Coronavirus Ruangah ASIAN Huatnak USA Ah A Karh

Coronavirus ruang ah hin, nihin ni ah Asian huatnak (Asian Sentiment) hi USA ah a karh ngaingai ti a si. A bikin Asian an tamnak, California le New York lei ahcun, a cheu cu dawr kal hmanh kan ngamh lo an ti. Asian huatnak hi, Tuluk pawl USA ah tampi an rak pem kum 1860 hrawng in aa thawk cangmi a si. Cu cun duhsah tein a nung pengmi a si. Sianginn zong ah thleidannak a um i Asian siangngakchia hi University Scholarship zong ah thleidannak a um deuh an ti caah, tazacuainak tiang a umnak zong a um.

USA ah miphun tampi kan um i, hi lak ah Asian hi fimcawnnak le sipuazi ah an thancho ning a rang bik a si tiah an ti. Cun sualnak, mithah lainawn le ritnak sii zuat tibantuk zong ah sualnak a tuahmi a tlawm bikmi miphun an si ti a si. Cun vuakden zong a hmang lo bik miphun an si tiah an ti. USA sipuazi hi a lamkip in Asian nih an khuhnenh caah, Asian Sentiment timi Asian pawl remlonak hi a karh ngaingai ti a si. A bik in Pre. Obama chan ah Asian ram abik in Kawlram in Refugee tam tuk an lak hna i, 2009-2016 kar ah hin, Asian hi USA ah an karh tuk ti a si. Cucaah Asian huatnak le mipem huatnak zong hi a karh deuh ti a si.

2019 December thla dih lai ah, Tuluk ram Wuhan khuapi ah novel coronavirus a chuak i, Tuluk ram ah minung 81,000 renglo zawtnak a chuak. Cu zawtnak cu, nihin ni ah ram 177 ah ah a karh.
Nihin ni ah minunb 700,000 renglo an zaw i, 33,000 tluk an thi cang. Vawleicung pumpi ah zawtnak a karh i, vawleicung sipuazi zong tam tuk aa rawk. USA ram sipuazi zong tam tuk aa rawk ve.

Hi zawtnak ruangah sehzung, cozah zung, sekhan, sianginn le biakinn te hna zong tam tuk an khar. Tourism riantuannak le hotel rian tam tuk aa rawk. Rilikam nuamhnak le park tam tuk an khar. Eidin dawr le zeidang dawr tam tuk an khar hna. Mipi caah tam tuk sunghnak a chuak cang. Thinhunnak le ingpuannak tam tuk a chuak. Tuluk miphun miphun huatnak zong a karh ngaingai.

Coronavirus hi Tuluk ram in a chuah caah mawhphurh an si. Tuluk nih hi virus hi an tuah hramhrammi a si lo. A cang sualmi a si. Zeitin dah aa thawk taktak timi zong theih khawh taktak a si lo. A thawknak a hram cu a phunphun an puh ko lai nain, WHO scientist pawl nih aa thawknak a hram hi an kawl peng nain, an hmu kho rih lo.

Nihin ni tiang ahcun, Tuluk ram in aa thawk. Wuhan khua ah an hmuh hmasat timi lawng theih khawhmi a si. Cun hi rungrul hi Coronavirus dangdang-MERS le SERS-he an phun aa khat i an ci aa dang timi lawng hi, WHO nih an theih khawh rih.

Cucaah a min ah "novel coronavirus" tiah min an rak auh. Cucu World Health Organization nih a hnu ah Covid-19 (Coronavirus Disease of 2019) tiah February 11, 2019 ah min an sak. A virus taktak hi SARS-VOV-2 ti a si. A tu a chuakmi Coronavirus hi, WHO nih min an pek bantuk tein, ram kip doctors le scientist nih min auh cio a si. Hihi pakhat le khat upat i pek cio a si i thil tha a si.

Asinain USA President Trump tu nih cun, "Chinese Virus" le "Wuhan Virus" tiah an auh. Min chiakha taktak a bunh. Cucu nihsawh, thlanglamh, zei rellonak le zomhtaihnak in auhmi a si. Miphun nihsawhnak in auhmi a si. Khua le ram nihsawhnak in auhmi a si. Tuluk caah a fawimi a si lo. Cucaah hi biafang hi, miphun huatnak (racism) a si tiah, Asian American hruaitu pawl nih an ti. . Cucaah Asian Ameirican hruaitu pawl nih fak pi in mawhphurhnak bia an chim. President nih cun, "Hi biafang hi miphun huatnak bia a si lo. Wuhan le Tuluk in aa thawkmi a si khe ko" tiah an ti.

President a tanhtu hna nih, "Chinese Virus" timi hi miphun nihsawhnak bia a si lo. Spanish Flu timi zong a um ve ko. German Measles timi zong a um ve ko" tiah an ti. A taktak ahcun, hi min pahnih an sak lio ah hin, miphun huatnak in rak sak hramhram hna sehlaw theihlo a si ve ko. Cu ruang ah a tu chan ah Chinese virus an ti awk zong a si lem lo.

Hi bantuk in WHO nih min a sakmi in au duh lo in, "Chinese virus" asiloah "Wuhan virus" tiah min a sak tik ah, miphun, ram le khua nihsawhnak a si caah, hruaitu pakhat nih hman lo dingmi biafang dawhcah lo a hman caah, UN Security Council le G-7 Meeting ah US hmanmi biafang ruang ah, bia elnak zong a chuak. Asinain US nih an duh hlei lo. An hman than tawn. Laimi cheukhat nih, a theipar zeidah a si lai timi tuak setsai lo in, "Chinese virus" tiah a timi zong kan um ve.

A cheu radio biachimtu nih, "Asian Virus" ti hna in an ti caah, USA ah hin Asian muichiatnak tampi an chuahter.  Hi bantuk in US President pi nih chim lo ding bia a chim caah, Tuluk huatnak a karh. Tuluk huatnak a karh rualrual in, Asian huatnak a karh chih. A ruang cu Asian cu kan pumrua le muisam aa lawh caah, miphun dang nih a kan thleidang kho lo. Tuluk cu Asian, Asian cu Tuluk ti phun in a kan ruah. Cucaah Tuluk an huat bak in, Asian zong a kan huat chih cang.

 Cucaah a tu lio ah, New York le California hna cu Asian dawr hi an sung taktak ti a si. Mirang le miphun dang nih an ei duh ti lo. Thil zong an caw duh ti lo. Hmunkip ah, Asian hi huat an tong cang. A cheu vuak an tong. A cheu biaholh fakfak in tii an i huah. Khualak ah huatral an tong. Ngiar an tong. Lampi i ton tik hmanh ah, Asian hi an met hna. An mizoh ning aa dang tuk cang. Cucaah President biaholh ruang ah, Asian huatnak hi a karh taktak tiah Asian American hruaitu nih an ti.

Cucaah nihin ni ah Asian tampi hi mah runvennak caah, meithal cawk riangmang in meithal kah hna an cawng cang ti a si. Cucu thil pawi ngai a si. Zeicatiah USA ah hin, Asian cu mithat a tlawm cemmi an si. Sikvuak a tlawm cemmi an si. Cathiam cem le business thiam cemmi an si ti a si. Cun tanka khawn zong an thiam i, USA ah thancho a rang bik cu Asian an si ti a si.

Pre. Trump nih Tuluk a huatnak hna a ruang hi tampi a ummi lakah a chungmuru a huatnak cem hna a ruang cu, "trade ah US an sung peng. Cun Tuluk nih hin Vawleicungpumpi economy hi a khuhnenh chin lengmang caah a si." Vawleicung pumpi sipuazi hi Tuluk nih tam tuk a uk cang tik ah, USA le Nitlaklei ram pawl hi an thin a phang. Cucaah a chungmuru ahcun Tuluk le Asian huatnak hi a rak um cia. 2017 in Tuluk GDP hi PPP in tah ahcun vawleicung ah a sang bik a si cang.

Hi bantuk in, vawleicung sipuazi ah Tuluk a cah tuk cangmi le Asian ram pawl an cah tuk cangmi hi, US ca le Nitlaklei ram caah ral a si. Cucaah Tuluk remlonak le Asian remlonak hi a than chin lengmangmi zong a si. Cucaah lungchung huatnak ruang ah, President nih "Trade War" zong cu Tuluk he an tuahnak a si i, an ram hnih ning in tam lak an sung veve ko.

Cun vawleicung sipuazi zoh tik ah, kum zabu 21 nak hi "Asian Century" tiah ti a si. A ruang cu, 2020 in Asian ram vialte nih an chuahmi sipuazi hi a dang vawleicung ram dihlak chuahmi nakin a tam deuh lai ti a si. Hi ruang cem ah, Tuluk le Asian huatnak hi a karhnak a ruang a si.

Cucaah tu tan ah Coronavirus zong Tuluk in a chuah tik ah, Tuluk huatnak ruang bak ah, "Chinee virus" "Wuhan virus" tiah a ti hramhram nak a si. Hi bantuk bia hi, ram hruaitu pakhat ka in chuah ding ah aa tlakmi mifim bia a si lo. Zuding saei le tlangval beraw le capo saih hna a hmangmi pawl nih chim dingmi bia tu khi a si. A fim i khuartuat khomi hruaitu nih cun, hi bantuk bia cu hrial hrimhrim ding a si.

A tu ahcun Tuluk ah Covid-19 cu a karh ti lo. An tei ngacha cang. USA ahcun a karh thluahmah i, kan nih Ohio le bang cu, inn ah a kan erh ko. China ahcun mizaw thar an um ti lo ti tluk a si nain, USA ahcun tu zanlei ah mizaw 164,248 tiang an phan cang i, a karh lei peng a si. USA ah a karh tuk caah, "American virus" New York virus" ti hna sehlaw, a ho hmanh nih an duh ve lai lo. Cucaah kan mah nih kan duh ve lo dingmi min khin, midang zong auh ve lo ding hi, hruaitu caah a biapi tuk.

Laimi nih ruat cio u sih. Lai Tlang in zawtnak pakhat chuak sehlaw, Aung San Suu Kyi nih, "Chin Virus" ti sehlaw asiloah "Hakha virus" ti seh law kan duh hrimhrim lo. Laimi cheukhat nih, zei ruatrat lo le tuak setsai lo in, "Chinese virus" ti hna ah ca kan tial chapchap ve rih. Laimi zong hi "racist" lungput a ngeimi kan tam tuk. Hihi ralrin kan herh. Miphun huat a hmangmi lungthin ahcun Jesuh hmunhma a ngeilo timi kan fian a herh. Indianapolis ah, "No Chin" timi hmanh kan rak celh lo khah. A tialtu a ho si hmanh kan thei lo khah. Cu lio ah, vawleicung hruaitu bik nih, "Chin Virus" kan ti sehlaw, thih hmanh kan ngamh lai.

Cucaah ram hruaitu pakhat i a biafang le catlang hi a biapi taktak. Kan President biafang ruangah Tuluk huatnak a karh lawng siloin USA ah Asian huatnak le remlonak hi a karh taktak ti a si. Cucaah kan umnak khua le rian kan tuannak hmun ah, ralring tein kan um cio a herh. Zeicatiah ahcun kan khuami hmanh, Midland ah Tuluk ah an ruah hna le nam in pafarual an sawh ko hna. Hmun cheukhat ahcun Asian a cheukhat cu an bengh hna. A cheukhat cu an zoh chih hna. A cheu khat cu biachiachia in an ti hna. A tu lio ahcun "Asian khukhuh le miphun dang khuhkhuh hmanh a ruam aa dang cang." Cucu American ummi Laimi kan fian a herh ngaingai.

Hi vialte Asian huatralnak a chuahtertu hi thil tampi a um ko lai. Cu lakah President Trump i a lungput, a khuaruahmi, miphun dang huatnak thinlung a ngeihmi, Tuluk pawl nautatnak thinlung a ngeihmi hi, coronavirus nakin a pawi deuhmi le tihnung deuhmi thil an si.

Zeicatiah Coronavirus cu a caan a phak cun a lo te ko lai. Asinain miphun huatnak cu, mi thinlung ah a luh hnu ahcun, zeitik hmanh ah a lo kho ti lo.

----------------------------
Chinchiah

1. GDP timi cu Gross Domestic Product ti a si i, ramchung minung pakhat cio nih an zapitein an chuahmi thilri zeizongte a man in tuak tik ah a chuakmi dihlak thil man zat kha a si.

2. PPP timi Purchasing Power Parity ti a si i, ramchung minung pakhat cio nih an chuahmi thilri vialte kha vawleicung ramkip (international) ah an hmanmi dollar ah hei zuar i tuak tik ah a zapite an hmuh dingmi thil man zat kha a si.