Philh Khawh Lomi Mandalay Khapaih-hnaih

Hihi na zumh le zum na zumh lo le zum hlah. Ka ton taktakmi asi.

Mandalay hi, "Tangkafir" (Kha-paih-hnaih) an tam ngaingai nak khua pakhat asi. Laimi tangka tampi an chuhnak hna khua asi. A cheu cu tangka an chuh hna lawng siloin an thilri tiang an fir piak hna. An mit an leh hna caah, an thilri tlau hi an thei kho lo. Mifir an tam lawng asi lo. Fir zong an thiam tuk. An kut a nem tuk caah, an fir hi theih khawh asi lo.

Laimi college siangngakchia tam ngaite an zaal tangka an lak piak hna. Keimah zong Mandalay tlang kan kai lio ah, zeitik kar ah dek, ka tawhrolh thluan a hnulei zal ah ka sanhmi tangka lo daih an lak. An lak hrimhrim ka thei kho lo. Cu tluk tiang in mifir an tamnak khua a si. Fir in a cawmmi le mirum an rak tam tuk ti asi.

Mandalay kan rak um lio i, a pawimak cemmi cu, mifir le palik an bawm ti a si. Thil a firmi khapaih-hnaih pawl hi, thawng an thla setsai bal hna lo. Mifir kha hri saupi in an thlah hna tinak asi. Hi khua ah hin, kum 4 sianginn ka  kai. Mi tam tuk hlen le thil fir piak an tong.

Keimah zong khapaih-hnaih nih, an rak ka hlen. Keimah pumpak tonmi thil nih, Laimi fim a chimhnak hna hnga ding caah, hi ca hi ka tarnak asi. Ka tinhmi cu, Laimi nih Mandalay  ah thil a um lengmang mi kan theih i, ralring tein kan nunnak hnga caah a si.

                  Mandalay Dawr thluan (Ref. www.google.com)

A caan cu March, 1991 asi. University an khar caah zeituah awk thei lo in kan um lio caan asi.
Sianginn kai hlan ah, sianginn kainak leiba chamnak ca tal ah a thahnem lai tiah, a karh in tangka ka cawi i, Mandalay ka tlawng. Mizoram ah thil zuar ding ka va la ve.

Kan mah khuami tampi kan si. Nikhat cu, Pu Za Kung te, No Ceu te ti bantuk he kan vak ti hna. Kei cu thil ka caw dih cang. Kan khuami aa caw thlu rih lo mi ka va zul hna. Zingkhat cu, Mandalay college kan kai lio i, kan rak vaihvah tawnnak "Nyah-Ye" (Zandawr) timi "Tuluk-Tan Dawr" ah thil kawl ka zul hna.

Zing suimilam 10 tluk hrawng asi. Ni a van lin pah cang. Kan hawi le he dawr i kan vah lio ah, Kawlnu nutung dawh ngaingai kum 40 kuakap nu pakhat, ngaknu dawh ngaingai kum 25 rual minung 2 le nu thau ngaimi kum 56 kuakap asimi nu , an zate nu 4 nih a rak kan chonh. An suimilam cu a tleu in a tleu. An suithi cu an lian ngaingai. Upa bik nu thau nawnpi aa awihmi suithi cu hngete ngaw asi i, atang tiang a thlai bak in aa thlai. A man zeizat riamruam dek a va si hnga ti khi, ruah lo awk a tha lo. Dawh tein an i tamh i, mi za taktak an si hna.

Ka hawi le cu Kawlholh an thiam tuk lo caah, keimah deuh he bia kan i ruah hna.

An i thawh i, "Maunglay....Hakha kalmi minung kan herh tuk hna i, Hakha kal ding na thei hna maw?" tiah a kan hal.

"Ka thei ko hna. Kan mah zong a tlung ding kan si ko" tiah lungthiang tein ka leh hna. Cuticun biaruah cu kan van peh. Kan biaruah ning cu, hitin asi. An i thawh i,

"Kan nih hi, Kalay in Tamu in Imphal lei ah khual kan tlawng peng. Atu hi khila lei lam a pih pah caaah, Hakha in Aizawl in Imphal lei tu ah kal ah a tha lai tiah kan ruat. Gangaw tiang lawng kan kal bal i, Gangaw khualai i Yalat-pyo hotel khi kan i thumh tawnnak asi. Hakha kan kal bal lo caah, lamsul le umkal ning zong kan thei lo i, zulh kan in duh ko hna. Nan kan thihruai kho hnga maw? " tiah an kan hal.

"Asi. Thaizing kiptuh ah kan tlung lai. Kan tlunnak tay-khu-khan cu cuka asi. Ra te ko u. Kan in thithruai khawh ko hna lai" tiah ka ti.

"Asi ahcun, Maung-lay.. kan nih hi sipuazi tama taktak kan si caah, a kilkam deuh ah bia i caih hna u sih law, thil kuat kan in duh le cucu na kan bawm kho hnga maw? Hika ahcun mi nih a kan theih lai ti kan phang i, a kam deuh ah i caih hna u sih" tiah an ka ti.

Ka hawi le cu, "Rak i chawk chung ko u law, hi hna hi bawmh an herhmi a um rua. Kan van i chawn ta lai" tiah ka ti.

Zandawr kam a kil lei, dawr khan a lawnnak ah kan i thial. Cuka ahcun, ralkap motor bantuk asimi zeep tha ngai a dir. Cu motor cu an mah an ratnak a rak si. Hihi kan driver a si an ti i, driver pa cu mitbenh a nak taktakmi aa benh i, kutsih in dai tein a rak dir ko. Motor pawng dawr khan lawngmi kam ahcun kan dir.

Nu kum 40 kuakap mi dawh taktak nih cun,

"Maung-lay...kan nih hi Kachin ram in Monywa in Kalay-Tamu-Imphal tiang lung zuarmi kan si. India ah lung kan zuar tawn. Atu hi Kalay le Tamu lei lam hi a pit ngai cang. A kan theih tuk cang i kan kal ngam ti lo. Cucaah Hakha lei lam in lam thar kawl hi kan i tim i, na kan thi hruai kho hnga maw?" a ka ti than.

"Kan thithruai khawh ko hna lai" tiah lungthiang tein ka leh.

 Aa thawh than i, "Asi ahcun, motor in nan tlun ko lai caah, thil 3 kuat kan in duh i, na kan phurh piak kho lai maw? Phurh man ah, Ks.10,000 cio kan in pek lai. Cu phur ding cu thil fate a si ko. Lunghring kan zuar duhmi lung (3) asi ko. Kan nih hi, cozah akhun tuanmi nih a kan theih tuk cang i, kan mah tein kan phur ngam ti lo. Cucaah na kan phurh piak kho hnga maw? Kan nih tu cu motor dang tein nan hnu tein kan in zulh ve ko hna lai. Hakha tiang na kan phurh piak khawh ahcun, 30,000 kan in pek lai" tiah a ka ti.

Kei zong tangka ka har ve caah "Ee" tiah ka leh hna. Cucu a miak tuk ko cu teh tiah ka ti i, ka lung a tling. Cucun hnatlaknak kan ngei hna.

Ka hawi le cu "Thil rak caw chung u law, hi hna nih thil kan phurh piak law a man kan in pek hna lai an ti le zeitindah asi tak ka van hlat ta lai" tiah ka hei chimh than hna.

Pathian nih fim a ka chimh tiah ka van ruahmi cu hitin asi. Ziah ton kongpi ah, 100,000 man asimi lung (3) phurh i Ks.30,000 pek ding cu asi kho hnga maw? timi ka van ruat i, ka lung a hring thluahmah. Cun an driver pa kha ka hei zoh i, a ka zoh ngam tuk lo. A mit a thial lengmang. Cun a mitbenh a nakmi chung in a mit ka hei zoh i, a mit khat lei a caw. Cucaah an vuakdennak hna asi kho men? Hi pa le hi nu dawhdawh hi kha-paih-hnaih an si kho men?" ti khi ka lung a hring chin lengmang.

Tangka cu ka kut ah lampi hman ding Ks. 3,500 tluk lawng a um. ka chiah. Ka bag cu fek taktak in ka pawm. Tangka tam ngai um bantuk khin ka pawm. Hi hna hi khapaih-hnaih an si kho men ko. Cucaah ka dek ve hna lai tiah ka tuak.

 Khuaruahhar cu asi ve. An biachim, an holhren, an thilri hrukning, an suimilam, an suithi le an i tamhning zoh ahcun, mirum chungkhar taktak bantuk an si. A rum tukmi an lo fawn. An mui le pumrua an i dawh tuk fawn. Motor le driver he an si fawn. Lunghrin awk khi an tha tuk lo.

An ka thawh i, "Hika cu mi an tam tuk caah, lakphakti dawr ah kal hna u sih law, cuka ahcun lakphak tii hna kan ding pah lai. Lung zong cu kan in pek pah lai" tiah an ti.

Cuka hrawng cu, college kan kai lio ah, kan vahvaihnak lengmang nak hmun a si. Kan sianginn kamte asi caah, dawr le hmunhma ka theihnak asi ngelcel. College kan kai lio ahcun sifak santlai lo luh ngam setsai a si lo mi dawr ah ka kalpi hna. Maymyo lei nih an tuahmi a kikmi dawr a si. A man a fah caah kal ngam ding hmanh asi setsai lo. Cuka dawr cu ka dang nakin a let 5 in a man a fakmi asi. Zeicatiah Shan lei mirum an eidinnak, Tuluk mirum fanu/fapa an eidinnak deuh khi asi caah asi.

Ka ruahmi cu, "Hi hna hi, mihrawk hrol an si kho men. Ka kal lai i, a man a fak cemmi fluda ka cah lai. An mah nih cai in liam te hna seh" tiah ka ti i kan kal.

Ngaknu dawh pahnih cu saihka an i hlan i, lunghring va lak ding in an kal. Dar khan chungah kan vang lut. Kan deh khawh cang lai tiah an ruah caah an tha a nuam. An biaruah a lum ngaingai.

"Zeidah na cah duh?" tiah an ka ti i, "Fluda siseh" tiah ka ti hna. Cu lio ah hrai khat ah Ks.13 a si. Lakphakti cu fang 2 hrawng a si. Bia kan i ruah pah. Hakha kong, Gangaw lam kong, India lei kong a phunphun bia an ka hal. An ka fir sual lai ka ti i, ka bag cu tha taktak in ka tlaih ve.

Dawr hngaktu pawl cu pa lawngte an si. Tuluk an si. Muisam le sining aa lo lo tukmi cabuai pakhat ah kan thutti an hmuh i, an khuaruah a har. Ar ko in an kan zoh. "Hihi zeidek an tuah ko lai?" ti khi an lung a hring pah ko khi an lo.

Fluda cu ka din i, ka din dih. A dang zong cu an i cah cio i an din ve cio. Ngaknu dawh pahnih cu, Suimilam minute 45 hrawng an rau. Saihka nih a van phurh hna i, bag in lung cu an van put. Tadin ca in an van fun.

Nu k.40 kuakap nu, nu dawh taktak nih cun, "Maunglay....heh a thli tein na bag ah sanh. Mi nih an hmuh sual lai? Ralring tein" tiah a ti i ka bag ahcun a van sanh. An lung cu ka zoh i, lunghringpi cu asi ko (A thami cu asi lai lo).  Lung cu pathum an ti nain, pakhat lawng asi, pahnih a bau.

"Ziah lung 3 nan ti tung? Adang 2 teh khawidah asi ne?" tiah ka van hal hna. Nutung dawh taktak mi nih cun aa thawh i,

"Maunglay...a pawi tuk. Lung kha 3 ding asi nain, nizan ah Myitkyina in truck kan hlan i, an van phurh. Phurh man ah lung khat ah Ks. 10,000 veve liam a hau. Azate 20,000 liam a herh. Cucaah zei kan ti hnga, tangka 20,000 tein kan cawih law Monywa kan phak in kan in pek colh lai. Midang sin ah tangka hlam ding tampi kan ngei. Hi lung 100,000 man hi cu nangmah nih keng chung ko" tiah an ka ti.

Cu cangka cun, tanghra kan cawn lio ah, Kawl phungthluk ka lung ah a hung chuak ruangmang. "Ahawng zohnak in zei thingkung dah asi ti theih" timi kong te kha asi. Hihi an hawng hmuhnak in an sa theih khawh ding pei an si ko cang hi tiah ka ruat.

Ka lung a hrin tukmi kha a phi ka chuah cang. Hihi mifir bu an si timi kha ka fiang tuk cang. Dawr hngaktu pawl cu an kut an i sih i, an kan cuanh ko. "An hlen ko cang lai hih" ti khi an hngalh pah rua. Ar ko in lamhlat nawn in an kan zoh ko.

Ka thawh i, "Amah, na chimmi ka hna a tla. Tangka 20,000 hi kan coih khawh ko hna. Asinain, ka sin i nan chiahmi lung hi, lunghring taktak asi maw silo timi hi, khiaka inn ngeitu Kachin Lawban pa sin ah kan va piah ta hmasat lai. Keimah zong hi Kachin ram ah lung ka co ve lengmang i, khikhi kan Lawban asi" tiah ka van ti hna. Cu lawng hmanh siloh. Kachin kan Lawban pa nih lung nan ka phurhtermi hi 100,000 man asi a ti ahcun ting khat in kan cawih hna lai" tiah ka ti hna.

Cu vial ahcun an hmai thikhal zong a chuak viar. Nungak dawh tete zong an mit aunak an thei ti lo. Mithman benh pa zong cu a lau ko. Nutungnu zong chim awk a thei ti lo. Cu vial ah, upa cem nu nih cun a van i thawh i, "Ka suithi hi na hmu maw? Hihi 150,000 man asi hih. Zei bantuk minung dah na si? Zeidah na rel?...Tua...tua...tua" tiah a hafiling in a ka thawl.

Ka thin a khenh in a ka khenh ve i, "Keimah hi zeibantuk minung dah nan ka rel. Hika areah university kum 4 kaimi ka si. Mandalay kong ka theih tuk. Kachin ram ah lungco mi ka si. Lung kong ka theih tuk. Nan lung hi, a taktak zong asi lo i, tadinca zong in tuam hlah u" tiah ka van ti i, lung cu cabuai ah ka van chuah.

"Aunty..hi lung hi a thuh zong thup hlah u. Ahohmanh nih an tlai hna lai lo" tiah ka van ti ta hna. An ningzah he an thinhun he tih bak an nung. Kei nih le ka zeihmanh a pawi fawn lo.


Upa cemnu cu a thin a hun tuk ah, ka sa ei awk tha sehlaw a ka ei dih lai ti tluk in a thin a hung...

"Heh kawng...tua..tua...tua" a ka ti i, a ka dawi i ka chuak. Fluda puar ko in ka din mi cu a man cai in an van liam.

Ataktak ahcun lunghring cu a hmuh hmanmh ka hmu bal lo. Cun Lawban ka timi zong cu, cuka lakphaktii dawr kam teah, Kachin pa nih taih inn tha ngai a sak i, cu inn cu Lawban inn asi timi khi Kachin ka hawi le nih, an ka chimh tawnmi ka theih chinmi khi ka hei hronak hna bia asi. Cuti ka van ti hna cun, an lau tuk ve. An ka zulh taktak ahcun, palik ah ka report te hna lai ti kha ka ruah chih caah asi. An ka zul ngam ti lo!

Cucun puai a dong rih lo.

April 1994 ah asi. Ye-cho Suimilam  tung kam dawr pakhat ah Mizoram zuar ding thir ka cawkmi a um. Zingka ah rak la te an ti caah zingka teah thir lak ding in ka va kal. Minung cu an tor. Bus hngakmi, thil zuarmi, eidin zuarmi, ke kalmi tiin kan i khak lulh ko.

Cu dawr hngak pa te zong cu, dawr ngeitu an rat rih lo caah dawr hmai todan ah a thu ko. Bus dirnak asi caah, nu 4 artlang in bus hngakmi ka hei hmuh hna. Cu minung 4 lak ah, kan hnu 1991 i a rak ka hlengmi nu kum 40 kuakap cu a dir ve ko. Ka van hmuh i a ka zoh i ka zoh ve. A mit a khui i a hawi le kha, "Khika lei khin bus hngak hna u sih" tiah ati i a hlatnak leipi ah van kal diam.

An kal hnu ah, dawr hngaktu pa te cu, "Kha hna kha na thei hna maw? Zeidah an rak tuah?" tiah ka hal.

A ka lehmi cu, "Mandalay tlang ah pathian kan bia lai tiah an i tim i bus an hngak. An dirnak a sau ngai cang" tiah a ti.

"Atu an i thialmi kha a ruang na thei maw?" tiah ka hal. "Ka thei lo" tiah a ka leh. Kan tuanbia ka rak tonmi vialte ka chimh i, "Aw asi tak maw? Kha hna kha hi ka hrawng ah ni chiar in ka hmuh ko hna" tiah a rak ka leh. Amah zong a khuaruah a har tuk ve.

Hi ka tonmi hi a dong rih lo. Lainu pakhat ka chimh i, cu nu nih cun "1997 lio ah Mandalay ah tangka thawng tam ngaite kha-paih-hnaih nih an hlennak kong a ka chimh." A ka timi cu, "Kan van ton taktak i kir awk a that ti lo hnu ah, ee..Vung Vung nih a kan chimhmi kong kha hi pei asi ko cang hi" tiah ka ti" a ti.

Cu a tonmi te cu ka dang ah, "Mandalay Ah Lainu Khapaih-hnaih Nih  An Hlennak" timi tlangpi in ka tial. Rak rel than te!!

Jesuh le Athimi Uico Ha

Hlanlio Middle East (Nichuah Laifang) ram pawl hi, vawleicung tuanbia, biaknak, politics le tuanbia aa thawknak an si. Adam le Eve zong cu Middle East hrawng ah sermi an rak si ko. Kan bible hrimhrim hi Middle East hrawnghrang hi hrampi bunh in tialmi an si.

Hi Middle East ah hin, cauk tial lo mi ka in chimmi tuanbia hi tampi a um. Cu tuanbia hna cu, Judah biaknak, Krihfa le Muslim hna ah an chim lengmang hna. A taktak asile silo cu theih khawh asi lo nain mi tampi nih chimmi le tahchunhnak ah lakmi tuanbia thatha an si. Cu tuanbia tampi lakah, a lar ngaimi le chim ngaimi cu “Jesuh le Uico Ho Varte” kong hi asi. Hihi Krihfa Baibal ummi silo in, Muslim cauk chung ah a ummi asi.

Atuanbia cu hitin asi.

“Nikhat cu, Jesuh le azultu pawl khuapi hlunmi chung ah, an ke in an I chawk. Khua cu lam a bi te. Uico ruak umnak zawn an va phan. Uico cu a thihnak a sau ngai cang. A thut cang caah lam fate cu a thumi rim in a khat. Jesuh zultu hna nih an hnar an I phih. An puan kha an kut in an thlir hna. Cun an kepar tein uico ruak pawng ahcun an kal.”

Zultu pakhat nih, “Um..anam tuk.” Zeitluk in dah a rim a chiat” tiah a van ti. Adang pakhat nih, “A thumi ruak hmuh hrimhrim in ka chung a ka leh. Ka luak zong a chuak” tiah a van ti. Cuticun zultu pakhat hnu pakhat uico ruak cu an hrial I an lanhtak. Midang uico ruak umnak pawng ah minung an rak ra cio I, a rim a thut tukmi ruangah bia phunphun an rak chim cio.

Jesuh cu uico ruak pawng ah amah te lawng a dir. A khuk aa bil I uico cu duhnung ngai in a zoh. Caan saupi azoh hnu, adonghnak ah, “Pathian thangthat si ko seh, hi tluk in aa dawhmi haa a ngeimi saram pei a si hi” tiah a ti.

Hi tuanbia dawh ngaite hi ka in chimmi tuanbia a rak si. Ahnu ah, Muslim cauk chungah an rak khumh hna i cuka cauk ahcun hmuh khawh an si. Cu cauk hna cu, the Musibat-nama of Farid al-Din Attar cauk ah a si. Amah hi kum zabu 13nak biazai phuah thiammi le thlarau lei cak ngaimi asi. Cun the Khamsa of the 12th century sage Nezami of Ganja cauk ah hmuh khawh a si. Amah hi catial thiam minthang asi i, Layla and Majmm cauk tialtu a si.

Zeicadah hi Muslim mithianghlim (sage) nih hin Jesuh le uico thimi ruak kong hi atu le tu an chim hnga?

Hihi tha tein ruah ahcun, Muslim mithiang hna nih tahchunhnak bianabia ah, kan i zohchunh dingmi caah an chimmi asi. Hi bantuk bianabia hi Baibal le Quran ah tampi a um. Minung fim chimhnak le thlarau in thazaang laknak caah chimmi bianabia hna an si.

Muslim mithiang hna nih, hi tuanbia tawite an chim tik zong ah, minung kan sining biatak (truth) kha a kan chimh. Pumpak kan lungchung thinlung putning le thlarau umtuning a langhter.

Hi tuanbia nih a fiantermi cu, (1) Uico ruak nih a langhtermi cu nangmah le keimah hi kan si. (2) Jesuh zultu kha nangmah le keimah kan si; (3) Cu tluk a thuthengmi kan si bu ah “nangmah le keimah chung ah Jesuh bantuk nunnak dawh a um kho ko” timi kha a langhter.

Hi tuanbia te nih hin thil tampi kan nunnak ah a fianter khawh. Nang le kei cu uico ruak bantuk in kan chungah athumi kan ngeihnak a langhter. Cun midang an chiatnak, thatlonak le chamhbaunak lawngte zoh a duhmi kan sinak le an santlaihlonak vialte kha zeihmanh tuaktan pi lo le misual le santlailo hrial le lanhtak a duhmi kan sinak kan lungthin a langhter.

Cubantuk cun, uico ruak thu chung zong ah, a thiangmi le aa dawhmi “aha” te a um bantuk in, nang le kei chung zongah a thianghlimmi thlarau a um ve. Uico ruak thu cungah aha te a ceu bantuk in cu a thumi chung in thlarau meiceu kha a ceu ve. Cu thlarau meiceu nih cun Jesuh bantuk in a caan ah a kan ceuter khawh tinak a langhter. Cuticun zeibantuk dirhmun zong ah Pathian kha kan chung le midang chung ah a um kho ve timi theih khawh kha akan timhmi asi.  

Muslim mithianghlim nih hi tuanbia an chim tik ah, “Uico ruak va thianter ding le va muaitam ding kha a chim duhmi asi lo. Midang kha zeitindah kan pehtlaih hna le kan hmuhning hna asi le kan khuaruah ning tu kha thlenter a kan duhmi asi.

Hi tuanbia te nih hin, “Kan thinlung le kan ruahnak ah, Jesuh bantuk in umter a kan forh duhmi asi.” Thil kha a chiatnak lei in hmu lo in, a thatnak lei in hmuh thiam le thil a chiami lak ah a thami hmuh zia a thiammi le aa lawm khomi siter a kan duh. 

Reference

1.       www.huffington.com

2.       http://www.spiritualityandpractice.com/days/features.php?id=15928

Josephus Chimmi Jesuh Kong

Baibal leng ah hin, Jesuh kong hi hmuh ding a tlawm ngai. Baibal asi tung lomi, baibal bantuk in Jesuh ngakchiat lio timi an tialmi cauk tibantuk le the Lost Years of Jesus Christ tibantuk cauk phunphaid ah ti lo cu, hlanlio catialtu hna nih Jesuh kong an tialmi a um tuk lo.

Tuanbia tialtu lakah minthang bik pakhat Josephus nih hin, Jesuh kong hi tawite a tial. Hi Josephus hi Judah tuanbia thiammi asi i, Rome tuanbia zong tampi a tialmi asi.

Amah hi Jesuh a thih khawh kum tlawmpal, AD 37 ah a chuak. amah cu tlangbawi Matthias asi. anu cu Hasmoneans timi Judah siangpahrang hrinsor chungkhar in a ra mi asi. ca a duh ngaingaimi asi caah, kum 14 asi hrawng in Judah nawlbia kong he pehtlai ion mi tampi nih ruahnak an rak hal cang. Cu sining tuak tikah, tuanbia a rak thiam taktak tinak asi.

Amah nih hin a hngalhmi le midang sin in a lakmi tuanbia tampi a tial i, cu tuanbia hna cu Judah ram uktu hna le Rome Siangpahrang kongkau te hna kan theih khawhnak cem an si.

Bible lengah Jesuh kong a langhnak tlawmte a ummi lak ah, Josephus chung i aa tialmi hi a sau pawl tak a si. Josephus tialmi cu atanglei bantuk in asi.

"Hi lio caan ah, Jesuh timi mifim pa (wise man) pakhat a rak um. A tuahsernak cu a tha. Amah cu mi nunzia tha asi tiah theihmi a si. Judah mi le ram kip mi kha amah zultu ah an rak cang. Pilate nih amah cu thih ding in vailamtah sualnak a phawt. Asinain amah a rak zultu pawl hna nih, amah zultu an sinak in an zamtak hlei lo. An mah (zultu) hna nih, vailam an tah hnu ni (3) hnu ah amah cu a nung than i kan sin ah a lang than tiah an chim. Prophets hna nih an rak chimmi thil khuaruahhar kong he pehtlai in  amah sining he aa tlak ngai caah, ama hi Mesiah asi kho men. cuticun amah min in Christians timi phun an chuak i, nihin ni tiang an um rih ko."

Josephus nih a tialmi zoh tikah, a tawi te nain man a ngei tuk. Zeicatiah mifim tampi nih Jesuh hi vawlei tuanbia ah aum taktak mi asi maw si lo hme? tiah el lengmangmi zong, Josephus cauk nih Jesuh cu vawleicung hrimhrim ah a tlawngmi pa asi nak kha a langhter.


Zohchunhmi Cauk

1. Paul L. mailer, Josephus: The Essential Works (Grand Rapids: Kregel Publication, 1994), p. 209

Jesuh Nupi Kong Egypt Papyrus Ah Aa Tialmi

Jesuh hi BC 4 ah a chuak i AD 33 ah a thi tiah ruah a si. Acheu nih AD 30 ah a thi an ti. Jesuh hi ca a tial bal lo. Jesuh kong tambik kan theihmi hna hi, a thih hnu kum 50 hnu i an tialmi ca hna in an si. Dr. Luke nih a mah pumpak bak in a va hlat hnu ah, Luke le Lamkaltu khi a tial hna.

Jesuh hi caan tawite lawng rian a tuan ko nain, vawlei a khupthal in a lettu asi caah, vawleicungah a mah kong tialmi cauk le capar hi a tambik. A chia he a tha he a phunphun in. Jesuh ruangah mi tampi bia an i el i, a huat zong an i hua.

Jesuh cawnpiaknak hna zong hi, ca in an rak tial lo. Kum 50 renglo a liam hnu lawngah, an ka chimmi kha ca in an rak tial chawm hna. Cu hlan ah, minung nih ka in chimmi tuanbia in Jesuh kong cu kum 50 fai an rak chim peng. Cu chimmi cu ahnu ah Biakam Thar chung Thawngtha Cauk ah an rak tla. Matthew, Mark le Johan nih cun an mah hmuhtonmi hawih in an tial. Luke nih, Theofalas timi bawipa sin ah Jesuh kong theihter a duh caah, cakuat in a tial. Hi thawngtha cauk pali hi an hrampi cu an i lo nain a chung catial cu an i dang ngai hna.

           Hlanlio Egypt papyrus Coptic ca asi

      

               (abcnews.com ah an tialmi ca)

Jesuh nupi kong aa tialnak hlanlio Egypt papyrus ca kongah hitin an tial. 

Papyrus cu a bite a si. Thilri in fek ngai in an tuam. Coptic Krihfa hna ca in ruang lo ngai in catlang tling lo in aa tialmi asi. Hi ca an tialmi ah hin, Jesuh le azultu pawl bia an i ruahnak asi rua tiah, mifim thiammi hna nih an ruah. Angaingai tiahcun, Jesuh le azultu pawl biaruahmi hi, atu kan ngeihmi Biakam Thar bible aa thawknak cu an rak si ko.  

"Jesuh Nupi Thawngtha" (The Gospel of Jesus' Wife) tiah an timi cate hi, a liamcia kum hnih (2012) lio ah an rak hmuhmi a si. Hi cate ah hin, Jesuh nih "Ka nupi" tiah a chimmi biatawite aa tel. Scientist pawl nih, "Hi ca hi chanthar minung nih phuah cawpmi asi lo. Hlan lio ca asi i, kum zabu AD 6 in 9 karlak asiloah tlawmte a tuan deuh ah an rak tialmi asi" tiah anti. 

Krihfabu chungah hi kong ah pawmning tampi aa dang. Professor Hal Taussig (Biakam Thar cathiammi) nih, papyrus ca te cu a zoh i, hi bia sullam cu "Khuaruahhar" a si. "Hi ca nih hin, Mary Magdalene cu Jesuh riantuannak aa thawkka ah hruaitu tha taktak a rak si lai timi a langhter" tiah a ti. 

Jesuh nupi kong hi, Karen King timi nu, the Hollis Professor of Divinity at Harvard Divinity School nih  March 2012 ah zapi theih in a rak thanh. Hi papyrus ca te nih hin, Jesuh hi nupi a ngeihnak kong fiang tein langhter lo hmanh sehlaw, Krihfa hmasa hna chan lio i an rak i el tawnmi , "nupi thit le va ngei lo um hi a tha bikmi nunnak asi maw?" timi kong kha, a van langhtertu thil pakhat asi ve. 

Cun "Hi chan lio ah hin, ngaknu thiang le tlangval thiang in nun hi sunglawi cem in an ruah lio chan asi. Asinaind hi papyrus ca te nih hin a fehtermi cu, Jesuh zultu lakah, hringtu nule (mothers) le va ngeimi nupile (wives) zong an um ve timi a langhter" tiah Karen King nih ati.

"Kan theihmi tu cu, Krihfa hmasa hna chan ah hin, thit-umhnak, nupithi lo le va ngei lo um, chungkhar kongkau ah a buaimi a rak tam tuk caah, Jesuh nupi thit le thit lo nih hin, Krihfa lakah thil tampi a thleidanter khawh caah, hi papyrus te hi an rak tialnak aruang a si kho ve. 

Hi papyrus te hi pumpak ngeihmi thil a si. Scientist hna nih a phunphun in hniksaknak an tuah tikah, "Hi cate hi chanthar mi nih a lem an sermi asinak kan hmu lo" tiah an ti. 

Harvard Divinity School nih hitin an chim: "Papyrus kong ah hlathlainak hi kan lim dih cikcek cang. Karen King nih papyrus kongkau vialte a hlathlai dih. A papyrus, cahang, kuttial, hmanmi holh le an chanlio tuanbia sining, cu vialte zoh dih hnu ah, hi papyrus te hi, Krihfa hmasa hna nih an rak tialmi asi i, chanthar tawn chawmmi alem a si lo" tiah a ti. 

Professor Taussig nih Washington Post ah hitin a chim.

"Hi papyrus cate nih hin, nupithi lo le va ngei lo um mi hna caah, Jesuh nupi a thi timi cu, dirhmun thlennak nganpi" asi. Hi ruangah acheu caahcun, mi nih nisawhnak tambik an tuarnak ding asi. Asinain nupi thi le va ngeimi cheukhat caah, "Jesuh he an i naih deuh ve nak ding asi" tiah a ti.

Hi papyrus ca te hi, lehmah 1.8 le 3.1 a kaumi asi. Cu cabite hi a ho nih dah a tial timi cu theih khawh asi lo. Cu cafate ahcun, Jesuh nih, "anu, a nupi le azultu nu pakhat "Mary" kong kha a chim hna.

Copic cabia in an tialmi asi caah, Egypt ram ah an rak tialmi asi tiah an ruah. Copic timi cu hlanlio Rome chan lio i Egypt miphun holh a rak si.

Professor Taussig nih hi ca te hi a hlunmi a si. Biakam Thar cauk aa sernak ding caah tialmi ca tampi cohlan asi bantuk in, hi ca te zong hi hlanlio caah asi i, a biapi tukmi asi tiah a ti. Biakam Thar zong cu kokek ca a um ti lo. An tlen, an tlen chin, an thlen chin mi lawngte a si.

"Atu kan ngeihmi Biakam Thar hi catial tu hna nih tuanbia in an rak chimmi tial chinmi ca an si ko" tiah a ti.

Catholic Magazine, America i editor pa, Rev. James Martin tu nih cun, "Jesuh hi nupi a thi lo timi cu, hmuh awk le zoh awk thil fek tampi pei a um cu" tiah a ti ve. "Jesuh hi nupi pakhat tal a ngeih ahcun, Thawngtha Cauk (4) tialtu hna nih tial lo in an um hrimhrim lai lo. An chungkhar ummi kong vialte an tial viar fawn ko" tiah a ti ve.


Catialtu Keimah Hmuhning

1. Papyrus hi hlanlio Egypt ram ah tampi a rak chuak. Papyrus cung ca hi, Rome Pennak chan lio Coptic timi Egypt holh hlun asi caah, Egypt Krihfami nih an rak tialmi si dawh bik asi.

2. Catialtu hi nupi thit le va ngeih a herh tiah a ruat i a tanhmi mi asi kho men. Cucaah "Jesuh zong nupi a rak ngei ve ko le kan ngeihmi hi a pawi lo" timi langhter duhnak caah, a lih in a tialmi asi kho men. Cun nupi ngeih le va ngeih a dohmi hna, nihsawhnak ding caah a tial hramhram mi asi kho men.

3. Jesuh kong tambik kan theihnak cu, Thawngtha Cauk (4) le Lamkaltu cauk in a si i, hi chungah Jesuh nu le unau kong tampi aa tel nain, Jesuh nupi thitnak kong cafang pakhat te zong aa tel lo. Cucaah hi papyrus ca te hi, Krihfa hmasa hna chan i Krihfa pakhatkhat nih rak phuah cawpmi asi lai tiah ka ruah.

_______________

Reference

1. http://www.independent.co.uk/news/world/americas/jesus-had-a-wife-say-scientists-as-ancient-papyrus-scroll-verified-9255110.html

2. www.bing.com

Minung Sa Eimi Kawl Ralkap Pa

Minung tampi cu hlan ah "Cannibalism" (minung sa ei) hi an rak hmang ko tiah an ti. Vawlei ah tuanbia hmuh ding tampi a um. Vawlei tuanbia zoh tikah, "Mifim timi miphun zong nih hin an minung hawi sa hi an rak ei bal ko lai" tiah researcher pawl nih an ti.

Tahchunhnak ah, USA ramthar a rak tlatu hna "Settlers" cheukhat cu, tirawl eidin an rak har tuk caah, minung hawi sa an rak ei ko rua tiah naite ah, tuanbia tialtu cheukhat nih an ti. Zeicatiah an khuarawp cak an hlaimi ah, minung ruh an ciktanmi tam ngai an hmuh caah asi. Cucaah hi minung ruh ciktanmi pawl hi, an rak thah hna i an rak chumh hna caah asi lai tiah tuanbia thiammi hna nih an zumh.

Nihin ni vawleicung hmun cheukhat ahcun, minung sa eimi miphun an um rih ko tiah an ti. Indonesia ram tikulh cheukhat ahcun minung sa ei a um rih ti asi. Amazon tupi minung cheukhat nih an sa an ei rih ko hna ti a si. Nihin ni zong ah, "Syria ram ah al-Nusra Front ralkap pakhat pa nih an ral hna thin a ei tiah YouTube ah an piahmi a um. Canada ah mi pakhat nih adang a hawipa a thah i a sa a ei ve ko. Brazil ah bawlungchuih thiam pa nih a ngaktu a thah i a sa a ei ve hawi ko. Cucaah minung sa ei timi hi, miphun in an ei tinak si lo in, minung pumpak tuahmi tu a si.

Laimi le Kawlmi cu minung sa ei hmangmi kan si lo. Laimi cu minung lu lak cu pipu chan ah an rak hmang nain minung sa cu an ei bal lo.

1993 Maishu kan kal lio ah, Kawl ralkap pakhat nih minung sa a einak kong a rak ka chimh. A ka chimh hlan ahcun, kan i kawm ngai. A ka chimh hnu ahcun, ka zoh ah ka duk a dil. Amah zoh hmanh khi ka huam setsai ti lo.

Atu ka tialmi tuanbia hi, "Na zumh duh le zum. Na zumh duh lo le zum duh hlah. Ka mit nih a hmuh mi pa nih a ka in voi tampi a ka chimh i ka hna in ka theihmi bia asi. " Keimah lawng zong si lo in ka pawng ummi ka hawi le zong nih tampi an theihmi bia asi.

A caan cu May, 993 asi. Shan ram Maishu tlang ah lungcawh ah ka kal (Maishu kong cu ka tial cang). Lung comi cu kan tam tuk. Tapung zong an tam tuk. Sualnak le thatnak a tling. Mithi zong an tam. Minung kan tam tuk caah, cawh hrup in khuasak a si. Maishu tlang cu khuapi pakhat bantuk in minung hi a khak in kan i khak. Zan ahcun Yangon le Mandalay nakin a ceu deuh.

Cu Maishu tlang par ahcun Maishu tlang a vengmi Kawlram ralkap batallion pakhat an um. Cu ralkap headquarter a thlanglei deuh ah, ralkap sakhan pakhat a um than. Tapung sakhan zong cu a pawng hrawng ah an um ve. Ralkap zong tapung zong an i um ti ko hna. Daihnak an rak lak caah asi.

Kan nih kan umnak cu Kawl ralkap tatsaih sakhan pakhat i a tangte ah kan um. Ralkap cu tlangpar cungah an um. Kan umnak cu aa naihte. Cucaah ralkap cu kan sin ah an lut chuak lengmang.

Cuka sakhan i an hotu bik cu "tat-kyat-gyi" asi i, amah nih ralkap 10-15 kar khi a uk hna. Cu sakhan cu Maishu tlang a thlang leikap in a cawngtu an si. Cu sakhan hmu pa nih cun Lainu a duh ngai i, kan sin ah a rak kan leng tawn. Kan mah te hmanh kan harsat ruat lo in, kan sin ah rawl zong a rak ei tawn.

Cupa a kan chimhmi nih a ka lauter ngaingai. A kan chimhmi cu hitin a si:-

"Karen ral kan rak tu. Kan i kah ning a fak tuk. Kan hawi le zong tampi an thi. Karen cu kan tei hna i, an sakhan kan lak. Ka thin a hang tuk i, Karen ralkap kan thahmi hna an thin ka ei."

Cucu voikhat lawng a chim lo. Voi tampi a chim. Keimah lawng theih asi lo. Mi tampi theih asi.

Amah cu Kawl taktak ka si lo.Rakhine ka si a ti. Amin cu Kawl min asi. Amah cu a nak taktak. A hringhro a chiat ning khuaruahhar a si. A ralkap hawi zong nih an tih tuk. A mit au tikah, cenghngia saseh laimi a lo. A sen in a sen i a rengh in a reng. Zoh ngam a si lo. A hawi le hmanh nih, an naih ngam setsai lo. A ralkap hawi nih a sual tuk caah, amin ah "Ala-wa-ka" tiah an auh.

 Cu an auh lio ahcun a sullam ka rak thei lo. Pali holh asi caah a si. A hal zong ka rak hal hna lo.

Cu ralkap sual pa nih cun, kan pawng ah a ummi Hakha nu a duh.  Baibal sianginn ka kai ti ka rak chimh caah asi men lai. Amah ruahnak ahcun, keimah nih nu le va si ding in fonhnak nawl a ngei le kan fonh te hna seh ti khi a duhnak a si. Cucaah a kan kat ngai. Amah uknak lung tamnak lungkua zong ah rak lut u ati ko nain kan va lut theng lem tawn lo.

Voikhat cu, vawlei ka cawhnak in ka rak lawi. Ka phakka te ah, sakhanhmu pa nih cun rak kai seh tiah an cah tiah an ka chimh. Ka ba ngai nain ka kai lo ahcun a tha lai lo ka ti i ka va kai. Keimah lawng cu tha a chia deuh ai tiah tleicia Kap Lian kai sawm i kan va kai.

Lam canceu kan phak ah, vawleicawh a kalmi pawl a rak kirmi he kan i tong. Kai hlah u. Sakhanhmu kha zu a ri pah le kan kir cio ko an ti. Kan umnak aa naih tuk. Ka kai lo ahcun a rak zuang thiamthiam ding asi. Nawl na ngai lo tiah a ka ti chinchin lai. Va kai phawt ko u sih ka ti kan va kai.

Tlang cu asang pah. Thingkung lakpi asi. Thlihir cu a zit in aa zi. June thlachuak ka asi cah, ruah le siamsiam in a sur fawn. Khua a durdawm tuk caah a mui ngai.

Sakhan cu kan pahnih in kan va phan. Ka phak cangka in, "Nan dam maw? Thu rih u" tiah a kan ti. Cun Hakha nu kha khawidah aum tiah a ka hal. "Saya atu bakte kha lungcawhnak in ka rak tlung. Ra seh na ka ti caah, rawl ka ei bak in ka ra. A umnak ka thei lo" tiah ka leh.

Cu vial ahcun a zia cu aa tleng dup i, tek tlak in a tla ko cang. Aa ka thawh i, "Ziah pastor na si lo maw? Hruaitu na si lo maw? Zeicadah nan miphun hawi nungak an umnak na theih lo? Zohkhenh ding na rian asi lo maw?" a ka ti i, heh tiah cat lo in a kan hro.

Namte aa lak i, na paw zong kan hlai dih lai a ka ti. Ka paw vih a ka timh. Cun meithal aa lak i, "Nangmah bantuk hruaitu, miphun zong a kilkawi lo mi hi kan that lai maw?" ati i bia phunphun in a kan hro. Kan paw ah ralkap meithal cu a lawt i "Kek viar in kan kah lai. Nangmah thih cu zu le ar thih hmanh ka rel lo" tiah a ti. Kan pahnih in a kan nam i, ralkap thuhnak ca an sermi pe 3 le cheu tluk a thurmi khur chung ah a kan ben.

A khur cu a bi ngai. Kan pahnih in a kan ben i kan paw khi ilh nawn in cho hawih in a kan thlak. Tlang in meithal cu aa lawt i, nan mah pahnih hi kek viar in kan kah hna lai. Hika khur ah kan phum colh hna lai tiah a ti i, meithal cu atu le tu a  kan hmuah. Meithal par i aa bunhmi namte in kan thin zawn ah a hmuah i nan thin zong kan hlai dih hna lai. Hi maw biaknak hruaitu ka si na va ti ve? Mah le miphun nu hmanh tha tein a zohkhenhlo mi tiah a ti i, meithal cu atu le tu a lawt i, a kan hrocer. Keimah minung sa ei mi nan ka rel lo maw? tiah aa chal pah.

Zanlei 6 kuakap asi men lai. Cucun 8:00 tiang hrawng maw asi hnga? Khur ahcun a kan thlak i sau tuk a kan hrocer hnu ah khua a hung mui zuahmah. Kap Lian cu atih tuk ah 'raihrang fanh' bantuk in a ther. A khawn bak in a khawn. "Tih hlah. Kan thih sile kan pahnih in kan thi ti ko lai. A kan kap ngam taktak lai lo" tiah ka hnemh. Zuu a rit ngai caah a meithal a hmeh taktak sual lai ti cu ka phang ngai ve.

Vawlei nih a kik; ruah nih a sur; khua a dawm tuk i thli a hran caah kan khuasih in kan cai taktak.
Cuti khur chung a kan thlak lio ah cun, vawlei cawh ding ah a run run in zaan ah a rak rami pawl an um. Cu hna zong cu, a lang in zureu thawl in a cheh ciammam hna hi, an zam thatning ti awk thalo a si. Alangin zurei thawl kuai thawng khi "hrui-hrui" in a ring.

Cuticun meithal in a kan sawh chih caan; namte in kan thin le kan hngawng vih a kan tim caan, a caan ah meithal aa lawt i kek viar in kan kah hna lai a kan ti caan in, a phunphun in a kan hro.

A hawi le nih "Ra ko cang; a za cang ko cu. Thlah ko cang hna" an van ti zong ah, "Mah bantuk hruaitu hrawkhrol hi an sa zong ka ei dih hna lai" ati i, a ngol duh lo. A kan hro chih. Cuticun khua a hung tlai zuahmah. A zu rit a van dam deuh caan paoh ah zuu ka chan u a ti i, zuu cu aa coh than lengmang. Ahnu ahcun a rit ngai pin ah a rawl a tam ve cang le asi rua?

"Na hawipa cu lawi seh; nang cu ralkap sakhan ah kan hren lai" a ti i, ka riahter.

Zan riah an ei. Zan 10 hrawng ah kambal puan  a daam i a rit taktakmi an ka pek. Hihi lum tein i vorh ko mu a ka ti. Azei lum awk nenmam um hlah. Akih tuk ning khuaruahhar asi. Puan dang kan ngei lo an ti i, cucu ka vorh i ka it. An thawngpang le aikhuan a that tuk caah a hngilh zong ka hngilh kho lo. Cuticun zuu an ri; sa an ei, hla an sa; meithal an dek i, minung fa hngilh awk a har. Ralkap cheukhat cu an bat ve caah, zantim ah sentari cawnglomi cu an i hngilh dih. Kei tu cu a hngilh hrimhrim ka hngilh kho lo.

Cuticun zinglei 3 hrawng tiang ka hrak peng ko. A caancaan ah a hung ka zoh tawn. Ka hngilhter i zei theilo bantuk in ka um. Ka pawng ah zuu cu thawl 2 aa chiah. Thawl khat cu zantim hlan ah a din dih. Shan zuu asi i a pin taktak. A rim hi a hmui in ahmui.

Zinglei 1 hnu deuh ah khin, ralkap aukhuan le hrocer le miung ai thawng ka van theih. Zeikohme asi hnga ti na lak ah, vawlei a thli tein a va firmi hna, minung 11 hrawng an van tlaihmi hna an vuakdennak hna ruang i an tahai mi le ralkap au thawng asi. A tam deuh cu Kawl an si. Pakhat pa cu, "Panlong khua i ralkap sakhan i cazi ka si" tiah a ti.

Rakap cu zuu a hung lak i, heh tiah aa coh. An tlaihmi hna vuak a duh hna caah asi. Cuticun zuu aa coh pah. Heh tiah a hrem hna. A hrem ning hna cu tih a nung taktak. Ka ihnak vam awng in a tuahto ning hna cu ka zoh i, a thir bak in ka thir. Zam awk le ka tha fawn lo. Hitin a ka tuah ve te lai maw ti hna khi ka ruat.

A caan caan ahcun a ra i, "Dai tein it ko. An sual tuk le ka hrem hna lai ka timi asi" tiah a hung ka chimh tawn. A zuu cu aa coh pah, a vuak pah hna.

Cu tluk khuasik le vawlei damnak ahcun, vawlei kikmi lak ah meiphu a kau i, an dawngte in an angki a phawih hna i, meiphu kam ah vawlei ah a bawhter hna. An kutke a leh hna. Vok hrilh in a hrilh ko hna. Mei lei ah an hmai a em hna. A caan ah an sam in a dawh hna i a thutter hna. A chuih hna. A lamh hna. A kuttang ralkap cu Kawl lawngte an si.

Asinain an mah mithmai zong a zoh bak lo. Aa thawh i, "Nanmah Kawl hi, kan ding kan ding nan va ti le nanmah bantuk mifir khu hi. Zeicadah cozah le mizapi thilri nan fir? Kan that hna lai maw?" ati le fung lianpi in putput in a huai hna. Vok kan thah lai i kan tuk hna bantuk a tuk hna i, a fung zong kiak viar in a thuat hna.

Cuti a vuak hna cu an celh lo tuk ah a hrum bak in an hrum. Ngaih thiam an hal le a zual deuhdeuh. Panlong ralkap sakhan cazi pa a hrem ning le bang cu a zual hma. "Nangmah bantuk mifir hi maw, ralkap cazi hna na va tuan ve?" ati le hawinak in a fak khun.

Voi tam tuk a tuk hna i a fungpi cu a kiak viar. Ralkap pawl fung a samter than hna i, a huai than hna. Cucu zinglei 3 fai a si cang. A zurit a van dam zial mal. A zu thawl khat pin ah, atangmi thawl khat cu cheu 3 cheu 1 a din cang. Cheu 3 cheu 2 cu ka lu cungah aa chiahta.

Zantim ahcun, "Fung lian deuhmi van sam u. Vok thah in ka that hna lai" tiah a van i hro. A zurit a dam pah cang caah, "Khawi ka zudin bang kha van pu u" tiah ralkap 2 a van fial hna.

Cu lio ah ka thin ah duak tiah a chuakmi cu, a zuu hi tuangtangah thup ti bak hi ka lung ah a chuak. An tuang cu rua an cehmi an phahmi asi i keu khawh a si. Zuu hi a din ahcun a thah ko cang hna lai. Cucaah ka thuh lai tiah ka ti i, ka ihnak tang cu ka keu i vawlei le tuang karlak ah ka thuh. Ka ihnenh caah azeiti hmanh in hmuh khawh ding asi lo. Zel an phawh lo paoh ahcun hmuh khawh ding asi lo.

Ralkap nih cun heh tiah an hung kawl. Ka hngilhter i, "Saya ...zeidah nan kawl? Ka hngilh cu te. Sorru asi" tiah ka hei ti hna. Ralkap dang cu an fim le "It ko. Kan saya pa nih zuu a din bang kawl a kan fial le asi" tiah an ti. "Hika ah zuu ka hmuh tung lo. A ummi cu a hung din lengmang le aa kalpi rua tiah ka ruah cu" ka hei ti.

An hmuh ti lo in an saya sual taktak pa zong cu a rak ra ve. Heh tiah a rak kawl i a hmu ve lo. "Ziah ka zuu cu khawidah nan chiah?" tiah ralkap pawl cu pakhat hnu pakhat a van hal hna. A hngilh zong an i hngilh setsai ve lo.

A hawi le nih an thawh i, "Na dih dih cang. Kan hmu ti lo. Na ri tuk i na thei ti lo le asi?" tiah an leh.

"Ka ding dih lo ee. Thawl khat cu ka lim. Thawl khat cu zatceu renglo peng a tang rih cu. Cucu khawidah a um?" ati hna le ralkap dang nih "Saya a um ti lo. Na din dih cang" tiah an ti le cuticun cinghngia saseh kawlmi alung dongmi bang mit sen taktak in a thu ko.

Cuticun azu a hmu ti lo. A zurit a hung dam. Khua zong hung ceu ziahmah. Amah zong cu zanlei sang kan mah a kan hrem lio in zinglei tiang mi a hrem tikah a mit a ku cang le cuticun a ban hna. Zingka teah a hremmi hna cu ka hei zoh hna. An hnarthi zong a chuak viar. An hmai a duk dih. Minung fa lak awk tlak in a vuak hna.

Kei zong ralkap sakhan in luat lai cu ka ngaih tuk. Saya pa cu ka va nawl. Saya ka lawi kho ve cang hnga maw tiah ka va ti. Lakphakti na ding ta lai i na lawi te lai tiah a ka ti. Lakphaktii an ka soh i cuticun ka lawi.

Ka lawi pah ah khua ka ruat. Zahan zaan zan khua dei hngilh lo in ralkap buk riah a njumh lo ning cu chim awk a tha lo. Ka hngilhter nain ka hngilh bak lo. Hngilhter bu in voi tam tuk thla ka cam.

Ka lawi pah ah ka lung a fiang. Zahan zaan ralkap pa a kan hremmi le sakhan a ka ihtermi cu Pathian remruat pei asi hi. Minung an tlaih lio hna ah khan a Shan zuu kha rak thup hlah ning law, an nunnak a lak khawh men hna. Pathian nih an mah khamhtu ding ah pei a rak ka hlah hi asi men ko lai?" tiah khua ka ruat.

Hi harnak ka tonmi nih, Theology pakhat a ka chap. Cucu zeidah asi tiah ahcun, "Midang caah Pathian nih a kan hman tawn. Midang luatnak caah Bawpa nih harnak ton hi a kan sian ko" timi Theology te hi Maisho ka um lio ah ka hmuhmi theology asi.

Zan i a kan hrocer ning le a kan hrem ning kha Kap Lian nih kan hawi le a rak chimh hna. Kei sakhan ah an riahter timi zong a rak chimh hna. Zinglei ka hawng lawi cu, ka hawipa Tiddim pa cu a lau tuk cang. "Pa Vung, atu chuncaw ei khawh in i thial u sih" ati i, Pu Boi Hu Thang sinah kan rak i thial.

Cupa sualnak kong cu ka ruat theu tawn. "Karen tapung pawl sa ka ei" atimi hi a si zong asi taktak men ko lai. Minung sa ei ngam dingmi pei asi hi ti ka ruat tawn. A sual tuk caah teh asi lai. A hawi le nih, a min ah "Alah-wah-kah" tiah an auh mi zong hi, sullam a ngei ko lai tiah ka ruat.

Maisho ahcun dictionary zoh awk a um lo. ALah-wah-kah cu zeidah si hnga ti khi ka thinlung tein ka ruat lengmang.

Maisho cun ka tlung than. Yangon ka phan. Lamkam ah Kawl dictionary ah a sullam ka va zoh hrimhrim lai tiah ka ti i, ka va kawl. Sau tuk ka rau. A donghnak ah, "Alah-wah-kah" timi biafang cu ka va hmuh. Cu cafang asullam cu ka van zoh i ka lau taktak. Cu ralkap pa min zong cu a sining he aa rul tuk ka ti. Cu biafang sullam cu hitin asi.

"Alah-wah-kah" timi cu Pali holh asi i, a sullam cu, "Keitlau bantuk asimi minung" ti a si ai.

"Aizelaw...ka ti i ka lau ko. Maisho i a sullam ka rak theih lo cu van that asi. Asi khe lai. A mi tuahto ning le sual ning kha, keitlau pei a lawh tak kha. Minung sa ka ei a timi zong a dik kho men ko? Cucaahcun pei Alah-wah-kah an tinak asi ko hi" timi nihin ni tiang ka ruat theu tawn!!!!

Jesuh Hi Nupi A Ngei Tak Hnga Maw?

Scientist le mifim thiam hna le sipuazi tuah thiammi hna nih, thil thar chuah, thil thar hmuh, hawi theihlo theih le an chuahmi asiloah an tuahmi asiloah an sermi an kutchuak thil hna hi, minung tampi theihter hmasat le a miak tampi hmuhnak hi, an i zuammi asi tawn. Cuticun hawi theihlo le hngalhmi kawl, hlat, theih khawh le hawihlan ah tuahtu, chuahtu, sertu si hi an i zuam tawn.

Jesuh kong zong hi a phunphun in an hlat i, a tuanbia phundang taktak asimi pawl zong hi, tampi theih le hngalh le tial an i zuam.

Atu a rauh hlan ah, cauk a chuak dingmi pakhat ah Jesuh nupi a ngei timi nih vawleicung pumpi Krihfa tampi lakah lung tuaitamnak a chuahpi. Cu cauk cu, hlanlio chanpi i an rak tialmi cahlun an lehmi chung in lakmi asi. 

Cucauk nih fek taktak in a tialmi cu:

 "Jesuh nih Mary Magdalene a thit i, fa pahnih an ngei" ti a si.

A ra laimi cawn ni (3) nih ah, "Atlaumi Thawngtha" (The Lost Gospel) timi cauk ah, catialtu Simcha Jacobovici le Barrie Wilson nih an cauk ah an tialmi cu, " Kokek Ngaknu thianghlim Mary (the original Virgin Mary) timi kha Jesuh nu siloin a nupi tu a si i, Jesuh vailam an rak tah hlan kum 13 lio ah, Jesuh hi thah an rak timh bal cang" tiah an tial.

Catialtu pahnih nih an timi cu, "Hi ca tialnak caah kum 6 kan hlat-hlai cang. Kan chimmi hi, kum 1,500 hrawng a liamciami caan i an rak tialmi hlanlio cahlun chung i kan lakmi asi. Cu cacu British Library ah kan hmuhmi asi. Cu ca cu Aramaic ca in Mirang caah an lehmi asi" tiah an ti.

Duke University biaknak lei cawnnak professor pa, Mark Goodcare, nih cun an hmuhmi hi a zum hna lo. "An chimmi hi zumhtlak a sinak pakhat hmanh a um lo." tiah Goodcare nih cun a ti. Mah hi cahlun zong ah siseh, khaw zeika ummi ca hmanh ah, "Jesuh nupi thitnak kong kan hmu bal lo; Mary Magdalene he fa an ngeihnak chinchin kong cu a um in a um lo" tiah a ti ve. 

Atu lawng hi Jesuh nupi a ngei timi an langhter asi lo. 2012 zong ah, Egypt ram i hlanlio ca an tialmi papyrus catlap fate ah "Jesuh Nupi Thawngtha" (The Gospel of Jesus' Wife" timi ca an rak chuah bal cang. Cu hlanlio cate ah aa tialmi ca ahcun, "Jeush nih, ka nupi " tiah a ti timi cate aa tial. Amah belte cu, ca cu Jesuh thih hnu kum zabu pakhat tluk hnu an tialmi asi ti a si.

2003 i a rak chuakmi tuanbia cauk, Da Vinci Code timi cauk zongah Jesuh nih Mary Magdalene a thit timi aa tial.
________________________________
Keimah Catialtu Hmuhning

Hi a cunglei catialtu pahnih nih an hmuhmi ca hi, a tialtu aho an si theih a si lo. Hlanlio Arabic catialtu pakhatkhat nih an rak tialmi cu asi ko. Asinain zei ruang ah dah an tial le zeidah an duhnak le tinhmi asi ti kha hngalh khawh asi lo. Hi hna pahnih nih hin, cu hlanlio ca cu an i zohchunhmi asi ko nain, cu hlanlio ca cu a diklomi asi timi hi a tanglei thil sining zoh in kan chim khawh.

1. Jesuh Kong tambik kan theihnak cu, Thawngtha Cauk (4) hin a si. Cun Lamkaltu le Paul cakuat chung in, zeimawzat kan theih rih. Hi Thawngtha Cauk (4) nih hin, Jesuh nu le pa, u le nau kong tam ngai an tial nain, Jesuh nupi ngeihnak kong pakhat te hmanh an tial lo. Jesuh hi nupi a ngeih i fa a ngeih ahcun tial lo in an um hrimhrim lai lo.

2. Early Church Fathers tampi nih Jesuh kong hi ca tampi an tial. Cu cauk chungah Jesush nupi le fale kong an tial bal lo. Hi London i an hmuhmi ca hi, a liamcia kum 1500 lio tialmi asi an ti caah, AD 500 kuakap tialmi a si. Early Church Fathers pawl chan hnu pi tialmi asi caah, zumh awk tlak ca asi lo. Cahlun asi pat in a dik ti khawh asi lo. 

3. Rome le Judah tuanbia tambik tialtu tuanbia thiam Josephus zong nih, Jesuh kong tlawmte a tial i, Jesuh nupi ngeihnak kong a tial bal lo. Jesuh hi nupi ngei sehlaw cu a tial hrimhrim ko hnga. Herod Lian le Cleopatra kong hmanh tam tuk a tial ahcun, Jesuh nupi kong cu tlawmte tal a tial hnga.

4. Cucaah hi hlanlio ca tialtu pa/nu hi zeibantuk minung dah asi lai timi hi ruah khawh pah a si. (1) Jesuh dohtu asi kho; (2) Jesuh zultu nihsawh duh le serhsat duh ah a tialmi asi kho; (3) Krihfa hna nih Pathian bantuk ah an ruahmi an Jesuh nihsawh piak duh ah a tialmi asi kho; (4) Jesuh kong hi careltu hna caah relnuam ding in tuanbia (novel) bantuk in a tial khawh.

Cucah hi catialtu pa/nu hi, Satan thlahmi "Milihchim, mihrawk hrol, biatak dohmi, mi dikcak lo, Pathian zumlomi, Pathian a nihsawhmi le milihchim an si" tiah ka ruah.  Zeicatiah Jesuh muichiattertu le Krihfa niamchuktertu asi. Atawi nak in chim ahcun, an nih hi, John Thawngtha nih a chimmi, "Khuachia fa" an si. Cu khuachia (devil) cu milihchim a si, lih vialte hna pa asi" (John 8:44-45). An ni pahnih hi, "Lih vialte hna pa i a fale an si caah lihfa le le an si." 

Cun cu cahlun letu Simcha Jacobovici and Barrie Wilson hna zong hi, tangka hmuh duh, lar duh le minthan duh ah, hi ca hi an tialmi asi tiah ka ruah. Vawleicung ah catial ding tam tuk a um. Tangka hmuhnak ding caah, tial ding cahlun tampi a um ko nain hi catlang ngelcel chuankhan in Jesuh nupi thitnak kong an tialmi hi, tangka an duh tuk bia le an cauk mipi nih duh hna sehlaw tangka tampi hmu u sih timi lungthin he catialtu nih an tialmi asi tiah kan ti khawh. Sihmanh sehlaw, an mah cu cahlun lettu an si ko caah, an palh ti khawh asilonain an palh palh lo timi cu, an lungchung tinhmi cung tu ah a um ding asi. 

Chinchiah: 
Acunglei ca ka tialmi hi, atanglei ca zohchun in lehmi asi.

_____________________________________________________

A new book based on interpretations of ancient texts features an explosive claim: Jesus Christ married Mary Magdalene, and the couple had two children.

In “The Lost Gospel,” set for release Wednesday, authors Simcha Jacobovici and Barrie Wilson argue that the original Virgin Mary was Jesus’ wife – not his mother – and that there was an assassination attempt on Jesus’ life 13 years before he was crucified.

The writers say they spent six years working on the book. Their arguments are based on an ancient manuscript dating back nearly 1,500 years, one they say they found in a British library, translating the text from an Aramaic dialect into English.

Mark Goodacre, a professor of religious studies at Duke University, is skeptical of the book’s findings.

“I don’t think that there is any credibility in these claims at all,” Goodacre said. “There is simply no evidence in this text or anywhere else that Jesus was married to Mary Magdalene, much less that they had a couple of children.”

This is not the first assertion that Jesus was married. A fragment of an ancient Egyptian papyrus known as the “Gospel of Jesus’s Wife” was unveiled in 2012, containing the phrase “Jesus said to them, ‘My wife,” although the document was written centuries after Jesus died.

The 2003 novel “The Da Vinci Code” by Dan Brown also highlighted the possibility of Jesus’ having been married to Mary Magdalene.
__________________________

Reference
1. Abcnews.com on 11/10/2014

Zawngtah le Lairam Thanchonak

Lairam ah zawngtah thei a thatnak kong le a man a fahnak kong kan theih tikah, zei kan rak rel setsailomi thinkung hna Pathian nih Lairam ah a rak thatter ve mi van ruah than tikah, lung aa lawm ngaingai. Naite ah CRDP aiawh in a rak kan tlawngmi Rev. Bawi Lian Thawng nih, zawngtah kung khat kha a theipar aa fian hlan in Ks. 400,000 in an khar duh cang tiah a ti tik ahcun ka khuaruah a har ko. Zumh awk hmanh khi a tha lo.

Cu tluk asi ahcun Thantlang ah tam an cin mawng ka ti tikah, tambik a ngeimi hi kung 9/10 a ngeimi an si ko a ti tikah, cucu a tlawm tuk. Sipuazi ti phu a si lo. Tampi kan cin khawhnak ding a biapi tuk. CRDP zong nih zawngtah ci an phawt hna ti kan theih tikah lung aa lawm tuk. A tam khawh chung in erh i mipi sin ah tampi phakter kha abiapi. HI CRDP riantuannak zong nih hin, zawngtah hi Lairam sipuazi caah a chuahpi khawh te lai timi zong ruahchannak ka ngei.

Cucaah, Lairam ah hi tluk thil mansung hna Pathian nih a rak thatter ve mi ruah tikah, lung aa lawm tuk i, zawngtah hi Laimi a kan tungmer khomi sipuazi caah a tha dingmi thingkung pakhat asi caah, zawngtah kong hi ka tialnak asi. Zawngtah hi a hnah a tleu i a sau. Azungzur in khuhlu hnah bantuk asi. Zan thlapa vang tang hmanh ah a tleu ngai tawn. Thinghnah dawh ngaingai asi.
             

            Zawngtah hi a tlai a tha mi cu a kung hi an khat ngacha

Zawngtah hi tivahor kuang, chengbalang le hmunchia ah a keu duh ngaingaimi thinkung asi. A kung a sang i alan. Thau ram Hriawhva kuang le Tlangliam lopil kan timi hna ahcun a tam ngaingai i, a kung hi an sang taktak. Minung nih hmunrawn i cin chawmmi cu pe 30-40 kuakap a sang kho. Ramtang thingkung lakpi a keumi cu pe 100 leng an sang kho i, a thei hi minung fa nih lawh khawh ding an si lo. Cucaah zawngtah hrawn ahcun a kung in hau lengmang asi caah, zawngtah hi Thau ram hrawng ahcun a ci a mit deng cangmi thinkung pakhat asi cang. Cucu kan hruh man kan cawi cawk ti lomi thil pakhat asi.

Cutibantuk in a kung asan tuk caah a lawh a har i, zawng hmanh nih hin a lawh an rak i harh ko. A ruang cu a par pazik te, a fatnak te ah aa thlai i a tlai tik ah, zawng ca zong ah va lawh awk an har ngaingai. Cucaah zawng nih hin hi thei hi rak tah sehlaw a dawh. Laimi pipu hna nih, "Zawngtah" tiah min an saknak asi.

Kawl nih cun, "Myo-ngu thi" an ti. Laimi he kan sakning aa khat. Ram kip nih min phunphun in an auh cio. Asia nichuahlei ram ahcun, "sataw, twisted cluster bean, yongcha, youngchaak an ti. Mirang nih cun stink bean asiloah twisted cluster bean tiah an ti. Malaysia nih, "Petai" an ti. Laimi tampi nih Malaysia min cu an theih theu lai. Thingkung lei mifim thiammi (botanist) hna auhnak achun, Parkia speciosa tiah an ti.

Athei lawng ei khawh asi. Akawng hi asau bik pawl cu pe khat le cheu an sau kho. Amu hi a chiatthat nih a ngeih i, mu 10 tiang hrawng an um kho. Hi zawngtah thei hi, Asian miphun nih ei ngaingaimi tirawl pakhat asi. A thu ngai nain rawl eika a thawter. Ei hnu ah taksa a hnang pah i mit a kuhter ngai. Asian nichuah thlanglei ram le India, Bangladesh hrawng ah a tam ngaingaimi le ei ngaingai mi thei pakhat asi. Vietnam, Thai, Cambodia le Malay nih cun sipuazi caah an rak hmanmi asi. Abik in Thailand ahun an meh ah zawngtah tam tuk aa tel. Ngasa, voksa, arsa, ngaikung le zeidang sa he aphunphun in an chumh ti hna i, hotel zong ah meh thaw bik pakhat ah an chiah.

Mizoram zong ah an cin ngai cang. 1993 lio ah Bungtlang khua ah zawngtah cu tam ngai ka lak i, Saiha ah ka rak zuar tawn. Mizoram dirhmun in tuak ahcun, tampi cin ahcun rumnak tlak dingmi thingkung asi.


 Thailand ahcun Zawngtah hi meh thaw taktak pakhat asi


                    A kawng kha an kheh i a mu in an zuar

Zawngtah ah hi ngandamnak le sii ca zong ah a thahnem ngaimi thei asi.  Iron dat tam ngai aum. Hi thei hi zunthlum zawtnak thlawpnak le damnak caah an hmanmi asi. Dr. Aminuddin AHK of Dept, of Physiology Medical faculty (University of Kabangsaan Malaysia) nih research a tuah i a hmuhmi theipar a chim tikah, zawngtah ah hin lungrawk zawtnak (depression) le zeiang damlonak dam kho tu dat zong kan hmuh tiah a ti. Dr. Aminuddin apple le zawngtah tibantuk hna hi epchun ah zawngtah nikhat mum khat ei ahcun doctor te kha a hlatnak ah dawi an si ko lai tiah a ti phah. Cu tluk in ngandamnak ca zong ah a rak thami thei cu Lairam ah kokek tein a rak um ve. Cucu Lairam kan vanthatnak ngaingai pakhat asi.

Hi tluk in asunglawimi thinkung kan Lairam ah aa tlakmi hi kan van a tha ngaingai. Cucaah Laimi nih hi zawngtah hi sipuazi caah kan cin khawhnak hnga ding caah zuam a herh. Sipuazi ca i kan cing lai ti tik ah, kung 100/200 vial lawng khan sipuazi asi kho lai lo. Laimi nih kung ngaruk rumro hna kan cinmi cu, tangka hmuhnak a rak si kho lo. A tlawmbik ah kung 1000 tal cin i, cu tikah deng tein zuar le market kaupi ah kuat khawh dingmi kha a biapi. Cucaah hi zawngtah kong a lung a fiangmi nih cun a rannak in vawlei damh i cin colh ding asi.

Zawngtah cin tikah, mipi nih an duh le an hman ding mi a biapi tuk. Chuah lawng silo in market ngeih a biapi tuk. Lairam lawng tinhmi siloin international level tiang iin zawngtah eiter ding hi, zuam a herh.

Cucaah zawngtah hi Laimi caah pawcawmnak a tlakmi sipuazi ah a cannak lai atanglei bantuk in riantuan a herh.

1. Kawl, Shan, Kachin le miphun dang zong nih a that le thawt an theih i a einak lai zuam aherh.
2. Yangon le Mandalay tiang in advertisement tuah i market kauhter a herh
3. Kawl miphun nih biatak tein an ei khawhnak ding caah, a thatnak tampi in hmunkip ah chim ding
4. Kaladan Project aa lim cun Rakhine nih biatak tein a that an theih i an ei nak lai zuam a herh.
5. Ahring lawng in zuar lo in dur ah khawn i amuru zuar khawhnak ding in tuah a herh
6. Kalay-Kabaw Valley le Yaw Nay (Gangaw Valley) ah market a umnak lai zuam a herh
7. Mizoram ah market a kauh ngai caah, lamkip in Mizoram ah market tuah ding
8. Kawlram le India ram in hmun kip Asian umnak le Laimi umnak ah market ah kuat ding

Zohmi Ca Hna

1. http://fruitofmylabour.blogspot.com/2010/09/papan-day.html
2. hmanthlak hi  www.google.com le bing.com ah lakmi an si

Tainamkong le Lairam Sipuazi

Laimi tuanbia ah "Tainamkong" thing kong a um. Cu tainamkong thing cu a thei a tlai i a kawng cu tainamkong bantuk asi caah, Laimi pipu hna nih "Tainamkong" tiah min an rak sak. Laimi pipu minsak an rak thiam ngai.

Hi thing hi alinhnak tualram deuh lawng ah a keumi asi. Khuasihnak le a kihnak ram ahcun a tam tuk lo. Mirang nih cun, thingkungramkung min in an auh tik ah, "Bignonia indica" tiah an ti. Cun botanical min i Oroxylum Indicum tiah an auh rih. Kawl nih cun, "Kjaunsha" an ti. Chizawh lei he aa lawh caah, chizawhlei thingkung tiah an ti.

Tainamkong hi, meh caah ei khawh a si. Ahnah, a dongno le a theino vialte hi meh caah ei khawh dih an si. Thailand le Loas te hna zong ah a theino hi tampi an ei. Mei ah an ul i ei khawh a si.

Tainamkong hi India ahcun sii ah an hman. Tainamkong i a hram a hawng cu India, Tuluk, Sri Lanka ah an ram chung sii ah tampi an hman hna. Fahnak a zawrtertu le ruhcang aa tonnak a phin zawrtertu sii caah an hman hna. Kawlram Se-Kyan timi cauk zong ah sii caah an hmannak tampi a um.

                     
                                                      Tainamkong kung (Ref. bing.com)

Laimi pupu nih tuanbia an rak ngeihmi ah hitin a um. Tainamkong cu hlanlio ah an rak ei caah, rul ah an i cang timi tuanbia Laimi nih kan ngeih caah, tainamkong cu ei cu van chim lo, a zoh hmanh kan rak zoh ngam lo. Kan zohnak bak ah luak a chuak i, tih a nung. Tongh hmanh kan rak ngam lo i, kan tongh hmanh ah kan tuk a rak sum.

Thau khua cu tualram a tam caah tainamkong cu a tam taktak. Thalchuak ka ah a hnahno an cawrh i lopil le bang ahcun a dong nono hi ti cawk lo in  abir. A tlai a that tuk caah a thei i bor thup in an rak i thlai tawn ko. Asinain a zoh hmanh kan rak duh lo. Sio kan thlak caan ah hmuisel ding le namte a har maw ti hniksaknak caah men ah kan rak hman tawn. Ei ding phung hrimhrim ah kan rak ruat lo.



           Tainamkong thei (bing.com)


Asinain cu tuanbia cu ka thlen tiah ka ruahna te a um. Cucu hitin asi. Laitlang pumpuluk cun ka ti nak asi lo. Vailamtlang le Pangkhua-Sangau hrawng ahcun cu ruahnak cu ka thlen tiah ka ruah. Atuanbia cu hitin asi.

1984 ah Mandalay University ah ka rak kai. Culio ahcun, culio ahcun kan khua Saya Hmun Awr nih cauk a rak ngeihmi a um i cucucu "Myanma Say-cian" (Kawlram thingram si-ai cauk) khi asi. Cu cauk i thingram sii ah a thami pawl kha ka khomh suat i, cahmai 100 renglo khatlak in ka rak tlen. Cu cauk cu Laitlang ah a ngeimi an tlawm lai. Saya Hmun Awr lawng nih a ngeih hi ka theih. Amah hi carel huam le sii lei a uar ngaingaimi le a thiam ngaingaimi a si caah cauk phunkip te hi a rak ngeih.

Cun Mandalay University ka phanh tik ah, meh a rak har. Meh an zuar tawnmi pakhat cu, a dong nono asi. Hmathak le ngachoh he an kio caan a um.Ngapih he an kio caan a um. A thei cu an riam an riam i a phunphun in an tuahmi meh a um. Kha nawn tein a um i rawl ei tikah kaa a thawtter ngai. Cu i a zuartu tarnu te cu ka hal i, "Kyawng-sia tii asi" tiah a ka leh. Cucu tainamkong asi tinak asi.

Cucu avoikhatnak ka ei a si.Tainamkong asi ti ka theih hlan ahcun ka duh ngai. Asinain tainamkong asi a ti bak in ka luak a chuak nawn. Ka lung hna amit bantuk in a um. Ka hmal a hma phun in ka um. Cucu ka lung a rak thian lo cah le ka ruahthur tuk caah a rak si theu lai.

Caan a sau tikah duhsah tete in ka ei lengmang. A donghnak ahcun ka duh ngaingai. Cun Saya Hmun Awr nih a rak ka hlanhmi cauk ka tlenmi ahcun Tainamkong kong cu aa tial ngelcel. An tialmi cu hitin a rak si. "Raifanh te hna le zeidang zawtnak tampi a damter khawh" timi an tialmi a rak um (Sii ca a thatnak phun tam tuk a umnain cauk ka ken ti lo caah ka thei kho ti lo).

Raifanh ka rak ngeih ve caah, a tha ko men tak ko lai timi ruahchannak he duhsah tete in ka ei i a hnu ahcun ka duh taktak.Ka lung tu cu 100% a thiang kho lo. Asinain ahnu kum dih lai cun ka lung a thiang kho cang.

Ka ruahmicu Thau ah ka tlung lai i, hi meh ei hi ka thawkpi hna lai ti hi ka sehchih. Cu lio hrawng ah Hakha le Thantlang hrawng zongah tainamkong an ei ka thei bal rih lo. An ei zong ka hmu bal fawn lo. Thantlang le Hakha hrawng ahcun a um zong a um fawn lo i, ei awk zong a um lo bia asi men lai. Kan khua cu ka rak tlung. Kan khuataw an tlak lio asi. Ka unu Nawn Nawn cu "Tainamkong hi ei phung a si. Ei khawh asi. A hnah, a dongno, a thei no vialte ei khawh an si. Van phur u law, ngapih, ngachoh le hmathak he kan kio lai i kan ei lai. Mandalay University zong ah kan ei lengmang ko" tiah ka ti.

Nawn Nawn nih tainamkong dong nono cu, a van phurh thup. Ei ding in mei ah kan van ul. Hmathat le ngaphih he kan i hnuk lai kan di. Ka nu nih a van hmuh ciammam le a lau tuk. Pa te, "Rul cannak asi an ti dah kaw? Rul ah na cang lai? Ei hlah. Na thi sual lai" tiah a kan thloh.

"Ka nu kan ei lengmang ko.Rul cannak asi lo. Mandalay ahcun meh thaw tuk pe asi cu. Arso he zong kan ei ti ko. Phan ding a um lo. Sipuazi caah pei an cin le an zuar cu" tiah ka ti.

Ka unu nih atuahmi cu kan ei. An ka cu a thaw tuk lo. Tihchuk ngamh chuk in an ei caah asi. Ahnu ahcun a dong no lawng si hlah. A theino zong tampi kan ei. Kan mah chungkhar nih 1985 in ei kan thawk i innpa chakthlang zong nih an van ei ngam ve.

Cuticun ka unu nih Bungtlang, Pangkhua, Sangau lei tiang in tainamkong ei khawh asinak le a thawtnak cu a va chimh ve hna. Kan chungkhat tete nih ei an van thawk. Cuticun kan khua Thau khua in kan khua chingchan ah, tainamkong ei hram kan rak thawknak asi. Cu hlan ahcun a ei in an rak ei ngam lo caah, tainamkong aa thlai lulhmi kha, atu ahcun a um zong a um set ti lo. Thantlang le Hakha peng zong ah an ei ve cang.

Kan Lairam mi kan chah tik ahcun, tainamkong te hna zong cin le sipuazi ca in chuah khawh ding hi, kan Laimi zong nih ruah ah a tha ding asi. Nawn toih hau lo le zohkhenh hau lo in ei cawk lo in a tlai kho dingmi thingkung pakhat asi caah, Laimi sipuazi caah thahnem santlai dingmi thinglung pakhat asi. Ramtang ummi zong hau lo in a lawh in lawh zuam ding asi.

Tainamkong cu a lumnak hmun a duhmi asi caah, Thantlang khua dirhmun in chim ahcun, Lahva hrawn hrawng ah cin khawh a si lai. Dumhruang kam ah cin i, dumhruang zong asi pah lai. Sipuazi ca zong asi pah lai. Thli thiantertu le khuacaan remhtu le tiiram hnawntertu zong asi lai i, thathnemnak tam tuk a chuak ding a si.

Cin tikah kung kuahra lawng cin ding asi lo. Kung 1,000 in cin ding asi. A thawng in cin ahcun a dongno he, a hnahno he, a thei he asi lai i rumnak tling taktak asi lai. Amu zong sii caah a tha tiah Myanmar Se-Kyan ah an tial i, cu zong cu sipuazi caah asi kho ding a si.

Lami cu kan mah umnak hmunhma te lawng ah kan rak i benh peng. Kala le Kawl he kan rak i pehtlai tuk lo. Cucaah Lairam leng ah thil kongkau hi kan rak hlat lo. Kan hlat lo tik ah hawi theih kan thei kho lo. Hawi eimi zong kan ei kho lo. Mizo pawl nih khin eidin phun tam ah a kan tei. An nih khi a kenkip te an ei ve. Laimi cu kan eimi phun a tlawm tuk. Kan rihmi le hrialmi a tam tuk. Cucaah tainamkong ei ding asi le a that zong hi kum tam tuk a liam hnu lawng ah kan theih khawh.

Hi Tainamkong hi, Lairam ah a chuakmi kokek thingkung pakhat a si. Hmunkip a lumnak paoh ah a tha khomi a si. Kan Lairam minung tampi cawm khawhnak asi caah, sipuazi ca taktak ah cin a herh. Tainamkong hi, atanglei thil sining ruangah sipuazi caah asi khawhnak a lam tampi a um cia.

1. Hakha-Thantlang le Lairam khua tampi ah ei cangmi market a um cangmi a si.
2. Kalay-Kabaw valley ah market a um cia mi a si
3. Yaw (Gangaw) valley ah market a um cia cang
4. Lairam khuate ah market a um cia cang
5. Kaladan Project aa lim cun Sittwe le Rakhine State ah market kaupi aa ong lai
6. Monywa-Mandalay-Yangon ah Market kau taktak a um cia cang
7. Saisihchuak lam le Rih lam in Mizoram ah market kau taktak a um rih
8. A car le dur in ramdang ah tampi zuarchuah (export) tuah khawh asi te ding asi

Hi tluk in market a kauciami thinkung asi caah, tampi cin tlak le rumnak a tlak dingmi thingkung pakhat a si. Kan Lairam ah ramtang ah a keumi thinkung le thlaihnah hna zong zeidah ei khawhmi le ei khawh lo mi tibantuk hi tam deuh hlathlai hi chanthar minung nih kan herh ko cang!

Syria Ah US Policy Rian Atuan Kho Lo?

Syria ram ah nihin ni thil sining zoh tik ah, US cozah policy hi rian a tuan kho lo timi fiang tein hmuh khawh a si. Pre. Obama policy hi nihin ni tiang cu a tlam a tling kho lo. A policy a thlen lo ahcun ISIS zong hi an tei kho hna lai lo i, Syria ram uknak zong aa thleng hlei lai lo. Cucu Obama nih a fian bak a hau ti kha ka hmuhning a si.



                 Syria cozah aalan

Zeidang kong kan tial hlan ah, Syria ramchung thil umtuning a hmanthlak kan zohta hmasat lai.

Ram Area= 71,479 sq miles
Milu         = 17,951,639 (2014 est)
GDP         =  107.831 billons
Khua lianbik=Aleppo
Khualipi      = Damascus
Independence from French= 1 January 1944
Uktu Party  =Ba'ath Party
President    = Bashar al-Assad

Ramchung Biaknak 

Syria ramchung tuanbia zoh tikah biaknak hi buainak aa thawknak cem asi. An biaknak van zoh tikah hitin. A tam bik cu Muslim an si. Cu Muslim chung ahcun hitin an i then. Sunni Arabs 59-60%; Turkomen miphun i 3% cu Sunni an si i 13% cu Shia an si. Cu Shia chung ahcun "Alawite, Twelvers le Ismailis Muslim pawl an i tel. Syria ram chung minung 10% cu Krihfa an si i 9% cu Kurds an si.

Pre. Bashar al-Assad hi Alawite Muslim asi. Hi Alawite nih hin Syria ram politics hi an khuhnenh ngaingai. Cun ralkap bawi lian deuh vialte zong an mah biaknak phun an si. Cuticun Syria cozah hi Alawite nih an khuhnenh tuk caah, Pre. Assad duhlonak ruang le a tam u a simi Sunni pawl nawlngeihnak an co lo mi ruang ah, buai aa thawkmi asi.

Khati buai aa thawk tik ah a buai chinchin mi cu, Syria ram ah hin biaknak hrampi ah chia in tapung a dirmi phu 100 renglo an um. Cu tanpung hna cu, a cheu cozah lei tangmi an si. A cheu tapung tanhmi an si. A cheu cozah zong an doh i an hawi le tapung dang zong an doh ve hna. Cun US le Nitlaklei ram hna nih, "moderate" an timi FSA chungah "Muslim tuklehpek" tam tuk an rak um ve hawi. Cucaah Pre. Assad nih, "Nan nih nitlaklei nan bawmhmi hna hi, terrorist pei an si ko cu" tiah voi tampi a ti pengmi hi, Free Syrian Army chungah tuklehpek tamtuk an rak i tel caah asi. ISIS ralkap tampi cu FSA chung in an lung a dongh caah aa thialmi an si ti a si.

  

                                      Free Syrian Army                                                             

Syria ram tapung hi an tam tuk lehpek nain, hi chung ah min a thang bikmi tapung hna cu Nitlaklei ram nih an bawmhmi hna Free Syrian Army (FSA), Harakat Hazm (HH) le Syrian Revolutionary Front (SRF) an si. Hi hna hi US le EU ram pawl nih an dirpimi hna an si. SRF hruaitu Jamal Maarouf hi a laiva bik kalmi asi tiah Nitlaklei ram pawl nih an bochan ngaingaimi a si i a bawmh zong an bawmh cemmi asi.

Cun Bin la Den dirhmi "al-Qaeda he aa pehmi le US nih terorist tiah a timi hna Jabhat al-Nusra Front (JNF) le ISIS pawl hi an si. JNF le ISIS cu "al-Qaeda nih a hrinmi hna tapung an si. A sual bikmi, minung vailamtah a hmangmi le minung lak hmangmi pawl hi an mah an si hna. Al-Nusra Front hi Syria minung deuh lawngte an si. ISIS tu cu ramkip minung an i tel.

Cun ISIS nih an kah cuahmah mi hna Kurdish tapung cu an mah um deuh tein an um. Cozah he an i do lo i an mah ramte a vengmi an si. ISIS nih an khua tampi an lak piakmi hna an si.

A buai chinchin mi cu hi tapung hna hi a caan ah hawikawm an si. A caan ah an i kap. An i ral. An i daw than. Cuticun an i thlen lengmang tikah zumh awk tlak ngaingai zong an si theng lo. Nitlaklei ram nih training an pekmi hna FSA le SRF pawl hi Nitlakleiram nih "moderate" (alaiva kal) ah an ruah hna caah, Pre. Assad dohtu ding ah training an pek hna. Hriamnam, eidin, siai le raltuknak lei ah ruahnak petu in an bawmh hna. ISIS terrorist nih Syria an tuk tikah, hi bu pahnih hna hi ISIS a kaptu ding ah training biatak tein an pek hna i, hriamnam zong an serh hna.

        
                                                  Al-Nusra terrorist aalan                                                                       


                         al-Nusra Front ralkap


                                  ISIS Terrorist aalan
           
USA Caah Thawngchia

SRF le Harakat Hazm tapung bu pahnih hi, FSA he aa kawmmi an si. Hi hna hi US nih an ruahnak le theihnak bantuk an rak si lo. An thazaang a rak der ngai. USA nih eidin, hriamnam lianmi, tangka le zeidang in a tanpi hna i TOW timi tank motor kahnak meithal tiang in a pek hna. Asinain US nih an i bochan ning bang in an thazaang a rak cak lo. Cucu US cozah zong alung a that lonak asi. Hi bu pahnih hi US cozah nih aa bochan cemmi hna ISIS dohtu ding ca i training apekmi hna an si.

Hi tapung bu pahnih hi Idlib Province ummi Jabal al-Zawiya hmunhma hrawng ah khuasami an si. Nai zarh donghnak ni ah, al-Nusra Front nih an kah ciammam hna i, an umnak hmunhma in an dawi dih hna. US nih a pekmi hna TOW tang kahnak meithal le adang hriamnam nganmi tampi an lak dih tiah ruah asi. Acheu cu an zam i a cheu cu al-Nusra Front nih an tlaih hna. Acheu an mah sin ah an lut lawlaw tiah an ti. Aruang cu an lung a dongh tuk cang caah asi an ti. Cun ramri khua Bab al-Hawa zong al-Nusra Front nih an lak fawn cang.


              Nitlaklei ram nih an bochan cemmi Jamal Maarouf

Idlib Province in FSA le SRF le an hawile tapung pawl umnak hmun a chunglei ah al-Nusra Front nih thuk chinchin in an luh hnawh cuahmah lio hna asi. Cucaah hi hmunhma in an zam hnu ahcun, Free Syrian Army caah Aleppo khua lawnglawng hi ruahchannak aum cang ti a si.

ISIS nih Turkey ramri khua Kobane an kah cuahmah lio ah, al-Nusra Front nih Idlib Province vialte a van nawr ve than. US cozah ni hi tluk in bom in akah hna, vanlawng in bom a thlak hna hnu ah hi tluk in, an thawng rih. US bom thlakmi nih tapung caah harnak tampi a chuahpi ko nian, an thazaang a zor tuk lo ti a si. Cucaah US le Nitlaklei ram bawmhmi tapung cu an lo ziahmah cang. Thazaang an ngeihnak ding caah caan sau taktak a rau ding asi cang.

Ziah hi tluk in Syria ah al-Nusra Front le ISIS hi an thawn timi zoh rih u sih. Hi hna hi tuan deuh ahcun Syria cozah nih a ral theng hna lo. Free Syrian Army tu kha heh tiah a kah hna. Kha tikah al-Nusra Front le ISIS pawl kha hmunhma an rak la i, thazaang fehnak kha an rak kawl. An thazaang a feh tikah Syria cozah zong an kah hna. Kurdish zong an kah hna. FSA le SRF zong an kah cang hna. A caan ah Pre. Assad bawmtu Hizabollah tapung he zong an i kap hawi hna.

Nihin nih ahcun, FSA le SRF pawl nih cun, Syria zoah lawng silo in al-Nusra Front le ISIS le an hawi le pawl zong doh viar an hau ve than cang. Cucaah pakhat  le khat heh tiah an i kap viar. Aa teimi an um lo tikah, bahu uknak a um kho ti lo.

Cun khatlei ah, US le Nitlaklei cozah nih Pre. Assad a sual tuk caah, aa ban a hau an ti. A thadernak ding aphunphun an tuah. Ram pakhat ah a thawngbikmi central cozah pakhatkhat a um lo ahcun, cu ram cu ramchung kahnak in a buai zungzal. An thazaang aa khingkhalmi lawngte an si i miphun le biaknak an i dan ahcun a dai kho ti lo. Iraq zong cuti bantuk in central cozah a cah lo tikah, an buainak asi.

Cuticun Nitlaklei ram nih an rengh peng ruang ah, Syria cozah a tha a der tikah tapung dang vialte a tei kho ti hna lo. Abik in al-Nusra Front le ISIS pawl cu a tei kho ti hna lo. Cucaah Syria ram i 35% nak tam hi ISIS nih an uk cang ti asi. Khuaram an kauh chin lengmang. Minung an thahmi hna an tam chin lengmang. Cu tikah adonghnak ahcun, US le Nitlaklei ram tu buainak ah aa cang than.

Nitlaklei bawmhmi FSA le SRF le Harakat Hazm tapung pawl hna nih, Pre. Assad cozah hi fawi le bai ah a tei kho ding an si fawn lo. Pre. Assad nih le cozah hrat cu, a cah tuk rih pin ah, bawmtu tapung dang tampi a ngei ve fawn rih. Cucaah Syria kong hi a buaibai taktak. A lungthu bunh in an i kap hna le cu chungah, a cak bik an um lo ahcun, Syria buainak hi fawi ah a tliang kho ding asi ti lo. Syria ramchung kahnak hi 2011 in aa thak i kum 3 leng asi cang. Hi hnu kum zeizat dah an i kah rih te lai?

         Ral Ruangah Alleppo Khua aa rawkmi


Cupinah 2011 ah Free Syrian Army le tapung dangdang hruainak in, "Bashar al-Assad cozahi a rawk te lai" tiah mifim tampi nih an rak chim chung. Syria cozah a rawk tikah zeitindah ram hruai ah a that te lai tiah khuaruattu bu zong an rak i ser chung cang. Asinain Syria Assad cozah a rawk lo pin ah, Free Syrian Army le tapung dangdang tu hi, Assad nih a tei chin lengmang cang hna. Tapung pakhat le khat an i kap i, an thazaang a der chin lengmang. Culioah Assad cozah nih an nawr tik hna ah, dothlennak tuahtu pawl hi an dir kho ti lo.


         Ral Ruangah Homs khua a rawkmi

Syria ram revoluation aa thawknak le hmunhma laicer bik asimi Homs khua zong Assad cozah nih an tei i an lak diam cang. Atu zong Syria ram khua lianbik le sipuazi khuapi bik asimi Allepo khua cu, Free Syrian Army kut chungah a rak umnak in, Assad cozah nih an tei dih deng cang. A khua chung ummi minung tampi le tapung hna cu, rawl lo le ti lo in car an timh than cang hna. Hiti ning tein a kal ahcun, Alleppo khua zong Assad cozah kut ah a tlu than lai. Cu a tluk ahcun, Syria

Cucaah a tawinak in kan chim ahcun, "Syria ram i US policy hi nihin ni tiang cu rian a tuan kho lo. Hma pakhat hmanh a kal lo. US cozah nih cun zeipawi lo ngai in an chim ko nain, Syria ramchung caahcun American hawi pakhat an tla than cang. Cu nih a langhtermi cu, Syria ah Pre. Obama cozah policy hi rian a tuan kho lo" tinak asi.

Syria Ah US Policy Hi Zeitindah Tuah A That Lai?

Syria ram a tliantlai lo ahcun, al-Qaeda he aa pehmi tapung vialte (al-Nusra Front le ISIS le adang Muslim tapung vialte) hi fawi ah an lo kho lai lo.  US le Nitlaklei ram nih ISIS le adang Muslim tanpung kalsual pawl hi hloh an duh hna ahcun, an duh zong duh lo zong ah an policy an thlen a hau.

Syria kongkau ah, atanglei hi ruah ding le thim ding cu an si.

Syria cu China le Russia hawi tha tuk asi caah, UNO zong nih Libya Kadafi cozah an rak tuahto bantuk in Nitlaklei ram nih an ti kho theng lai lo. Russia le Tuluk ni veto an hman lai i an kham khawh peng caah, UNO lei cun thil hma a kal kho ding asi lo. USA nih UNO Security Council phun cun hma a la kho theng lai lo.

Cucaah ISIS pawl tei le hloh taktak an duh hna ahcun, thil (3) chung ah pakhat an i thim a hau:-

1. An duh tuk lem lo zong ah Pre. Assad tu hi tanpi i, Syria ralkap hmang in ISIS le adang Muslim kal sual pawl kah lawnglawng ah an tei khawh hna lai (Asinain Pre. Obama nih a duh fawn lai lo)

2. Amah Pre. Assad kah lawlaw i, Syria ralkap hrawh dih. Cun Free Syrian Army kha cak taktak in tuah i ISIS le adang kal sual pawl nawr ding (Asinain Russia le China nih hi policy cu an doh ngaingai lai. Cupin ah "biaknak i kahnak" a chuak than ding asi caah, Syria dam adai kho hlei lai lo)

3. Syria ram chung ISIS le Muslim kalsual pawl tuk awk ah ke ralkap thlah ding (Hihi US le Nitlaklei ram nih an duh fawn lai lo)

Hi acunglei thil (3) hi thim awk an har viar. Cucaah US cozah caah thim ding (3) chung ah pakhat paoh aa thim lo ahcun, pakhat paoh aa thim i a tuah lo ahcun, Syria le Iraq ram i ISIS tuk ding hi kum in a rau lai. Cu chungah minung nunnak zeizar riamruam dah a liam te lai? Innlo zeizat riamruam dah aa rawk te lai? Minung ngeihchiah le chawva zeizat riamruam dah a dih te lai? Minung zeizat riamruam dah ralzaam ah an cang te lai? Nu zeizat remruam dah sal an an tlaih hna lai i, an tlaihhrem te hna lai? Minung zeizat dah hremtuar le vailamtah an ing te lai?