Wednesday, August 26, 2020

Kum Sawm Chungah Voi Khat Lawng A Hrangmi Hurricane U.S Ah A Hrang Lai

 U.S ahcun a ti lio hi Hurricane caan a si. Nitlak ah mei fak taktak in a kangh lio ah, nichuahlei Atlantic Rili kam-Louisiana le Texas-ahcun Hurricane pahnih "Laura le Marco" timi pahnih a hnuhmai in a hrang ding a si. A tu hi rili in tlang an phan deng cang. Thli nih rili tilet a thawhtermi nih cun, tu chun in tlang hi a tuk thluahmah cang. 

Laura Hurricane hi Louisiana State ah Nilini zinglei 3-4 Am ah tlang a phan lai ti a si. Laura hi Louisiana i, Lake Charles timi in thlanglei meng 175 ah a laicer a lak i, cu ka cun aa thawk. A thli cu a fak ngaingai nain, aa hel ning i suimilam pakhat ah meng 16 tluk in aa thawn. Marco cu tlang a phan cang. A din deuh caah Tropical Storm dirhmun in tlang a phan. A tu Laura hi tihnung taktakmi a si. 

Hurricane Laura hi suimilam pakhat ah meng 140 tluk in a cak i, Category 4 ah a phan lai. NOAA nih, Baton Rougue, Alexandria, Lake Charles le Lufkin hrawnhg hi, fak bik in a hranh lai tiah an ti caah, ralrin an pek hna. Laura hi, suimilam pakhat ah meng 75 in meng 140 ah, suimilam 24 chungah a phan manh. 

Khua cheukhat cu Laura phak hlan ah tii nih a phum cang hna

Hi ka area hi Hurricane tamnak hmun a si i, August 2017 ah a rak hrangmi Hurricane Harvey ruangah minung thli ruangah minung 68 an rak thi i, thli he pehtlai in 39 an rak thi chap. August 2005 ah a rak hrangmi Hurricane Katrina ruangah New Orleans area ah minung 1,200 an rak thi thi. Hurricane Harvey a hran hnu a kum thumnak le Katrina a hran kum in kum 15 nak ah, a tu Laura le Marco hi Agust bak ah an hrang ve than. 

Vawleicung khuacaan aa thlen tukmi le a lum chin lengmang caah le rili tii a lum chin lengmang caah, Hurricane hi a tam chin lengmang lai i, a fakmi zong a tam deuh chin lengmang lai tiah NHC nih an ti. 

Minung million 30 umnak area hi thli nih a hran hnawh lai ti a si. Minung million pathum tluk an zamter cang hna. Tu chun ah hin, Eugene Island, Louisiana cu tii nih pe 3.2 a thuk ti a si. Thli hi meng khat ah 45 tluk in a hrang. Thli a fak ngai caah le ruah a sur tuk lai caah, tilian a chuak lai ti a si. Rili tilet hi pe 10-15 karlak ah sang lai ti a si. 

Rili tilet nih a khuh khawhmi hna timi area a si

Atanglei khua hna hi ralrin an pek hna. San Luis Pass in, Intracoastal City, Louisiana tiang hi an zamter hna. Houston khua pawng ummi Galveston khua hi a pal lai ti a si. Cun Texas ummi, Beaumont le Port Arthur le Louisiana ummi Lake Charles tiang zong an zamter hna. A cheu cu an zam duh lo. Cucaah hi thli hi tih a nun tuk caah, thih khawhnak ding a si i, zam ding hrimhrim a si tiah an ti. 

Mirang a cheu cu khuaruahhar an si. Zei tluk zam fial zong ah a zam duhlomi an um ve i, a caan ahcun an va khamhnak hna ah, midang tu an thi deng tawn. US minung a cheukhat cu chimh hi an ngai bak lo. Khuaruahhar an si. Palik nih an kal hnawh hna nain, an zam duh lo. Tu tan zong hi harnak a tong khomi an tam ngai te kho men. 

National Hurricane Center (NHC) nih an timi cu, Jonson Bayou, Louisiana in Rockefeller Wildlife Refuge le Calcasieu Lake, Louisiana tiang hi, tii nih a phum lai i, tii a thuh  hi pe 15-20 a chah kho ti a si. Tih a nung taktak ko. Louisiana in Texas tiang hi, rili tilet thomi hi pe 10-15 a sang kho i, rili in tlanglei ah meng 30 tiang a rili tilet hi a va lut kho tiah an ti. Cucu a ronh tuk caah a si. 

Rilikam ummi khua tam deuh cu an chuahtak cang hna i, lawng huar in an um. Ngaihchia tuk a si. Hotel vialte zong a lawng dih cang. Khatlei ah Covid-19 zawtnak a si i, a buai taktak. Sizung le tar umnak inn zong an zamter viar cang hna. Doctors le nurses te an re a thei taktak ko. 

A tu lio ah Hurricane Laura le Marco nih a phak dingmi hna Texas ah hin, Covid-19 zawmi Louisiana ah 144,960 an si i 4,851 an thi cang. Texas ah 621,673 an zaw i, 12,278 an thi cang. Hi tluk zawtnak a zual lio caan ah, Hurricane Laura le Maro a hranmi nih buainak le harnak tam tuk a chapter chinchin i, a pawi ngai. 


A cunglei hi Hurricane pahnih-Marco le Laura-an kalnak lamthluan a si. Hi bantuk in a caan zong naih tein le a thli zong naih tein, thli pahnih chikkhat hran ah hran hi, a tlawmte ti a si. Marco hi cu Hurricane taktak phan thai lo in, Tropical Storm timi thlichia in, Nikhatni 6:00 PM ah Louisiana thlanglei hriang bik Mississippi Tivapi a ka zawn ah tlang ah a va kai. Hi hmun hi, Louisiana ka va tlawn lio ah ka phakmi kha a si.

Nizan ah Hurricane Laura kong ka tial lio ah, zinglei 3-4 ah tlang a phan te lai tiah an ruah nain a van rang deuh vak i, zinglei 1:00 Am ah Cameron, Louisiana ah tlang a phan. Tlang a phak ah hin Category-4 in a phan i, suimilam pakhat ah meng 150 tluk in thli hi a hrang ti a si. A cak taktak. Cucaah USA ah hin, kum zabu chungah, hi tluk in hurricane thli a ran hi a tu lawng a si an ti. 

Laura nih a hrawhmi cheukhat

Rili kam khua tam ngai tii nih hmun tampi a khuh. Thingkung tampi a tlu. Lamlam electric tung tampi a tlu. Inn tampi le cozah zung tampi a hrawh. Atu tiang ahcun Louisiana ah minung 16 an thi. Pakhat cu kum 14 nu a si. Louisiana, Arkansas, Mississippi le Texas ah mei hmun tampi aa rawk caah, inn 470,000 tluk minung 800,000 mei an ngei lo. Interstate Highway 10 hi hmun tampi ah an phih. Lam fami hi, tii le tuktak rawkmi ruangah, hmun tampi ah a pit. Chemical Plan pakhat a kang. Motor tam tuk tii nih a phum hna.

Laura nih a hrawhmi inn pakhat

Thli hi a ngan ngaingai pin ah a fak taktak. A hrawhmi zong a fak ngaingai i, cucaah a theimi hna nih tornado thli 1,000 tluk he aa tluk tiah an ti. Cu tluk cun rawhnak a chuahpi. A thli zong hi a kau tuk i, Gulf Coast area vialte ah rawhnak tam tuk a chuak. 

Laura nih rawhnak zei tluk in dah a chuahpi timi hi an tuak kho rih lo. Thli hi a fah ngai caah, chaklei ah a van piak i, Ohio Valley tiang a phan lai ti a si. Hmun tampi ah ruah fakpi in a sur lai caah, tilian zong ralrin a herh tiah an ti.  

Chemical Plant a kangmi

Hurricane Laura nih hin, Dominican Republic le Haiti ram zong ah rawhnak tam ngai a chuahpi. Khua tam ngaite tilian nih a khuh hna. An sifah chinchap ah, rawhnak an i chap i, mipi tampi harnak an tuar. Hi ram hrawnghrang hi, a hmemi tikulh ram an si. Hi ram hi vawleicung pum khuacaan thlennak tam tuk a chuakmi ruangah rawhralnak a tong ngaingaimi an si hna. 

Vawleicung hi a lum chin lengmang. Rili tii zong a lum chin pin ah a khat chin lengmang i, a tu bantuk in hurricane zong i a tam deuh chin lengmang cang lai ti a si. USA lawng silo in, nichuahlei Asia ram zong ah Typhoon le India rili i a hrangmi Cyclone zong hi a tam chin lengmang lai tiah an ti. Cucaah vawleicung khuacaan remhnak ah hin, i tel le zuam cio hi kan herh ko. 

---------------------------

Zohchihmi ca

A cunglei ka tialmi ca le Hurricane Laura ruangah rawknak a chuakmi pawl kong hi, a tanglei website ah zoh le rel khawh a si. 

https://weather.com/storms/hurricane/news/2020-08-26-hurricane-laura-forecast-rapid-intensification-texas-louisiana






Monday, August 24, 2020

Laimi Lakah Sii Nih A Teilomi MDR-TB Zawtnak A Um Kho Men

TB zawtnak hi, Laimi nih cun tih awk setsai ah kan rak rel lo nain, TB kong a theimi ram fimmi nih cun HIV le AIDS nak in ven a har deuh caah an tih deuh ko.  TB Sii phun kip a ing khomi TB rungrul kong hi, tampi theih a si lo. A har ngaingaimi TB phun khat a si. Asinain chonh a fawi pin ah, a tu lio TB sii tampi hi a in khawh hna caah, an tih khunnak a si.

Nizan ah, Indianapolis ummi CEBC Khrihfabu kum 20 a tlinnak ah thawngtha chim caan an ka pek i, kan va pumhpi ve hna. Pumh lio ah a herh tukmi thawngthanhnak an tuah i, Pastor John Za Thleng nih a thanh (Cozah nih nan thanh hrimhrim lai timi a si caah, thanh lo awk thalo a si). Laimi ca lawng siloin USA ram pumpi caah kha ruah a herh caah, a thanhmi a si. 

Cu thawngthanhmi nih khua tampi a ka ruahter. Laimi nih Kawlram in tlawn kan sawm tik hna ah, awlzang tuk in ruat ti lo in, biatak tein khua ruah le tuaktan i sawm a herh timi a ka ruahter. Ralrin awk zong a herh ngai tiah ka ruat. Laimi nih cun tih awk zong kan rak theihmi a si lo nain, USA minung caah cun zei tluk in dah an rak tih timi zong a thawngthanhmi nih a langhter. USA ca zong ah, tihnung tam tuk kan rak karhter timi zong a fiang. 

A chimmi cu a tawinak in, hi tin a si. 
"2019 ah Lairam in US a rak tlawngmi pastor pakhat kha vanchiat ah sii nih a damh khawhlomi TB (MDR-TB) zawtnak a rak ngeimi a si. US hmun tampi a kal hnu ah a zawt a puang. Kawlram ah a tlung i a thi. A rak fel ngai le a kalnak khua Krihfabu le a tlun inn kha Facebook ah a changchang tein a rak tar hna. Cucaah aa chawhnak, a riahnak, aa pumhnak le amah he naihniam in a ummi, hman aa thla timi vialte kha, cozah nih an hlat hna i TB nan i chek hau ti a si.
INDIANAPOLIS ummi church linga pastor kha an auh hna i County Health Official nih ralrin a kan pek. Nan church ah cu bantuk ngeimi nan tam pah ahcun biakinn zong kan khar khawh tiah a kan ti. Zapi hmuhnak ah computer kan chiah hna i, nan hmanthlak cio i zoh u  law, a mah he hman aa thlatimi paoh kha, rak kan chim u. Cun County Heath ah nan i piah a hau tiah ti a si. Rak zoh cio u law, cu pastor pa he hman aa thla timi paoh kha Health Check nan i tuah hau an ti hna."
Pastor pakhat le bang cu, "Cu pastor he cun, hman kan i thlak lawng si lo. A kuh bak in kan i kup” a ti le nihchuak in capo zong ka sai pah. A lau nawn ko. Thawngthanhtu nih a chim chihmi cu, "Indianapolis ah hin, pahnih thum cu a ngeimi an um cang rua" tiah a ti. North Carolina ah mi pakhat nih a rak ka chimh bal. "Kan inn ah a tlung le kan fale zong an i chonh le TB sizung ah sau taktak kan i piah. Tih a rak nung tuk" tiah a ti. 

Dayton kan um lio 2007 ah Mr. Andrew Speaker timi Atlanta Injury-lawyer cu, sii nih chailomi TB zawtnak (MDR TB) a ngei. Atlanta, Georgia in aa thawh i, Europe a va tlawng. France, Greece, Italy, Czech a va tlawng. A zaw i, Canada in USA ah an rak kirter. USA a phak hnu ah Jewish Clinics ah an rak hren. 1963 in cu bantuk zawtnak ruangah a voikhatnak hrenmi a rak si. US news ah a mah kong hi, a zarh bak in chim a si i, mual zong a pho kho taktak. 

A zawtnak kha tih a rak nun tuk caah, Atlanta in aa thawh i, vanlawng aa citmi vialte an tawl dih. A riahnak hotel vialte an khar dih i an rak tawl dih. Cun aa citmi vanlawng chung ummi khualtlawng vialte an TB nan rak i piah dih lai tiah ramkip cozah thawng an rak thanh hna. Mi pakhat ruangah vawlei ram hmun tam ngai ah buainak a rak chuak. Mr. Speaker zong taza an rak cuai i a mah zong nih ka mual nan ka phoh ti in taza a rak cuai ve hna. Hi bantuk thil sining kan tonmi nih, Laimi nih Kawlram mi kan unau le chunkhar le hruaitu US tlawn kan sawm tik hna ah hin, ralrin a herh ko timi a ka ruahter. 

USA tlawng dingin hna nih, TB le zeidang kong zong Kawlram ah an i check ta hi a tha. A damlomi le kum upa tuk cu sawm lo zong hi a tha mi si. Risk a tam tuk. Tangka dih dingmi le zohkhenhnak le cozah lei le insurance ah a buai kho taktakmi a si. Chungkhar cio zong nih tlawn kan sawm tik hna ah RISK hi lak tuk lo ah a tha. An rak hlan ah, medical insurance te hna a tha taktakmi cawk piak cio hi, a herh taktak. Zeicatiah zawt sual ahcun sawmtu caah le church ca le US cozah caah khingrit si lo ding hi, a biapi tuk. 

TB hi tih a nunnak cu, a rungrul hi minung taksa chung a luh hnu ah, zaw lo in sau tuk aa thup kho. Duhsah tein a rak nung. A rak karh. Cuap lawng si lo in, a thuhnak taktak "thlik" chung hna a rak phan kho. Asinain minung a zawtter rih lo. Cu lio cu "latent TB" tiah an ti. A sullam cu TB rungrul kha a cawlcang tuk lo. Aa hngilh bantuk in dai tein a um. Minung a zawtter rih lo i, mi zong a chonh kho rih hna lo. A hnu i, minung thisen a van der thawm tik le thisen a zor tik ah, zawtnak taktak a rak chuahter. 

Kalaymyo kan um lio ah, Dr. Pali sin ah Laimi mizaw ka va piah tawn hna. TB nan si a timi hna an rak tlawm lo. Dr. Pali cu ka hal i, "Kalay valley ah hin zei miphun dah TB an ngei bik? Zei ruang dah a si hnga?" tiah ka rak ti.

A rak ka lehmi cu, "Tiddim lei mi hi TB ngeimi an tam nggai. Cun a van changtu ah Mizo an si. A van changtu ah Laimi kan si. A changtu ah Kawl an si" tiah a rak ti. Zei ca dah cu ti in kan miphun chung ah TB a tam hnga? tiah ka rak hal than.

A ka lehmi cu, "Tiddim, Mizos le Laimi hi kan sining aa lo. Tikor dur hrawm kan hmang. Nukuak le pakuak hrawm kan hmang. Cakuat le tuktak hrawm kan hmang. Kan i filhhnawm. Cun a pawi bikmi cu lengkhomh kan hmanmi hi a si. A ruang cu TB rungrul cu pe 3-4 tiang hi cil le thaw in a zuang kho. Thli a pit tukmi innchung ah heh tiah hla kan sak le kan lam le kan i lawngkhomh tik ahcun TB rungrul cu a zuang thluahmah ko lai" tiah a rak ti. Nihin i Coronavirus phun in, TB rungrul cu a zan tuk ve caah, thli ah sau ngai a chawi kho ve mi a si. Cu a chawi lio ah i dawp ahcun ka le hnar in a lut kho lo.

Cucaah Laimi nih hin kan ngan dam i, chungkhar le miphun ngandammi kan si khawhnak ding caah, tuah ding le tuan ding tampi kan ngei ko. Atu i MDR TB hna ngeih sual le karhter sual ahcun, USA ca tiang zong in Laimi nih harnak kan chuahter khawh. A tu hmanh ah Covid-19 ruangah, Asian a kan rem lo ngai i, MDR TB hna kan karhter than ahcun, huat zong kan tong chinchin lai. Cucaah hi TB hi ralrin taktak kan herh ko. 

MDR-TB timi a sullam cu "Multi-drug-resistant tuberculosis" timi a si. TB sii phunphun a ing khomi TB rungrul tinak a si. Nihin ni ah hin, sii phun tampi nih a chai lo i, a cak taktakmi "Isoniazid le rifampin" timi sii phun hnih in an thlawp hna. A tlawm bik ah thla kua chung an dinter hna. Cun an chek than lengmang hna i, a zat lo ahcun a herh ning in an thlawpbul chap hna.

USA ah 2018 ah hin TB zawtnak ngeimi 9,025 an si tiah an ti. Hi chungah Laimi le a dang Asian zong tampi tel khawh kan si. 2019 ah vawleicung pumpi ah 10 millions hi TB in an zaw i, 1.5 million an thi ti a si. Hi tluk tihnungmi zawtnak hin, him tein kan um khawhnak ding caah, Laimi dihlak zong kan nunphung ah naihniam tuk kan ummi le TB a karhter khotu nunphung paoh cu hrial zuam cio hi a herh ko cang!

------------------------------------
Chinchiah

TB kong tam deuh theih na duh ahcun, CDC Website ah an tialmi BASIC TB FACTS timi a anglei website ah hin rel khawh a si. 






Kawlram Rili Kam Khua Cheukhat Rili Tilet Nih A Hrawh

Nihin ni scientist nih an buaipi bikmi thil hna cu caan tawi caahcun "Covid-19" a si i, caan sau caahcun "vawlei pumpi lumnak hi a si." Vawlei hi a lin chin lengmang i, tu kum ah hin USA Death Valley timi cu degree 130 F tiang a lin. Minung fa celh chuak lo a si. Vawlei semka in mei a kang set ballomi Russia ram Siberia cu degee 104 F a phan ve. Mandalay nak hmanh in a lin deuh tawn. Cu bantuk a si caah, tikhal tlang sangsang an ti tluahmah i, rili tii hi hmun kip ah a thang cang. Pacific le Atlantic le India Rili hna chung ummi tikulh hna hi, a tu harnak an tong ngai cang hna.

Hi chungah kan Kawlram rili kam khua zong an lut ve hlei lo. Kawlram hi a ronh tuk caah, rili tii a thangmi hi Irrawaddy le Sittaung Tivapi zulh in cunglei pi tiang a kai khawh caah, kan ram hi rili tii nih hrawh a fawi bikmi ramg pakhat ah an chiah ve.  

Irrawaddy Tivapi hi a than pin ah, rili a va chuahnak kam i, a rak keimi thinkung-Mangrove thing timi pawl hi, an hau hna i an loh tuk caah, rili tilet a kham kho ti lo lo i, Nargis lio zong ah minung tam tuk an thihnak a si an ti. 

Irrawaddy Tivapi a thangmi nih minung umnak a phum hna

A liamcia kum thum (2017) ah, Kawlram Sittaung Tivapi kam ummi khua 3 tluk cu rilipi tii a thangmi nih a hrawh cang i, tlang a sannak lei meng 7 a hlatnak ah an zam cang ti a si. Irrawaddy Tivapi a va chuahnak hrawng zong hi, rili tii a thangmi nih tam tuk a hrawh cang ti a si. Leikuang zong a hrawh i, sianginn zong a hrawh caah, harnak tampi an rak tong. A tanglei ah hin, Sittaung Tiva kam ah rili tilet nih a hrawhmi khua hmantlak hna zoh tik ah, Kawlram a niamnak hmun nih rili tii a kaimi hi a taktak an ton cuahmah cang timi a lang ko. 

Sittaung Tivapi hi Irrawaddy he aa lawhlonak cu rili i a va chuahnak hi a kau tuk. Cucu Kawl holh in "Mih-wah-kye" (Tivasum kau) timi a si. Tikulh zong a um lo. Lung phunphai zong a um lo. Rili a va chuahnak kha a kauh tuk caah, tlanglei ah meng tam tuk hlat tiang kha rili tilet a kai kho. Cucaah rili tii a than deuh paoh ahcun Sittaung Tivapi kam khua hna hi tam deuhdeuh an rawk te lai. 

Sittaung Tivapi kam khua rili tii nih a hrawhmi

Sittaung Tivapi kam khua rilipi tii nih a hrawhmi

A tu lio i Kawlram i a lar ngaimi Ngapali le Chawngtha rilikam hrawnghrang zong 2100 ahcun an rawk tuk ve te lai tiah ruah a si cang. Rili ti a thangmi nih Irrawaddy Rili chuahnak hrawnghrang leikuang zong tam ngaite a hrawh cang. Kawlram zong hi, vawleicung khuacaan thlennak fak bik a tuar dingmi ram pakhat ah aa tel ve caah, kan rilikam nuamhnak hna hi zeitindah kan runven lai timi hi, cozah le mipi nih biatak tein ruahchung an hau. 

Nikum ah Taninthari Taing ummi tikulh pakhat cu rili tii nih a phum diam i, a lo. Thingkung tlawmpal te lawng an hnah a lang cang. Hi pin zong ah hin, Kawlram rili kam hmunhma hna hi, a phum pah ziahmah cang hna lai ti a si. A bik in Irrawaddy River rili a va chuahnak "Irrawaddy tivasum" (delta) rili tii nih meng tampi a khuh te lai ti a si. Khi tik ahcun Kawlram facang chuahnak leikuang zong tam taktak a rawk te lai tiah an ti.

Kawlram Mergui Archipelago ah tikulh rili nih a phummi

Yangon khua hmanh hi, rili in pe 75.4 lawng a sang. Rili tii a thangmi ruangah, Yangon khua pawng khua hna-hi "di=yi" timi rili tilet thomi nih a phummi a kau chin lengmang cang. 2100 ahcun Yangon hmanh hi rili nih tampi phum khawh a si tiah an ti. Cucu a hla ti lo. Kum 80 lawng a duh. Cucaah Yangon khua hna hi tii nih a phum lo nak ding caahcun riki kam hi sang taktak in kham i, sump pump timi tidawpnak in tii hi leng ah chuah a hau te kho men. 

UNO hruainak in kan vawleicung khuacaan a lum tukmi hi an zorter lo le khuacaan aa remh khawh lo ahcun kan vawleicung cu a thatnak nakin chiatnak kan panh chin lengmang ko lai tiah mifimmi hna nih an ti. Cucaah vawlei khuacaan remhnak caah, thinkung tam deuhdeuh cin le motor tlawm deuh mawngh le sehzung khu tlawm deuh in chuahter hna hi a si caah, vawleicung mi vialte hi, vawlei khuacaan remhnak caah tel viar kan herh tiah UNO khuacaan tuaktu scientist hna nih an ti tawn. 
-------------------------------


2100 Ahcun Vawleicung Rilikam Nuamhnak Zatceu An Rawk Lai

AD 2100 khi hi ti hei ruah ahcun a hlat tukmi a lo nain, hi hnu kum 80 lawng a duh cang. Ka fapa hniang Gabriel Veltha Lian, tu kum ah kum (7) a tling i Pathian nih a zaangfah i, kum 87 a nundam ahcun 2100 a va phan kho te ding a si. Cu kum cu a u le dang zong nih an phak khawh ve ko. Cu tin van tuak tik ahcun 2100 hi a hlat ti lo. 

Vawleipumpi lumnak ruangah, kan vawleicung khuacaan le thil sining hi a chiakha chin lengmang a panh. Khuacaan lawng silo in, ramtang saram, thilnung le ti chung thilnung zong an lo tuk cang i, 2100 ahcun ramsa le thilnung 50% hi an ci a mit lai ti a si. Cu kum ahcun a tu lio rilikam nuamhnak (beach nuam) 50% cu rili tii nih a phum hna lai i, an rawk ve lai ti a si. Cu thil pahnih cu aa tawng ding an si.

Cucu thil si kho si maw timi ka ruat i, a si kho tuk timi hi ka hmuhmi a si. Zeica tiah cun USA khuacaan thlenning nih a fianter chung ngai ko ttiah ka ruat.

USA ah kum 22 ka um cang i, tu tan khuasik caan cu a lum taktak. Khuasik ti awk a tlak tuk lo. A lum taktak ko. Vur a tlami zong chim tlak a si lo. Ohio ahcun voi 4 hrawng a tla i, an lo zau. Nikhat hnih hmanh a um lo. Hlan deuh ahcun vur chah nawn in a tlak ahcun a thlathla in vur hi a ti kho lo in, a um peng. Nai khuasik vur hi sau a um kho lo. An ti colh lengmang. Tu chun ni hna cu thal bantuk in a lum. Khuaruahhar ngai a si.

A ti thluahmah cangmi Antarctica tikhal tlang
USA khuacaan lawng maw aa thleng tiahcun a si lo. Kan vawleicungpumpi in aa thleng cang. A pawi bikmi cu, vawleipumpi a kihnak bik a simi, a cunglei le tanglei hna-Arctic Circle le Antarctica Continent- an tit tukmi hi a si. Antarctica Continent hna cu tu kum hi a lum bik kum a si tiah an ti.

Antarctica Taih cu a lum tuk caah tikhal vialte an zor cuahmah i, tivapi bantuk in a luang. Tlang le lungpang an lang thluahmah cang. Tiva horkuang an i ser thluahmah cang. Rili ah tikhal tlang lianlian an i paih thluahmah cang. Hlathlaitu hna nih an timi cu, "1992 in Antarctica Continent i tikhal metric tons in 3 trillions (billion 3,000) hi a ti dih cang" tiah an ti.

Greenland le vawlei a cunglei ummi ram pawl hna zong an lum tuk cang i, tikhal tlang lianlian an ti thluahmah ve hawi. August 6, 2019 ah hin Greenland hi degree 22 C a lum ti a si. Cucaah August 5 in 6 karlak, suimilam 24 chungah tikhal 12.5 billion tons bak a tii dih ti a si. Cucu Greenland i tikhal pawl tahnak an tuah hnu 1950 kum in, ni nikhat ah tambik a tit ni a si an ti.

Greenland ah tikhal tlang rili cung aa vuanmi
Khatlei ah Arctic Circle le vawleicung tlangsangbik Himalaya Tlangpang tikhal hna le Russia ram tikhal zong an ti thluahmah hna. Cu thil hna nih, vawleicung khuaza ramkip ah rilipi tii a thanter i, khua zong tampi aa rawh pin ah, "beach" timi rilikam nuamhnak hmunhma dawhdawh hi, duhsah tein a ei i a hrawh cang hna ti a si.

Atu ning tein rilipi tii a kai ahcun 2100 ahcun vawleicungpumpi i rilikam nuamhnak (beach) dawhdawh hi zatuak ah sawmnga (50%) cu an rawk te lai tiah scientist nih an ti. Cu rilikam nuamhnak dawhdawh aa rawk dingmi lak ah hin, USA nichuahlei kap ummi beach hna le Mexico Rilikam ummi beach pawl hi tampi an i rawk lai ti a si.

Tahchunhnak ah, West Africa ummi Gambia le Guinea-Bissau ram hna hi, an rilikam nuamhnak 60% aa rawk lai ti a si. Australia hi rilikam a sau hi meng 7,500 a si i tambik a rawk te lai tiah an ti.

US, Canada, Mexico, Tuluk, Iran, Argentina le Chile ram hna hi an rilikam nuamhnak hi meng a thawng in a rawk lai ti a si. A bik in 2100 ahcun U.S rilipi kam khuapi 14 hi rili tii nih a phum hna lai i, an rawk te lai ti a si. Cu lak ahcun Florida i Miami Beach hrawng hi fak bik in an tuar lai tiah an ti.

Miami khua dawh zong rili tilet nih a khuh tawn

Kawlram i Mergui Archipelago ummi tikulh fatete cheukhat cu rili tii nih a phum cang hna. Rilikam nuamhak minthang-Ngapali. Chawng Tha, Ngwe Sung, Maung Ma Kan-bantuk hna zong hi, tam ngai aa rawk te lai ti a si. 

Yangon khua hmanh hi, rili in pe 75.4 lawng a sang. Rili tii a thangmi ruangah, Yangon khua pawng khua hna-hi "di=yi" timi rili tilet thomi nih a phummi a kau chin lengmang cang. 2100 ahcun Yangon khua pawng hrawng "beach" lawng si lo in, Yangon khua lai hmanh hi rili nih tampi phum khawh a si. Cucu a hla ti lo. Kum 80 lawng a duh. Cucaah Yangon khua hna hi tii nih a phum lo nak ding caahcun riki kam hi sang taktak in kham i, sump pump timi tidawpnak in tii hi leng ah chuah a hau te kho men. 

--------------------------






  

Komh Lo Dingmi Minung

Voikhat cu khua pakhat ah leadership training an ka sawm i, chun nitlak cawnpiaknak kan ngei. Ka chimmi tampi lak ah, tu chun Pathian riantuannak ah a biapi tukmi "Jesuh nih misual a dawtnak" kong ka cawnpiak hna. Jesuh nih zuding, saei, hlawhhlang, ngunkhuai khawl le misual phunkip he an i komhnak kong le hruaitu nih kha bantuk kha hlat lo in komhhawi an herhnak kong kha ka cawnpiak hna. Jesuh nih Pathian rian a tuannak kong ah, misual a komhnak hna kong, Jesuh lungput le tuahsernak hi, kan nunpi khawh lo zong ah zuam a herh" tiah ka cawnpiak hna. 

Biahalnak caan lio ah, mipa upa pakhat nih, "Kei hi Pathian dawtnak ka thei. Ka hrinthan cang. Asinain khua pakhat ah ka va kal i, an upate cheukhat hi zuu an ding ngai. Kan va kom i, a hnu ah kei zong zuu ka va ding ve. Cucaah hruaitu nih zuding saei he, komh hi a tha maw tha lo?" tiah a ka hal. 

Ka lehmi cu, "Zei ruang dah na komh hna? Zei dah na tinhmi a si?" "An mah lak ah va tluk ve ding a si ahcun a tha lo. An mah an tlukmi (zudin saei mi) kha thlen na duh hna caah na dih ahcun a tha ko. Asinain nang nih na va komh ning hna kha, an tluknak ah pei na va tluk ve cu? Jesuh nih misual a komh tik hna ah, an mah sin ah va sual ve le va tluk ve ding a si lo i, an sualnak chung in khamhnak ding le chanhchuahnak ding ca a si?" Jesuh nih misual a komh ning le nang nih zudingmi na komh ning kha aa dang tuk" tiah ka leh. 

Thil sining hi, vawlei ah hin cuanh thiam a herh. Khuruah zia zong thiam a herh khuaruah i palh lo ding le bia khiah i palh lo ding zong, a biapi tuk. Mi va komh le va bomh tikah, zei dah kan i tinhmi a si? Kan phichuak zei dah a si kho timi hi a hlankan tein ruah le tuak le biakhiah a herh. 

Minung a simi cu bawmh a herh ahcun bawmh ding a si. Hrial le zamtak ding a si lo. Saram hmanh pei kan khamh hna cu. Zeicatiah minung cu zei bantuk minung a si hmanh ah, minung a si ko. Kan minung hawi cu kan mah bantuk in zoh le hmuh hi a herh. Khamhnak le  chanhchuahnak an herhnak ahcun khamh le chanhchuah ding an si. Asinain an tuahsermi a thalomi chung ah kan i paih ve ahcun, an mah kan khamh khawh hna lo pin ah kan mah zong kan va rawk chin kho ve. 

Cucaah mifim mi cu hawikomh ding le komh lo ding an i ralring. Minung hi komh ding an um i komh lo ding an um. Komh lo dingmi komh ahcun rawhnak phanh sual a fawite. Zeicatiah minung cu pawngkam nih lam hruai le lam hmuhsak a si i, pawngkam nih khuhnenh khawh a si. Ruahnak, hmuh ning le tuak ning thlen khawh a si. A hnu ah ziaza le nunnak rawk khawh bak a si. Zei tluk mifel hmanh hi, pawngkam thalo ah a um peng ahcun fel lo khawh a si. A ruang cu minung hi pawngkam sining hawih I than le nun a fawi tuk caah a si.

Kawl miphun hi an fim ngaingai i, phungthluk pakhat an ngeihmi cu, "Ngatlai pawng na um ahcun ngatlaih, sakap pawng um ahcun sakap si a si ko" tiah an ti. Ngakchiat lio ah hin, pawngkam nih a kan khuhnenh khun. Cucaah pawngkam nih minung hi a kan tei deuh zungzal. Cucaah khua tha um zong a herh. Sang tha um zong a herh. Sianginn tha kai zong a herh. Cun khawika kan um hmanh ah, hawikom tha ngeih a herh. 

Minung tampi he khuasak tik ah, komh dingmi le komh lo dingmi hi tampi thleidan thiam a herh. Komh lo dingmi cu komh ding a si lo. Komh hmanh ah, kan mah nunzia nih an nunzia a chiami va thlen ding ahcun komh ding a si i, an nunzia a chiami lakah va paih ding a si ahcun komh lo ding a si.

Jesuh hi "zuram le saram, misual he aa kom" tiah mipi nih an rak ti. Asinain a nih nih misual he aa komhnak cu "an nunnak khamhnak ding caah le an thlarau khamhnak ca a si." Cu bantuk komhnak cu a sual lo. Asinain midang cu mi kan komh tik ah, kan mah nih an nun va remhnak ca si lo in, kan mah tu kan nun va rawknak ding ca tu a si tawn. Cucu caah komh lo dingmi he komh hi thil tha lo a si. A ruang cu "Hawi tha lo nih ziaza tha a hrawh" caah a si (1 Cor. 15:33). 

Mi tha tuk na si zong ah, na komhmi minung a that lo ahcun, nikhatkhat ah na zia an hrawh khawh. Ralrin taktak a herh. Vawleicung ah mithatha, ngaknu dawhdawh hi midang nih hlenthawi ruangah, hlawhhlangnu ah aa cangmi an tor. Mirum milian le mifim fa hi, gangster le ritnak-si zuarmi (drug dealers) ah aa chuahmi an tor. Pathian thei tukmi fa hi, zuding saei le mithat lainawngmi an um tung. Cucah komhmi minung ralrin taktak a herh. Zeicatiah, vawlei ahcun pawngkam nih a kan thlen i a kan khuhnenh khawh caah a si.

Minung hi a zaimi he komh ahcun zainak a si. Lungretheimi he komh ahcun lungretheihnak a si. Mi puar he komh ahcun puarhrannak a si. Mi ralchia he komh ahcun ralchiatnak a si. Mi thangchiat rumro a rianmi he komh ahcun mi thangchiatnak rumro ruah le caih a si. Mi kong caih a huam tukmi he komh ahcun mi kongcaihnak a si. Biaduh le hmursau he komh ahcun biaduhnak le hmursaunak a si. Lihchimmi he komh ahcun lihchimnak a si. Mihrawkhrol he komh ahcu hrokhrawlnak a si Mithathu he komh ahcun thathutnak a si. Mi zuding saei he komh ahcun zudin saeinak a si. Ritnak sii tongmi he komh ahcun ritnak sii tongh a si. Gambling le phe kah hmang he komh ahcun gambling le phekahnak a si. Pathian thei lo mi he komh ahcun Pathian theihlonak a si. Mitha he komh ahcun thatnak a si. Hi pin ah komh lo dingmi tampi tial ding a um rih. 

Chim duhmi cu hawikom hi an rak biapi tuk tinak a si. Cucaah nunnak chung ah hin, "hawi chia hrial le komh lo a biapi i, hawi tha kawl le komh" a herh taktak. Voikhat cu USA ah Laimi tlangval pahnih miza tete an um ko. Zu an ding. Sa an ei. An i kom. Ahnu ah pakhat kha "lungretheihnak" (stress) a ngei. Cu pa nih a hawipa cu, "Kan innpa, Mirang le Minak nih a kan rem lo" timi kha a chimh lengmang. A donghnak ah, an pahnih in an stress veve. Stress mi pawng i sau tuk um zong stress nak bak a si. Ralrin a herh. California ah pastor pakhat cu stress mi a thlawp hna le a donghnak ah a celh ti lo i, a stress i aa that bak ko. Ralrin a herhmi a tam tuk. 

Vawlei ah hin, nunphung le sining aa dang cio. Lairam um tik ah, Lairam ah komh lo ding an um. Ramdang kan kalnak ram cio zong ah komh ding le komh lo ding an um cio hna. Mah le umnak ram thil sining le minung sining hawih in, hrial ding an um. 

Bible hlun chan ah, Solomon nih komh lo ding a timi hna hi kan zoh ta hmanh hna lai. 

Phungthlukbia 20:19; 22:24; 23:20 nak nih "komh lo dingmi" minung (5) a kan chimh. Cu hna cu: 

(1) A holh tukmi
(2) Thinhun hmangmi
(3) Thin tawimi
(4) Zurimi
(5) Sarammi

Phungthuk bia tialtu Solomon nih hin, tu chan ah Phungthluk bia hi tial than sehlaw, kawmh lo dingmi tam tuk a tial chap lai. Tahchunhnak ah, "Hlawhhlangnu, hrawkhraltu (terrorist), ritnak-sii zuarmi, zu zuarmi, lih chim hmang, firtlei hmang, casino kal hmang, gambling tuah hmang le phekah hmang.." ti in chap ding a tampi lai. 

A ruang cu, "Kan chim cia bantuk in, minung hi kan komhmi hna thinlung le hmurka nih kan nunnak hi a kan khuhnenh khawh i a kan thlen khawh. Thinhun hmang komh ahcun thinhun hman khawh a si ve. Thintawimi komh ahcun thintawi khawh a si ve. Thinhun le thintawi lawng a si lo. Ziaza chiat zong hi chonh khawh a si. Ziaza that zong hi cawn khawh a si ve. Ziaza that tu cu chonh a har ngai nain, ziaza chiat cu chonh a fawi tuk. 

Lih chim pa he i komh le Party khat ah um ahcun lihchim hi a pawi ah ruah a si bak lo. A chimtu zong nih "lih" a si timi a theih. A ngaitu zong nih a theih ko nain, "lih hi voi tam tuk chim ahcun a chimtu lila nih zumh a si i, a ngaitu zong nih zumh le chim chin a si ve" ti a si. Cucaah milihchim he hawikomh zong hi hrial taktak a herh. An party zong ah i tel lo hi a tha mi a si. 

Laimi hi vawleicung ah zuu a camhmi, zuu nih a hrawhmi le a tuaitam khawh ngaingaimi miphun pakhat kan si. Zu nih Israelmi hna a molhter bantuk in, Laimi zong hi a kan molhter ve. Mirum milian le mifim cathiam zong a molhtermi hna an tor tuk. Zeicadah a si hnga? Zu ding he komh kan hman tuk caah a si ko. Israelmi zong zu nih a molhter nak hna a ruang cu, zuding he an i komh tuk caah a si ko. Cucu Phungthlukbia 23:20 nak nih, a kan cawnpiak ningte a si.   
"Zuri hna he i kom hlah; saram mi hna he zong i kom hlah; Zeicatiah zurimi le sarammi cu sifahnak an phan lai. Ei le ih lawng na rianh ahcun puanchia he na vak tuan ko lai..."
Minung hi hawikom le pawngkam an biapi tuk. Zudin hmang he komh ahcun zudinnak a si. Zurit hmang he komh ahcun zuritnak a si ko. A zaimi he komh ahcun zai huam a si. Mi kong caih hmang he komh ahcun mi kong caih a si. Holh duh he komh ahcun holh duh a si. Mi chiatnak le chamhbaunak rumro a  hmumi he komh ahcun mi chiatnak le chamhbaunak rumro hmuh khawh  si. Mifir he komh ahcun fir a hawi i, zuding saei he komh ahcun zudin saei zong a fawi. 

Minung hi michia he komh ahcun chiat khawh ngai a si i, lungretheimi he komh ahcun lungretheihnak a si. Mi puar he komh ahcun puarhrannak a si. Tangka duh tukmi le hakkaumi he komh ahcun tangka duh tuk le hakkauhnak a si ve ko. Thathu he komh le thatthut, mi tuan he komh le tuan a si ko. Pathian theimi he komh ahcun Pathian theih le a theilomi he komh ahcun theih lo a si ko. Kan chim cawk lai lo. 

Cucaah Psalm 1:1-3 nih hin, "komh lo dingmi le hrial dingmi minung pathum" kong a chim than ve. Cu hna cu, "mithalo, misual, Pathian a nihsawhmi hna.." an si. Pathian a nihsawhmi hna timi hi a kau kho tuk. Pathian zei a rellomi an si caah, hihi mifim tuk zong a si kho. Mirum le milianngan tuk zong a si kho. President hmanh a si kho ko. Biaknak hruaitu lila, Paul aa thlen hlan lungput bantuk Pathian hruh tanhtanh zong an si kho ve ko. 

Hi pathum hrial i, Bawipa nawlbia tu ah chun zan in i lomh ahcun, cu minung hna cu "Tiva kam ah a khomi thingkung he a tahchunh hna. Cu thinkung cu a caan hman tein a tlai; a hnah a uai bal lo" tiah a ti. An theipar cu, "An tuahmi kip ah khua-awng an tong" ti a si. Psalm 1:1-3 nih a kan cawnpiakmi cu "minung hi pawngkam tha" kan herh a ti duhnak a si. 

Kawl phungthluk ah ka uar ngaimi cu, "Muhsu nani muhsu, Ta-nga nani ta-nga" (Sakap pawng um ahcun sakap, ngatlai pawng um ahcun ngatlai" timi a si. Minung cu kan umnnak pawng minung pawcawmning, nunning, sining le tuahmi hawih in nun cio a si timi kha a tawinak cun a chim duh. Kawlram ah than tam tuk hi, ziknawh ziah a nun kan ti achun, "Ziknawhmi pawng ah kan um peng" caah a si ko. Ziknawh hi Kawlram upadi nih cun a kham ko nain, ziknawh lo in zeihmanh a si kho ti lo. Cucu an phungthluk ning te a si ko. USA ah kan lut le ziknawh a um ti lo i, zik cu kan nawh lo nain, lih a phunphun kan chim than hawi. Kan rak i chuahpimi le kan rak thannak ziaza kha kan kaltak kho ti lo. 

Cucaah "Nihin ni ah na komhmi minung le na hawi kha a ho dah an si?" timi theihthiam cu a herh taktak. Na komhmi na hawi kha komh peh ding maw a si? Komh ti lo ding dah? Pehtlaih peng ding maw a si? Kaltak ding dah?" timi zong careltu nangmah biakhiahnak a ummmi a si. 

Hihi va ruat zungzal. Na komhmi na hawi kha, "Komh lo dingmi minung a si sual maw?" timi!!!

Friday, August 21, 2020

Coronavirus Hi Phun Zeizat Dah A Um?

Covid-19 hi ruah lo bak in a rak chuakmi Coronavirus phun khat a si. Mah hi a chuah hlan ah hin, zapi zaran nih cun coronavirus hi a um le um lo hmanh kan thei lo men lai. Tuan deuh i USA  phan i, MERS le SARS kong relmi lawng nih an theih men lai. Covid-19 a chuah hnu tu in, Coronavirus kong hi biatak tein kan theihmi a si caah, "Tuluk nih an ser chawm" tiah timi hmanh aa zumhmi kan rak tlawm lo. 

Coronavirus hi biological weapons phun ah an hmanmi a si lo timi zong hi, a theimi an tlawm ngai kho men. Catial tu nih a phunphun in, a diklomi an tawn i, politicians nih duh paoh in an chim tik ahcun, mi cheu cu kan rak i zumh tawn ko. 

Nai a chuakmi Covid-19 hi, a zawtnak hi a fah ngai caah le a ran ngai caah, "thih khawhmi zawtnak" (deadly disease) tiah an timi a si. Coronavirus hi phun tam tuk a um i, CDC nih an timi cu an timi cu "common coronavirus" timi le 2019 i a chuakmi "coronavirus disease 2019" (2019 Novel Coronavirus) aa khat lo ti a si. Cun coronavirus hi phun tampi ah an then i, a tu zong ah ramsa le va tibantuk ah an um ko nain, minung ah an kai lo. 

Covid-19 rungrul sining 

Coronavirus hi phun tam ngai a um. Cucaah scientist nih an timi cu, "Coronavirus hi chungkhar tampi le kaupi a ngeimi bantuk a si" (large family of viruses) tiah an ti. Chungkhar sahlawh cingla tam taktak a ngeimi virus chungkhar an si tinak a si. Chungkhar lianmi ahcun, mi tha an um bang, mi  chiakha le mi sual zong an um ve. Mi dawh le dawh lo, mi lian le mi hme, a niam le sang, a hme le ngan tibantuk in a phun phun an um bantuk in, coronavirus chung zong ah hin, a ci a phunphun an um.

Coronavirus hi aa dawh taktakmi zong an um i, Covid-19 le bang hi cu aa dawh tuk ti a si. Cun chungkhar nganpi chungah a hme le lian an um bantuk in, Covid-19 hi a hme taktak ti a si. Samfa a hme taktakmi khi cheunga cheukhat nakin a fa deuh ti a si. Minung mit in hmuh khawh a si lo. A hmet tuk caah le a zaan tuk caah chonh zong a fawinak a si. Chungkhar ah a der deuh le cak deuh, tefa tam deuh ngei kho le ngei kho lo an um bantuk in, Covid-19 hi coronavirus dang nakin a cak deuh tiah an ruah. Cun a ci karh zong a rang tuk ti a si. Wuhan in aa thawkmi Covid-19 kha a ci phun 30 renglo ah aa chuah manh ti a si i, Europe a phak tik ah a ci phun dang deuh ah aa chuah i, New York ah phun dang deuh te ah aa chuah ti a si.

Covonarius hi a a lian tukmi chunkhar bantuk a si caah, scientist nih bu (group) pali ah an then hna-Alpha, Beta, Gamma le Delta ti an si. Cun cu chung in aa thenmi viruses ci dang (4) an um than i, cu hna viruses 7 nih hin minung cungah zawtnak an chuahter khawh ti a si. Cu hna cu

1. 22E (alpha)
2. NL63 (alpha)
3. OC43 (beta)
4. HKU1 (beta)
5. MERS-CoV (beta)
6. SARS-CoV (beta)
7. SARS-CoV-2 (Covid-19) 

Hi chung ah, No.5 MERS-CoV (beta) hi Middle East Respiratory Syndrome ti a si i, MERS tiah ti a si. Thaw-luhchuahnak fahnak fakmi a chuahtertu rungrul a si. Middle East a bik in Saudi Arabia ah hrawngah a chuakmi a si. Kalauk tohkuai timi a si. Hi zawtnai hi, 2012 ah Saudi Arabia ah a chuak hmasat i, ram 27 ah a karh hmasat. USA, Europe ram hna le Asia ah an karh manh. Africa ahcun Egypt le Algeria ah a karh manh. Tam bik ram cu Middle East ah an zaw. WHO le ramkip tannak thawng in, an a karh hlan ah an hren manh. MERS hi a tu tiang a um peng ko. Aa thawk ka in, January 2020 tiang ah minung 2,519 an zaw i, 866 an thi cang ti a si. 

No.6 "SARS-CoV (beta)" nih hin, thaw-luchuahnak ah fahnak fak ngaingai a chuahter i, Tuluk ram ah a rak chuakmi a si. SARS hi February 2003 ah Tuluk ram Guangdong Province in aa thawk i, Asia ram ah a karh hmasat i, North America, South America, Europe le Asia ramchung ram 24 kuakap ah a karh manh. Minung 8,098 an rak zaw i, 774 an thi. WHO le ram kip cozah heh tiah an i zuamnak thawng in, an kham manh caah vawleicung pumpi ah a rak karh manh lo. 

No.7 "SARS-CoV-2" hi, Covid-19 tiah ti a si. 2019 Novel Coronavirus ti zong ah auh a si. 2000 hnu ah a chuakmi Coronavirus zawtnak pathum lak ah a fak bik a si. Tuluk ram Wuhan in, December 2019 ah a chuak i, nihin ni ah vawleicung ram dihlak ah mizaw an um cang. Minung 23 million an zaw cang i, 802,971 an thi cang. Million 15 zong an dam ve cang ti a si. USA hi mizaw tam bik an si i, 5.7 million an zaw i, 179,200 an zaw cang tiah Worldometer ah an tial. 100% a thami damnak sii le khamnak sii a um rih lo. Johns Hopkins University nih August 2 ah an rak timi cu, USA ah hin August 22 ahcun 173,000 an thi te lai tiah an rak ti i, August 21 ah 179,000 renglo an thi cang tiah an ti tikah, scientist nih hin a ra laimi mithi le mizaw kong hi, an rak tuaktanmi a dik ngai.

Nihin ni ah Tuluk ram ummi papalak (bats) pawl hi an zoh tik ah, minung cungah a kai kho dingmi coronavirus hi phun 400 an hmuh ti a si. Cucu February 20, 2020 NPR News ah an tial. 

Scientist Marc Valitutto nih a hruaimi Smithsonian's National Zoological Park and Conservation Biology Institute nih Kawlram ah a kenkip ah a zuangmi le minung he naihniam tuk in a ummi papalak pawl kha, May 2016 le August 2018 ah an rak hlat hlai hna. Papalak i an zunek le an cil in zawtnak rungrul an hlathlai hna. Papalak phun 11 chung in papalak 400 an lak hna i, rungrul an hlat hna. 

Cu Kawlram papapak in hniksak ding "sample" (48) an lakmi chung in, a zapite ah zawtnak coronavirus rungrul phun (7) an hmuh hna. Cu chung ah phun (6) hi cu hlan an hmuh ballomi coronavirus rungrul an si tiah an ti. 

Kawlram papalak hi lungkua ah an um i, hi an zunek pawl hi nawn caah an lak hna caah minung nih hi zunek in zawtnak laknak ding hi a fawi taktak ti a si. Cun lungkua tampi cu tourist tampi an lennak an si caah, minung le papalak hi an i naih tuk caah, zawtnak lak sual ding hi phan a um taktak ti a si. 

Malaysia, Indonesia, Tuluk le a dang Southeast Asian ram pawl ummi papalak ah, a tu tiang an hmuhmi virus 400 renglo chung in, hmailei ah saram in minung cungah an kai sual lai maw timi hi scientist nih an phan ngaimi a si. 1970 hnu ah ah hin, coronavirus thar hi phun 40 hrawng an hmuh chap cang. Hi virus vialte chungin phun 65-75 hna hi "zoonotic" tiah an ti i, cu hna cu saram in minung cungah a kaimi an si tiah an ti. Minung hi vawleicung ah kan tam chin lengmang i, kan i tet chin lengmang caah saram ummi rungrul hna hi minung cungah va liam sual ding hi, a lam a tam chin lengmang ti a si. 

Nihin ni ah scientist nih cat lo tein le tangka tampi dih in, papalak le zeidang saram ah a ummi coronavirus le rungrul phunphun hi an zoh peng hna. Minung cungah an kai sual ahcun kan i ven khawhnak ding caah an hlathlai pengnak a si. An hlathlai deuhdeuh i, coronavirus thar zong an hmuh than tawn hna. Hi pin zong ah hin, Covid-19 bantuk in thih-khawhnak a simi coronavirus dang zong hi an chuak than te ko lai tiah scientist nih an ruah. 

A tu lio a chuak cangmi Covid-19 chung zong ah a ci aa tleng than i, Europe ah a chuak chapmi Coronavirus zong hi a karh a rangmi phun a si tiah an ti. Malaysia ah virus ci dang ah aa thlengmi pakhat cu Covid-19 nakin a let (10) in a karh a rang ti a si. 

A cheu nih hihi Tuluk nih an sermi a si tiah an ti i, hihi thil si kho a si lo tiah CDC nih cun an ti. Tuluk ram in a rak zammi Dr. Li-Meng Yan nih "Wuhan ah an sermi a si. Wuhan lab in a chuak sualmi a si" tiah a timi hi, zumh ding a si lo. USA ah asylum hmuh  a duh caah a lih tampi a tawn lai timi a fiang ko. Hi bantuk minung pawl bia hi cu hnahnih in ngaih an herh. US kan phaknak ding le Refugee kan hmuhnak ding ah zei bia dah kan rak chim cio kha ruah ding a si. Cucaah Tuluk in a rak zam i, ramdang ah Asylum le Refugee sawkmi hna an bia hi, "Biadik zatceu" timi (Half-truh) tu a tam deuhmi asi. Half-truth cu biatak a si bal lo timi zong theih ding a si. 

Coronavirus hi, hmailei ahcun Southeast Asia le Tuluk le Taiwan le Africa le Middle East ummi saram in a chuak kho ngaimi an si ko. A tuan le tlai lawng a si. Cu a chuah tik ah, "An siam chawm" tiah kan ti than te hnga maw? Cucu ruahchung taktak a herh. 
--------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Aristos Georgiou tialmi "Bats Harbouring Six New Types of Coronavirus, Scientists Discover, as Humans Risk Exposure", TECH & SCIENCE at Newsweek.com

Thursday, August 20, 2020

Vawleipi Linhnak Degree 130 F A Phan

Vawlei pumpi hi duhsah tein a lin deuh chin lengmang i, nai Zarhpini (August 16) cu, vawlei pumpi a linh bik ni nikhat ah a cang. Thihnak Nelrawn (Death Valley) timi cu 3:41 PM ah, degree 130 F (54.4 C) a phan. Kum 89 chung ah a linh bik ni a si i, vawleicung ah a linh bik ni a pathumnak a si tiah khuacaan thiammi hna nih an ti. 

Vawlei pumpi hi, khatlei ah Covid-19 ruang ah a thapthap in harnak a chuak. Khatlei ah Japan le Tuluk ram ah tilian a chuak. USA ah nilinh a zual i, California le Colorado ah mei hmun tam tuk ah a kang i, innlo tam tuk an chuahtak cang. Inn a kanghmi zong a tam ngai cang. Khatlei ah vawlei pumpi linh hi, degree 130 a rak phan. Vawlei sining zoh ah, a thatnak nakin a chiatnak lei a tam deuh chin lengmang.

Death Valley a linhnak degree an tahmi (August 16)

Cu a linhnak bik hmun cu Thihnak Nelrawn chung ah a ummi Furnace Creek timi hmun ah a si. A linh tuk ah hin, mei kangh bak in a kang ti a si. 

Vawleicung ah ni a rak linh bik ni hna cu July 1913 ah hi Furnace Creek ah hin degree 134 (56.67 C) a si i, a pahnihnak a linh bik ni cu July 10, 1931 ah Tunisia ram ah degree 131 F (55 C) a rak si tiah an ti. Asinain hi ni hnih hna lio ah, degree an rak tah ning hi a dik lo men lai tiah khuacaan thiammi hna nih an ti. Cu ni hna cu, vawleicung a linh bik ni tiah ti an si. 

A ra laimi Zarhpini zong hi Thihnak Nelrawn ahcun degree 129 (53.9C) a phan lai i, nai cikua kum zeimaw zat chung i a linh bikmi ni hna nakin a lin deuh lai ti a si. 

Hi thil nih a langhtermi cu nai cikua in a lin chin lengmang i, kan hnu lio caan nakin a lin deuh chin lengmang lai timi hi a fiang ko. Hi pin ahcun Thihnak Nelrawn linh ning hi, degree 134 lei ah a kal chin lengmang cang lai ti a si. 

US nitlaklei le nitlak-thlanglei hi a lin chin lengmang i, nai cikua in Phoenix hna cu degree 90 tang hrimhrim hi a tum kho lo ti a si. California, Texas, Arizona, New Mexico, Colorado le Nevada hrawng hi a linh tuk caah hin, a tu lio cu a celh celh a si lo ti a si. 

Hi bantuk in ni a linh tuk caah, California le Colorado cu hmun tam taktak ah ram mei a kang i, innlo tam ngai a kangh cang. California lawng ah ram acres 350,000 a kang cang. Minung 62,000 nih innlo an zam tak cang ti a si. Colorado zong ah minung zong tampi an zam. Acre tam taktak ram a kangh cang. Mei a kangmi tampi cu tek a tlami in aa thawk i, California bak ah hin a liamcia ni tlawmpal chung ah tek hi voi 20,000 a tla ti a si. Cucu a linh tuk ruang le thlichia ruangah a chuakmi a si an ti. 

Thihnak Nelrawn hi California nichuahthlanglei ah a ummi a si i, a tu a linh tuk nak hmun hi, Badwater Basin tiah ti a si i, rili in pe 282 a niam deuhnak hmun a si. Cu ka cu North America ah a niamnak bik hmun a si. A linh tuknak a ruang cu, cu ka hmun cu a kuarh tuk caah le tlangsang sang nih a kulh ca zong ah a si. 

North America ah a niamnak bik hmun 

Cu tluk a linhnak ahcun khua zong an um. Hotel thatha le ti lionak tibual thatha zong an tuah hna i, an um. Ungkung bantuk thinkung dawhdawh zong an um. Oasis timi thetse rawn ah cerh a chuahnak hmun hma thatha zong an um i, tourist tampi an kalnak hmun a si. A tu bantuk a linh lio caan zong ah tourist tampi an tlawnnak hmun a si. Nikhat ah a tlawm bik ah tii gallon khat (4 liters) hi nan din lai tiah cozah nih tourist pawl hi ruahnak an pek hna. Cun motor chungah tii a hlei in nan i ken a herh. Cu lo ahcun minung hi thih khawh bak a si tiah an ti hna. 

Wuhan Khua Nawng Tlungmi Nih Minung Million 11 Harnak A Pek Hna





December 2019 ah Wuhan khua in, a tu lio vawleicung pumpi buaipimi Coronavirus timi Covid-19 hi a rak i thawk. Wuhan khua hi, Tuluk ram i sipuazi thatnak hmunhma pakhat a si. Innlo sangsang an um i, company lianlian an umnak khua a si. Sizung lianlian le sianghleirun sianginn lianlian an umnak khua a si.



Hi khua hi Coronavirus ruangah January 23 in an erh i, khualeng he pehtlaihnak an chah bak. Cu lio ah minung 17 lawng an rak thi. Minung 400 tluk an rak zaw. Vanlawng lam, tlanglawng lam, motor lam le tilawng lam vialte an phih dih. Wuhan khuami zong an chuak kho lo i, khua dangmi zong a leng in Wuhan ah an lut kho lo. Minung 11 million bak an erh hna. USA nih cun minung a zaza hmanh a kan erh kho lo i, Tuluk nih cun million 500 renglo a erh hna i, cu chung ah Wuhan khua hi fak bik in an erhmi a si.



Cu Wuhan khua cu April 8 ah, an on than. May 12 ah minung 6 an zawt than caah, Wuhan khua mi dihlak 11 million renglo zawtnak um maw um lo timi an test dih hna. An buai taktak ve. August 18 ahcun Wuhan khua cu Coronavirus in a zawmi pakhat hmanh an um ti lo ti a si.



Asinain Wuhan khua ah mizaw an um ti lo ti a si bak in, tilian a chuak colh ve. July 2 in kum tampi chung ah a lian bikmi nawng nih a tlun hnawh than hna. Yangtze River cunah ah hin, tii lianh ning an tah tik ah hin, Tuluk tuanbia ah tii a lianh bik a palinak a phan ti a si. Provinces 11-Hunan, Jiangxi, Guangxi, Guizhou, Sichuan, Hubei (Wuhan umnak), Chongqing, Anhui, Zhejiang, Fujian le Yunnan-ah ti lian cu fak taktak in a chuak.



Vawlei tampi a min. Innlo tampi a rawk. Nihin ni tiang ah inn 54,000 a rawk cang. Minung 744,000 an nih innlo an chuahtak. Provinces 26 ah hin, minung 81 hi an tlau asiloah an thi. Tivapi 443 ah tilian a chuak i, tivapi 33 ahcun tivapi hi tihnung dirhmun ah a phan ti a si. Minung million 63.46 kha nawng tilian nih harnak le sunghbaunak a pek hna. Business innlo tam tuk a hrawh. Nihin ni an tuaknak ah, Tuluk tilian nih hin US $11.76 billion tluk man hi rawhralnak le sunghbaunak a chuahpi cang tinak a si. August 20 (Nilini tiang) ah hin, minung 219 hrawng an thi cang ti a si.



Hlei le lamsul tam tuk a rawk. A cheu cu remh awk tha ti lo ding bantuk tiang in a rawk cang. Tuluk ram ah a fak bikmi nawng tilian a tlungmi a si tiah an ti. Coronavirus in luatnak an van hmuh bak ah, nawng tilian nih a chuah hnawh than hna i, Wuhan khua cu a dang harnak tangah an um than i, Wuhan khuami cu an tuar ngaingai ko.



Hi bantuk in harnak a phunphun, ruahsur le tilian an van tonmi ruang ah hin, Coronavirus dang zong a chuak than lai maw timi hi, lungrawk ngai in an um lio a si.



Tii a tam tuk caah Yangtze River cungah an tuahmi Three Gorges Dam timi tikham a pah sual lai ti hi phan a um ngaingai an ti. Cozah nih "A pah lai lo" tiah an ti ko nain, cu tikham hrawnghrang ummi khuami pawl cu an thin a phang ngaingai ko. Tii hi a lian tuk i, Three Gorges Dam ah a rak lutmi tii hi, second pakhat ah 50,000 cubic meters a lut ti a si.



Nihin ni an tuaknak ah, Tuluk tilian nih hin US $11.76 billion tluk man hi rawhralnak le sunghbaunak a chuahpi cang tinak a si. August 20 (Nilini tiang) ah hin,



Hi hnu ni zeimaw zat chung hi, Jiangxi le Hubei Province ah hin, ruah tam ngai a sur rih lai ti a si caah, fawi ah tilian hi zawr dawh a si lo. Ruahpi hi, Hubei, Anhui, Jiangxi le Zhejiang Province hna ah hin, "Red Alert" timi a senmi ralrinak an pek hna. Saram a thimi tampi an um i, lamkam ah khat lak in an ril ko hna i, a thuthengmi rim in khua hi a khat ti a si.



Hi ruahpi hi North Korea le South Korea lei zongah a va sur ve lai ti a si. Naite ah Japan ram ah a van sur chih i, Japan ram zong ah tilian hmun tampi ah a chuak i, rawhnak zong tampi a chuahpi ve.



Tuluk ram hi, tilian a fah khunnak hi, khua lianlian tam tuk a ummi, highway a tam tukmi, tivapi an khammi a tam tukmi hna hi a si tiah an ti. Vawleicung thanchonak nih thingram tam tuk a hrawh tik ah, vanruah kha thingram nih dawp ti lo in, tilu ah aa can colh caah tilian chuah hi a fawi tuknak a si tiah an ti. Tuluk ram hi tikhammi (Dam) a tam tuk caah le a cheu cu 1950 hrawng i khammi an si caah, a tu bantuk tilian nih a boah sual lai i, khua tampi a khuh sual lai timi hi, an thim a domh in an i domh lio a si.
























Sunday, August 16, 2020

Mississippi River Rili A Va Chuahnak Ah Chikkhatte Lennak


Nihin cu ka nunchung ah ka philh khawhlo dingmi ni  pakkhat a si. A caan cu February 15, 2020 a si. Zeicatiah ka chun mang pakhat a tlin ni  asi caah a si.  Zeica dah hi ni hi ka philh khawh ti lai lo timi a raung cu, hi tin a si. 

Kan ngakchiat lio tang 4 hrawng kan kai lio ah, Mississippi River timi tivapi kong hi, kan innpa cauk ah hmanthlak ah kan rak zoh tawn. Tang 7-8 kan phak tik ah, European minung hna nih America an rak luhnak, ramchung an tlawnnak, ram an ngiatchaihnak hna ah, Mississippi River kong cu tampi kan rak cawn. 

Cun Kum Sarih Raltuknak (Seven Years War) timi French le Indian raltuknak kong le a hnu ah French le British raltuknak kong kan rak cawng. Hi ral hi 1754 in aa thawk i Paris Treaty timi 1963 ah a dong. Cu raltuknak ahcun Mississippi River kong hi tam taktak aa tel. A ruang cu mah tivapi zulh ah hin, New Orleans timi khuapi a um i, ralkap sakhan tampi a rak um caah a si. 

Cun USA i sal zuatnak le sal luatnak ca i raldohnak zong ah hin, Mississippi River hrawnghrang hi a lar mi a si. American Ramchung Kahnak-Chaklei le thlanglei kahnak-kong kan cawn tik zong ah Mississippi River kong cu tam taktak aa tel. Cucaah U.S tuanbia cawngmi paoh nih cun, Mississippi River kong cu rel lo awk a tha lo. A kong kan rak theih tukmi a si caah, Mississippi River hmuh hi, ka rak duh hringhran. 

College kan kai tik ah, country music ah Mississippi timi hla dawh le tha taktak a rak chuak. Cu hla cu ngaih hi a rak nuam tuk. A sullam zong a tha i, Mississippi River hi zei tluk in dah a nuamh i, man a ngeih i, a sunlawi timi zong, cu hla nih cun a langhter.   

Mississippi River hi, USA ram laicer bak in a luangmi a si. Tiva tengnge tampi aa fonh hnu ah, tiva lian taktak ah aa chuahmi a si. Aa semnak cu Minnesota ummi Lake Itasca timi ah a si. Hihi Mississippi aa semnak tiah an ti nain, hi tibual zong cu tivate fa tete in a van i fonmi a si caah, zei tiva set hi dah Mississippi River thawknak a si timi khiah awk a that lo caah, Lake Itasca hi aa semnak tiah an tinak a si. Hi tibual hi hlan lio ah Glacier timi tikhal a timi in aa sermi tibual a si an ti. Cu tibual cu rili in pe 1,475 a sang. 

Mississippi River aa semnak Lake Itasca 

Mississippi River hi, rul bantuk in aa ngerhmi tivapi a si. Lake Itasca in aa thawk i, thlanglei ah a luang i ramkulh 32 a pal hna. Meng 2,320 a sau. State 10 ramri ah a cang. Mississippi River ah a va fonmi tivapi lian bik hna cu Ohio River (981 miles) le Missouri River (2,341 miles) an si. 

Mississippi River hi nga zong a tam taktak. Tiva thluangthluan hi, leikuang in a khat. Cun khuapi lianlian le khua dawhdawh tampi an um. USA hi Pathian nih a ser hrimhrim ko. Mississippi River, Missouri River le Ohio River hna le tiva tengnge hna hi, USA ramlai vialte hi an khat dih ti tluk in tiva an tam. Nelrawn le cinthlaknak a tha i, vawleicung ah hi nelrawnnak tha hi, khawika ram hmanh ah a um lai lo tiah ka ruat. Cu tluk cun, hi tiva hna nih hin, USA hi an hnawnter. 


Mississippi Riverf le US tivapi hna an luan ningcang


Mississippi River hmuh le rili a va chuahnak hi hmuh ka duh tuk hringhran i, nikhat khat ah va tlawng kho te ning law timi hi saduh ka that tawn i chun mang kan manh tawn. Asinain caan tha a um kho bal lo. Asinain cu ka chun mang cu February, 2020 ah a tling i, ka lung aa lawm taktak. A sining cu hi tin a si.

CBCUSA nih CCC, Hakha saknak caah, Louisiana ummi Laimi kan unau LCBC Krihfabu va tlawn ding in, tuanvo an ka pek i, February 14, 2020 ah ka New Orleans kuakap ummi Laimi ka va tlawng hna. An nih hi an umnak an i hlat tuk. Pumpak cio len ahcun a zarh in a rau ding si caah leng kho ding ka si lo. Cun an nih hi Sushi Business deuh lawngte a tuanmi an si caah, Zarhpini chun le zan ah an i pum kho lo. Rinni zan ah pumh a si caah, Ningani phak i, Zarhpini cu kan Khrifabu ECBC ah pumh manh ding in vanlawng ticket ka cawk cia. Cun Khrihfabu hruaitu thimnak zong an rak tuah i, Rinni zan ah thlacam piaknak zong keimah nih tuah ding in an khan. Thawngtha chim zong a si i, ka lung aa lawm taktak. 

Louisiana hi hlan deuh ah French colony a rak si i, Mirang le French zong fak taktak in an rak i kahnak hmunhma le dohnak hmunhma a si caah, hmuh ka duh taktakmi khuaram a si. A bik in New Orleans cu a min a thangmi khua, khuanuam le khua dawh taktak a si caah, hmuh ka duh tukmi a si. Cu pin ah Hurricane Katrina (2005) lio ah, New Orleans cu thli nih fak tuk in a hrawh ti nih fak tuk in a phum i, minung 1,833 an rak thihnak khua kha a si i, hmuh zong ka duh hrimhrim. 

Ningani zan ah Hruaitu Training suimilam 3 chung kan ngei. Cun kan i din hna. Cu training kai lio ah, ruah lo tuk ah, ka upa fa Pa Van Biak Lian nih Indianapolis ah mual a kan liamtak. Lam hlat tuk ah ka um caah le program let awk a that ti lo caah, ka cam lawlaw.

February 15 (Rinni) cu chun cu zei tuah awk a um lo. Saya Bawi cu ka hal i, "Mississippi River rili a va chuahnak le Louisiana State thlanglei a hriang bik hmun, motor lam a donghnak khi va zoh ka duh ko" tiah ka ti. "Chun cu zei tuah awk a um lo i, va leng ko u sih ca" tiah a ka ti i, motor a mawngh i, kan va leng. New Orleans khua kan pal pah. A thlanglei ahcun kan zuang lengmang i, suimilam 2 fai tluk kan kal ah, Mississippi River rili a va chuahnak kam ummi khua VENICE timi khua fate kan phan. New Orleans in meng 77 a hla. Lam a hmet pah tawn caah kan fum deuh caah kan rau pah ngai.

Hi khua hi, Mississippi River a donghnak ah a ummi khua a si. Hihi motor a lam a donghnak zong a si. Hi pin ahcun company phunphai pawl riantuannak inn lo lawng a um cang. Khua ngaingai a um ti lo. Hi Venice hi, Italy ram khua minthang taktak rili kam khua, Venice min hi rak bunh hna sehlaw a dawh. 

Hi khua kam te ah hin, Mississippi River hi, rili ah a va fon colh. Hi Venice khua pin ahcun Mississippi River hi tiva tampi ah aa then i, rili ah a va lut colh. Venice khua kam ahcun, Mississippi River cu, a lian taktak i, rili bantuk khi a si colh ko cang. Tiva aa thenmi karlak ah tikulh tampi a um i, tikulh le tiva teng hi, sur bantuk in an i tak. Tilawng lianlian le sau taktakmi pawl an kal zuahmah hmuh ahcun khuaruahhar a si. 

Venice khua kam. Mississippi River rili chuahnak pawngte a si

Cu khua cu Mississippi River nakin a niam deuh bantuk a lo. Mississippi River kha thir le lung le mirang vawlei le vawlei in an kham caah tii a lut kho lo i a si. Mississippi River cu a rawn tuk i, a luangmi zong a lo lo. Rili i a va luhnak cu a ngan tuk cang caah, rili bantuk khi a si ko cang. A langmi paohpoah cu rili he aa tlai cang i, mit dong khi a si cang. Rili a va chuahnak cu "Gulf of Mexico" timi rili ah a va si.  

Vanice khua a thlanglei ahcun kan zuang. Mississippi River cu tampi ah aa then i, tiva then pakhat karlak ummi tlang fawnghlei ah kan va lan. Map cu ka zoh pah. GPS zong kan hman pah nain, khawika theng kal ding kha a fian lo caah, lam le map zoh in kan kal. Motor a luh khawhnak a donghnak tiang kan lut lai kan ti. 

Lam cu kan hrawng i, an khar. Luh khwh a si ti lo Ngatlaimi company pawl area lawng khi a si cang caah kan kir. "Cozah nih a thlanglei bik hmunhma (poit) an timi a um hnga lo maw?" timi ka ruah cuahmah lio ah, sign board chia ngai aa tialmi pakhat kan hei hmuh i, cucu kan van naih deuh tik ahcun, a tanglei ca hi aa tial. "Louisiana thlanglei bik a donghnak na phan cang" timi ca a si. 

                                                                                        WELCOME

                                                                                  YOU HAVE REACHED 

                                                                            THE SOUTHERNMOST POINT 

                                                                                           IN LOUISIANA

                                                                                  GATE WAY TO THE GULF

Mah ca ka van rel cangka in, lunglomhnak in ka khat. Ka chun mang ka rak manh lengmangmi le map ka rak zoh lengmangmi kha a tling. Minung kan i lomhnak hi aa dang cio i, cu ka sign board ka hmuh bak in, ka lawmhnak a sang taktak. Zeicatiah ka chun mang a tlin caah a si. Ka lawmhnak cu, thlapa cung kaimi hna le Everest Tlangpar kaimi hna an i lawmhnak bantuk a si ve ko. 

Zeicatiah an nih zong an chun mang a tling i, an i lawmh bantuk in, "Nikhatkhat ah Mississippi River rili a va chuahnak hmuh hi ka rak duh tukmi, ka hmuh cang caah, thlapa cung kaimi an i lawmh tluk in ka lawm ve. Ka lunghmuih ve ko." 

Cu ka hrawng ahcun hman kan i thla i, minute 15 tluk kan um hnu ah kan kir than. Louisiana State a thlanglek bik hmun cu, tii a tam tuk. Tibual fatete a tam. A rawn. Vawlei a tha. Ram a hninghno tuk. Nga a tam. Vawleidaam a tam. 

Hi ka hmun hi, hlan lio ah nga tlaihnak company lianlian a rak umnak a si. Sipuazi zong a rak tha. Asinain Hurricane le tilian a tam caah minung nih an chuahtak ngai i minung an zor. Innlo rawp a tam. A ummi zong an si a fak ngai mi an lo. 

Venice khua in kan kir pah ah, lampi ah kan i pial pah lengmang. Mississippi River cung kalmi tilawng nganngan hman kan thla pah. Hlan lio i ral an rak i tuknak hmunhma kan zoh pah. Mississippi River kam ah hlan lio Civil War lio i ralkap sakhan lian taktak-Fort Jackson-timi hna kan va zoh pah. Mandalay Nandaw bantuk a si. Tlakrawh le tii in kulhmi sakhan lianpi a si.

Thlichia le tilian a tamnak hmun a si caah, inn hi an sang taktak. Sianginn le biakinn zong an ke a sang taktak in an sak hna. Inlay Tibual hrawng ummi "Kesaumi Inn" timi phun an si. Lairam parthlam kan timi bantuk an si. 

Lamkam cu cinthlaknak dum le zuatkhalhnak a tam. Ohio lei caah khuasik a si nain an nih lei ahcun thal chuakka bantuk a si i, a hninghno ngai. Ungkung phung le thingkung dawhdawh tampi a um. Lam cu Mississippi River kam in a kal i, pawngkam van zoh ah lung a leng tatak khi a si. 

Cu Mississippi River zulh in kan rak kai thluahmah lio ah, ka thinlung ah a chuakmi cu Mandalay University kan kai lio i, kan rak uar tukmi MISSISSIPPI timi hla a si. Cu hla cu a satu zong a thiam tuk. A aw a tha. A hla bia sullam a ngei. Hla-aw a tha. Mississippi River kam ka dir lio ah, cu hla cu ka hnatlam ah a leng thluahmah. Lung a leng tuk. 

Cu hla a donghnak cang ah cun, hi tin an phuah.

Mississippi----- I'll remember you
Whenever I should go away
I'll be longing for the day
That I will be in Grennville again
Mississippi--- you'll be on my mind
Everytime I hear this song
Mississippi roll along
Until the end…..time...

A sullam cu, 

"Mississippi --kan ngai ko lai

Lam hlat ka kal caan paoh ah..

Chun nitlak kan ngai ko lai ee

Grinville zong ah ka rak ra than te ko lai

Mississippi...ka thinglung ah na caam ko lai

Hi hla ka theih caan paoh ahcun

Mississippi cu a luang lengmang ve ko lai

Caan dongh tiang in...


Hla phuahtu nih, "Mississippi kan ngai ko lai...ka thinlung ah na caam ko lai...hi hla ka theih caan paoh ah, Mississippi cu a luang lengmnag ve ko lai...a dongh tiang in..." tiah a ti bantuk in, kei zong Mississippi hi, hi hla ka theih fate lawng silo in, ka nunchung ka philh kho ve ti lai lo. 

Kan len caan cu a tawi teian, thinlung ahcun zungzal a caam ve cang ko lai!!!


Mississippi River rili kam a va chuahnak Louisiana hlanghlei hriang bik

Louisiana State thlanglei bik ummi company sign board an si

Saya Bawi Bik Thawng he Louisiana State thlanglei a donghnak bik ah


----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah

Hi ni ah chun nitlak a ka chawhpitu le ka saduhthah tlam a tlintertu Saya Bawi Bik Thawng cungah ka lawm. Ka hmuh khawh te lai tiah ka ruahlomi hmunhma ka phak khawh caah Pathian cungah ka lawm i, a min ka thangthat. A rem tik ahcun Mississippi River aa thawknak Lake Itasca zong phak hi saduh ka thahmi a si. Hi hmun hi, hmunhma pical tuk cu a si lo nain, vawleicung tiva lian bik pakhat le USA i tiva lian bik e minthang bik Mississippi River rili i a va chuahnak hmun le Louisiana State a thlanglei hriang bik hmun a si caah, va hmuh ve hrimhrim a phumi hmunhma pakhat a si. 

College ka kai lio ah, ka rak uar bikmi Country Music i an sak tawnmi hla pakhat, Mississippi timi hla ka van tar chih.  Pussycat timi group nih an sakmi a rak si. Capar ton tir cem ah video ka van chiah. 

Saya Bawi Bik Thawng he, Mississippi River rili a va chuahnak kam i kan dir lio ah, hi hla hi ka thinlung ah a chuak taktak i, a tanglei ah a biafang te ka van tar. 

Where you can hear a country song from far
And someone play the honky-tonk guitar
Where all the lights will go out one by one
The people join the song
And the wind takes it away
Where the Mississippi rolls down to the sea
And lovers found the place they'd like to be
How many times before the song was ending
Love and understanding
Everywhere around
Mississippi, I'll remember you
Whenever I should go away
I'll be longing for the day
That I will be in Grennville again
Mississippi, you'll be on my mind
Everytime I hear this song
Mississippi roll along
Until the end



Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....