhcia le upa karlak ah pehtlaihnak zong a cat ngai tawn. Cucaah Ngakchia hi Pathian bia kan cawnpiak hna lai tiahcun, an biahalmi leh kha a herh taktakmi thil a si.

Jesuh zong nih ngakchia hi a dawt taktak hna. A zultu pawl nih "An thawl hna hmanh ah, ngakchia cu ka sin ah ra ko hna seh" tiah a ti. Jesuh hrimhrim nih ngakchia hi biapi tuk ah a chiah hna. A dawt khun hna. Cucaah Krih a zummi kan zapi tein Jesuh lungput ngei bu tein kan fale cungah lungsau thinfual tein an bia ngaih le leh hi a herh  taktakmi Church Ministry pakhat a si tiah ruah a hau. Cucaah ngakchia bia hi biapi ah chiah hi, Krihfabu i a rian lianpi pakhat a si.

"Rejoice" Timi Lunglawmhnak

Mirang nih "rejoice" an timi hi, "A nganmi lunglawmhnak" (a great joy) tiah an leh. "Joy" timi biafang hi, "lawmhnak" timi a si. Hihi "nuamh" (happiness) he aa khat lo. Zeicatiah "nuamhnak" timi cu, "tuahmi, ngeihmi, hmuhmi, eidinmi le si duhmi a tlamtlin tikah, ngeih/hmueh khawhmi thil a si. Zudin le ritnak sii din bu zong ah nuamh khawh a si nain, lungthin lawmhnak taktak cu ngeih khawh a si lo.  

"Rejoice" biafang hi, Bible ah voi tampi kan hmuh. Krihfa hlabu zong ah tampi a lang. Mirang bible cheukhat ahcun "Rejoice zawn ah hin delight" timi a hmangmi zong an ve. Hi "Rejoice" timi biafang hi a liam cia caan caah an hman ahcun "rejoiced" timi in an tial. Cu "rejoiced" timi biafang hi a voikhatnak bik kan hmuhnak cu Exodus 18:9 ah a si. Cu ka ahcun "Jethro rejoiced for all the goodness which the LORD had done for Israel...." tiah aa tial. 

Hi biafang hi Mirang ahcun "rejoice, rejoiced, rejoices, rejoiceth, rejoicing" ti in a phunphun in, a mah le catlang le caan hawih in an tial. Bible lettu nih an duhmi biafang hi an hman ko hna. Hlanlio deuh ah Mirang bible ah tam bik an hmanmi King James Bible version ahcun hi, biafang hna hi voi zeizat cio dah an hman timi kan zoh ta lai.

(1) Rejoice=194
(2) Rejoiced=45
(4) Rejoicest=1
(5) Rejoiceth=28
(6) Rejoicing=18

A zapite voi 286 a lang.

Hi biafang hi, a thuk taktak mi biafang a si. Zeicatiah "i nuamh sawhsawh le lawmh sawhsawh men khi a si lo." Hi biafang "rejoice" timi nih hin, "thinlung hi phun dang tein lawmhnak a pekmi khi a si." 

Lenglei thilri le chawva menmen in hmuh khawhmi lunglawmhnak a si lo. Zei bantuk harsat ngaichiatnak ton zong ah, Pathian le a fapa Jesuh zumhnak ruang ah, lungsi hnangam tein le "lunglawm" tein um khawh a si. An si a fah zong ah an i lawm ko. An hna a ngam ko. An si a fak ko nain an i lawm i, an i nuam kho ko. Laitlang khuate kan um lio ah, kan har tuk bu ah, "Kan rak i lawmh khawh pengmi lawmhnak phun khi a si." Zei bantuk sining ngeih zong ah, lungthin dai le lungsi hnangam tein umnak tiang a chuahpi khotu lawmhnak a si. 

Cu lawmhnak cu, vawleicung thil sining zeitluk aa thlen zong ah an i lawm ko. Sunghbau, zatlak, khawnden, zawtfah le harnak phun zakip ton zong ah "Pathian remruat a si" ti in, an i lawm ko. Sifah le harsat zong ah an i lawm ko. Zeizong te ah intuar zia an thiam. Ngaihchiat zong an ing kho. 

Hi bantuk lawmhnak ngeimi hna cu, Job le Paul bantuk hna khi an si. Job cu, a ngeihchiah vialte a loh dih le a fanu fapa vialte an thih dih zong ah, "Bawipa nih a ka pek. Bawipa nih a lak than. Bawipa min cu thangthat in um ko seh" tiah a ti khomi nun a ngei. A tonmi kip hi, Pathian remruat a si ti in, AMEN a ti khawh peng. 

Paul zong, thawnginn chung a um bu, harnak tampi a tuar bu, mi sawisel fak tuk a tuar bu le a kut ah thir cikcin in an khih bu in, Krihfa pawl kha "I lawm ko u. I lawm ko u tiah ka nolh rih lai" tiah a ti pengmi a si. A mah zong hi, aa lawm pengmi a si. 

Hi bantuk lawmhnak hi cu, lenglei thil ah aa hngatmi a si lo. Pathian ah aa hngatmi lunglawmhnak a si. Hi bantuk lawmhnak hi cu, Prophet Habakuk te hna nih an chimmi "Bawipa ah i lawmhnak" khi a si: Prophet Habakkuk nih cun hi tin a ti. 

          Theipi kung cu par lo in, 
           Misur ruang zongah a thei um hmanh hlah she
           Olive thing cu tlai lo in
          Lo zong ah tirawl zeihmanh chuak loin um hmanh seh,
          Kawm chung satil run kha um lo in,
          Satil inn ah satil kha um lo hmanh hna seh law,
          Bawipa ahcun ka lawm thiamthiam ko lai I
          A ka khamhtu Pathian cu ka lawmh thiamthiam ko lai....(Hab. 3:17.18)

Habakkuk lawmhnak hi, Bible nih "rejoice" (a nganmi lawmhnak) a timi cu a si ko. Ngeihchiah thilri le minung sinak ah aa hngatmi silo in, Bawipa ah aa hngatmi lawmhnak a si. 

Habakkuk lawmhnak cu, "Theipi, misur, Olive thei, lo chung tirawl, lo chung satil le kawm chung satil inn ah aa hngatmi lawmhnak a si lo. Vawleicung thilri ah aa hngatmi lawmhnak cu a dong kho. A dih kho. Bawipa ah aa hngatmi lawmhnak cu zeitik hmanh ah a dong kho lo timi kha, Habakkuk cu aa fiang tuk. 

USA ka phak hnu ah, US i minung lunglawmhnak le Lairam i minung lunglawmhnak khi ka epchun theu tawn. 

USA cu rumnak ah a tling. Thilri, tirawl, eidin, tangka, chawva, innlo, lamsul le zeidang ahcun a tling taktak. US nak tlingmi ram hi vawleicung ah a um lem lai lo. Asinain, USA zong ah hin, lawmhnak tling a um hlei lo. A bau thiamthiam ko rih. Rumnak le tangka in lawmhnak cu cawk khawh a si hlei lo. University thatha ah, catang sang taktak kai le Ph.D tiang kai zong ah, lawmhnak taktak cu a um hlei lo. Degree nih "rejoice" timi a caw kho hlei lo i, ngaihchia tein nunnak liammi zong an um ve ko. 

A caan ahcun, kan si a fak tuk ko nain, Lairam ah khan hlah maw lungthin lawmhnak taktak (Rejoice) timi hi a rak um deuh ko rua ti hna hi, ka ruat tawn. Ka chuahkehnak ram a si ruang zong ah a si lai. USA nakin Lairam ah hin, thinlung lawmhnak taktak cu a rak um deuh in ka ruat theu tawn. Lairam kha kan rak har ko nain, kan rak i lawm i, kan i nuam tuk ve ko. USA ah kha bantuk lawmhnak taktak kha a bau in ka ruat theu tawn. 

Cucaah ruah dingmi cu, lung lawmhnak taktak (rejoice) hi titsa lei in hmuh khawh ding phun lawmhnak a rak si lo. Cucu a fian tuk nak cu, Paul nunnak ah hin a si. Paul cu Jesuh a zumhnak ah aa fiang tuk. A nunnak le a thinlung ah Jesuh hi a nung tuk. Cucaah zeitluk harnak le ngaihchiatnak a ton zongah “Bawipa ah aa lawm” kho peng. Paul bantuk taktak in lawmhnak kan ngeih khawh lo zong ah, a nun hi cawk ding cio kan si. 

Thawnginn chung ah, harnak tam tuk a ton bu in, “Bawipa ah a zungzal tein i lawm u. Ka nolh than rih ko lai. I lawm ko u” (Phil 4:4) tiah a ti peng. Paul nih lawmh a kan fialmi hi vawleicung thilri le chawva ah asi lo. Bawipa ah lawmh a kan fialmi asi. Thilri le chawva ah aa hngatmi lawmhnak cu, a hmun lo. Caan tawite ca lawng a si.

Micheu cu kan nunnak ah kan i lawm kho tawn lo. Lunglawm thanuam lo in chun nitlak kan um tawn. Chun nitlak hmaichia pi um hna hi, a sung tuk. Re a thei tuk. Paul bantuk in, lawmhnak kan ngeih khawh ve ding hi thlacam kan herh. Paul nih “Bawipa ah lawmh” a kan fial lio ah hin, a nih cu thawnginn ah a um. A kut hnih in thir cikcin in an hren. Cu lio bak ah, lawmh hi a kan fial khawh rih. A mah zong aa lawm ko. Cucaah "Ka nawl ka cawng u" tiah a kan fial khawh. 

A caan ahcun, kan tuahsermi a that lo ruang ah kan hmai a chia. Kan i phuhrung. Kan i lawm kho loi. A caan ahcun dam lo ruang le zeidangdang kan tlamtlin lo nak a tam tuk ruang ah, thinhung, ingpuang le hmaichia in um zong minung phung a si ve ko. Nifatin nunnak ah, lawmh lo ding thil zong hi a rak tam tuk ve cio ko. Vawlei kan nunnak ah hin, lawmh lo ding thil zong tampi kan ngei cio ko lai.  

Asinain lawmhnak lei kan ruah ahcun, lawmh ding tam tuk kan ngei ve thiamthiam. Cucaah, lawmh le lawmh lo ding hi, thinlung ah a ummi a si caah, mah nih duhthim ding a si. Lawmhnak kong maw kan ruah lai?  Ngaihchiatnak kong dah timi khi a biapi. Bible nih lawmhnak le ngaihchiatnak hna hi, "Nangmah ta te an si" tiah a kan cawnpiakmi hi ruah le nunpi a herh. Lunglawmhnak hna hi, midang nih forhfial khawhmi a si lo. Kan mah tein lawmhnak ngeih hi zuam a herh.

Lawmh dingmi thil tam tuk kan ngei. Lawmh tuk ding le lawmh peng ding kan si nain, khua kan ruahmi a hman lo caah voi tampi cu kan I lawm kho lo.

Tahchunhnak ah, USA phan khomi kan simi lawmh ding a si. Motor ngeilo tampi lak ah motor ngei kan simi lawmh a um tuk. Rian ngeilomi tampi lak ah rian ngeimi kan simi, bill aa pe kholomi lak ah bills pe khomi kan simi lawmh a um tuk. "Over time ngeih" hna hi lawmh tuk ding a si. Keimah bantuk in Status ngeilo in USA ah a ummi tampi lak ah work permit le Green card ngei khomi si hi lawmh tuk ding a si. Citizen hmuh lo zongah Green card hna ngeih ko ahcun lawmh tuk ding a si. Riantuan kho lomi tampi lak ah riantuan kho si hi lawmh tuk ding a si. Lawmh ding tam tuk kan ngei. Kan chim cawk lai lo. Bawipa thluachuah hi rel zia thiam u sih law kan i lawm tuk cio ko hnga.

Tha tein ruat u sih. Los Angelis cu khua dawh, khua tha le khuanuam tuk si nain, innlo ngeilo 36,000 renglo lam cungah an um. Hakha minung nak tam an si. Lawinak inn an ngei lo. Cu lio ah lawinak inn ngeimi kan simi hi zeitluk in dah a sunlawi? 

2018 ah hin USA ah homeless hi 553,000 an um. Chin State minung nak tam an si. Hi vialte hi, vur le khuasih an tuar. Nilin an tuar. Ruahsur an tuar. Nu hrinmi minung ve lo bang. Hi tluk ram rum si ko nain USA rumnak le nuamhnak hi tem lo bak in an um ko hna. Cun USA ah motor ngeilo zong an rak tam tuk rih. Inn ngeimi hi 64.5% tluk lawng an si ti a si. Cell phone ngeilo zong tam tuk an um rih. Pawcawmnak rian ngeilo zong tampi an um ko rih hna.

USA ah hin minung 14% asiloah minung 5 ah 1 asiloah million 50 cu an cabuai ah, khim tein eidin dingmi tirawl a za in an ngei lo ti a si ko. Cucaah "USA ka phak hnu ah, kan mah nak har hi tam tuk an rak um ve" timi hi ka ruat I, food stamp le WIC ei hi ka duh bak lo. Asi kho mi caahcun kan sawk awk a si lo" timi hi kei ka dirhmun a si. Kan si khawhlo tik ahcun kan sawk ko lai nain, kan si khawh lio caan cun, midang zawnruah ve hi a herh tiah ka ruat. Cucu kei ka tlaihmi zong a si I, midang zong hi ka cawnpiakmi hna a si.

Chim duhmi cu hi tluk USA hmandh ah harmi an um lio caan ah, kan cabuai ah tirawl chambau lo tein nifatin a um pengmi cu I lawmh tuk ding kan si.  Jesuh nih a kan cawnpiak mi cu, "Nifatin kan eiding tirawl a za din kan pe ko" timi a si. Nifatin tirawl a za in kan ngeih ko ahcun i lawmh tuk ding khi kan si. 

USA hmanh ah, minung million 50 tluk, harsa ngai in an nun lio caan ah, nang le kei innlo kan ngei. Motor kan ngei. Bill kan i pe kho. Chungkhar kan zoh khawh pah rih. Kan fale sianginn thatha an kai. Computer le cell phone kan hmang kho. A cheu Food stamp le medicaid kan ngei. Bonus le 401K le Pension Plan ummi rian hna kan tlai kho. Hi bu ah kan i lawmh khawh rih lo ahcun, kan nunnak hi ruah ngai le tuak ngai a hau. "Kan lungput ah chambaumi ngeih dawh kan si." 

Khua hi tha tein ruah a herh. Chungkhar tluan lio can ahcun, Buddhist, Hindu le Muslim zong an i lawm ve ko. Pathian umlo timi zong an i lawm kho ko. 

Asinain Jesuh zumtu taktak kan si ahcun harnak, ngaihchiatnak, zawtfahnak, thihlohnak, khawndennak, sifah harsatnak, ningzah mualpho le thangchiatnak vialte tuar caan zongah, Bawipa ah i lawmh khawh peng hi, Pathian nih a kan duh. Cucaah Paul nih cun, "A zungzal tein thlacam u. A zungzal tein I lawm u" tiah Theselon khuami kha ca a kuat phah hna. Cu lawmhnak te cu, Mirang nih "Rejoice" an timi a si. Cu lawmhnak cu Pathian sin lawnglawng in a rami lawmhnak a si. Cucu nang na ngei ve cang maw?

Paul nih, "I lawm ko u. I lawm ko u ti hi ka nolh rih ko lai" tiah, cakuat a tial lio ah hin, a nih cu thawnginn chung hna ah a um. A kut kut hnih in thir cikcin in an hren lio hna a si. Hremtuar le harnak phun zakip a tuar lio caan ah lawmh hi a kan fial. Harnak, ngaihchiatnak le temtuarnak phun zakip a tuar lio zong ah, Krih ah lawmh zungzal hi, a kan fial. Hi a lungput hi uar le thangthat awk a tlak taktak.

Midang zohchunh ding caah, a chim lengmangmi cu hihi a si: Rejoice in the Lord always. I will say it again. Rejoice. (Phi 4:4)

Paul nih Bawipa ah i lawm zungzal hi a kan forh. A ruang cu, "Na lawmh ahcun na ngaih a chia kho ti lo. Na lungre a thei kho ti lo. Na thin a phang kho ti lo. Na khing a rit ti lo. Mihmai a chia ti lo. Na hnga a ngam i, na lungthin a dai ko."

Cu lawmhnak cu a man pek a hau lo. Jesuh Krih ah fawi tein hmuh khawhmi lawmhnak a si. Cucu nang na lak lai maw? Na lak lai lo dah? Cucu nangmah thu a si.

Alaska Ah Ngakchia Kum 5 Nih A Kih Zero Tang (-31) Ah Ngakchia Thla 18 Meng Cheu A Puak I A Kalpi

Pathian nih nulepa hi fale zohkhenhtu ding ah tuanvo pekmi kan si. Asinain USA ah hin, a phunphun ruangah nulepa nih fale hi an kaltak theu tawn hna. A cheu cu an zaam tak hna. Cuticun harnak a tonglo dingmi fale kha harnak fak pi in an tong tawn. Thihlonak zong an tawng tawn hna.

Alaska Ramkulh hi US ah a kih bik nak ramkulh pakhat a si. Khuasik ahcun zero (0) tang ah degree 40 tang (-40) tiang a kik kho. A kih tuk ahcun minung hi fawi tein thih khawh a si. Thih lo hmanh ah kutke bul lak in a thi kho. Minung thi a khal kho. Kutdong le kedong an bul kho. Cu tluk in tihnungmi a si.

Alaska Ramkulh ummi khuate pakhat "Venetie" timi khuate ah, a nu nih ngakchia kum 5 le a nau thla 18 a simi kha inn ah a kaltak hna. Cu khuate cu Alaska ah khua lian bik a si, Fairbanks, in meng 155 hlatnak ah a ummi a si. Minung 175 lawngh an um. Khua fate a si. A kih tuknak khua a si.

Alaska Ramkulh le Venetie khua umnak

Alaska cu khuasik ahcun ni a tawinak hmun a si. A nu nih a kaltak hna. A nu umlokar ah electric mei a rawk. A mui cang i an um ngam ti lo. Cucaah kum 5 minung te nih cun thla 18 a simi a naute cu aa puak i, meng cheu a hlatnak an innpa inn ah a va kalpi. Cu lio a kihnak hi, zero tang degree 31 (-31) a si an ti. Zei tluk in dek a va tuar hnga. Khuaruah tam le zaangfak taktak a si.

An va kalnak inn nih Alaska Trooper (palki) an au hna. Cu palik pawl nih vanlawng fate pakhat an hlan i, cu ngakchia umnak meng 175 a hlatnak khuate ahcun an va kal. Thil sining an tuanbia an hlat tik le an zoh tikah, "A nu nih a zamtak hramhram hna" tiah Palik nih an ti.

Kum (5) minung te cu thilri chahmi le lummi zong aa hruk lo ti a si. Kedanh zong a ngei lo i, mawza lawng aa hruk tiah an ti. Hi hna u nau te hi a nu nih zei can dah an mah te lawng in a kaltak hna timi hi theih a si rih lo.

Venetie Khuate

A hnu deuh ah an nu, Julie Peter (k.37) cu palik nih an tlaih. "Ngakchia kum tling lo an mah te lawng in chiah le ngakchia caah harnak chuahter" timi a hmuh in taza an cuai. Court nih thawnginn chung in chuah u tiah nawlbia an chuah hnu ah, Julie Peter nih cun a fale pahnih  cu zohkhenhnak nawl a ngei ti hna lo. An chuh.

Alaska Palik i bichiamnak nawl a ngeimi Ken Marsh nih "Ngakchia hi kum tling lo an si caah, Julie Peter le ngakchia pahnih pehtlaihnak hi zapi theih in kan chim kho rih lo" tiah a ti. Ngakchia hi nu le pa an si zong an tial lo.

Hi kum 5 minung te nih a nau thla 18 puak i, meng cheu a hlatnak an innpa i va kal zong cu zeitindek a theih hnga? Cun a naute zong cu kaltak lo tein a puakmi zong cu khuaruahhar a si. Hi kum 5 minung te lungput, zumhnak, dawtnak le zawnruahnak a ngeihmi hi, khuaruahhar a si. Zei bantuk minung dah a si hnga timi ka ruat. Rak fim tuk lo le kha ti harnak tuar ngamh lo in, inn ak rak i benh ko hna sehlaw, Alaska khuasik ahcun an ruak in an hlawm hna lai.

US hi hi bantuk in ngakchia kaltak i, a thimi hi an tlawm ti lo. A cheu cu motor chung ah an kaltak hna i, an thi. A cheu cu inn ah an kaltak hna i an thi. A cheu cu tirawl lo in, inn khan ah an hren hna i, an thi. Ngakchia temtuarnak ruah ahcun, lungthin a kekkuai tuk tawn.

USA ah hin, ngakchia ningcanglo tuah (abuse) le tha tein zohkhenh lo ruang ah, nikhat ah 8 lengmang an thi. A buaktlak in kum khat ah 1,500-3,000 karlak an thi tiah cozah nih an ti.

Hi tluk ram fak, kan Lairam hmanh ah, ngakchia zohkhenh thathi lo ruangah a thimi an um tuk lo. Hi tluk ram rum le ram thawng ah, ngakchia tha te zohkhenh lo ruang ah, nikhat ah 8 tluk thih cu a tam taktak. Minung zaangfah awk tlak bik cu, ngakchia hi an si. A van changtu ah tar an si. USA ah hin, tha tein zohkhenh lo ruangah, ngakchia le tar hi kum khat ah tam ngai an thi ti a si. A pawi taktak.

Hi ca a relmi vialte nih, fale zohkhenh hi zeitluk in dah a biapit le a herh timi hi ruah cio ding ah, hi ka ca hi ka tialmi a si. Kan fale cio hi, tirawl khim tein an um i, an ngan a dam i, himbawm tein an um cio nak hnga ding hi, nulepa 100% in tuanvo kan ngei. Cucu kan tuan lo ahcun Pathian chawkengtu tha kan si lo timi hi, kan zapi tein theih a herh.

------------------------------------------

Zohchihmi ca:

1. 5 Years Old in Alaska carried toddler a mile in temperature 31 degrees velow zero

https://www.msn.com/en-us/news/crime/5-year-old-in-alaska-carried-toddler-half-a-mile-in-temperature-31-below-zero/ar-BBXUT8T?ocid=spartandhp