 |
| Paletwa le Kaladan Tivapi |
Umnak: Chin State thlanglei, Kaladan Tivapi in nitlaklei ah a um. Rakhine Ramkulh in a chaklei deuh Km 25-30 tluk ah a um. Bangladesh ramri in Km 18 lawng a hla.
Milu: Minung hi 96,899 (2014) tluk an um lai tiah ruah a si. Lairam ah minung an chahnak cem a si.
Pehtlaihnak: Sittwe in Paletewa tiang hi 158.8 Km kuakap a hla. Paletwa tiang hi tilawng hmemi an kai kho. Lairam nih tilawng dinhnak pakhat lawng kan ngei i, Paletwa lawng a si. Matupi le Paletwa hi motor in a zungzal kal khawh a si rih lo. Cucaah ka dang in hel a hau i, Mindat lei in kal a hau. Mindat lei in kal ahcun a nainak bik in Km. 802.1 a hla tiah Google nih an tuak. Chin State cozah nih Paletwa-Matupi-Hakha highway hi biapi taktak in ruah le tuaktan a hau cangmi a si.
 |
| Paletwa hi Sittwe in Kaladan tiva zulh in tah tikah Km 185.8 a hla |
Hmailei lampi duah ding
Sittwe in Paletwa hi Kaladan tivapi zulh in Km 158 a hla. Paletwa in India ramri tiang 129 Km a hla. India cozah nih Kaladan Project a tuahmi hi sipuazi le zeidang thanchonak mit in zoh ahcun, kan miphun caah a miak taktak. Hi project caah US$214 million a dih ding a si. Hi project hmanh in tangka tam tuk kan ram ah a lut ding a si. Ramri tiang India cozah nih lampi a kan pemh piak lai. Cucaah ramri in Laimi nih saduhthah a herh ve mi cu Kaletwa in Lailenpi in Hnaring in Thantlang tiang highway hi aa peh kho ding a si. Cuti tuah khawh ahcun Thantlang le Hakha peng caah sipuazi tampi a thanchoter lai.
Atanglei map hi zoh u law, Hakha in Paletwa tlawn duh tik ah, Mandalay-Yangon-Sittwe in kal a rak hau. Matupi in Paletwa tlawn duh ahcun, Paletwa-Sittwe in kal hmasat i, cu hnu ah motor in Kawlram lei ah va luh i Mindat lei in kal a hau. Mindat lei in kal ahcun a nainak bik in Km. 802.1 a hla tiah Google nih an tuak.
Chin State cozah nih Paletwa-Matupi-Hakha highway hi biapi taktak in ruah le tuaktan a hau cangmi a si.Kan ngakchiat lio in atu tiang a si ti tluk a si. Hi cu Kawlram cozah le Chin State cozah santlaihlo bak a rak si. Atanglei map bantuk in Paletwa-Matupi hna kan kal lai timi cu, atu Global Village chan ahcun a si kho hrimhrim ti lo. Hi tiningt tein Chin State cozah hi a daithlan i a der ahcun, Paletwa hi Rakhine nih a kan chuh khawh ko.
Cucaah Paletwa-Matupi-Hakha motor lampi tha taktak tuah ding le Paletwa-Kaletwa-Lailenpi-Hnaring-Thantlang-Hakha highway tuah ding hi Chin State cozah nih vision pakhat ah aa ngeihmi si a herh. Kan ram a rum deuh tik ahcun a si kho tukmi a si.
Atu bantuk in lampi lianlian kan tuah khawh ahcun, thilri le eidin lei cawkzorhnak ca lawng siloin khualtlawngmi (tourist) umkalmi in, tangka tampi kan hmuh lai. Zeicatiah nihin ni ah Kaladan River hi tourist nih an kal duh ngaingaimi hmunhma pakhat a si cang. A ruang pakhat cu, vawleicung tivapi vialte hi an kham dih cang cang hna i, kham baklo in kokek tein a luangmi tivapi hi tlawmte lawng a tang cang. Kaladan River hi khamlomi tiva lian bik panganak a si cang an ti. Cucaah hi tipvapi hi tourist caah a sunglawi chin lengmang lai i, hi Paletwa Peng hi tourist khualtlawngmi in tangka tampi a luhnak hmunhma ah a cang te dingmi a si.
 |
| Motor lam in kal ahcun hi tin hel i Km 802.1 a hla. |
Lairam caah Sui Khua
"Kachin ram caah Phakanh le Shan ram caah Maungsho (Maisho) hna cu an sui khua an si bantuk in a umnak hmunhma le thil sining tha tein zoh fian ahcun Paletwa cu Lairam caah sui khua a si ve. Laimi caah a sunglawi taktakmi khua a si. Paletwa hi, Laimi nih thih ah thih hnawh phu le nun ah nun hnawh a phumi khua pakhat a si.
Cu tluk in a sunglawimi le a biapimi khua cu Lairam nih a a ngeihmi hi kan van a tha tuk. Laimi nih tivapi le tilawng dinhnak hmunhma zong pakhat hmanh kan ngei lo. Paletwa khua i Kaladan River lawnglawng ah tilawng dinhnak kan ngei. Paletwa hi hlan ah airport a rak um bal. Aa rawk cang i, cu zong cu tuah than khawh ding a si hnga. Hi tluk khua tha le khua sunglawi kan rak tincomi cu, Pathian nih a kan dawt caah a si.
Cucaah Paletwa Khua kongkau hi, chaklei Laitlang ummi hruaitu hna nih biatak tein ruah le tuak a herh cangmi khua pakhat dirhmun ah a um cang. Nihin ni in biapi taktak in le fak taktak in kan buaipi lo ahcun, tlai sual lai phan a um.
Biaknaklei hruaitu, Chin cozah uktu hna le CNF hruaitu hna nih biapi taktak ah chiah a herhmi le ven a herhmi khua pakhat a si cang. Biaknak in, politics in, raltuknak lei in, sipuazi lei in Paletwa hi Lairam caah a biapi taktakmi khua pakhat a si caah, a lamkip in kan dirkamh lo ahcun, nikhat caan khat ah kan miphun caah harnak a chuak khomi peng pakhat a si.
Paletwa Peng hi, a kauh pin ah khua a tam i, minung zong an chah taktak. Atu lio ah Paletwa peng ah 96,899 an um tiah 2014 ah Kawl cozah nih an ti. Kaladan Tiva kam ah a um caah le India, Bangladesh le Kawlram he pehtlaihnak a thatnak hmun ah a um caah, hi khua kan ngeihmi cu Laimi kan van a tha tuk. Pathian thluachuah taktak a si timi kan theih a herh. Cu tluk in a sunglawimi kan sui khua hi, Laimi nih biapi taktak in ruah caan a cu cang.
 |
| Paletwa Peng |
 |
| Paletwa Khualai |
Paletwa hi Laimi caah sui khua a si ka ti cang. Cu tluk a sunglawimi cu kan runven a herh. Pumpak, cozah, miphun le bu kip nih ven a herh. Zei ca dah runven a herh?
1. Ramri khua a si
Ramkip ah hin ramri khua hi ram humhimnak caah an biapi taktak. Paletwa zong hi, Chin State thlanglei hriang bik ah a ummi ramri khua a si. Vawleicung ah Muslim tambik an umnak ram pakhat a simi Bangladesh in luhchuahnak a hla tuk lo. Km 18 lawng a hla. Minung tampi an umnak Rakhine State he an i naih tuk fawn. "Paletwa ah Rakhine mi tam tuk an pem cang" tiah CNF pakhat nih a rak chim bal. Rakhine nih an miphun ram ah ser an timh caah, kan ven taktak a herh. Cucaah Chin State cozah nih Paletwa humnimnak hi biapi taktak in ruah a herh cang.
2. Sipuazi kutka khua a si.
Hmailei kum 50-100 ahcun Paletwa hi Lairam ah a rum bik khua a si te lai. Lairam pumpi ah Tilawng dinhnak a um khomi cu Paletwa lawng a si. Cun hlan ah vanlawngtual zong a rak um i aa rawk cang. Vanlawngtual zong a um kho ding a si. Kaladan Project hi a tlamtling dengmang cang. Hihi ramkip ah a minthangmi project a si. Rakhine State, India le Bangladesh in a chuakmi thilri tampi Paletwa in Lairam le Mizoram ah a lut kho lai i, Lairam le Mizoram caah "sipuazi kutka" bantuk a si. Paletwa cu Rakhine nih sipuazi in an khuhnenh tuk cang hna. Cucaah Paletwa Laimi hi kan sersiam hna a herh. Fimnak le sipuazi ah an thanchonak ding in kan bawmh hna a herh. Rakhine nih an sipuazi an khuhnenh tuk nak hna in zeitindah kan luatter khawh hna lai?
 |
| Kaladan Project |
3. Rakhine miphun nih an khuhnenh lai.
Rakhine State hi Chin State nakin a ngan deuhvak te lawng a si nain minung an karh taktak. 2014 ah 3,118,000 tluk an um cang. Lairam cu 500,000 kuakap lawng kan si. Chin State nakin Rakhine State hi a let 6 in minung an tam. Rakhine ram khualipi Sittwe in Paletwa cu meng 120 tluk lawng a hla. Tinbaw le seh bunhmi vokkuanglawng in kal khawh a si. Fawite in in hlat khawhnak hmun a si caah, miphun i cawhmeh khawh tuknak a si. Rakhine ram ah minung an i tet ngai cang i, ram lawnnak Paletwa lei ah an rak kai lai timi hi a fiang ko. Cucaah cucu zeitindah kan kham khah ve hna lai timi ruah taktak a herh. Daithlan awk kan tha ti lo.
4. Rohingya Muslim-Rakhine Buddhist buainak
Rohingya Muslim pawl hi, hmunhma an ngei tuk ti lo. Rakhine ram ah le hmunhma an ngei lo Bangladesh nih le kan rammi an si lo an ti hna. An duh ve hna lo. Vawleicung ram ngeilomi miphun pakhat an si. Zamnak le umnak a um ti lo. Cucaah hi hna hi, Paletwa Peng ah an kai lai timi phan a um taktak. An karh a rang. Biaknak ah an thawng tuk fawn. Paletwa Peng ah an kai ahcun a rau lai lo. An khat dih colh lai. Hakha-Thantlang tiang hmanh phan kho an si. 2012 in Rohingya Muslim le Rakhine Buddhist buainak ruangah Rakhine ram chaklei ah hin Rohingya 150,000 tluk ramchung ralzam ah an i chuah tiah IFRC nih an ti. Bangladesh ramri i Rakhine Palik pawl kahnak a rak um lio October 9, 2016 hnu in Rohingya minung 74,000 tluk hi Bangladesh ramchung ah an zaam cang tiah UN nih an ti. Hi buainak hi fawi ah a dai kho ding a si lo. Hi bantuk in harnak a tongmi Rohingya hi Paletwa Peng ah an i hrolhpaih kho mi a si. Cucu ralrin a herh.
 |
| Rohingya Muslim khuate an khangh piakmi hna |
Paletwa kal duh tik ah, "Hakha, Mandalay, Yangon, Sittwe in Paletwa ah kal a si." A pawi taktak. Nihinni ah Chaklei Laitlang le Paletwa hi ramdang bantuk in um a si. A ngamh zong kan i ngamh lo. A peh zong kan i pehtlai kho lo. Cucaah Rakhine ram minung he tu khin, an i ngamhtlak i an i daw deuh ngai. Cucu Laimi caah a pawi tuk. Cun tuanbia zon ruah a hau. Paletwa hi, hlanlio Mirang Colony chan ahcun, Rakhine ram chung ah an rak chiah i, U Nu chan ah Chin ramkulh Mindat District ah an rak chiah. Cucaah Rakhine nih an ngiar peng. An ram ah telh an duh. Atu hi Paletwa mipi zong nih Paletwa hi "peng" siloin "district" si ding hi an hal lengmang. Pek tlak zong a si.
Hi bantuk in Rakhine lei ah an thinlung an i bek lo nak ding caah le Chin State chungah an thinlung a hmunhnak ding caah, biatak tein kan i zuam a herh. Kan ta bak asi timi kha kan i tlaih peng le an mah zong an fian a herh. Cucaah Chaklei Laitlang, Rezua, Matupi, Hakha, Thantlang le a rannak in lampi cawh zok le pehtlainak tha ngeih zokzok kan herh. Cuticun Chaklei le Tlanglei Lairam hi a rannak in peh le funtom zokzok a herh taktak. Culoahcun lungthin thenrawinak nganpi a um kho. Paletwa peng ummi Khumi le a dangdang hi kan dawt hna le runven cu an herh hringhran ko.
6. Arakan Ralkap Pawl
Rakhine Ramkulh ah hin, a cak ngaingaimi Arakan Army (AA) le Arakan Liberation Army (ALA) timi a cak ngaingaimi tapung phu hnih an um. AA hi 2009 ah dirhmi a si i, ULA timi United League of Arakan timi an um. AA hi KIA nih training pekmi an si pin ah, Rakhine Ramkulh chung zongah training tuahnak camp an ngei rih. Bangladesh ramri ummi hi an zapite 1,500 hrawng an si. An mah ralkap thazaang tanpitu hi 2500 in 10,000 hrawng an si ti a si.
ALA cu Arakan Liberation Party (ALP) timi bu i hriamnam tlaimi ralkap bu an si. 1968 ah rak dirhmi an si. An hruaitu cu Khaing Moe Lunn a si i, a mah le hawi le pawl hi Kawl ralkap le India ralkap nih kan ngakchiat lio te ah, Bualpeng ah an rak kah hna hi a cheu cu an thi; a cheu cu Sialam khua ah an thi. A cheu cu Vomkua khua ah an thi. Atu tiang in an um peng rih. AA tluk cun an cak lo. Kan ngakchiat lio ah,
Rakhine Ram cu lamsul a tha deuh. Khua a tam deuh. Minung zong an tam deuh deuh i, Chin miphun caah a kan detkhawttu an si kho ngai. AA le ALA hi an cak ngai. Minung zong in an cak i, hriamnam thazaang zong in an cak fawn. Kawl rakap hmanh nih an zeihmi hna an si. Hi hna hi Laimi caah ral an si kho. Paletwa Ram khi a kan chuttu an si kho.
ALA hi, Rakhine Ram le Chin State ramri le Chin State chung deuh ah umhmun an khuar. Hihi dawi awk an fawi lo. Chin State chung in dothlennak tuah an i timh tikah, Lairam caah harnak tampi a chuak kho. Naite ah Paletwa peng khuate cheukhat in minung 300 renglo Mizoram rah an zam tiah Kawlram thawngpang ah an tial. A ruang cu Rakhine Ralkap pawl ruangah a si. Hmailei ah hi hna nih, Laimi kha dawichuah i, Paletwa Peng ah Rakhine pawl tampi an luhter hna lai timi phan a um taktak.
"Vawlei nih miphun a dolh caah miphun a tlau lo, miphun kha miphun dang nih a dolh ahcun miphun a tlai" tiah an ti. Nihin ni ah Paletwa ngaknu hi Rakhine pawl nih an thitlak ngai hna i, hmailei ahcun an miphun an dolh sual hna lai timi zong hi phan a um cang. Cu chin chap ah ALA bantuk in a cak taktakmi hriamnam tlaimi hna hi, kan tei khawh hna lo ahcun, hmailei ah Laimi caah ral a ser kho mi an si.
Amah belte cu Kawl ram cozah le ralkap doh lio ah, AA le ALA hna kan i huat lo ding le theihthiamnak um ding cu a biapi taktak. Kan i huat le ral ahcun Kawl cozah nih doh hau lo in, kan mah le mah kan i hlo than ding a si caah, CNF le Chin mipi zong nih Kawlram thil sining hi zoh tiam ngai a herh rih.
 |
| A cak ngaingaimi ALA |
Paletwa Peng hi Chin State caah a rum bikmi peng a si kho. Sipuazi ca zong ah a biapi tukmi khua a si. Poltiics le ralkap (military) lei zongah a biapi tuk. Bangladesh-Kawlram-India ram pathum tonnak peng a si caah kan ram le miphun caah a sunglawi tukmi peng a si. Cucaah Chin State cozah in siseh, CNF lei in siseh, biaknak lei in siseh, a lamkip in biapi taktak ah kan chiah le riantuan a herh. CBCUSA tiang nih hi peng ah hin, thazaang biatak tein chuah le tan lak kan herh taktak ko cang. Cu lo ahcun, Laimi caah kan sui kua a si mi Paletwa hi hmailei ah Chin State ta si lo khawh a si!
----------------------------------------------
Chinchiah
Atanglei ah VCTH nih thawng an chuahmi zoh chun ding ah ka van tar chih.
Chin ramkulh Paletwa peng, Laymyo tiva tlunlam, Hung khua ah February 3, zaan nazi 8:10 ah Arakan Army ralkap 5 cu meithal thawn khawsung ah an lut tiah thei a si. AA pawl in Paletwa peng hmun tampi ah harsatnak an pek ih AA le Paletwa thu ah January 25 ah Chin National Democratic Party in Chin ramkulh sungah Chin mipi buai pi lo dingin cakuatnak an nei. Chin National Front ih GS hlun, President thar Pu Zing Cung in a t’ul ahcun kan do ding tiah a rak ti, nan tutiang ahcun CNF lam in AA le Paletwa thu ah official statement an suahmi hmu ding a um hrih lo. Tulaifnag hi CNF pawl kum 4 voi 1 tonkhawmnak conference Victoria Camp ah an nei lai fang a siih an Conference theh in AA thu ah ziang tuahmi an nei ko ding ti zum a um.
http://vcth.net/arakan-army-ralkap-5-meithal-thawn-hung-khua-ah-lut
No comments:
Post a Comment