Saturday, November 1, 2014

Boko Haram: Africa ISIS

Boko Haram tapung pawl hi, Nigeria ram nichuah chaklei ramri hrawnghrang ah a cawlcangmi Muslim hriamnam tlaimi tapung bu an asi. Nigeria ram hi Krihfa le Muslim aa zat ceu an si. An ram President hi Muslim asi tawn nain, Boko Haram pawl cu an lung a tling lo. Nigeria hi Muslim ram ah kan ser lai tiah atimi le Nitlaklei fimnak le nunphung a dohmi an si. Hruaitu Abubakar Shekau a si. Hi pa hi, "Africa Bin La Den" asi ko. Boko Haram hi Nigeria Borno Ramkulh ah Muslim ram dirh aa timi bu an si. Syria le Iraq i ISIS he an i tinhmi aa khat.


                 Boko Haram ralkap pawl

Boko Haram an tuanbia tawi cu hitin asi.

1. 2002 ah an dirhmi bu asi.

2.Arabic holh in an min taktak cu,  "" ti asi (Asullam cu "Prophet chim ning bantuk tein Jihad kong a kan cu Jama'atu Ahlis Sunna Lidda'awati-wal-Jihadhimhmi karhtertu ding ah pumpemi hna) ti asi.

3. An i thawkka ahcun, Nitlaklei fimcawnnak a dohmi bu ti an si. Asullam cu Nitlaklei fimcawnnak kham asi" timi min a si i, Boko Haram tiah Hausa holh in auh an si. Cucu zapi nih theihnak min asi.

4. Muslim ram sernak ding caah 2009 in heh tiah ral an tu.

5. Adrithu-Mohammed Yusuf cu 2009 ah palik zong thawng a tlak ah athi. Cun Abukakkar Shekkau nih a chawn.

6. Minung a thawng in an mah ruang ah an thi cang. Atam deuh cu Nigeria nihchuahlei ah a si. An khualipi Abuja i UN headquarter zong an rak kah.

7. Million 3 tluk cu ral kut an tuar.

8. 2013 ah US cozah nih terrorist ah a chiah hna. Nigeria cozah zong Boko Haram dohnak caah tam ngai a bawmh.

Boko Haram militants (file photo)
          Boko Haram hi raltuknak truck zong an ngei
                 
US cozah nih terrorist a timi sullam an leh tik ah, "Mipi hrocer i tihphannak le rawhralnak chuahpitu" timi kha terrorist an rak ti hna. US cozah nih terrorist ah a chiahmi kip hi, cucu dirhmun a si theng lo mi zong an um nain, Boko Haram tu hi cu an si bak.

Zeicatiah Boko Haram nih hin, chanthar nun paohpaoh cu an huat dih. Biaknak asi zongah,fimcawnnak asi zong ah, nunphung le ruahnak asi zong ah chanthar paoh an huat i, an doh. Nitlaklei fimthiamnak an huat. Cucaah mipi hrocer, tihphannak tuah le rawhralnak tuah kha an i thimmi lam asi.

Boko Haram nih hin Krihfa le Muslim an thah veve ko hna. Krihfa cu a ral deuh hna i nu pawl zong a tlaih duh khun deuh hna. Amah ruang ah Krihfami zong tampi an thi i an biakinn zong tampi bom an puah piak hna.
   
Nigeria khualipi Abuja ah biakinn le cozah inn bom in an puah hna. 2011 ah Abuja ah UN inn zong bom an puah. Naite ah an cawlcangh cemnak Borno ramkulh ah minung tam ial an thah hna. Suimilam tlawmpal chung ah an thah manh hna i, palik le ralkap zong nih an thei manh lo. A cheu cu lam naite in an kah hna i, a cheu an sa an can dih hna.


            Boko Haram nih Nigeria i bom an puahmi ruang ah a thimi


CNN nih an chimnak ah, 2014 kum hramthawk thla 3 chung ah minung 1,500 Boko Haram ruang ah an thi tiah Amnesty International nih an ti. April thla ah Krihfa nu sianginn pakhat ah nu tleirawl 200- kum 16 in 18 kar lak-an zampi hna. May 2014 ah, Boko Haram hruaitu pa Abubakar Shekau nih, "Sal zuat hi kan biaknak nih a onh ko. Minung kha ka tlaih hna lai i sal ah ka ser hna lai" tiah ati.
Boko Haram hruaitu Mohammed Yusuf zong hi, Taliban cawnpiaknak nih influence a tuahmi asi i, Abubakar Shekau biachimmi zong hi, an sining aa khat thiamthiam.

Boko Haram pawl hi, minung fir le zampi i tangka in tlanhter hi an tangka kawlnak pakhat a si. Cameron ram i France ralkap an tlaih i an zampi mi hna tlanhnak caah $3 million an hmuh ti bia zong a chuak.



                                          Boko Haram nih Nigeria ah rawhralnak an chuahtermi

Boko Haram hi Sunni Muslim an si. Muslim mino sifak santlai tampi kha Jihad (a thiangmi raltuk) kong kha an cawnpiak hna i, an sin ah an luhter hna. Nigeria President hlun Goodluck Jonathan tiang in Muslim a kan hremtu cu Krihfa an si timi ruahnak kha, an hruaitu nih an cawnpiak hna i, Krihfa huatnak a karhter. Nigeria hi sifak santlai lo an rak tam tuk. Cu hna pawl cu, meithal kan in pek hna lai i cuticun damiahphun in um i tangka hmuh ding in an sawilem hna i mi tampi an sin ah an lut.

Nigeria hi independence an hmuhka 1960 lio nak in an si a fak deuh ti a si. Cozah nih an ram thatein an kilveng kho lo. Lam tha zong an ser kho lo. Sianginn, tii, sizung le zeidang herhhai zong an tuah kho tuk lo.

A pawimi pakhat cu, cozah nih terrorist ka doh hna ati nak ah, asilo mi zong a ti pah hna. Cu thil nih mino tampi kha Boko Haram lei tu ah a tanter hna ti asi. Human Rights Commission zong nih, Nigeria cozah ralkap nih nu tlaihhremnak, suallomi thahnak le hremnak tampi an tuah tiah an ti. Pre. Jonathan nih Nigeria chaklei ramkulh pathum ah, "Zan chuah lo ding" timi karfeu nih minung thahnawnnak a zawrter hlei lo ti asi. Cuka ramkulh ah hin, cozah palik le ralkap nih daihnak an tuah kho bak lo ti asi.


                           Boko Haram pawl bom puahmi asi

Cu thil nih Boko Haram caah caan tha le hmunhma remcang a chuahter i, cuka ram ahcun Muslim biaknak phung Sharia phung uknak kha an nunter khawh. Khuaruahhar ngai asi mi cu, thil a cangmi tuak lengmang tikah, Nigeria le Pakistan hi sianginn kah le bom puah tambik a tuarmi ram an si ngelcel veve.

Boko Haram nih sianginn voi tamnawn an kahmi lakah, naibik i Mamudo ah sianginn an kah i minung 42 an thi; Yobe Ramkulh ummi Damaturu khua i Agriculture College an kah i minung 40 an thah hna. Cucaah Boko Haram le Pakistan Taliban pawl hi an i thawknak aa dang tuk nain, an ziaza le sining aa lo taktak.

Boko Haram le Taliban hna i, cozah a dernak area ah a karh veve mi an si.Cu ram cozah uknak kha an duhpaoh in an mersan. Riantuantu kha an ral hna i an thah hna. An uknak ram ah Islam biaknak sianginn an ser thluahmah hna. Koran cathiang ciahter le baihatter hi an hnek chih hna.


A screen grab from a video released by Boko Haram, showing its leader Abubakar Shekau delivering a speech - 31 October 2014
                 Alai dirmi hi an hruaitu asi

Khuaruahhar pakhat asi ve mi cu, lhuapi cheukhat Maiduguri timi khua bantuk hna nih cun, Boko Haram pawl cu an duh hna lo i an khua in an dawi hna i Nigeria nichuahchaklei ramri Borno State a kamlei a hriannak ah an ben chih hna. Cu hmun cu ramhriang, Cameron le Chad ramri ah a ummi Sambisa Ramhual ah asi. Nutlairawl 200 an tlaihmi hna zong hi hmunhma ah an um lai tiah an ruah. Cuka ramhual cu tupi thing a chah tuk; camp a tam tuk caah cozah ralkap zong nih an ti kho hna lo.

Boko Haram pawl hi, Nigeria leng cu chuah an i timhnak a um theng lo. Asinain pawngkam ram asimi Cameron, Mali le Niger ram i Muslim tuklehpek pawl he pehtlaihnak an ngei. 2012 qah Nigeria ralkap nih an hliamh ruang i, Boko Haram hruaitu Shekau hma aput lio ah Mali ram chaklei Gao khua ah a rak i thup bal. Cuka khua cu Movement of Unity and Jihad in West Africa timi Muslim tuklehpek pawl nih an ukmi khua a rak si. Shekau nih hin, Al Qaeda hruaitu  Ayman al-Zawahiri hi kan dirkamhpi tiah biakamnak a tuahmi an si.


                Boko Haram an umnak ramkulh (Borno State map)

Shekau he ruahnak aa dang deuhmi Muslim tuklehpek cheukhat an um rih. Cu hna zong cu Boko Haram he an i pehtlai. Acheu cu Boko Haram nakin a kau deuhmi an si.

Somalia ram i, Islamic Maghreb (AQIM) timi le al-Shabaab tuklehpek bu pawl hi, an nih cu vawleicung pumpi huap in pehtlaih a duhmi tuklehpek an si. al-Shabaab hi Somalia cozah harnak a petu le ramchung i rawlralnak tambik a chuahpitu an rak si. Nigeria ram Abunja khualipi i UN Building bom puahtu Mamman Nur hi, al-Shabaab sinah tintan kaimi arak si. al-Shabaab hi Shekau nakin an i tinhmi a kau deuh. Nigeria i Shekau bu pawl nih mipi an thah tuk hna in 2012 ah an ruahnak an rak i dang ti a si.

Ansaru tuklehpek zong hi Boka Haram he an i pehtlai. Cu hna cu Algeria ah training a kaimi an si ti asi. Cu hna cu Mali i Al-Qaeda tapung dohtu France ralkap pawl bawm ding in a kalmi Nigeria ralkap burbukchung kaptu an rak si. 2013 thawkka ah Bauchi khua ah nitlaklei ram engineer 7 thattu zong an mah Ansaru bu hi an si. Ansaru hruaitu hi al-Qaeda he aa pehmi Khalid Barnawi a si i, minung tlaih le zampi i tangka in tlanhter hi an tangka hmuhnak ah a hman.


                    Boko Haram thazaang an piah lio

Muslim tuklehpek pakhat "al-Qaeda in the Land Beyond Sahel timi anum rih. Cu hna cu Islamic Mahgreb he an i pehtlai i, Africa nitlaklei ram i ralthianghlim tumi (jihadhists) pawl he kau deuh pi in rian an tuanti. 2012 ah ramdang riantuanmi pahnih an tlaih hna i an zampi hna i an thah hna. Hi hna hi Mali ram ah minung tlaih le zampi i tlanhternak in sipuazi kawlmi an si.

Boko Haram hi an mah cu Nigeria cozah tei thla khotu ding taktak cu an si lo. Nigeria meiti tamnak thlanglei ramkulh pawl ahcun Boko Haram an um lo. Shekau nih cun meiti chumhnak sehzung pawl ka kah hna lai ti cu aa hrocer lengmang nain an ti kho rih lo. An ralkap pawl zong hi atamlei ah a za lawng an si lai ti asi.

Asinain Boko Haram nih cun, rawhralnak tam ngai an chuahpi. Mipi ralchiatnak tampi a chuahter. Cozah tangka le chawva tampi a dihter. Mipi le ralkap thazaang dihnak tam tuk a chuahter. Nigeria ram zong khuza ramkip sinah mithmai bitnak le thangchiatnak a pek. An ram hi tihnungmi ram pakhat ah an chuahter. Borno ramkulh governor pa nih cun, "Sambisa Ramhual chung kal cu tih a nun tuk caah ka kal ngam bal lo" tiah a ti phah. An zangder ko hmanh sehlaw, Nigeria cozah hi an dinlo tuk caah le ziknawh an hman tuk caah an zaang a der i, tapung umnak mipi bawmhnak tello cun, Boko Haram hi an ci a hmit kho hna lai lo ti asi.

Boko Haram, Ansaru le adang Muslim tuklehpek hna an i bawmhchanh i rian an tuanmi ruang ah, Africa ah Sahel thlanglei hmunhma ah, terrorist pawl nih tangka tampi hmuhnak "multimillion-dollar terrorism economy" a chuahter tiah terrorist lei thiammi Zenn nih a chim.

                      Chibok i nu tleirawl 219 an tlaihmi hna

Dailymail.co.uk nih an tialnak ahcun, Boko Haram hruaitu Shekau nih, "Chibok khua i April thla i an tlaihmi hna nu tlairawl 219 kha atu ahcin va an ngei dih cang. Muslim ah an i cang viar cang. Koran zong daal hnih cu zohlo in an chim khawh cang" tiah a ti. A peh rihmi cu, "Vaa kan ngeihter dih cang hna. An va le inn ah dai tein an um ko. Chibok khua i siangngakchia nu tlairawl 200 kha Muslim ah an lut dih cang ti nan thei ko lo maw?" tiah tiah video ah a chim. Nigeria cozah he kah lo ding tiah hnatlaknak an ngei timi zong a dik lo tiah video in a chim. Cun German mi pakhat zong tlanh ding in kan tlaih le kan sin ah a um ko tiah a chim rih.

Nigeria cozah tu nih an chimmi he cun aa kalh ngai. Nigeria cozah nih, "Shekau hi nikum raltuknak ah kan kah i a thi cang. Nu ngakchia pawl hi tuan ah an chuak ko lai" tiah an ti ve.  Boko Haram le innpa ram Chad nih hin, nu pawl luatnak hi an tuah khawh te theu lai tiah ruahchannak a um. Boko Haram he aa pehmi hriamnam tlai tapung phu khat zong nih, college saya pakhat atu hi an tlaih ko ti a si.

October 24, 2014 ah Helen Regan nih, Time.com ah report atialmi ah, Nigeria nichuahchaklei Adamawa State i khua pahnih ah Boko Haram nih nu dozen zeimawzat an zampi than hna a ti. An nih hi nu tlaih i zuar hi an sipuazi pakhat asi. Cozah zong nih a kham an kham kho hna lo.


            ISIS aalan bantuk hmai ah Abubakar Shekau

Hi Boko Haram timi cu "Nitlaklei fimcawnnak kan kham" ti asi i, Syria le Iraq ummi ISIS pawl nih an tha an thawnter ngaingai hna. An thinlung in an i pehtlai. Boko Haram nih kan i dirhkamhpi ko timi langhternak caah, Boko Haram aalan zong ah ISIS ta bantuk an hman ve cang. ISIS kan dirpi hna tinak caah a si. An mitlaih ning, bom an khuai ning, innlo an hrawhning, minung tlaih i tlanhter an hmang ning le minung thih le thah zeihmanh an rellomi ruang ah, Boko Haram cu Africa ISIS bak an si ko.

Boko Haram Thawngpang

Boko Haram an si theu lai tiah ruahmi terrorist bu hna nih December 14 ni ah, Gumsuri timi khuate pakhat an kah. Minung 32 an thi , nu le ngakchia 185 an zampi hna tiah CNN news ah an chim. BBC chimnak ahcun minung 33 an thah i 200 tluk an zampi hna ti asi. Thirhri tuknak ah hrawh piak hna caah, cu ka area hrawng ah thil cangmi an rak thei lo. Mi pakhat Maiduguri khuapi ah a va zam manh i, cu nih cun thawng a thanh hna hnu ceu in theih asi. Gumrusi khuate cu April i nungakchia 219 an tlaih hna nak Chibok khuapi in ramri leikap ah aummi asi. 2014 chung ah hin Boko Haram ruang ah minung 2,000 leng an thi cang.

 People stand outside burnt houses following an attack by Islamic militants in Gambaru, Nigeria (11 May 2014)
               Baga khua le achehvel khua tampi an khangh

January 7 (Nithumni) ah, Boko Haram nih Chad Tibual kam ummi Baga khua an tuk i an tei. Baga cu minung 10,000 umnak asi i, atu hi minung pakhat zong an um ti lo ti asi. Hi khua an tuknak ah, mipi 2,000 tluk an thi tiah cozah nawlngeitu nih an ti. Acheu nih aza in an thi tiah an ti. Hriamnam le minung thazaang aa tluk lo caah Nigeria cozah ralkap nih Baga khua an zaamtak i, Boko Haram nih nih khua cu an lak dih cang. Mei in an khangh dih. Baga le a pawngkam khuapi 16 hi an lak dih cang. Borno Ramkulh i 70% cu Boko Haram kuttangah  aum cang. Bokoharam hi 2009 in Islam Ram dirh aa timmi an si.




Zohchunhmi 
1. "Boko Haram: The Essence of terror by Tim Lister, CNN.COM, October 22, 2014
2. "Who are Nigerria's Boko Haram Islamists?" by Farouk Chothia, BBC.COM
3. http://www.dailymail.co.uk/news/article-2816832





No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....