Jesuh Nupi Kong Egypt Papyrus Ah Aa Tialmi

Jesuh hi BC 4 ah a chuak i AD 33 ah a thi tiah ruah a si. Acheu nih AD 30 ah a thi an ti. Jesuh hi ca a tial bal lo. Jesuh kong tambik kan theihmi hna hi, a thih hnu kum 50 hnu i an tialmi ca hna in an si. Dr. Luke nih a mah pumpak bak in a va hlat hnu ah, Luke le Lamkaltu khi a tial hna.

Jesuh hi caan tawite lawng rian a tuan ko nain, vawlei a khupthal in a lettu asi caah, vawleicungah a mah kong tialmi cauk le capar hi a tambik. A chia he a tha he a phunphun in. Jesuh ruangah mi tampi bia an i el i, a huat zong an i hua.

Jesuh cawnpiaknak hna zong hi, ca in an rak tial lo. Kum 50 renglo a liam hnu lawngah, an ka chimmi kha ca in an rak tial chawm hna. Cu hlan ah, minung nih ka in chimmi tuanbia in Jesuh kong cu kum 50 fai an rak chim peng. Cu chimmi cu ahnu ah Biakam Thar chung Thawngtha Cauk ah an rak tla. Matthew, Mark le Johan nih cun an mah hmuhtonmi hawih in an tial. Luke nih, Theofalas timi bawipa sin ah Jesuh kong theihter a duh caah, cakuat in a tial. Hi thawngtha cauk pali hi an hrampi cu an i lo nain a chung catial cu an i dang ngai hna.

           Hlanlio Egypt papyrus Coptic ca asi

      

               (abcnews.com ah an tialmi ca)

Jesuh nupi kong aa tialnak hlanlio Egypt papyrus ca kongah hitin an tial. 

Papyrus cu a bite a si. Thilri in fek ngai in an tuam. Coptic Krihfa hna ca in ruang lo ngai in catlang tling lo in aa tialmi asi. Hi ca an tialmi ah hin, Jesuh le azultu pawl bia an i ruahnak asi rua tiah, mifim thiammi hna nih an ruah. Angaingai tiahcun, Jesuh le azultu pawl biaruahmi hi, atu kan ngeihmi Biakam Thar bible aa thawknak cu an rak si ko.  

"Jesuh Nupi Thawngtha" (The Gospel of Jesus' Wife) tiah an timi cate hi, a liamcia kum hnih (2012) lio ah an rak hmuhmi a si. Hi cate ah hin, Jesuh nih "Ka nupi" tiah a chimmi biatawite aa tel. Scientist pawl nih, "Hi ca hi chanthar minung nih phuah cawpmi asi lo. Hlan lio ca asi i, kum zabu AD 6 in 9 karlak asiloah tlawmte a tuan deuh ah an rak tialmi asi" tiah anti. 

Krihfabu chungah hi kong ah pawmning tampi aa dang. Professor Hal Taussig (Biakam Thar cathiammi) nih, papyrus ca te cu a zoh i, hi bia sullam cu "Khuaruahhar" a si. "Hi ca nih hin, Mary Magdalene cu Jesuh riantuannak aa thawkka ah hruaitu tha taktak a rak si lai timi a langhter" tiah a ti. 

Jesuh nupi kong hi, Karen King timi nu, the Hollis Professor of Divinity at Harvard Divinity School nih  March 2012 ah zapi theih in a rak thanh. Hi papyrus ca te nih hin, Jesuh hi nupi a ngeihnak kong fiang tein langhter lo hmanh sehlaw, Krihfa hmasa hna chan lio i an rak i el tawnmi , "nupi thit le va ngei lo um hi a tha bikmi nunnak asi maw?" timi kong kha, a van langhtertu thil pakhat asi ve. 

Cun "Hi chan lio ah hin, ngaknu thiang le tlangval thiang in nun hi sunglawi cem in an ruah lio chan asi. Asinaind hi papyrus ca te nih hin a fehtermi cu, Jesuh zultu lakah, hringtu nule (mothers) le va ngeimi nupile (wives) zong an um ve timi a langhter" tiah Karen King nih ati.

"Kan theihmi tu cu, Krihfa hmasa hna chan ah hin, thit-umhnak, nupithi lo le va ngei lo um, chungkhar kongkau ah a buaimi a rak tam tuk caah, Jesuh nupi thit le thit lo nih hin, Krihfa lakah thil tampi a thleidanter khawh caah, hi papyrus te hi an rak tialnak aruang a si kho ve. 

Hi papyrus te hi pumpak ngeihmi thil a si. Scientist hna nih a phunphun in hniksaknak an tuah tikah, "Hi cate hi chanthar mi nih a lem an sermi asinak kan hmu lo" tiah an ti. 

Harvard Divinity School nih hitin an chim: "Papyrus kong ah hlathlainak hi kan lim dih cikcek cang. Karen King nih papyrus kongkau vialte a hlathlai dih. A papyrus, cahang, kuttial, hmanmi holh le an chanlio tuanbia sining, cu vialte zoh dih hnu ah, hi papyrus te hi, Krihfa hmasa hna nih an rak tialmi asi i, chanthar tawn chawmmi alem a si lo" tiah a ti. 

Professor Taussig nih Washington Post ah hitin a chim.

"Hi papyrus cate nih hin, nupithi lo le va ngei lo um mi hna caah, Jesuh nupi a thi timi cu, dirhmun thlennak nganpi" asi. Hi ruangah acheu caahcun, mi nih nisawhnak tambik an tuarnak ding asi. Asinain nupi thi le va ngeimi cheukhat caah, "Jesuh he an i naih deuh ve nak ding asi" tiah a ti.

Hi papyrus ca te hi, lehmah 1.8 le 3.1 a kaumi asi. Cu cabite hi a ho nih dah a tial timi cu theih khawh asi lo. Cu cafate ahcun, Jesuh nih, "anu, a nupi le azultu nu pakhat "Mary" kong kha a chim hna.

Copic cabia in an tialmi asi caah, Egypt ram ah an rak tialmi asi tiah an ruah. Copic timi cu hlanlio Rome chan lio i Egypt miphun holh a rak si.

Professor Taussig nih hi ca te hi a hlunmi a si. Biakam Thar cauk aa sernak ding caah tialmi ca tampi cohlan asi bantuk in, hi ca te zong hi hlanlio caah asi i, a biapi tukmi asi tiah a ti. Biakam Thar zong cu kokek ca a um ti lo. An tlen, an tlen chin, an thlen chin mi lawngte a si.

"Atu kan ngeihmi Biakam Thar hi catial tu hna nih tuanbia in an rak chimmi tial chinmi ca an si ko" tiah a ti.

Catholic Magazine, America i editor pa, Rev. James Martin tu nih cun, "Jesuh hi nupi a thi lo timi cu, hmuh awk le zoh awk thil fek tampi pei a um cu" tiah a ti ve. "Jesuh hi nupi pakhat tal a ngeih ahcun, Thawngtha Cauk (4) tialtu hna nih tial lo in an um hrimhrim lai lo. An chungkhar ummi kong vialte an tial viar fawn ko" tiah a ti ve.


Catialtu Keimah Hmuhning

1. Papyrus hi hlanlio Egypt ram ah tampi a rak chuak. Papyrus cung ca hi, Rome Pennak chan lio Coptic timi Egypt holh hlun asi caah, Egypt Krihfami nih an rak tialmi si dawh bik asi.

2. Catialtu hi nupi thit le va ngeih a herh tiah a ruat i a tanhmi mi asi kho men. Cucaah "Jesuh zong nupi a rak ngei ve ko le kan ngeihmi hi a pawi lo" timi langhter duhnak caah, a lih in a tialmi asi kho men. Cun nupi ngeih le va ngeih a dohmi hna, nihsawhnak ding caah a tial hramhram mi asi kho men.

3. Jesuh kong tambik kan theihnak cu, Thawngtha Cauk (4) le Lamkaltu cauk in a si i, hi chungah Jesuh nu le unau kong tampi aa tel nain, Jesuh nupi thitnak kong cafang pakhat te zong aa tel lo. Cucaah hi papyrus ca te hi, Krihfa hmasa hna chan i Krihfa pakhatkhat nih rak phuah cawpmi asi lai tiah ka ruah.

_______________

Reference

1. http://www.independent.co.uk/news/world/americas/jesus-had-a-wife-say-scientists-as-ancient-papyrus-scroll-verified-9255110.html

2. www.bing.com

Minung Sa Eimi Kawl Ralkap Pa

Minung tampi cu hlan ah "Cannibalism" (minung sa ei) hi an rak hmang ko tiah an ti. Vawlei ah tuanbia hmuh ding tampi a um. Vawlei tuanbia zoh tikah, "Mifim timi miphun zong nih hin an minung hawi sa hi an rak ei bal ko lai" tiah researcher pawl nih an ti.

Tahchunhnak ah, USA ramthar a rak tlatu hna "Settlers" cheukhat cu, tirawl eidin an rak har tuk caah, minung hawi sa an rak ei ko rua tiah naite ah, tuanbia tialtu cheukhat nih an ti. Zeicatiah an khuarawp cak an hlaimi ah, minung ruh an ciktanmi tam ngai an hmuh caah asi. Cucaah hi minung ruh ciktanmi pawl hi, an rak thah hna i an rak chumh hna caah asi lai tiah tuanbia thiammi hna nih an zumh.

Nihin ni vawleicung hmun cheukhat ahcun, minung sa eimi miphun an um rih ko tiah an ti. Indonesia ram tikulh cheukhat ahcun minung sa ei a um rih ti asi. Amazon tupi minung cheukhat nih an sa an ei rih ko hna ti a si. Nihin ni zong ah, "Syria ram ah al-Nusra Front ralkap pakhat pa nih an ral hna thin a ei tiah YouTube ah an piahmi a um. Canada ah mi pakhat nih adang a hawipa a thah i a sa a ei ve ko. Brazil ah bawlungchuih thiam pa nih a ngaktu a thah i a sa a ei ve hawi ko. Cucaah minung sa ei timi hi, miphun in an ei tinak si lo in, minung pumpak tuahmi tu a si.

Laimi le Kawlmi cu minung sa ei hmangmi kan si lo. Laimi cu minung lu lak cu pipu chan ah an rak hmang nain minung sa cu an ei bal lo.

1993 Maishu kan kal lio ah, Kawl ralkap pakhat nih minung sa a einak kong a rak ka chimh. A ka chimh hlan ahcun, kan i kawm ngai. A ka chimh hnu ahcun, ka zoh ah ka duk a dil. Amah zoh hmanh khi ka huam setsai ti lo.

Atu ka tialmi tuanbia hi, "Na zumh duh le zum. Na zumh duh lo le zum duh hlah. Ka mit nih a hmuh mi pa nih a ka in voi tampi a ka chimh i ka hna in ka theihmi bia asi. " Keimah lawng zong si lo in ka pawng ummi ka hawi le zong nih tampi an theihmi bia asi.

A caan cu May, 993 asi. Shan ram Maishu tlang ah lungcawh ah ka kal (Maishu kong cu ka tial cang). Lung comi cu kan tam tuk. Tapung zong an tam tuk. Sualnak le thatnak a tling. Mithi zong an tam. Minung kan tam tuk caah, cawh hrup in khuasak a si. Maishu tlang cu khuapi pakhat bantuk in minung hi a khak in kan i khak. Zan ahcun Yangon le Mandalay nakin a ceu deuh.

Cu Maishu tlang par ahcun Maishu tlang a vengmi Kawlram ralkap batallion pakhat an um. Cu ralkap headquarter a thlanglei deuh ah, ralkap sakhan pakhat a um than. Tapung sakhan zong cu a pawng hrawng ah an um ve. Ralkap zong tapung zong an i um ti ko hna. Daihnak an rak lak caah asi.

Kan nih kan umnak cu Kawl ralkap tatsaih sakhan pakhat i a tangte ah kan um. Ralkap cu tlangpar cungah an um. Kan umnak cu aa naihte. Cucaah ralkap cu kan sin ah an lut chuak lengmang.

Cuka sakhan i an hotu bik cu "tat-kyat-gyi" asi i, amah nih ralkap 10-15 kar khi a uk hna. Cu sakhan cu Maishu tlang a thlang leikap in a cawngtu an si. Cu sakhan hmu pa nih cun Lainu a duh ngai i, kan sin ah a rak kan leng tawn. Kan mah te hmanh kan harsat ruat lo in, kan sin ah rawl zong a rak ei tawn.

Cupa a kan chimhmi nih a ka lauter ngaingai. A kan chimhmi cu hitin a si:-

"Karen ral kan rak tu. Kan i kah ning a fak tuk. Kan hawi le zong tampi an thi. Karen cu kan tei hna i, an sakhan kan lak. Ka thin a hang tuk i, Karen ralkap kan thahmi hna an thin ka ei."

Cucu voikhat lawng a chim lo. Voi tampi a chim. Keimah lawng theih asi lo. Mi tampi theih asi.

Amah cu Kawl taktak ka si lo.Rakhine ka si a ti. Amin cu Kawl min asi. Amah cu a nak taktak. A hringhro a chiat ning khuaruahhar a si. A ralkap hawi zong nih an tih tuk. A mit au tikah, cenghngia saseh laimi a lo. A sen in a sen i a rengh in a reng. Zoh ngam a si lo. A hawi le hmanh nih, an naih ngam setsai lo. A ralkap hawi nih a sual tuk caah, amin ah "Ala-wa-ka" tiah an auh.

 Cu an auh lio ahcun a sullam ka rak thei lo. Pali holh asi caah a si. A hal zong ka rak hal hna lo.

Cu ralkap sual pa nih cun, kan pawng ah a ummi Hakha nu a duh.  Baibal sianginn ka kai ti ka rak chimh caah asi men lai. Amah ruahnak ahcun, keimah nih nu le va si ding in fonhnak nawl a ngei le kan fonh te hna seh ti khi a duhnak a si. Cucaah a kan kat ngai. Amah uknak lung tamnak lungkua zong ah rak lut u ati ko nain kan va lut theng lem tawn lo.

Voikhat cu, vawlei ka cawhnak in ka rak lawi. Ka phakka te ah, sakhanhmu pa nih cun rak kai seh tiah an cah tiah an ka chimh. Ka ba ngai nain ka kai lo ahcun a tha lai lo ka ti i ka va kai. Keimah lawng cu tha a chia deuh ai tiah tleicia Kap Lian kai sawm i kan va kai.

Lam canceu kan phak ah, vawleicawh a kalmi pawl a rak kirmi he kan i tong. Kai hlah u. Sakhanhmu kha zu a ri pah le kan kir cio ko an ti. Kan umnak aa naih tuk. Ka kai lo ahcun a rak zuang thiamthiam ding asi. Nawl na ngai lo tiah a ka ti chinchin lai. Va kai phawt ko u sih ka ti kan va kai.

Tlang cu asang pah. Thingkung lakpi asi. Thlihir cu a zit in aa zi. June thlachuak ka asi cah, ruah le siamsiam in a sur fawn. Khua a durdawm tuk caah a mui ngai.

Sakhan cu kan pahnih in kan va phan. Ka phak cangka in, "Nan dam maw? Thu rih u" tiah a kan ti. Cun Hakha nu kha khawidah aum tiah a ka hal. "Saya atu bakte kha lungcawhnak in ka rak tlung. Ra seh na ka ti caah, rawl ka ei bak in ka ra. A umnak ka thei lo" tiah ka leh.

Cu vial ahcun a zia cu aa tleng dup i, tek tlak in a tla ko cang. Aa ka thawh i, "Ziah pastor na si lo maw? Hruaitu na si lo maw? Zeicadah nan miphun hawi nungak an umnak na theih lo? Zohkhenh ding na rian asi lo maw?" a ka ti i, heh tiah cat lo in a kan hro.

Namte aa lak i, na paw zong kan hlai dih lai a ka ti. Ka paw vih a ka timh. Cun meithal aa lak i, "Nangmah bantuk hruaitu, miphun zong a kilkawi lo mi hi kan that lai maw?" ati i bia phunphun in a kan hro. Kan paw ah ralkap meithal cu a lawt i "Kek viar in kan kah lai. Nangmah thih cu zu le ar thih hmanh ka rel lo" tiah a ti. Kan pahnih in a kan nam i, ralkap thuhnak ca an sermi pe 3 le cheu tluk a thurmi khur chung ah a kan ben.

A khur cu a bi ngai. Kan pahnih in a kan ben i kan paw khi ilh nawn in cho hawih in a kan thlak. Tlang in meithal cu aa lawt i, nan mah pahnih hi kek viar in kan kah hna lai. Hika khur ah kan phum colh hna lai tiah a ti i, meithal cu atu le tu a  kan hmuah. Meithal par i aa bunhmi namte in kan thin zawn ah a hmuah i nan thin zong kan hlai dih hna lai. Hi maw biaknak hruaitu ka si na va ti ve? Mah le miphun nu hmanh tha tein a zohkhenhlo mi tiah a ti i, meithal cu atu le tu a lawt i, a kan hrocer. Keimah minung sa ei mi nan ka rel lo maw? tiah aa chal pah.

Zanlei 6 kuakap asi men lai. Cucun 8:00 tiang hrawng maw asi hnga? Khur ahcun a kan thlak i sau tuk a kan hrocer hnu ah khua a hung mui zuahmah. Kap Lian cu atih tuk ah 'raihrang fanh' bantuk in a ther. A khawn bak in a khawn. "Tih hlah. Kan thih sile kan pahnih in kan thi ti ko lai. A kan kap ngam taktak lai lo" tiah ka hnemh. Zuu a rit ngai caah a meithal a hmeh taktak sual lai ti cu ka phang ngai ve.

Vawlei nih a kik; ruah nih a sur; khua a dawm tuk i thli a hran caah kan khuasih in kan cai taktak.
Cuti khur chung a kan thlak lio ah cun, vawlei cawh ding ah a run run in zaan ah a rak rami pawl an um. Cu hna zong cu, a lang in zureu thawl in a cheh ciammam hna hi, an zam thatning ti awk thalo a si. Alangin zurei thawl kuai thawng khi "hrui-hrui" in a ring.

Cuticun meithal in a kan sawh chih caan; namte in kan thin le kan hngawng vih a kan tim caan, a caan ah meithal aa lawt i kek viar in kan kah hna lai a kan ti caan in, a phunphun in a kan hro.

A hawi le nih "Ra ko cang; a za cang ko cu. Thlah ko cang hna" an van ti zong ah, "Mah bantuk hruaitu hrawkhrol hi an sa zong ka ei dih hna lai" ati i, a ngol duh lo. A kan hro chih. Cuticun khua a hung tlai zuahmah. A zu rit a van dam deuh caan paoh ah zuu ka chan u a ti i, zuu cu aa coh than lengmang. Ahnu ahcun a rit ngai pin ah a rawl a tam ve cang le asi rua?

"Na hawipa cu lawi seh; nang cu ralkap sakhan ah kan hren lai" a ti i, ka riahter.

Zan riah an ei. Zan 10 hrawng ah kambal puan  a daam i a rit taktakmi an ka pek. Hihi lum tein i vorh ko mu a ka ti. Azei lum awk nenmam um hlah. Akih tuk ning khuaruahhar asi. Puan dang kan ngei lo an ti i, cucu ka vorh i ka it. An thawngpang le aikhuan a that tuk caah a hngilh zong ka hngilh kho lo. Cuticun zuu an ri; sa an ei, hla an sa; meithal an dek i, minung fa hngilh awk a har. Ralkap cheukhat cu an bat ve caah, zantim ah sentari cawnglomi cu an i hngilh dih. Kei tu cu a hngilh hrimhrim ka hngilh kho lo.

Cuticun zinglei 3 hrawng tiang ka hrak peng ko. A caancaan ah a hung ka zoh tawn. Ka hngilhter i zei theilo bantuk in ka um. Ka pawng ah zuu cu thawl 2 aa chiah. Thawl khat cu zantim hlan ah a din dih. Shan zuu asi i a pin taktak. A rim hi a hmui in ahmui.

Zinglei 1 hnu deuh ah khin, ralkap aukhuan le hrocer le miung ai thawng ka van theih. Zeikohme asi hnga ti na lak ah, vawlei a thli tein a va firmi hna, minung 11 hrawng an van tlaihmi hna an vuakdennak hna ruang i an tahai mi le ralkap au thawng asi. A tam deuh cu Kawl an si. Pakhat pa cu, "Panlong khua i ralkap sakhan i cazi ka si" tiah a ti.

Rakap cu zuu a hung lak i, heh tiah aa coh. An tlaihmi hna vuak a duh hna caah asi. Cuticun zuu aa coh pah. Heh tiah a hrem hna. A hrem ning hna cu tih a nung taktak. Ka ihnak vam awng in a tuahto ning hna cu ka zoh i, a thir bak in ka thir. Zam awk le ka tha fawn lo. Hitin a ka tuah ve te lai maw ti hna khi ka ruat.

A caan caan ahcun a ra i, "Dai tein it ko. An sual tuk le ka hrem hna lai ka timi asi" tiah a hung ka chimh tawn. A zuu cu aa coh pah, a vuak pah hna.

Cu tluk khuasik le vawlei damnak ahcun, vawlei kikmi lak ah meiphu a kau i, an dawngte in an angki a phawih hna i, meiphu kam ah vawlei ah a bawhter hna. An kutke a leh hna. Vok hrilh in a hrilh ko hna. Mei lei ah an hmai a em hna. A caan ah an sam in a dawh hna i a thutter hna. A chuih hna. A lamh hna. A kuttang ralkap cu Kawl lawngte an si.

Asinain an mah mithmai zong a zoh bak lo. Aa thawh i, "Nanmah Kawl hi, kan ding kan ding nan va ti le nanmah bantuk mifir khu hi. Zeicadah cozah le mizapi thilri nan fir? Kan that hna lai maw?" ati le fung lianpi in putput in a huai hna. Vok kan thah lai i kan tuk hna bantuk a tuk hna i, a fung zong kiak viar in a thuat hna.

Cuti a vuak hna cu an celh lo tuk ah a hrum bak in an hrum. Ngaih thiam an hal le a zual deuhdeuh. Panlong ralkap sakhan cazi pa a hrem ning le bang cu a zual hma. "Nangmah bantuk mifir hi maw, ralkap cazi hna na va tuan ve?" ati le hawinak in a fak khun.

Voi tam tuk a tuk hna i a fungpi cu a kiak viar. Ralkap pawl fung a samter than hna i, a huai than hna. Cucu zinglei 3 fai a si cang. A zurit a van dam zial mal. A zu thawl khat pin ah, atangmi thawl khat cu cheu 3 cheu 1 a din cang. Cheu 3 cheu 2 cu ka lu cungah aa chiahta.

Zantim ahcun, "Fung lian deuhmi van sam u. Vok thah in ka that hna lai" tiah a van i hro. A zurit a dam pah cang caah, "Khawi ka zudin bang kha van pu u" tiah ralkap 2 a van fial hna.

Cu lio ah ka thin ah duak tiah a chuakmi cu, a zuu hi tuangtangah thup ti bak hi ka lung ah a chuak. An tuang cu rua an cehmi an phahmi asi i keu khawh a si. Zuu hi a din ahcun a thah ko cang hna lai. Cucaah ka thuh lai tiah ka ti i, ka ihnak tang cu ka keu i vawlei le tuang karlak ah ka thuh. Ka ihnenh caah azeiti hmanh in hmuh khawh ding asi lo. Zel an phawh lo paoh ahcun hmuh khawh ding asi lo.

Ralkap nih cun heh tiah an hung kawl. Ka hngilhter i, "Saya ...zeidah nan kawl? Ka hngilh cu te. Sorru asi" tiah ka hei ti hna. Ralkap dang cu an fim le "It ko. Kan saya pa nih zuu a din bang kawl a kan fial le asi" tiah an ti. "Hika ah zuu ka hmuh tung lo. A ummi cu a hung din lengmang le aa kalpi rua tiah ka ruah cu" ka hei ti.

An hmuh ti lo in an saya sual taktak pa zong cu a rak ra ve. Heh tiah a rak kawl i a hmu ve lo. "Ziah ka zuu cu khawidah nan chiah?" tiah ralkap pawl cu pakhat hnu pakhat a van hal hna. A hngilh zong an i hngilh setsai ve lo.

A hawi le nih an thawh i, "Na dih dih cang. Kan hmu ti lo. Na ri tuk i na thei ti lo le asi?" tiah an leh.

"Ka ding dih lo ee. Thawl khat cu ka lim. Thawl khat cu zatceu renglo peng a tang rih cu. Cucu khawidah a um?" ati hna le ralkap dang nih "Saya a um ti lo. Na din dih cang" tiah an ti le cuticun cinghngia saseh kawlmi alung dongmi bang mit sen taktak in a thu ko.

Cuticun azu a hmu ti lo. A zurit a hung dam. Khua zong hung ceu ziahmah. Amah zong cu zanlei sang kan mah a kan hrem lio in zinglei tiang mi a hrem tikah a mit a ku cang le cuticun a ban hna. Zingka teah a hremmi hna cu ka hei zoh hna. An hnarthi zong a chuak viar. An hmai a duk dih. Minung fa lak awk tlak in a vuak hna.

Kei zong ralkap sakhan in luat lai cu ka ngaih tuk. Saya pa cu ka va nawl. Saya ka lawi kho ve cang hnga maw tiah ka va ti. Lakphakti na ding ta lai i na lawi te lai tiah a ka ti. Lakphaktii an ka soh i cuticun ka lawi.

Ka lawi pah ah khua ka ruat. Zahan zaan zan khua dei hngilh lo in ralkap buk riah a njumh lo ning cu chim awk a tha lo. Ka hngilhter nain ka hngilh bak lo. Hngilhter bu in voi tam tuk thla ka cam.

Ka lawi pah ah ka lung a fiang. Zahan zaan ralkap pa a kan hremmi le sakhan a ka ihtermi cu Pathian remruat pei asi hi. Minung an tlaih lio hna ah khan a Shan zuu kha rak thup hlah ning law, an nunnak a lak khawh men hna. Pathian nih an mah khamhtu ding ah pei a rak ka hlah hi asi men ko lai?" tiah khua ka ruat.

Hi harnak ka tonmi nih, Theology pakhat a ka chap. Cucu zeidah asi tiah ahcun, "Midang caah Pathian nih a kan hman tawn. Midang luatnak caah Bawpa nih harnak ton hi a kan sian ko" timi Theology te hi Maisho ka um lio ah ka hmuhmi theology asi.

Zan i a kan hrocer ning le a kan hrem ning kha Kap Lian nih kan hawi le a rak chimh hna. Kei sakhan ah an riahter timi zong a rak chimh hna. Zinglei ka hawng lawi cu, ka hawipa Tiddim pa cu a lau tuk cang. "Pa Vung, atu chuncaw ei khawh in i thial u sih" ati i, Pu Boi Hu Thang sinah kan rak i thial.

Cupa sualnak kong cu ka ruat theu tawn. "Karen tapung pawl sa ka ei" atimi hi a si zong asi taktak men ko lai. Minung sa ei ngam dingmi pei asi hi ti ka ruat tawn. A sual tuk caah teh asi lai. A hawi le nih, a min ah "Alah-wah-kah" tiah an auh mi zong hi, sullam a ngei ko lai tiah ka ruat.

Maisho ahcun dictionary zoh awk a um lo. ALah-wah-kah cu zeidah si hnga ti khi ka thinlung tein ka ruat lengmang.

Maisho cun ka tlung than. Yangon ka phan. Lamkam ah Kawl dictionary ah a sullam ka va zoh hrimhrim lai tiah ka ti i, ka va kawl. Sau tuk ka rau. A donghnak ah, "Alah-wah-kah" timi biafang cu ka va hmuh. Cu cafang asullam cu ka van zoh i ka lau taktak. Cu ralkap pa min zong cu a sining he aa rul tuk ka ti. Cu biafang sullam cu hitin asi.

"Alah-wah-kah" timi cu Pali holh asi i, a sullam cu, "Keitlau bantuk asimi minung" ti a si ai.

"Aizelaw...ka ti i ka lau ko. Maisho i a sullam ka rak theih lo cu van that asi. Asi khe lai. A mi tuahto ning le sual ning kha, keitlau pei a lawh tak kha. Minung sa ka ei a timi zong a dik kho men ko? Cucaahcun pei Alah-wah-kah an tinak asi ko hi" timi nihin ni tiang ka ruat theu tawn!!!!

Jesuh Hi Nupi A Ngei Tak Hnga Maw?

Scientist le mifim thiam hna le sipuazi tuah thiammi hna nih, thil thar chuah, thil thar hmuh, hawi theihlo theih le an chuahmi asiloah an tuahmi asiloah an sermi an kutchuak thil hna hi, minung tampi theihter hmasat le a miak tampi hmuhnak hi, an i zuammi asi tawn. Cuticun hawi theihlo le hngalhmi kawl, hlat, theih khawh le hawihlan ah tuahtu, chuahtu, sertu si hi an i zuam tawn.

Jesuh kong zong hi a phunphun in an hlat i, a tuanbia phundang taktak asimi pawl zong hi, tampi theih le hngalh le tial an i zuam.

Atu a rauh hlan ah, cauk a chuak dingmi pakhat ah Jesuh nupi a ngei timi nih vawleicung pumpi Krihfa tampi lakah lung tuaitamnak a chuahpi. Cu cauk cu, hlanlio chanpi i an rak tialmi cahlun an lehmi chung in lakmi asi. 

Cucauk nih fek taktak in a tialmi cu:

 "Jesuh nih Mary Magdalene a thit i, fa pahnih an ngei" ti a si.

A ra laimi cawn ni (3) nih ah, "Atlaumi Thawngtha" (The Lost Gospel) timi cauk ah, catialtu Simcha Jacobovici le Barrie Wilson nih an cauk ah an tialmi cu, " Kokek Ngaknu thianghlim Mary (the original Virgin Mary) timi kha Jesuh nu siloin a nupi tu a si i, Jesuh vailam an rak tah hlan kum 13 lio ah, Jesuh hi thah an rak timh bal cang" tiah an tial.

Catialtu pahnih nih an timi cu, "Hi ca tialnak caah kum 6 kan hlat-hlai cang. Kan chimmi hi, kum 1,500 hrawng a liamciami caan i an rak tialmi hlanlio cahlun chung i kan lakmi asi. Cu cacu British Library ah kan hmuhmi asi. Cu ca cu Aramaic ca in Mirang caah an lehmi asi" tiah an ti.

Duke University biaknak lei cawnnak professor pa, Mark Goodcare, nih cun an hmuhmi hi a zum hna lo. "An chimmi hi zumhtlak a sinak pakhat hmanh a um lo." tiah Goodcare nih cun a ti. Mah hi cahlun zong ah siseh, khaw zeika ummi ca hmanh ah, "Jesuh nupi thitnak kong kan hmu bal lo; Mary Magdalene he fa an ngeihnak chinchin kong cu a um in a um lo" tiah a ti ve. 

Atu lawng hi Jesuh nupi a ngei timi an langhter asi lo. 2012 zong ah, Egypt ram i hlanlio ca an tialmi papyrus catlap fate ah "Jesuh Nupi Thawngtha" (The Gospel of Jesus' Wife" timi ca an rak chuah bal cang. Cu hlanlio cate ah aa tialmi ca ahcun, "Jeush nih, ka nupi " tiah a ti timi cate aa tial. Amah belte cu, ca cu Jesuh thih hnu kum zabu pakhat tluk hnu an tialmi asi ti a si.

2003 i a rak chuakmi tuanbia cauk, Da Vinci Code timi cauk zongah Jesuh nih Mary Magdalene a thit timi aa tial.
________________________________
Keimah Catialtu Hmuhning

Hi a cunglei catialtu pahnih nih an hmuhmi ca hi, a tialtu aho an si theih a si lo. Hlanlio Arabic catialtu pakhatkhat nih an rak tialmi cu asi ko. Asinain zei ruang ah dah an tial le zeidah an duhnak le tinhmi asi ti kha hngalh khawh asi lo. Hi hna pahnih nih hin, cu hlanlio ca cu an i zohchunhmi asi ko nain, cu hlanlio ca cu a diklomi asi timi hi a tanglei thil sining zoh in kan chim khawh.

1. Jesuh Kong tambik kan theihnak cu, Thawngtha Cauk (4) hin a si. Cun Lamkaltu le Paul cakuat chung in, zeimawzat kan theih rih. Hi Thawngtha Cauk (4) nih hin, Jesuh nu le pa, u le nau kong tam ngai an tial nain, Jesuh nupi ngeihnak kong pakhat te hmanh an tial lo. Jesuh hi nupi a ngeih i fa a ngeih ahcun tial lo in an um hrimhrim lai lo.

2. Early Church Fathers tampi nih Jesuh kong hi ca tampi an tial. Cu cauk chungah Jesush nupi le fale kong an tial bal lo. Hi London i an hmuhmi ca hi, a liamcia kum 1500 lio tialmi asi an ti caah, AD 500 kuakap tialmi a si. Early Church Fathers pawl chan hnu pi tialmi asi caah, zumh awk tlak ca asi lo. Cahlun asi pat in a dik ti khawh asi lo. 

3. Rome le Judah tuanbia tambik tialtu tuanbia thiam Josephus zong nih, Jesuh kong tlawmte a tial i, Jesuh nupi ngeihnak kong a tial bal lo. Jesuh hi nupi ngei sehlaw cu a tial hrimhrim ko hnga. Herod Lian le Cleopatra kong hmanh tam tuk a tial ahcun, Jesuh nupi kong cu tlawmte tal a tial hnga.

4. Cucaah hi hlanlio ca tialtu pa/nu hi zeibantuk minung dah asi lai timi hi ruah khawh pah a si. (1) Jesuh dohtu asi kho; (2) Jesuh zultu nihsawh duh le serhsat duh ah a tialmi asi kho; (3) Krihfa hna nih Pathian bantuk ah an ruahmi an Jesuh nihsawh piak duh ah a tialmi asi kho; (4) Jesuh kong hi careltu hna caah relnuam ding in tuanbia (novel) bantuk in a tial khawh.

Cucah hi catialtu pa/nu hi, Satan thlahmi "Milihchim, mihrawk hrol, biatak dohmi, mi dikcak lo, Pathian zumlomi, Pathian a nihsawhmi le milihchim an si" tiah ka ruah.  Zeicatiah Jesuh muichiattertu le Krihfa niamchuktertu asi. Atawi nak in chim ahcun, an nih hi, John Thawngtha nih a chimmi, "Khuachia fa" an si. Cu khuachia (devil) cu milihchim a si, lih vialte hna pa asi" (John 8:44-45). An ni pahnih hi, "Lih vialte hna pa i a fale an si caah lihfa le le an si." 

Cun cu cahlun letu Simcha Jacobovici and Barrie Wilson hna zong hi, tangka hmuh duh, lar duh le minthan duh ah, hi ca hi an tialmi asi tiah ka ruah. Vawleicung ah catial ding tam tuk a um. Tangka hmuhnak ding caah, tial ding cahlun tampi a um ko nain hi catlang ngelcel chuankhan in Jesuh nupi thitnak kong an tialmi hi, tangka an duh tuk bia le an cauk mipi nih duh hna sehlaw tangka tampi hmu u sih timi lungthin he catialtu nih an tialmi asi tiah kan ti khawh. Sihmanh sehlaw, an mah cu cahlun lettu an si ko caah, an palh ti khawh asilonain an palh palh lo timi cu, an lungchung tinhmi cung tu ah a um ding asi. 

Chinchiah: 
Acunglei ca ka tialmi hi, atanglei ca zohchun in lehmi asi.

_____________________________________________________

A new book based on interpretations of ancient texts features an explosive claim: Jesus Christ married Mary Magdalene, and the couple had two children.

In “The Lost Gospel,” set for release Wednesday, authors Simcha Jacobovici and Barrie Wilson argue that the original Virgin Mary was Jesus’ wife – not his mother – and that there was an assassination attempt on Jesus’ life 13 years before he was crucified.

The writers say they spent six years working on the book. Their arguments are based on an ancient manuscript dating back nearly 1,500 years, one they say they found in a British library, translating the text from an Aramaic dialect into English.

Mark Goodacre, a professor of religious studies at Duke University, is skeptical of the book’s findings.

“I don’t think that there is any credibility in these claims at all,” Goodacre said. “There is simply no evidence in this text or anywhere else that Jesus was married to Mary Magdalene, much less that they had a couple of children.”

This is not the first assertion that Jesus was married. A fragment of an ancient Egyptian papyrus known as the “Gospel of Jesus’s Wife” was unveiled in 2012, containing the phrase “Jesus said to them, ‘My wife,” although the document was written centuries after Jesus died.

The 2003 novel “The Da Vinci Code” by Dan Brown also highlighted the possibility of Jesus’ having been married to Mary Magdalene.
__________________________

Reference
1. Abcnews.com on 11/10/2014

Zawngtah le Lairam Thanchonak

Lairam ah zawngtah thei a thatnak kong le a man a fahnak kong kan theih tikah, zei kan rak rel setsailomi thinkung hna Pathian nih Lairam ah a rak thatter ve mi van ruah than tikah, lung aa lawm ngaingai. Naite ah CRDP aiawh in a rak kan tlawngmi Rev. Bawi Lian Thawng nih, zawngtah kung khat kha a theipar aa fian hlan in Ks. 400,000 in an khar duh cang tiah a ti tik ahcun ka khuaruah a har ko. Zumh awk hmanh khi a tha lo.

Cu tluk asi ahcun Thantlang ah tam an cin mawng ka ti tikah, tambik a ngeimi hi kung 9/10 a ngeimi an si ko a ti tikah, cucu a tlawm tuk. Sipuazi ti phu a si lo. Tampi kan cin khawhnak ding a biapi tuk. CRDP zong nih zawngtah ci an phawt hna ti kan theih tikah lung aa lawm tuk. A tam khawh chung in erh i mipi sin ah tampi phakter kha abiapi. HI CRDP riantuannak zong nih hin, zawngtah hi Lairam sipuazi caah a chuahpi khawh te lai timi zong ruahchannak ka ngei.

Cucaah, Lairam ah hi tluk thil mansung hna Pathian nih a rak thatter ve mi ruah tikah, lung aa lawm tuk i, zawngtah hi Laimi a kan tungmer khomi sipuazi caah a tha dingmi thingkung pakhat asi caah, zawngtah kong hi ka tialnak asi. Zawngtah hi a hnah a tleu i a sau. Azungzur in khuhlu hnah bantuk asi. Zan thlapa vang tang hmanh ah a tleu ngai tawn. Thinghnah dawh ngaingai asi.
             

            Zawngtah hi a tlai a tha mi cu a kung hi an khat ngacha

Zawngtah hi tivahor kuang, chengbalang le hmunchia ah a keu duh ngaingaimi thinkung asi. A kung a sang i alan. Thau ram Hriawhva kuang le Tlangliam lopil kan timi hna ahcun a tam ngaingai i, a kung hi an sang taktak. Minung nih hmunrawn i cin chawmmi cu pe 30-40 kuakap a sang kho. Ramtang thingkung lakpi a keumi cu pe 100 leng an sang kho i, a thei hi minung fa nih lawh khawh ding an si lo. Cucaah zawngtah hrawn ahcun a kung in hau lengmang asi caah, zawngtah hi Thau ram hrawng ahcun a ci a mit deng cangmi thinkung pakhat asi cang. Cucu kan hruh man kan cawi cawk ti lomi thil pakhat asi.

Cutibantuk in a kung asan tuk caah a lawh a har i, zawng hmanh nih hin a lawh an rak i harh ko. A ruang cu a par pazik te, a fatnak te ah aa thlai i a tlai tik ah, zawng ca zong ah va lawh awk an har ngaingai. Cucaah zawng nih hin hi thei hi rak tah sehlaw a dawh. Laimi pipu hna nih, "Zawngtah" tiah min an saknak asi.

Kawl nih cun, "Myo-ngu thi" an ti. Laimi he kan sakning aa khat. Ram kip nih min phunphun in an auh cio. Asia nichuahlei ram ahcun, "sataw, twisted cluster bean, yongcha, youngchaak an ti. Mirang nih cun stink bean asiloah twisted cluster bean tiah an ti. Malaysia nih, "Petai" an ti. Laimi tampi nih Malaysia min cu an theih theu lai. Thingkung lei mifim thiammi (botanist) hna auhnak achun, Parkia speciosa tiah an ti.

Athei lawng ei khawh asi. Akawng hi asau bik pawl cu pe khat le cheu an sau kho. Amu hi a chiatthat nih a ngeih i, mu 10 tiang hrawng an um kho. Hi zawngtah thei hi, Asian miphun nih ei ngaingaimi tirawl pakhat asi. A thu ngai nain rawl eika a thawter. Ei hnu ah taksa a hnang pah i mit a kuhter ngai. Asian nichuah thlanglei ram le India, Bangladesh hrawng ah a tam ngaingaimi le ei ngaingai mi thei pakhat asi. Vietnam, Thai, Cambodia le Malay nih cun sipuazi caah an rak hmanmi asi. Abik in Thailand ahun an meh ah zawngtah tam tuk aa tel. Ngasa, voksa, arsa, ngaikung le zeidang sa he aphunphun in an chumh ti hna i, hotel zong ah meh thaw bik pakhat ah an chiah.

Mizoram zong ah an cin ngai cang. 1993 lio ah Bungtlang khua ah zawngtah cu tam ngai ka lak i, Saiha ah ka rak zuar tawn. Mizoram dirhmun in tuak ahcun, tampi cin ahcun rumnak tlak dingmi thingkung asi.


 Thailand ahcun Zawngtah hi meh thaw taktak pakhat asi


                    A kawng kha an kheh i a mu in an zuar

Zawngtah ah hi ngandamnak le sii ca zong ah a thahnem ngaimi thei asi.  Iron dat tam ngai aum. Hi thei hi zunthlum zawtnak thlawpnak le damnak caah an hmanmi asi. Dr. Aminuddin AHK of Dept, of Physiology Medical faculty (University of Kabangsaan Malaysia) nih research a tuah i a hmuhmi theipar a chim tikah, zawngtah ah hin lungrawk zawtnak (depression) le zeiang damlonak dam kho tu dat zong kan hmuh tiah a ti. Dr. Aminuddin apple le zawngtah tibantuk hna hi epchun ah zawngtah nikhat mum khat ei ahcun doctor te kha a hlatnak ah dawi an si ko lai tiah a ti phah. Cu tluk in ngandamnak ca zong ah a rak thami thei cu Lairam ah kokek tein a rak um ve. Cucu Lairam kan vanthatnak ngaingai pakhat asi.

Hi tluk in asunglawimi thinkung kan Lairam ah aa tlakmi hi kan van a tha ngaingai. Cucaah Laimi nih hi zawngtah hi sipuazi caah kan cin khawhnak hnga ding caah zuam a herh. Sipuazi ca i kan cing lai ti tik ah, kung 100/200 vial lawng khan sipuazi asi kho lai lo. Laimi nih kung ngaruk rumro hna kan cinmi cu, tangka hmuhnak a rak si kho lo. A tlawmbik ah kung 1000 tal cin i, cu tikah deng tein zuar le market kaupi ah kuat khawh dingmi kha a biapi. Cucaah hi zawngtah kong a lung a fiangmi nih cun a rannak in vawlei damh i cin colh ding asi.

Zawngtah cin tikah, mipi nih an duh le an hman ding mi a biapi tuk. Chuah lawng silo in market ngeih a biapi tuk. Lairam lawng tinhmi siloin international level tiang iin zawngtah eiter ding hi, zuam a herh.

Cucaah zawngtah hi Laimi caah pawcawmnak a tlakmi sipuazi ah a cannak lai atanglei bantuk in riantuan a herh.

1. Kawl, Shan, Kachin le miphun dang zong nih a that le thawt an theih i a einak lai zuam aherh.
2. Yangon le Mandalay tiang in advertisement tuah i market kauhter a herh
3. Kawl miphun nih biatak tein an ei khawhnak ding caah, a thatnak tampi in hmunkip ah chim ding
4. Kaladan Project aa lim cun Rakhine nih biatak tein a that an theih i an ei nak lai zuam a herh.
5. Ahring lawng in zuar lo in dur ah khawn i amuru zuar khawhnak ding in tuah a herh
6. Kalay-Kabaw Valley le Yaw Nay (Gangaw Valley) ah market a umnak lai zuam a herh
7. Mizoram ah market a kauh ngai caah, lamkip in Mizoram ah market tuah ding
8. Kawlram le India ram in hmun kip Asian umnak le Laimi umnak ah market ah kuat ding

Zohmi Ca Hna

1. http://fruitofmylabour.blogspot.com/2010/09/papan-day.html
2. hmanthlak hi  www.google.com le bing.com ah lakmi an si

Tainamkong le Lairam Sipuazi

Laimi tuanbia ah "Tainamkong" thing kong a um. Cu tainamkong thing cu a thei a tlai i a kawng cu tainamkong bantuk asi caah, Laimi pipu hna nih "Tainamkong" tiah min an rak sak. Laimi pipu minsak an rak thiam ngai.

Hi thing hi alinhnak tualram deuh lawng ah a keumi asi. Khuasihnak le a kihnak ram ahcun a tam tuk lo. Mirang nih cun, thingkungramkung min in an auh tik ah, "Bignonia indica" tiah an ti. Cun botanical min i Oroxylum Indicum tiah an auh rih. Kawl nih cun, "Kjaunsha" an ti. Chizawh lei he aa lawh caah, chizawhlei thingkung tiah an ti.

Tainamkong hi, meh caah ei khawh a si. Ahnah, a dongno le a theino vialte hi meh caah ei khawh dih an si. Thailand le Loas te hna zong ah a theino hi tampi an ei. Mei ah an ul i ei khawh a si.

Tainamkong hi India ahcun sii ah an hman. Tainamkong i a hram a hawng cu India, Tuluk, Sri Lanka ah an ram chung sii ah tampi an hman hna. Fahnak a zawrtertu le ruhcang aa tonnak a phin zawrtertu sii caah an hman hna. Kawlram Se-Kyan timi cauk zong ah sii caah an hmannak tampi a um.

                     
                                                      Tainamkong kung (Ref. bing.com)

Laimi pupu nih tuanbia an rak ngeihmi ah hitin a um. Tainamkong cu hlanlio ah an rak ei caah, rul ah an i cang timi tuanbia Laimi nih kan ngeih caah, tainamkong cu ei cu van chim lo, a zoh hmanh kan rak zoh ngam lo. Kan zohnak bak ah luak a chuak i, tih a nung. Tongh hmanh kan rak ngam lo i, kan tongh hmanh ah kan tuk a rak sum.

Thau khua cu tualram a tam caah tainamkong cu a tam taktak. Thalchuak ka ah a hnahno an cawrh i lopil le bang ahcun a dong nono hi ti cawk lo in  abir. A tlai a that tuk caah a thei i bor thup in an rak i thlai tawn ko. Asinain a zoh hmanh kan rak duh lo. Sio kan thlak caan ah hmuisel ding le namte a har maw ti hniksaknak caah men ah kan rak hman tawn. Ei ding phung hrimhrim ah kan rak ruat lo.



           Tainamkong thei (bing.com)


Asinain cu tuanbia cu ka thlen tiah ka ruahna te a um. Cucu hitin asi. Laitlang pumpuluk cun ka ti nak asi lo. Vailamtlang le Pangkhua-Sangau hrawng ahcun cu ruahnak cu ka thlen tiah ka ruah. Atuanbia cu hitin asi.

1984 ah Mandalay University ah ka rak kai. Culio ahcun, culio ahcun kan khua Saya Hmun Awr nih cauk a rak ngeihmi a um i cucucu "Myanma Say-cian" (Kawlram thingram si-ai cauk) khi asi. Cu cauk i thingram sii ah a thami pawl kha ka khomh suat i, cahmai 100 renglo khatlak in ka rak tlen. Cu cauk cu Laitlang ah a ngeimi an tlawm lai. Saya Hmun Awr lawng nih a ngeih hi ka theih. Amah hi carel huam le sii lei a uar ngaingaimi le a thiam ngaingaimi a si caah cauk phunkip te hi a rak ngeih.

Cun Mandalay University ka phanh tik ah, meh a rak har. Meh an zuar tawnmi pakhat cu, a dong nono asi. Hmathak le ngachoh he an kio caan a um.Ngapih he an kio caan a um. A thei cu an riam an riam i a phunphun in an tuahmi meh a um. Kha nawn tein a um i rawl ei tikah kaa a thawtter ngai. Cu i a zuartu tarnu te cu ka hal i, "Kyawng-sia tii asi" tiah a ka leh. Cucu tainamkong asi tinak asi.

Cucu avoikhatnak ka ei a si.Tainamkong asi ti ka theih hlan ahcun ka duh ngai. Asinain tainamkong asi a ti bak in ka luak a chuak nawn. Ka lung hna amit bantuk in a um. Ka hmal a hma phun in ka um. Cucu ka lung a rak thian lo cah le ka ruahthur tuk caah a rak si theu lai.

Caan a sau tikah duhsah tete in ka ei lengmang. A donghnak ahcun ka duh ngaingai. Cun Saya Hmun Awr nih a rak ka hlanhmi cauk ka tlenmi ahcun Tainamkong kong cu aa tial ngelcel. An tialmi cu hitin a rak si. "Raifanh te hna le zeidang zawtnak tampi a damter khawh" timi an tialmi a rak um (Sii ca a thatnak phun tam tuk a umnain cauk ka ken ti lo caah ka thei kho ti lo).

Raifanh ka rak ngeih ve caah, a tha ko men tak ko lai timi ruahchannak he duhsah tete in ka ei i a hnu ahcun ka duh taktak.Ka lung tu cu 100% a thiang kho lo. Asinain ahnu kum dih lai cun ka lung a thiang kho cang.

Ka ruahmicu Thau ah ka tlung lai i, hi meh ei hi ka thawkpi hna lai ti hi ka sehchih. Cu lio hrawng ah Hakha le Thantlang hrawng zongah tainamkong an ei ka thei bal rih lo. An ei zong ka hmu bal fawn lo. Thantlang le Hakha hrawng ahcun a um zong a um fawn lo i, ei awk zong a um lo bia asi men lai. Kan khua cu ka rak tlung. Kan khuataw an tlak lio asi. Ka unu Nawn Nawn cu "Tainamkong hi ei phung a si. Ei khawh asi. A hnah, a dongno, a thei no vialte ei khawh an si. Van phur u law, ngapih, ngachoh le hmathak he kan kio lai i kan ei lai. Mandalay University zong ah kan ei lengmang ko" tiah ka ti.

Nawn Nawn nih tainamkong dong nono cu, a van phurh thup. Ei ding in mei ah kan van ul. Hmathat le ngaphih he kan i hnuk lai kan di. Ka nu nih a van hmuh ciammam le a lau tuk. Pa te, "Rul cannak asi an ti dah kaw? Rul ah na cang lai? Ei hlah. Na thi sual lai" tiah a kan thloh.

"Ka nu kan ei lengmang ko.Rul cannak asi lo. Mandalay ahcun meh thaw tuk pe asi cu. Arso he zong kan ei ti ko. Phan ding a um lo. Sipuazi caah pei an cin le an zuar cu" tiah ka ti.

Ka unu nih atuahmi cu kan ei. An ka cu a thaw tuk lo. Tihchuk ngamh chuk in an ei caah asi. Ahnu ahcun a dong no lawng si hlah. A theino zong tampi kan ei. Kan mah chungkhar nih 1985 in ei kan thawk i innpa chakthlang zong nih an van ei ngam ve.

Cuticun ka unu nih Bungtlang, Pangkhua, Sangau lei tiang in tainamkong ei khawh asinak le a thawtnak cu a va chimh ve hna. Kan chungkhat tete nih ei an van thawk. Cuticun kan khua Thau khua in kan khua chingchan ah, tainamkong ei hram kan rak thawknak asi. Cu hlan ahcun a ei in an rak ei ngam lo caah, tainamkong aa thlai lulhmi kha, atu ahcun a um zong a um set ti lo. Thantlang le Hakha peng zong ah an ei ve cang.

Kan Lairam mi kan chah tik ahcun, tainamkong te hna zong cin le sipuazi ca in chuah khawh ding hi, kan Laimi zong nih ruah ah a tha ding asi. Nawn toih hau lo le zohkhenh hau lo in ei cawk lo in a tlai kho dingmi thingkung pakhat asi caah, Laimi sipuazi caah thahnem santlai dingmi thinglung pakhat asi. Ramtang ummi zong hau lo in a lawh in lawh zuam ding asi.

Tainamkong cu a lumnak hmun a duhmi asi caah, Thantlang khua dirhmun in chim ahcun, Lahva hrawn hrawng ah cin khawh a si lai. Dumhruang kam ah cin i, dumhruang zong asi pah lai. Sipuazi ca zong asi pah lai. Thli thiantertu le khuacaan remhtu le tiiram hnawntertu zong asi lai i, thathnemnak tam tuk a chuak ding a si.

Cin tikah kung kuahra lawng cin ding asi lo. Kung 1,000 in cin ding asi. A thawng in cin ahcun a dongno he, a hnahno he, a thei he asi lai i rumnak tling taktak asi lai. Amu zong sii caah a tha tiah Myanmar Se-Kyan ah an tial i, cu zong cu sipuazi caah asi kho ding a si.

Lami cu kan mah umnak hmunhma te lawng ah kan rak i benh peng. Kala le Kawl he kan rak i pehtlai tuk lo. Cucaah Lairam leng ah thil kongkau hi kan rak hlat lo. Kan hlat lo tik ah hawi theih kan thei kho lo. Hawi eimi zong kan ei kho lo. Mizo pawl nih khin eidin phun tam ah a kan tei. An nih khi a kenkip te an ei ve. Laimi cu kan eimi phun a tlawm tuk. Kan rihmi le hrialmi a tam tuk. Cucaah tainamkong ei ding asi le a that zong hi kum tam tuk a liam hnu lawng ah kan theih khawh.

Hi Tainamkong hi, Lairam ah a chuakmi kokek thingkung pakhat a si. Hmunkip a lumnak paoh ah a tha khomi a si. Kan Lairam minung tampi cawm khawhnak asi caah, sipuazi ca taktak ah cin a herh. Tainamkong hi, atanglei thil sining ruangah sipuazi caah asi khawhnak a lam tampi a um cia.

1. Hakha-Thantlang le Lairam khua tampi ah ei cangmi market a um cangmi a si.
2. Kalay-Kabaw valley ah market a um cia mi a si
3. Yaw (Gangaw) valley ah market a um cia cang
4. Lairam khuate ah market a um cia cang
5. Kaladan Project aa lim cun Sittwe le Rakhine State ah market kaupi aa ong lai
6. Monywa-Mandalay-Yangon ah Market kau taktak a um cia cang
7. Saisihchuak lam le Rih lam in Mizoram ah market kau taktak a um rih
8. A car le dur in ramdang ah tampi zuarchuah (export) tuah khawh asi te ding asi

Hi tluk in market a kauciami thinkung asi caah, tampi cin tlak le rumnak a tlak dingmi thingkung pakhat a si. Kan Lairam ah ramtang ah a keumi thinkung le thlaihnah hna zong zeidah ei khawhmi le ei khawh lo mi tibantuk hi tam deuh hlathlai hi chanthar minung nih kan herh ko cang!

Syria Ah US Policy Rian Atuan Kho Lo?

Syria ram ah nihin ni thil sining zoh tik ah, US cozah policy hi rian a tuan kho lo timi fiang tein hmuh khawh a si. Pre. Obama policy hi nihin ni tiang cu a tlam a tling kho lo. A policy a thlen lo ahcun ISIS zong hi an tei kho hna lai lo i, Syria ram uknak zong aa thleng hlei lai lo. Cucu Obama nih a fian bak a hau ti kha ka hmuhning a si.



                 Syria cozah aalan

Zeidang kong kan tial hlan ah, Syria ramchung thil umtuning a hmanthlak kan zohta hmasat lai.

Ram Area= 71,479 sq miles
Milu         = 17,951,639 (2014 est)
GDP         =  107.831 billons
Khua lianbik=Aleppo
Khualipi      = Damascus
Independence from French= 1 January 1944
Uktu Party  =Ba'ath Party
President    = Bashar al-Assad

Ramchung Biaknak 

Syria ramchung tuanbia zoh tikah biaknak hi buainak aa thawknak cem asi. An biaknak van zoh tikah hitin. A tam bik cu Muslim an si. Cu Muslim chung ahcun hitin an i then. Sunni Arabs 59-60%; Turkomen miphun i 3% cu Sunni an si i 13% cu Shia an si. Cu Shia chung ahcun "Alawite, Twelvers le Ismailis Muslim pawl an i tel. Syria ram chung minung 10% cu Krihfa an si i 9% cu Kurds an si.

Pre. Bashar al-Assad hi Alawite Muslim asi. Hi Alawite nih hin Syria ram politics hi an khuhnenh ngaingai. Cun ralkap bawi lian deuh vialte zong an mah biaknak phun an si. Cuticun Syria cozah hi Alawite nih an khuhnenh tuk caah, Pre. Assad duhlonak ruang le a tam u a simi Sunni pawl nawlngeihnak an co lo mi ruang ah, buai aa thawkmi asi.

Khati buai aa thawk tik ah a buai chinchin mi cu, Syria ram ah hin biaknak hrampi ah chia in tapung a dirmi phu 100 renglo an um. Cu tanpung hna cu, a cheu cozah lei tangmi an si. A cheu tapung tanhmi an si. A cheu cozah zong an doh i an hawi le tapung dang zong an doh ve hna. Cun US le Nitlaklei ram hna nih, "moderate" an timi FSA chungah "Muslim tuklehpek" tam tuk an rak um ve hawi. Cucaah Pre. Assad nih, "Nan nih nitlaklei nan bawmhmi hna hi, terrorist pei an si ko cu" tiah voi tampi a ti pengmi hi, Free Syrian Army chungah tuklehpek tamtuk an rak i tel caah asi. ISIS ralkap tampi cu FSA chung in an lung a dongh caah aa thialmi an si ti a si.

  

                                      Free Syrian Army                                                             

Syria ram tapung hi an tam tuk lehpek nain, hi chung ah min a thang bikmi tapung hna cu Nitlaklei ram nih an bawmhmi hna Free Syrian Army (FSA), Harakat Hazm (HH) le Syrian Revolutionary Front (SRF) an si. Hi hna hi US le EU ram pawl nih an dirpimi hna an si. SRF hruaitu Jamal Maarouf hi a laiva bik kalmi asi tiah Nitlaklei ram pawl nih an bochan ngaingaimi a si i a bawmh zong an bawmh cemmi asi.

Cun Bin la Den dirhmi "al-Qaeda he aa pehmi le US nih terorist tiah a timi hna Jabhat al-Nusra Front (JNF) le ISIS pawl hi an si. JNF le ISIS cu "al-Qaeda nih a hrinmi hna tapung an si. A sual bikmi, minung vailamtah a hmangmi le minung lak hmangmi pawl hi an mah an si hna. Al-Nusra Front hi Syria minung deuh lawngte an si. ISIS tu cu ramkip minung an i tel.

Cun ISIS nih an kah cuahmah mi hna Kurdish tapung cu an mah um deuh tein an um. Cozah he an i do lo i an mah ramte a vengmi an si. ISIS nih an khua tampi an lak piakmi hna an si.

A buai chinchin mi cu hi tapung hna hi a caan ah hawikawm an si. A caan ah an i kap. An i ral. An i daw than. Cuticun an i thlen lengmang tikah zumh awk tlak ngaingai zong an si theng lo. Nitlaklei ram nih training an pekmi hna FSA le SRF pawl hi Nitlakleiram nih "moderate" (alaiva kal) ah an ruah hna caah, Pre. Assad dohtu ding ah training an pek hna. Hriamnam, eidin, siai le raltuknak lei ah ruahnak petu in an bawmh hna. ISIS terrorist nih Syria an tuk tikah, hi bu pahnih hna hi ISIS a kaptu ding ah training biatak tein an pek hna i, hriamnam zong an serh hna.

        
                                                  Al-Nusra terrorist aalan                                                                       


                         al-Nusra Front ralkap


                                  ISIS Terrorist aalan
           
USA Caah Thawngchia

SRF le Harakat Hazm tapung bu pahnih hi, FSA he aa kawmmi an si. Hi hna hi US nih an ruahnak le theihnak bantuk an rak si lo. An thazaang a rak der ngai. USA nih eidin, hriamnam lianmi, tangka le zeidang in a tanpi hna i TOW timi tank motor kahnak meithal tiang in a pek hna. Asinain US nih an i bochan ning bang in an thazaang a rak cak lo. Cucu US cozah zong alung a that lonak asi. Hi bu pahnih hi US cozah nih aa bochan cemmi hna ISIS dohtu ding ca i training apekmi hna an si.

Hi tapung bu pahnih hi Idlib Province ummi Jabal al-Zawiya hmunhma hrawng ah khuasami an si. Nai zarh donghnak ni ah, al-Nusra Front nih an kah ciammam hna i, an umnak hmunhma in an dawi dih hna. US nih a pekmi hna TOW tang kahnak meithal le adang hriamnam nganmi tampi an lak dih tiah ruah asi. Acheu cu an zam i a cheu cu al-Nusra Front nih an tlaih hna. Acheu an mah sin ah an lut lawlaw tiah an ti. Aruang cu an lung a dongh tuk cang caah asi an ti. Cun ramri khua Bab al-Hawa zong al-Nusra Front nih an lak fawn cang.


              Nitlaklei ram nih an bochan cemmi Jamal Maarouf

Idlib Province in FSA le SRF le an hawile tapung pawl umnak hmun a chunglei ah al-Nusra Front nih thuk chinchin in an luh hnawh cuahmah lio hna asi. Cucaah hi hmunhma in an zam hnu ahcun, Free Syrian Army caah Aleppo khua lawnglawng hi ruahchannak aum cang ti a si.

ISIS nih Turkey ramri khua Kobane an kah cuahmah lio ah, al-Nusra Front nih Idlib Province vialte a van nawr ve than. US cozah ni hi tluk in bom in akah hna, vanlawng in bom a thlak hna hnu ah hi tluk in, an thawng rih. US bom thlakmi nih tapung caah harnak tampi a chuahpi ko nian, an thazaang a zor tuk lo ti a si. Cucaah US le Nitlaklei ram bawmhmi tapung cu an lo ziahmah cang. Thazaang an ngeihnak ding caah caan sau taktak a rau ding asi cang.

Ziah hi tluk in Syria ah al-Nusra Front le ISIS hi an thawn timi zoh rih u sih. Hi hna hi tuan deuh ahcun Syria cozah nih a ral theng hna lo. Free Syrian Army tu kha heh tiah a kah hna. Kha tikah al-Nusra Front le ISIS pawl kha hmunhma an rak la i, thazaang fehnak kha an rak kawl. An thazaang a feh tikah Syria cozah zong an kah hna. Kurdish zong an kah hna. FSA le SRF zong an kah cang hna. A caan ah Pre. Assad bawmtu Hizabollah tapung he zong an i kap hawi hna.

Nihin nih ahcun, FSA le SRF pawl nih cun, Syria zoah lawng silo in al-Nusra Front le ISIS le an hawi le pawl zong doh viar an hau ve than cang. Cucaah pakhat  le khat heh tiah an i kap viar. Aa teimi an um lo tikah, bahu uknak a um kho ti lo.

Cun khatlei ah, US le Nitlaklei cozah nih Pre. Assad a sual tuk caah, aa ban a hau an ti. A thadernak ding aphunphun an tuah. Ram pakhat ah a thawngbikmi central cozah pakhatkhat a um lo ahcun, cu ram cu ramchung kahnak in a buai zungzal. An thazaang aa khingkhalmi lawngte an si i miphun le biaknak an i dan ahcun a dai kho ti lo. Iraq zong cuti bantuk in central cozah a cah lo tikah, an buainak asi.

Cuticun Nitlaklei ram nih an rengh peng ruang ah, Syria cozah a tha a der tikah tapung dang vialte a tei kho ti hna lo. Abik in al-Nusra Front le ISIS pawl cu a tei kho ti hna lo. Cucaah Syria ram i 35% nak tam hi ISIS nih an uk cang ti asi. Khuaram an kauh chin lengmang. Minung an thahmi hna an tam chin lengmang. Cu tikah adonghnak ahcun, US le Nitlaklei ram tu buainak ah aa cang than.

Nitlaklei bawmhmi FSA le SRF le Harakat Hazm tapung pawl hna nih, Pre. Assad cozah hi fawi le bai ah a tei kho ding an si fawn lo. Pre. Assad nih le cozah hrat cu, a cah tuk rih pin ah, bawmtu tapung dang tampi a ngei ve fawn rih. Cucaah Syria kong hi a buaibai taktak. A lungthu bunh in an i kap hna le cu chungah, a cak bik an um lo ahcun, Syria buainak hi fawi ah a tliang kho ding asi ti lo. Syria ramchung kahnak hi 2011 in aa thak i kum 3 leng asi cang. Hi hnu kum zeizat dah an i kah rih te lai?

         Ral Ruangah Alleppo Khua aa rawkmi


Cupinah 2011 ah Free Syrian Army le tapung dangdang hruainak in, "Bashar al-Assad cozahi a rawk te lai" tiah mifim tampi nih an rak chim chung. Syria cozah a rawk tikah zeitindah ram hruai ah a that te lai tiah khuaruattu bu zong an rak i ser chung cang. Asinain Syria Assad cozah a rawk lo pin ah, Free Syrian Army le tapung dangdang tu hi, Assad nih a tei chin lengmang cang hna. Tapung pakhat le khat an i kap i, an thazaang a der chin lengmang. Culioah Assad cozah nih an nawr tik hna ah, dothlennak tuahtu pawl hi an dir kho ti lo.


         Ral Ruangah Homs khua a rawkmi

Syria ram revoluation aa thawknak le hmunhma laicer bik asimi Homs khua zong Assad cozah nih an tei i an lak diam cang. Atu zong Syria ram khua lianbik le sipuazi khuapi bik asimi Allepo khua cu, Free Syrian Army kut chungah a rak umnak in, Assad cozah nih an tei dih deng cang. A khua chung ummi minung tampi le tapung hna cu, rawl lo le ti lo in car an timh than cang hna. Hiti ning tein a kal ahcun, Alleppo khua zong Assad cozah kut ah a tlu than lai. Cu a tluk ahcun, Syria

Cucaah a tawinak in kan chim ahcun, "Syria ram i US policy hi nihin ni tiang cu rian a tuan kho lo. Hma pakhat hmanh a kal lo. US cozah nih cun zeipawi lo ngai in an chim ko nain, Syria ramchung caahcun American hawi pakhat an tla than cang. Cu nih a langhtermi cu, Syria ah Pre. Obama cozah policy hi rian a tuan kho lo" tinak asi.

Syria Ah US Policy Hi Zeitindah Tuah A That Lai?

Syria ram a tliantlai lo ahcun, al-Qaeda he aa pehmi tapung vialte (al-Nusra Front le ISIS le adang Muslim tapung vialte) hi fawi ah an lo kho lai lo.  US le Nitlaklei ram nih ISIS le adang Muslim tanpung kalsual pawl hi hloh an duh hna ahcun, an duh zong duh lo zong ah an policy an thlen a hau.

Syria kongkau ah, atanglei hi ruah ding le thim ding cu an si.

Syria cu China le Russia hawi tha tuk asi caah, UNO zong nih Libya Kadafi cozah an rak tuahto bantuk in Nitlaklei ram nih an ti kho theng lai lo. Russia le Tuluk ni veto an hman lai i an kham khawh peng caah, UNO lei cun thil hma a kal kho ding asi lo. USA nih UNO Security Council phun cun hma a la kho theng lai lo.

Cucaah ISIS pawl tei le hloh taktak an duh hna ahcun, thil (3) chung ah pakhat an i thim a hau:-

1. An duh tuk lem lo zong ah Pre. Assad tu hi tanpi i, Syria ralkap hmang in ISIS le adang Muslim kal sual pawl kah lawnglawng ah an tei khawh hna lai (Asinain Pre. Obama nih a duh fawn lai lo)

2. Amah Pre. Assad kah lawlaw i, Syria ralkap hrawh dih. Cun Free Syrian Army kha cak taktak in tuah i ISIS le adang kal sual pawl nawr ding (Asinain Russia le China nih hi policy cu an doh ngaingai lai. Cupin ah "biaknak i kahnak" a chuak than ding asi caah, Syria dam adai kho hlei lai lo)

3. Syria ram chung ISIS le Muslim kalsual pawl tuk awk ah ke ralkap thlah ding (Hihi US le Nitlaklei ram nih an duh fawn lai lo)

Hi acunglei thil (3) hi thim awk an har viar. Cucaah US cozah caah thim ding (3) chung ah pakhat paoh aa thim lo ahcun, pakhat paoh aa thim i a tuah lo ahcun, Syria le Iraq ram i ISIS tuk ding hi kum in a rau lai. Cu chungah minung nunnak zeizar riamruam dah a liam te lai? Innlo zeizat riamruam dah aa rawk te lai? Minung ngeihchiah le chawva zeizat riamruam dah a dih te lai? Minung zeizat riamruam dah ralzaam ah an cang te lai? Nu zeizat remruam dah sal an an tlaih hna lai i, an tlaihhrem te hna lai? Minung zeizat dah hremtuar le vailamtah an ing te lai?

Boko Haram: Africa ISIS

Boko Haram tapung pawl hi, Nigeria ram nichuah chaklei ramri hrawnghrang ah a cawlcangmi Muslim hriamnam tlaimi tapung bu an asi. Nigeria ram hi Krihfa le Muslim aa zat ceu an si. An ram President hi Muslim asi tawn nain, Boko Haram pawl cu an lung a tling lo. Nigeria hi Muslim ram ah kan ser lai tiah atimi le Nitlaklei fimnak le nunphung a dohmi an si. Hruaitu Abubakar Shekau a si. Hi pa hi, "Africa Bin La Den" asi ko. Boko Haram hi Nigeria Borno Ramkulh ah Muslim ram dirh aa timi bu an si. Syria le Iraq i ISIS he an i tinhmi aa khat.


                 Boko Haram ralkap pawl

Boko Haram an tuanbia tawi cu hitin asi.

1. 2002 ah an dirhmi bu asi.

2.Arabic holh in an min taktak cu,  "" ti asi (Asullam cu "Prophet chim ning bantuk tein Jihad kong a kan cu Jama'atu Ahlis Sunna Lidda'awati-wal-Jihadhimhmi karhtertu ding ah pumpemi hna) ti asi.

3. An i thawkka ahcun, Nitlaklei fimcawnnak a dohmi bu ti an si. Asullam cu Nitlaklei fimcawnnak kham asi" timi min a si i, Boko Haram tiah Hausa holh in auh an si. Cucu zapi nih theihnak min asi.

4. Muslim ram sernak ding caah 2009 in heh tiah ral an tu.

5. Adrithu-Mohammed Yusuf cu 2009 ah palik zong thawng a tlak ah athi. Cun Abukakkar Shekkau nih a chawn.

6. Minung a thawng in an mah ruang ah an thi cang. Atam deuh cu Nigeria nihchuahlei ah a si. An khualipi Abuja i UN headquarter zong an rak kah.

7. Million 3 tluk cu ral kut an tuar.

8. 2013 ah US cozah nih terrorist ah a chiah hna. Nigeria cozah zong Boko Haram dohnak caah tam ngai a bawmh.


          Boko Haram hi raltuknak truck zong an ngei
                 
US cozah nih terrorist a timi sullam an leh tik ah, "Mipi hrocer i tihphannak le rawhralnak chuahpitu" timi kha terrorist an rak ti hna. US cozah nih terrorist ah a chiahmi kip hi, cucu dirhmun a si theng lo mi zong an um nain, Boko Haram tu hi cu an si bak.

Zeicatiah Boko Haram nih hin, chanthar nun paohpaoh cu an huat dih. Biaknak asi zongah,fimcawnnak asi zong ah, nunphung le ruahnak asi zong ah chanthar paoh an huat i, an doh. Nitlaklei fimthiamnak an huat. Cucaah mipi hrocer, tihphannak tuah le rawhralnak tuah kha an i thimmi lam asi.

Boko Haram nih hin Krihfa le Muslim an thah veve ko hna. Krihfa cu a ral deuh hna i nu pawl zong a tlaih duh khun deuh hna. Amah ruang ah Krihfami zong tampi an thi i an biakinn zong tampi bom an puah piak hna.
   
Nigeria khualipi Abuja ah biakinn le cozah inn bom in an puah hna. 2011 ah Abuja ah UN inn zong bom an puah. Naite ah an cawlcangh cemnak Borno ramkulh ah minung tam ial an thah hna. Suimilam tlawmpal chung ah an thah manh hna i, palik le ralkap zong nih an thei manh lo. A cheu cu lam naite in an kah hna i, a cheu an sa an can dih hna.


            Boko Haram nih Nigeria i bom an puahmi ruang ah a thimi


CNN nih an chimnak ah, 2014 kum hramthawk thla 3 chung ah minung 1,500 Boko Haram ruang ah an thi tiah Amnesty International nih an ti. April thla ah Krihfa nu sianginn pakhat ah nu tleirawl 200- kum 16 in 18 kar lak-an zampi hna. May 2014 ah, Boko Haram hruaitu pa Abubakar Shekau nih, "Sal zuat hi kan biaknak nih a onh ko. Minung kha ka tlaih hna lai i sal ah ka ser hna lai" tiah ati.
Boko Haram hruaitu Mohammed Yusuf zong hi, Taliban cawnpiaknak nih influence a tuahmi asi i, Abubakar Shekau biachimmi zong hi, an sining aa khat thiamthiam.

Boko Haram pawl hi, minung fir le zampi i tangka in tlanhter hi an tangka kawlnak pakhat a si. Cameron ram i France ralkap an tlaih i an zampi mi hna tlanhnak caah $3 million an hmuh ti bia zong a chuak.



                                          Boko Haram nih Nigeria ah rawhralnak an chuahtermi

Boko Haram hi Sunni Muslim an si. Muslim mino sifak santlai tampi kha Jihad (a thiangmi raltuk) kong kha an cawnpiak hna i, an sin ah an luhter hna. Nigeria President hlun Goodluck Jonathan tiang in Muslim a kan hremtu cu Krihfa an si timi ruahnak kha, an hruaitu nih an cawnpiak hna i, Krihfa huatnak a karhter. Nigeria hi sifak santlai lo an rak tam tuk. Cu hna pawl cu, meithal kan in pek hna lai i cuticun damiahphun in um i tangka hmuh ding in an sawilem hna i mi tampi an sin ah an lut.

Nigeria hi independence an hmuhka 1960 lio nak in an si a fak deuh ti a si. Cozah nih an ram thatein an kilveng kho lo. Lam tha zong an ser kho lo. Sianginn, tii, sizung le zeidang herhhai zong an tuah kho tuk lo.

A pawimi pakhat cu, cozah nih terrorist ka doh hna ati nak ah, asilo mi zong a ti pah hna. Cu thil nih mino tampi kha Boko Haram lei tu ah a tanter hna ti asi. Human Rights Commission zong nih, Nigeria cozah ralkap nih nu tlaihhremnak, suallomi thahnak le hremnak tampi an tuah tiah an ti. Pre. Jonathan nih Nigeria chaklei ramkulh pathum ah, "Zan chuah lo ding" timi karfeu nih minung thahnawnnak a zawrter hlei lo ti asi. Cuka ramkulh ah hin, cozah palik le ralkap nih daihnak an tuah kho bak lo ti asi.


                           Boko Haram pawl bom puahmi asi

Cu thil nih Boko Haram caah caan tha le hmunhma remcang a chuahter i, cuka ram ahcun Muslim biaknak phung Sharia phung uknak kha an nunter khawh. Khuaruahhar ngai asi mi cu, thil a cangmi tuak lengmang tikah, Nigeria le Pakistan hi sianginn kah le bom puah tambik a tuarmi ram an si ngelcel veve.

Boko Haram nih sianginn voi tamnawn an kahmi lakah, naibik i Mamudo ah sianginn an kah i minung 42 an thi; Yobe Ramkulh ummi Damaturu khua i Agriculture College an kah i minung 40 an thah hna. Cucaah Boko Haram le Pakistan Taliban pawl hi an i thawknak aa dang tuk nain, an ziaza le sining aa lo taktak.

Boko Haram le Taliban hna i, cozah a dernak area ah a karh veve mi an si.Cu ram cozah uknak kha an duhpaoh in an mersan. Riantuantu kha an ral hna i an thah hna. An uknak ram ah Islam biaknak sianginn an ser thluahmah hna. Koran cathiang ciahter le baihatter hi an hnek chih hna.



                 Alai dirmi hi an hruaitu asi

Khuaruahhar pakhat asi ve mi cu, lhuapi cheukhat Maiduguri timi khua bantuk hna nih cun, Boko Haram pawl cu an duh hna lo i an khua in an dawi hna i Nigeria nichuahchaklei ramri Borno State a kamlei a hriannak ah an ben chih hna. Cu hmun cu ramhriang, Cameron le Chad ramri ah a ummi Sambisa Ramhual ah asi. Nutlairawl 200 an tlaihmi hna zong hi hmunhma ah an um lai tiah an ruah. Cuka ramhual cu tupi thing a chah tuk; camp a tam tuk caah cozah ralkap zong nih an ti kho hna lo.

Boko Haram pawl hi, Nigeria leng cu chuah an i timhnak a um theng lo. Asinain pawngkam ram asimi Cameron, Mali le Niger ram i Muslim tuklehpek pawl he pehtlaihnak an ngei. 2012 qah Nigeria ralkap nih an hliamh ruang i, Boko Haram hruaitu Shekau hma aput lio ah Mali ram chaklei Gao khua ah a rak i thup bal. Cuka khua cu Movement of Unity and Jihad in West Africa timi Muslim tuklehpek pawl nih an ukmi khua a rak si. Shekau nih hin, Al Qaeda hruaitu  Ayman al-Zawahiri hi kan dirkamhpi tiah biakamnak a tuahmi an si.


                Boko Haram an umnak ramkulh (Borno State map)

Shekau he ruahnak aa dang deuhmi Muslim tuklehpek cheukhat an um rih. Cu hna zong cu Boko Haram he an i pehtlai. Acheu cu Boko Haram nakin a kau deuhmi an si.

Somalia ram i, Islamic Maghreb (AQIM) timi le al-Shabaab tuklehpek bu pawl hi, an nih cu vawleicung pumpi huap in pehtlaih a duhmi tuklehpek an si. al-Shabaab hi Somalia cozah harnak a petu le ramchung i rawlralnak tambik a chuahpitu an rak si. Nigeria ram Abunja khualipi i UN Building bom puahtu Mamman Nur hi, al-Shabaab sinah tintan kaimi arak si. al-Shabaab hi Shekau nakin an i tinhmi a kau deuh. Nigeria i Shekau bu pawl nih mipi an thah tuk hna in 2012 ah an ruahnak an rak i dang ti a si.

Ansaru tuklehpek zong hi Boka Haram he an i pehtlai. Cu hna cu Algeria ah training a kaimi an si ti asi. Cu hna cu Mali i Al-Qaeda tapung dohtu France ralkap pawl bawm ding in a kalmi Nigeria ralkap burbukchung kaptu an rak si. 2013 thawkka ah Bauchi khua ah nitlaklei ram engineer 7 thattu zong an mah Ansaru bu hi an si. Ansaru hruaitu hi al-Qaeda he aa pehmi Khalid Barnawi a si i, minung tlaih le zampi i tangka in tlanhter hi an tangka hmuhnak ah a hman.


                    Boko Haram thazaang an piah lio

Muslim tuklehpek pakhat "al-Qaeda in the Land Beyond Sahel timi anum rih. Cu hna cu Islamic Mahgreb he an i pehtlai i, Africa nitlaklei ram i ralthianghlim tumi (jihadhists) pawl he kau deuh pi in rian an tuanti. 2012 ah ramdang riantuanmi pahnih an tlaih hna i an zampi hna i an thah hna. Hi hna hi Mali ram ah minung tlaih le zampi i tlanhternak in sipuazi kawlmi an si.

Boko Haram hi an mah cu Nigeria cozah tei thla khotu ding taktak cu an si lo. Nigeria meiti tamnak thlanglei ramkulh pawl ahcun Boko Haram an um lo. Shekau nih cun meiti chumhnak sehzung pawl ka kah hna lai ti cu aa hrocer lengmang nain an ti kho rih lo. An ralkap pawl zong hi atamlei ah a za lawng an si lai ti asi.

Asinain Boko Haram nih cun, rawhralnak tam ngai an chuahpi. Mipi ralchiatnak tampi a chuahter. Cozah tangka le chawva tampi a dihter. Mipi le ralkap thazaang dihnak tam tuk a chuahter. Nigeria ram zong khuza ramkip sinah mithmai bitnak le thangchiatnak a pek. An ram hi tihnungmi ram pakhat ah an chuahter. Borno ramkulh governor pa nih cun, "Sambisa Ramhual chung kal cu tih a nun tuk caah ka kal ngam bal lo" tiah a ti phah. An zangder ko hmanh sehlaw, Nigeria cozah hi an dinlo tuk caah le ziknawh an hman tuk caah an zaang a der i, tapung umnak mipi bawmhnak tello cun, Boko Haram hi an ci a hmit kho hna lai lo ti asi.

Boko Haram, Ansaru le adang Muslim tuklehpek hna an i bawmhchanh i rian an tuanmi ruang ah, Africa ah Sahel thlanglei hmunhma ah, terrorist pawl nih tangka tampi hmuhnak "multimillion-dollar terrorism economy" a chuahter tiah terrorist lei thiammi Zenn nih a chim.

                      Chibok i nu tleirawl 219 an tlaihmi hna

Dailymail.co.uk nih an tialnak ahcun, Boko Haram hruaitu Shekau nih, "Chibok khua i April thla i an tlaihmi hna nu tlairawl 219 kha atu ahcin va an ngei dih cang. Muslim ah an i cang viar cang. Koran zong daal hnih cu zohlo in an chim khawh cang" tiah a ti. A peh rihmi cu, "Vaa kan ngeihter dih cang hna. An va le inn ah dai tein an um ko. Chibok khua i siangngakchia nu tlairawl 200 kha Muslim ah an lut dih cang ti nan thei ko lo maw?" tiah tiah video ah a chim. Nigeria cozah he kah lo ding tiah hnatlaknak an ngei timi zong a dik lo tiah video in a chim. Cun German mi pakhat zong tlanh ding in kan tlaih le kan sin ah a um ko tiah a chim rih.

Nigeria cozah tu nih an chimmi he cun aa kalh ngai. Nigeria cozah nih, "Shekau hi nikum raltuknak ah kan kah i a thi cang. Nu ngakchia pawl hi tuan ah an chuak ko lai" tiah an ti ve.  Boko Haram le innpa ram Chad nih hin, nu pawl luatnak hi an tuah khawh te theu lai tiah ruahchannak a um. Boko Haram he aa pehmi hriamnam tlai tapung phu khat zong nih, college saya pakhat atu hi an tlaih ko ti a si.

October 24, 2014 ah Helen Regan nih, Time.com ah report atialmi ah, Nigeria nichuahchaklei Adamawa State i khua pahnih ah Boko Haram nih nu dozen zeimawzat an zampi than hna a ti. An nih hi nu tlaih i zuar hi an sipuazi pakhat asi. Cozah zong nih a kham an kham kho hna lo.


            ISIS aalan bantuk hmai ah Abubakar Shekau

Hi Boko Haram timi cu "Nitlaklei fimcawnnak kan kham" ti asi i, Syria le Iraq ummi ISIS pawl nih an tha an thawnter ngaingai hna. An thinlung in an i pehtlai. Boko Haram nih kan i dirhkamhpi ko timi langhternak caah, Boko Haram aalan zong ah ISIS ta bantuk an hman ve cang. ISIS kan dirpi hna tinak caah a si. An mitlaih ning, bom an khuai ning, innlo an hrawhning, minung tlaih i tlanhter an hmang ning le minung thih le thah zeihmanh an rellomi ruang ah, Boko Haram cu Africa ISIS bak an si ko.

Boko Haram Thawngpang

Boko Haram an si theu lai tiah ruahmi terrorist bu hna nih December 14 ni ah, Gumsuri timi khuate pakhat an kah. Minung 32 an thi , nu le ngakchia 185 an zampi hna tiah CNN news ah an chim. BBC chimnak ahcun minung 33 an thah i 200 tluk an zampi hna ti asi. Thirhri tuknak ah hrawh piak hna caah, cu ka area hrawng ah thil cangmi an rak thei lo. Mi pakhat Maiduguri khuapi ah a va zam manh i, cu nih cun thawng a thanh hna hnu ceu in theih asi. Gumrusi khuate cu April i nungakchia 219 an tlaih hna nak Chibok khuapi in ramri leikap ah aummi asi. 2014 chung ah hin Boko Haram ruang ah minung 2,000 leng an thi cang.

 
               Baga khua le achehvel khua tampi an khangh

January 7 (Nithumni) ah, Boko Haram nih Chad Tibual kam ummi Baga khua an tuk i an tei. Baga cu minung 10,000 umnak asi i, atu hi minung pakhat zong an um ti lo ti asi. Hi khua an tuknak ah, mipi 2,000 tluk an thi tiah cozah nawlngeitu nih an ti. Acheu nih aza in an thi tiah an ti. Hriamnam le minung thazaang aa tluk lo caah Nigeria cozah ralkap nih Baga khua an zaamtak i, Boko Haram nih nih khua cu an lak dih cang. Mei in an khangh dih. Baga le a pawngkam khuapi 16 hi an lak dih cang. Borno Ramkulh i 70% cu Boko Haram kuttangah  aum cang. Bokoharam hi 2009 in Islam Ram dirh aa timmi an si.




Zohchunhmi 
1. "Boko Haram: The Essence of terror by Tim Lister, CNN.COM, October 22, 2014
2. "Who are Nigerria's Boko Haram Islamists?" by Farouk Chothia, BBC.COM
3. http://www.dailymail.co.uk/news/article-2816832