Thursday, May 12, 2016

Beautiful Chinland

Landslide in Chinland (2015)
Chinland is one of the most beautiful places to visit in Myanmar. It is a mountanous region. Her beauty is unique. It is a charming land. The highest peak is Mount Victoria (10,016 ft) near Kanpalet City which is overall the third tallest peak in Myanmar. The lowest point and hottest place is Vaar village near Run River between Falam City and Lumbang Village, where trucks and cars used to stop by the police or customs during socialist and military government.

The Chinland is situated in the western part of Myanmar. There is the Mizoram State in India and Chittagong Hill Tracts in Bangladesh; Margwe Division and Sagaing Division are in the East and Rakhine State in the south.

The Chinland which as been "a forbidden state" in Myanmar is the least visited region in Myanmar since the time of Gen. Ne Win. The last foreigner, the missionaries, in the Chinland were deported by Ne Win's military government 1966 and the government banned all foreign visitors to Chinland since then. The Chinland is the most unfamiliar and unexplored region in Myanmar until today because of the government restriction. The government were really worry that the Chin people mighat have connection with western powers since Ne Win took power in 1962. There was no domestic and international tourism in the Chin State until today.

The Burmese military government had more restriction for the Chinland during their long term rules. The military government called it "restricted area" since 1988 up rising and no foreigner were accepted without government approval and only a handful of foreigners were accepted for development project under UNDP program.

Today the door is openned slowly and a very few tourists visited the Chinland. Many of the mountains, rivers, forest and rocks are unexplored yet. Many mountain peaks are unmeasured because of lack of equipments and government's rules and regulations. Burmese government did very little survey in the Chin State.

There could be many invaluable minerals and herbs in the region. There might be unknown birds and spacies in the forests by the zoologists and botanists. There are beautifual flowers like Rododendron, faiceu, senri and many other more. We are not sure how many of them are known and unknown flora and fauna.

The landscape is beautiful; the weather is very pleasant. It is a charming land. Tourism is not opened yet for the Chinland. The Chin State government really needs to think and opened the Department of Tourism sooner than later.

There are many interesting places to visit while you are in the Chinland like Rih Lake, Zinghmuh Tlang, Rungtlang, Mount Kennedy, Mount Victoria and Natma Taung National Park. The cities like Hakha, Falam, Matupi and Tiddim are beautiful and famous for their sight seeing.

There are many beautiful places around Hakha city like the Valley of Nawi, the confluence of Timit River and Tita River which is the beginning of Kaladan River. I used to call these places "The Chinland California" because the landscape is very beautiful like the State of California in the USA. I hope the movie companies in Myanmar and abroad will produce some nice movies around Hakha. It would be a perfect location to shoot cowboy movies.

I would like to share some of the most beautiful photos in the Chinlands below. Please come and visit our beautiful Chinland where you can see one of the most beautiful landscapes and beautiful cultures on earth. Your trip will be unforgettable story for your life.


Nat Ma Taung

Beautiful pine forest near Timit River
Bungtla Tisor 
Hakha-Thantlang Highway
Chinland Hollywood 
Wild banana plants in big forest

Mt. Victoria (Khonutung)

Unforgettable Chin Land

Beautiful peak in the Chin State

Famous Saisihchuaklam near Hriangkhan

Manipur or Run River near Falam

Beautiful Mountain peaks near Lumbang

"Vaar" The lowest point in the Chin State 

Shelter on the top of Mt. Victoria

Beautiful Mindat traditional dance

Beautiful Scenery of Mt. Victoria

Car Road on the top of Mt. Victoria 

Rev. Dr. C. Duh Kam and GS, ABCUSA on the top of Mt. Victoria

Pagodo in the top of Mt. Victoria

Beautiful Zinghmuh Mountain

Legendary Lungawn Valley near Thau Village

One kind of Bamboo in Chin State

The Site of Hakha University

The landslide that destroyed Hakha-Gangaw Highway

Prayer Mountin near Hakha City

Water Falls during Hakha Landslide


Hotel near the top of Mt. Victoria

Restaurant and tea shop near the top of Mt. Victoria

Beautiful trees on the top of Mt. Victoria


----------------------------------------------------------------------------------------------
Photos are provided by Rev. Dr.C. Duh Kam and Pastor Buan Thawng Lian. It is appreciated.

Wednesday, May 11, 2016

ICBC Biakinn Ropui


Laitlang, Kawlram, Mizoram le USA hmun kip ka kalnak ah Laimi nih sakmi biakinn lian bik cu ICBC Biakinn asi. 

ICBC (Indiana Chin Baptist Church) ti ahcun, a min a thei lo mi kan um lai lo dah. Zeicatiah ICBC cu vawleicung Laimi Krihfabu lakah a lianbik Krihfabu asi. USA Lai khualipi kan timi Indianapolis ah a ummi asi. Laimi Krihfami kan pa pakhat, Rev. Dr. Steven Hre Kio, pastor a tuannak Krihfabu a si. Laimi nih theologian ngaingai kan ngei lo nain, "Chin theologian" tiah min pek a tlakmi, Rev. Edmund Za Bik (Honorary pastor) a umnak Krihfabu asi. Mino hruaitu tha Rev. Lal Cung Awi le Rev. Tluang Thang an umnak Krihfabu zong asi. An member ah cawnnak lei sangmi, M.Div le degree dangdang ngei zong tam ngaite an umnak Krihfabu asi. Cucaah upa deuh asimi paoh nih cun ICBC timi cu a theilomi kan um lo men lai.

"ICBC biakinn an rian" timi bia kan theih tikah Laimi kan rak i lawm tuk cio. CEBC le ZCC nih an rak rianh lio zongah a kenkip in kan rak zoh tawn. Kan rak i lawm tuk. "An biakinn an lian tuk" kan rak ti i, kan rak i lunghmuih tuk. Asinain chungtel an van karh ciammam i, CEBC le ZCC cu an caah an hme tuk cang. CEBC le ZCC cu an i tlum ti lo timi kan theih tikah, lung aa lawm ngai. Laimi zeitluk in dah Pathian thluachuah kan don ti khi a ka ruahter.

May 7, 2016 ah kei zong thitumhnak puai zawh pah in "Chindianapolis" khua cu ka va phan. "No chin" an timi thawngchia than lio le Indiana Chin Community zong an buai lingpi asi i, hi tluk buai lio caan ah Pathian nih khatlei ah biakinn tha taktak hna a kan pek ve ko i, ICBC biakinn va zoh hnik ning ka ti. Rev. Lal Cung Awi nih a kan kalpi i, Rev. Dr. C. Duh Kam (GS, CBCUSA) he kan va kal.

ICBC biakinn cu Indianapolis Khualaili in thlanglei ah a um. An sak cuahmah liopi asi. Biakinn cu kan va phan. Cu tiatia innpi cu minung (5) hrawng lawng nih an rak tuaitam len ko. "Seh riantuannak ram ahcun minung thazaang tampi a rak herh lem lo" timi seh thilti khawhnak kha ICBC biakinn zong a thar in kan va hmuh than. Kawlram cu innsak tikah minung inncung khat in kan rak kai tawn kha ka hei ruat. "Kan sining a va thlau hringhran dah" ka ti.

Riantuantu pawl nawl kan hal hna hnu ah, biakinn chung ding asimi lei kap in kan lut hmasat. "Biakinn cu a lian ngaingai i, mi a kan hip ngaingai. "Mall fate" bantuk asi. Cun Gym lei ah kan kal. Sunday School khan, zungkhan le coka lei vialte kan va zoh. Biahal ding tampi kan ngei i, Rev. Lal Cung Awi nih lungsau tein bia kan halmi vialte a kan leh i kan i lawm ngai.

ICBC biakinn hmun cu Acre 10 a kau. An inn a lianh caah an vawlei an hman dih. A lawngmi a um lo ti tluk asi. Vawlei vialte an leh dih. Tilu liammi aa dilnak ding caah tibual zong an tuah. Tibual cu acre khat tluk a kau i, pe 14 dengmang a thuk lai ti asi. Tibual cu remh rih lo asi. Tii cu hring dildel tein a um i, aa dawh tuk. Tibual an tuah dih tik ahcun, chawhlehnak ah a rem tuk ding asi.

Parking zong zeihmanh aa tuah rih lo. "Kan vawlei a niam deuh i chilh a hau ding asi. Kan area ah vawlei a um ti lo i, aleng ah vawlei tha cawk a hau ding asi i, tangka zong a hlei in a dih chap te lai" tiah Rev. Lal Cung Awi nih a kan chimh. US ahcun zeipaoh man a ngei dih i, vawlei zong ah vanthat ngai lo ahcun free in cawh ding a um lo.

ICBC cu an rak i ralring ngai. Vision ngei tein khua an rak ruat. Inn an sakmi zong a lian. Rev. Lal Cung Awi nih, "A liamcia caan ah keci caah thirthluan tampi kan cawk cia nain, kum a liam tikah a "code" aa khat ti lo i, kan hmang kho lo. An peh hnu lawng ah kan hman khawh. Cun an pehnak zawn zong thirtung in doh a hau" tiah a kan chimh. GYM chung cu ahceu keci cu thirtung in an dohmi hna zong cu kan hmuh i, tlawmte a zoh a chiatnak te a um deuh ve.

An biakinn cu "T" pungsan deuh asi. Biakinn le GYM karlak ah chawhnak kaupi a um lai. "Biakinn hi parking nih a hell lai. Luhnak hi hmun hnih ah aum lai. Parking hi motor 300 ca asi lai. Biakinn hi totan 800 ca in sak asi i, minung 1,200 tluk cu kan i tlum te theu lai" tiah ICBC upa pakhat nih a kan chimh. (Atung-vang a kau ko nain pe fiang in ka theih lo caah, hika ah ka tial lo).

Biakinn le GYM chung kan zoh dih hnu ah, parking le tibual kan zoh. Thlacamnak tawite kan ngei i, cuticun inn lei ah tin kan i tim. Rev. Lal Cung Awi nih, "October thla ahcun luh kan i tim ko" tiah ati. "Rak kan sawm ve te u" tiah ka hei ti. Cuticun kaltak kan siang setsai lo nain, ICBC biakinn pi cun kan chuak.

Biakinn area chung kan um lio ah, minak nu pakhat motor in a rak chuak. Ka hei chonh i, "Kan pa hi mah biakinn sami ah aa tel ve. Kan pa nih biakinn nganpi kan sa ati le kai lawm tuk le rak zohta ka sia a herh i ka rak zohta. Atu chan ah biakinn sami an tlawm tuk cang i, biakinn sami hna nan ummi cu kai lawm tuk. Pathian ka thangthat...Halleluiah tiah" a au i, "Kei zong nih kan i lawm tuk ve" tiah ka hei ti.

Cuticun lunghmuih taktak in kan tin. A ralchan parking in Rev. Dr. C. Duh Kam he kan dir i, biakinn cu kan cuan. Kan i lunghmuih i kan i lawm. "Khuaruahhar asi ko" kan ti veve. Pathian kan thangthat. Pathian dawtnak le thluachuahnak hi kan zoh thiam ahcun "khuaruahhar lawngte an si ko" ti kha ICBC biakinn nih a kan chimh ko. Zeicatiah ICBC a rak dirka ah mi tlawmte asimi cu atu cu 2000 leng an si. Biakinn ngeilo in Riaklangva bang a vakmi cu biakinn nganpi an ngei cang lai. Cucu khuaruahhar asi.

ICBC biakinn an sak cuahmah lio ah, khatlei ah "No, Chin" timi aw a than lio caan asi ve. Vawlei ahcun hihi zuamcawhtu nganpi pakhat asi. Laimi nih kan ruah awk cu hihi asi. "No Chin" tiah an ti lio caan zongah, Indianapolis ah Chin miphun biakinn pakhat a dir cuahmah ko" timi kha kan ruah a herh.

Lairam in, Malaysia le ramdang in, USA tiang Laimi lam a kan hruaitu cu "Bawipa kan Tukhal" asi. Amah nih Chin miphun him tein a kan umter lai. USA ah rian, innlo, biakinn a kan petu le miphun dang karlak ah lamhruaitu le cawisangtu zong Bawipa asi. ICBC biakinn pi zong, Bawipa nih a kan cawisannak alanghtertu hmelchunh pakhat asi ve ko lo maw?

USA micheukhat nih "No Chin" ti hmanh hna sehlaw, kan biakmi kan Pathian cu, kan zumh, kan bochan, a nawl kan ngaih, dinfelnak kan tanh i, a rian kan tuan ahcun, "Yes, Chin" a kan ti peng lai. Zeihmanh tih ding a um lo timi ka ruat.

Minung nih, "No, Chin" a kan ti lio caan ah, "Yes, Chin" a kan titu kan Pathian thangthat bu tein, ICBC biakinn cu kan liamtak riangmang!

------------------------------------------Adong---------------------------------------

Chaklei lamkam in thlakmi 


Gym ca hmanh hi a lian tuk


Biakinn pumhnak ding 

Biakinn pumhnak ding

Pumhnak le GYM karlak ah kalnak a um

Sanctuary Innpi cu hihi asi

Tilu khawhnak tibual dawh taktak

Tibual dawh taktak an tuahmi

Rev. Dr. C. Duh Kam he philhlonak hmanthlak ti lio

Biafunnak

"Bawipa nih inn cu a sak lo ahcun a satu hna riantuannak cu pawkpawlawng asi" (Ps 127:1) ati bantuk in ICBC biakinn zong Bawipa nih sakpi hram ko hna seh law, October thla a phak tik ahcun "Bia cu titsa ah canter in, achung ah Bawipa thangthat khawhnak temple ah Bawipa nih canter ko seh" (Amen)













Sunday, May 8, 2016

Hakha-Falam Metropolitan Khua Sernak

Falam-Hakha Highway Hmunkhat  
Hakha-Falam lampi hi USA kal ka thawh pah, June 1997 ah a hnu bik ka hrawn a si. Cu lio cu lam a tha tuk lo. Nihin ni ahcun Hakha-Falam-Kalay Highway hi a tha ngaingai cang tiah an ka chimh tikah, lung aa lawm ngai.

Mi pakhat nih, "Hakha le Falam kar cu motor cycle in suimilam pahnih chung lawng kan kal. Lam a that deuh tik ahcun suimilam pakhat le cheu lawng a rau ding asi" tiah ati. Ka ruat i, cucu aa naih tuk in ka ruat. Nitlaklei le Nichuahlei Aizawl tluk dengmang asi ko.

Ruah chung awk a ummi cu, "Atu lio hmanh ah motor cycle in suimilam pahnih kal khan asi ahcun, lam a that tik ahcun a fawi chinchin lai. Akarlak ah khuatete an van i peh lai i, hi hnu kum 20-50 karah "Hakha-Falam Metro khuapi" hi aa ser kho te lai tiah ka ruat. Zeicatiah Hakha le Falam karlak hi, lam le hmunhma a tha i, khua tampi a um cang. Hakha-Chuncung-Ramthlo-Tlangzar-Tal-Lungpi-Falam asi. Surbungtlang Airport lampi zong hi lam he aa peh ding a si.

Hakha le Falam hi 66.1 km lawng aa hlat tiah www.distancesto.com ah an tial. Cucu meng 41 lawng a si. Cu meng 41 cu lam a tha. A phei. Hmunhma a rem. Khuacaan a tha. Thingram a hninghno. Tii a tam. Dumhau tuahnak an rem. A karlakah khua lian nawn (6) a um. Lam or lawng tein inn sak ahcun, nikhatkhat ahcun aa tlai kho viar ding a si.

Hakha Falam Map (Rf. Google Map)

Hakha-Falam Metro khua ser ding zong hi, ruahnak (idea le vision) ngeih chung a herh tiah ka ruat. Zeicatiah Lairam khua hna hi an fat tuk caah, kan thangcho kho lo. Khua hi tam deuh fonh i khua lian deuh ser le minung tam deuh um kan herh. Khuate tam deuh cu chuahtak i, khuapi deuh ah fonh ding asi. Khuapi kan ser khawh ahcun, riantuan ding le tangka chawkmi a tam deuh lai i hlawhfak le pawcawmnak a fawi deuh ding asi. Tahchunhnak ah, New York Metro area pakhat nih kum khat chung a chuahtermi tangka GMP (Gross Metropolitcan Products) 2012 ah 1.33 trilliion asi i, Kawlram pumpi GDP cu 53.14 billion lawng asi. Kawlram pumpi tangka hmuhmi nakin New York Metropolitan khua pakhat hmuhmi kha alet 25 in a tam deuh. Zeicatiah minung an tam i, riantuan ding a tam i, tangka hmunpi asi caah asi.

Lairam ah "metro khua" kan ser lo ahcun, kan rum kho lai lo. Nihin ni dirhmun zoh tikah, Lairam ah khuapi 11 hrawng a um cang i, cu khua vialte zoh tikah "metro khua" ser khawh ding an um tuk lo. Hakha-Falam belte cu metro khua ah ser khawh ding asi. Nihin ni Lairam fingtlang chiat ruang, minung tlawm ruang le lamsul chiat ruangah, Hakha-Falam hi khuakhat ah kan ser lai timi cu, asi kho ding in ruah awk a har. Asinain hihi a cang kho taktakmi thil asi.

Hakha-Falam kar ummi Ramthlo (Rf. ramthlo.blogspot.com)
Tahchunhnak ah lamsul thatnak USA ah North Carolina ah metro khua pakhat aa ser cuahmah mi a um. North Carolina cu fingtlang le hawrkuang a tam pah ve. Hi ramkulh ah Highway lianmi I-85; I-40 le I-74 an van pemh hna. I-85 cungah nichuahlei ah Raleigh khuapi a um i, nitlaklei ah Winston-Salem khuapi a um. Ameng 103.4 an i hlat. Gangaw le Hakha nakin a hla deuh.

Cu khua (2) karlah ah khuapi aa cang cuahmahmi High Point-Greensboro- Burlington-Chapel Hill-Durham khua lian ngai an um hna. Cu khua vialte karlak cu khua fatete in aa peh dih cang. Hi area hi a rauh hlan ah "metro khuapi" aa chuah zau ding asi. Vanlawng in zoh ahcun aa tlai dih cang.

"Metro khuapi" timi hna hi, za ah za in inn aa tlai viarmi an si lem lo. Inn a pikpak tein a um zongah, naih tein an um ahcun "Metro" an chiah ko hna. Tahchunhnakah, Yangon Metropolitan timi ah khua tam tuk aa tel. Mingaladon-Hmawbi le Thanlin te hna tiang an i tel. Asinain "Yangon Metropolitan" ah an chiah ko hna. Hlan ah inn aa tlai dih lo. Minung an karh i a pikpak tein inn a tlai dih ngawt cang i, Maha Yangon (Yangon Metro) hna cu a kauh in a kau tuk cang.

Yangon bantuk in Hakha-Falam Metro zong hi ser ve kan herh. Kalaymyo- Tahan cu khua dang veve an rak si nain nihin ni ahcun aa tlai dih cang. Hi pin ah a lian chin lengmang lai i, hi hnu kum 50 ahcun million umnak khua le tangka tam taktak a luhnak khua ah a cang te dingmi a si.

Kalaymyo-Tahan Metropolitan (Ref. google.map)
Vawleicung khua hna hi an lian chin lengmang i, an lianh deuhdeuh le an rum deuh deuh khi asi. Cucaah Hakha-Falam zong hi "Metro" khua pakhat ah ser ding in Chin State government hrimhrim nih project ngeih a herh asiloah vision tal ngeih chung a herh.

Hakha-Falam Metropolitan khuapi ser khawhnak ding caah, aruang (7) a um.

1. Hakha-Falam Akarh Ningcang

Hakha khua hi a minh ruangah, Chuncung lei ah khua an van kauh tikah, Hakha hi Chuncung lei (chaklei) ah duhsah tein a kau ziahmah lai. Hakha le Chuncung hi a rau lai lo. Aa peh chawm te lai.

Falam peng khuate cheukhar an rawh ruangah Lungpi ah mi tampi an rak pem ve. Lungpi le Falam cu aa naih tuk; aa tlai ngacha cang. Cucaah Falam hi thlanglei hawih in a rak thang ve than. Lam a phei i a that tuk caah, khua karh a fawi ngaingai mi asi. Hmunhma chiatnak zong a um ve caah, za ah za in inn cu aa peh kho lai lo nain, "Metro khua" timi ahcun inn a pe dih bal lo. Lamhlat ngai a sim zong khua khat ah an chiah ko hna. Tahchunhnak ah, "Maha Yangon" timi ahcun Thanlin khua in Hmawbi khua tiang aa tel chih ko.

Hakha hi chaklei ah a thang i, Falam hi thlanglei ah a thang. A karlak ah khua duhsah tete in an karh cang hna. Cucaah Hakha le Falam hi aa naih deuh chin lengmang lai. Hi hnu kum zeimawzat ahcun Hakha le Chuncung aa peh lai; Falam le Lungpi aa peh lai. Khi tik ahcun Falam hi khuapi lian ngai asi lai. Hakha cu Aizawl bantuk in khualian ngaingai ah aa chuah te lai. Hakha-Falam karlak ah hotel thatha zong aum te lai i rian a tam chin lengmang lai. Hakha-Falam lam a tha chin lengmang lai i, a karlak khua asimi Ramthlo-Tlangzar-Tal-Lungpi karlak hi, dumhau an tuah lai i, khua duhsah tete in an i peh lai.

Hakha le Falam hi minung an karh ning a rang chin lengmang lai. Tangka aa chawkmi a tam chin lengmang lai. Cuticun khua aa naih deuh chin lengmang lai i, nikhatkhat ahcun Falam khua Cinmual Sang in Hakha khua CCU umnak tiang inn aa peh te ko lai. Kum zeizat dah a rauh lai cu ka tuak kho lo. Asinain aa tlai hrimhrim te lai.

Chuncung leiah aa thawn ziahmah cangmi Hakha Thar sang

2. Khuate An Rak Pem Lai

Kan ram democracy ram ah aa chuah cang. Thanchonak tampi a um lai. Lamsul a tha chin lengmang lai. Laitlang ah minung kan karh lai. Khuate ummi kha khuapi le motor lampi kamah an pem hna lai. Fale sianginn kai remnak khua le sizung tha umnak an fuh te hna lai. Mifim cathiam le chanthar dawimi mino nih, khuate um an duh lo chin lengmang lai. Cuticun khuate fatete hi, Hakha-Falam karlak khua ah an rak pem te lai i, khua hi a pikpak in aa peh kho te dingmi asi.

3. Cinthlak le Zuatkhalh Sipuazi

Vawleicung minung tam deuh cawmnak cu cinthlak le zuatkhalh asi. Cu rian tuan tikah a zuar fawinak hmun, motor lampi le minung chahnak pawngah tuah asi zungzal. Hakha le Falam khuapi ah minung tampi an karh lai i, Hakha-Falam lampi kam hi, cinthlaknak le zuatkhalhnak ah tampi an hman te hna lai. Cuticun lo, dum, zuatkhalh riantuanmi hna nih khua hi a pikpak in an tlaihter te lai. USA zongah cucu asi ning asi.

4. Surbungtlang Airport

Surbungtlang Airport an tuah khawh ahcun, Hakha-Surbungtlang lam cu a hleice in tha taktak in ser asi te lai. Surbungtlang le Falam zong motor lam tha taktak aum ve lai. Hakha cu cozah zung lianlian umnak asi caah, Surbungtlang hi Hakha nih biatak tein an hmanmi airport asi te lai. Mi tampi an umkal a hau lai i, Hakha-Surbungtlang karlakah, Bus le Taxi tampi an tlikter te lai. A karlak ah hotel an sak lai; khua duhsah tein an an peh lai i, nikhatkhat ahcun hmunhma thatnak paoh cu aa peh dih nawn te ko lai. Innhmun man zong a fak ngaingai te kho mi asi. Mingladon ah Yangon International Airport an tuah ka ahcun, ramtang ngai arak si. Inhmun zong man a rak ngei tuk lo nain, airport an van tuah hnu ahcun innhmun man a kai ciammam i, mirum milian lawng nih innhmun ngeih khawh a rak si bantuk in, Surbungtlang area hna zong hi hmailei ahcun innhmun man a fak kho ngaingaimi asi kho te lai.

Surbungtlang Airport cawh lio mi
5. National Park

Chuncung in Tal tiang, Zinghmuh Tlangpang vialte hi "Metro Park" ah ser khawh a si. Cuticun Ramthlo, Tlangzar le Tal hrawng vialte hi, nuamhnak hmunhma (Amusement Park) ah ser khawh ding an si. Minung kan tam tik ahcun hi bantuk nuamhnak park hna in, chungkhar tangkalut a tam deuh lai i, Nuamhnak Park in tangka tampi a lut kho lai. Falam lei in an ra lai, Hakha lei in kan ra lai i, hmun nuam taktak ah aa chuah kho ding asi lai. Acheu cu Zinghmuh Tlang kai le Laidil zoh an duh lai i, cuticun tangka tampi aa mer pin ah, chungkhar nuamhnak zong tampi a chuahpi khawh lai.

Tourist zoh phu taktak a simi Zinghmuh Tlang dawh
(6) Holh Hrawm Khawh Asi

Hakha le Falam hi cu kan holh biafang le awcawi tlawmte aa dangmi dah ti lo cu, holh kan i hrawm kho viar. Hmunkhat ah um le thitlak khawh ding a fawi tuk. Cucaah nikhatkhat ahcun Hakha-Falam hi khua pakhat bantuk in a um lai i, sang pakhat bantuk men an si kho te ko lai.

(7) Hakha-Falam Highway

Laitlang lam vialte lakah a ding bik le a phei bik cu Hakha-Falam Highway asi. Hmunhma zong a rem bik. Cozah nih bia tak tein timhlamh le sersiam ahcun, lam tha taktak ser khawh asi. Lam a that ahcun minung tampi motor lam kam ah an pem lai i, cuticun Hakha-Falam Metropolitan cu aa ser kho ziahmah ko lai. Hakha-Falam Metropolitan khua sernak ding caah cun ruahnak thar ngeih a herh.

Cucu zeidah a si tiah ahcun, nihin ni ah khuapi a simi Falam le Hakha lawng ah cozah zung le sizung te hna chia ti lo in, Chuncung, Ramthlo, Tal le Lungpi ti bantuk hna ah, cozah zung fa deuh tete kha thek a herh. Cuticun cozah riantuan an i thial lai i, zung pakhat le khat pehtlaihnak caah lamsul tha a herh lai. Bus, Taxi um a herh lai. Minung nunnak ca a herhmi paoh kha a karlak ah an um lai i, cuticun minung kan karh tikah khua kha aa peh viar kho lai i, metro khualian cu a chuak kho lai./

Lungpi khua ah cinthlaknak sianginn thar sakmi (Rf. VCTH)

Hi acunglei thil (7) ruang ah hin, nikhatkhat ahcun Hakha-Falam cu metro area pakhat ah aa chuah te dingmi asi. Khua a lianh i, minung an tam ahcun pawcawmnak a fawi chin lengmang caah, Hakha-Falam aa fonh khawhnak hnga saduhthah i, Laitlang ah metro khua pakhat ser ding hi Laimi kan vision si kho sehlaw a tha tuk ding asi. Metro khua pakhat kan ser khawh ahcun, minung tampi hmun khat kan um lai i, rian a tam lai i, pawcawmnak a let in a fawi lai.

Minung cu hruaitu nih ruahnak le hmuhnak (idea and vision) ngeih a herh. Than Shwe nih "ruahnak le hmuhnak" (idea le vision) a ngeih caah Nay Pyi Daw khualipi cu a tlak diam ko. Khuate kip a pehtonh i, Nay Pyi Daw cu vawleicung khua vialte lakah a than a rang bikmi pakhat ah aa tel ve ko. Atu lio ah kan rak umnak khua Dayton-Cincinnati cu "Metro" khua asi te lai tiah an ruah chung bantuk in, atu aa peh zuahmah cang.

Falam zong hi Lungpi lei ah a thang ziahmah  (Rf. The Chin Tech)
Cucaah Hakha-Falam zong hi metro khua pakha si kho te seh law timi hi, ruah le tuaktan chung a herh. Micheu nih cun "Zeitin dah asi khawh lai?" tiah tu chun ni ahcun an ti khawh men. Thlapa kai zong cu zeitin hme asi khawh lai an rak ti ve ko. Asinain thlapa kai khawh asi ko ahcun, Hakha-Falam Metropolitan khua ah ser cu asi kho ve ko hnga lo maw?

Cucaah Hakha-Falam Metropolilitan khua ser ding hi, nihin Chin State cozah nih ruah le tuak chung a herh. Kum tampi zong arau men ko lai nain, nikhat caan khat ahcun a cang kho mi thil asi. Abik in Pu Henry Van Thio hna Vice-President asilio ah, Hakha-Falam Metropolitan khua simanking hi ngeihter kho hna sehlaw, kan Lairam le Lai miphun caahcun thil lian ngan taktak asi lai timi zumhnak ka ngei!!!
















Friday, May 6, 2016

Atlantic Rilipi Cung Li-hel

Minung fimthiamnak hi a sang tuk ko cang nain, kan vawlei kong hi tampi theih rihlomi a um. Theih chuahmah mi thil thar zong an um ve hna. 2014 i Malaysia vanlawng India Rilipi tang i a tlak lio i an kawlnak ah khan, a kawltu pawl rili lei fimthiamnak ngeimi (oceanographer) nih an timi cu, "Indian Rilipi kong hi kan rak theihlomi a tam tuk. A chungah tlang lianlian le horkuang thukthuk tam tuk a rak um. Tam deuh hlathlai a hau" tiah an rak ti.

Naite ah Atlantic Rilipi a thlanglei ah Rili tii aa helmi pahnih an hmuh hna. Cucu vancung i a zuangmi leilem (satellites) in an hmuhmi hna an si. Hi lihel pahnih hi cu hlan ahcun an rak hmu bal hna lo. Hi lihel hi tii a dawp ning a fah tuk caah tii a thuk taktak tiang a dawp khawh. Lihnin hi an lianh tuk caah le an tha a thawn tuk caah, aa helnak hmunhma hrawng aphanmi cu, "tiilawng siseh, thilri le zei bantuk thilri hmanh hi a dawp dih hna lai" ti asi.

Atlantic Rili aa helmi
Hi hmunhma hi tilawng nih an kal tuk lo nak asi caah, tiilawng a dawp timi tuanbia cu a um rih lo. Tih a nun tuk caah, rili lei mifimthiam hna zong nih a chung hi an zoh kho rih lo. Zeiruang dah hi tluk fak in aa hel hnga? Zei nih dah a helter hnga timi hi tha tein theih khawh asi rih lo.          

Thursday, May 5, 2016

Pastor Min Phunphun

Ka Semnak Thau Khua
Pathian dawtnak le velngeihnak thawng in, kan phuttawk lo in Pathian riantuan hi 1996 in ka rak thawk. Kan khua hrawng cu India ramri um kan si. Krihfabu kip aa cawhmi kan si. Micheu cu zumhnak le baibal kongah aa fiang bakmi an um bantuk in, aa fianglomi zong an um ve. Acheu cu cheuhra cheukhat kong aa fiang i, a cheu cu an i fiang ve lo.

1997 USA ka phak tiang, Thau ah pastor (3) achangchang in kan chuak. Kan cawnpiak khunmi aa dang cio in ka ruat. Kan mah cio nih, Thau ram caah a tha tiah kan ruahmi chim khunmi cu aa dang cio kho men.

Thau Baptist Krihfabu caan saubik a rak hruaitu kan pa, Rev. Hrat Ling cu "cheuhra cheukhat pek" kan fian khawhnak hnga, Bible cherhchan in tampi a kan cawnpiak. Cucaah micheu nih "cheuhra cheukhat pastor" an rak ti. "Baptist pastor cu cheuhra cheukhat kong lawngte an chim; an mah paw an i ruah caah asi" ti tiang in an rak ti. Thluachuah hmuhnak ca ka chim ti na lak ah, minchiatnak tu a rak si.

Rev. Dr. C. Duh Kam a tlung. BD ah thesis ah a tialmi cu, "Salvation Today" timi asi. Laimi kan si a fak tuk. "Thlarau khamhnak lawng silo in titsa khamhnak kan herh tuk rih" ati. Thanchonak (sipuazi) kong, India tlawnnak kong, satil zuatnak, cinthlaknak, khuathar zuan herhnak kong, khual tlawn le sipuazi tuah herhnak kong, sianginn kai herhnak kong vialte hi, Zarhpini chiar in a kan cawnpiak. Asinain amah chimmi a fiang kholomi cheukhat nih, "Sipuazi pastor" an rak ti. A va pawi hringhran dah ka rak ti tawn.

Thau khuathar 
Kei 1996 ah khua ah pastor tuan ka van thawk ve. Kei ka chim cemmi cu "Thau ram a fet tuk cang caah, saram, nga le va nan dawt lai. Ngakah bawh lo ding; bom puah lo ding; ngapawkek thah lo ding; parathlei tikah tii sah than ding; hru/sii hmang in nga thah lo ding; cangai le ngaikuang le dangte a rai lio ah thah lo ding; nga tii a tit le fano an cawm lio ah thah lo ding-ti hi ka rak chim tawn. 

Thau ram cu a phawn tuk cang caah, Khualubo dah ti lo cu nan duah hrimhrim lai lo. Theipi, khuhlu, kethei, tanthei le sarzuk zong mei khangh ruangah an tlai kho ti lo. Cun sakah ruah ah mei duah ti lo ding; voikhat mei duahmi nih thingkung billion in athah tiah ka rak chim peng. Vameihlai, Saibual, Lungkhawntlang, Vameithlai, Faiceu Tlang, Bualrawn hna hi, duah hrimhrim lo ding tiah ka rak aupi peng.  

Cinthlak ka forh ve hna. Keimah pumpak in rua ka cin. Mipi hmuh ding ah ka ti i, Tlawr kung tiang khua ah ka cin. Mandalay in thinkung phun dang deuh ka phurh hna i, khua ah ka cin hna. Cu tluk in Thau ram ah thingram hninhnonak tha ka rak pek. Far cin zong heh tiah ka rak forh hna nain minung lung a tho lo.

Kan inn hnulei ah tuaihmawng le Euclyptus thing ka cinmi
Ciriangtu, Thautu le Tlangliam hi ramsa humhimnak ah ser i ding tiah ka rak chim tawn. Thau Makazine zongah ka rak tial. Nikhatkhat ah "ecotourism" a um te lai i, saram zoh ruah ah, tourist tampi an ra lai i, tangka tampi kan hmuhnak te lai tiah, ka rak chim tawn. Pawngkam thilnung le saram humhimnak (ecology) kong tampi ka chim tikah, "thingram le saram pastor" tiah a rak ka timi an um ve. A va pawi taktak dah ka rak ti. 

USA ka phak hnupi ah, Thautu cu Ruakhua nih an hual timi ka theih. Rev. Hrang Tiam interview an tuahnak ca te zong ka rel. Ruakhua nih ka chunmang an tlinter tiah ka ruat i, kai lawm taktak. Rev. Neely Lai Uk a rak kan tlawng i, Thautu le Ciriangtu kha CRDP nih kan hual tiah ati tik ahcun, ka lawmhnak a tling chinchin. Naite ah Laitlang in a rak tlungmi pakhat nih, "Thantlang le Hakha cu ramri bak in aa dang. Thantlang ram cu a hninghno deuh tuk" tiah a chim tikah, kai lawm ngaingai. Thantlang cu thingram zohkhenhnak an fiang ngai cang ti kha hmuh khawh asi. Hakha lei zong nih hihi biatak tein ruah ve a herh.

Ramsa Hual caah a tha tuk dingmi Ciriang Tlang
Ka ruat than tawn. Thau khua in a changchang tein pastor phun (3) kan chuak. Cheuhra cheukhat pastor, sipuazi pastor le saram pastor cu kan chuak. Kan mah caan hawih cio in theipar cu an vui ko tiah ka ruat. Rev. Hrat Ling chan ah khua biakinn bawkte ah facang a thing bal lo. Bible biakam hlun ning tein, "Ka inn ah rawl um seh" ati bantuk te asi taktak. Rev. C. Duh Kam chan ah, India tlawng le sipuazi tuah an tam, Thau ah mirum kan i chap i, cheuhra cheukhat zong a karh deuh. Satil zua zong kan karh i, Malaysia kal a hung chuah tikah, Thaumi Malaysia ah tampi an kal khawhnak tiang a chuak ve. "Thau holh thiam ahcun Malaysia kal khawh asi ko" timi phungthluk tiang a chuak taktak.

Naite ah Pu Chan Rawl (Tial Mang pa) USA a rak kan tlawng. Thau kong cu ka hal. "Saibual le Lungkhawntlang kha thingthawh a tha tuk. Lo vah ding tlak in a um cang" tiah ati. Ruakhua pakhat nih, "Mualrawn kha thing thawh a that ning chim awk tha lo asi" tiah ati. Thaumi nih thingram humhim a herhnak hi kan fiang ngai cang tiah ka ruat i lawmhnak in ka khat.

Cu pinah, Hriawh va ah nga zong atam tuk. Thau ram ah sakhi hawk zong kan theih ngai cang tiah an ti i, lunglawmhnak asang taktak. Ka um lio ahcun sakhi zong ahawk kho ti lo. Kan dumdawi tuk hna le zaangfak tuk an rak si. Hriawh va zong a lawng bak ti tluk asi.  A rocar taktak. Kan chim ruang theng ah asi lai lo. TABC le CRDP ruang bik ah asi men ko lai. Zeisihmanh ah kan rak aupimi thil asi caah, ka lawmhnak a sang taktak.

Pathian a duhmi le a dawmi nih cun, a miphun le a ram a dawt tawn. Miphun dawt ahcun vawlei dawt a hau. Vawlei dawt ahcun achung ummi-thingram, satil, tizu nga tiang in dawt a hau. Pakhatte lawng dawt a ngah lo. Cucaah pastor phun tampi kan chuak ko lai. Pathian nih akan fialmi asi rua tiah kan ruahmi thawngtha cu kan aupi awk asi.

Hlanlio prophet hna zoh hna u sih. Moses aupimi cu Pathian nawlbia ding tein zulh i, cawhnuk le khuaihliti in a luangmi ram-Canaan ram co asi. Isaiah nih a aupimi cu, "dinfelnak, dingtein thil tuah, sualnak le dantatnak, saltannak le sal in luatnak kong an si. Nehemiah aupimi cu Jerusalem kulhnak vampang remh kong asi. Zerubbabel le Hagai nih a aupimi cu Biakinn saknak kong asi. Joshua aupimi le rian cu raltuk le ram ngeih asi. Biacaihtu hna an rian cu Israel mi hruai kha asi.

Cuticun Pathian riantuannak ah, mi dang nih min phunphun a kan vuah zong ah a pawi lo. Piangthar ti zong a pawi loh. Mihlim ti zong a pawi loh. Liberal ti zong a pawi loh. Cheuhra cheukhat pastor, sipuazi pastor, thingram pastor tiah min phunphun auh zongah a pawi lo. Jesuh zong min phunphun in an rak auh ve ko.

Angaingai tiah cun, Pathian riantuannak ah mi nih zeitin dah an ka ruah hnga timi bi biapi asi lo. Biapi asimi cu, "Kan miphun le ram nih a herh ko tiah kan ruahmi thawngtha tampi aupi tu asi." 






South Korea le Mahthahnak

Seoul Khualipi
1997 ah United Theological Seminary ah baibal sianginn kai ding in ka rak phan. Kan sianginn cu South Korea siangngakchia tam ngaite an umnak asi. Acheu cu alawngkangmi an si i a cheu cu chungkua in an um. Kan i kawm ngai hna hi, bia phun tampi kan i ruah tawn. An ram le nunphung kong zong khi an ka chimh tawn i, Laimi he kan min le sining aa lomi tampi a um tikah kan i tlak ngai.

Korea ka hawipa Illam Jong le adang Byang Sam Kim timi nih an ka chimh tawnmi ka philh lo mi cu, "Kan nih Korea cu lungretheih hi kan ing kho lo. Nupi fate har tuk an um hi kan zoh kho lo. Kan ram sipuazi a tla; pa tampi cu rian an phuah hna. Rian an hmu kho ti lo. Nupi fate harnak an tem kha an hmu kho ti lo i, mahthatmi an tam tuk cang" tiah an rak chim tawn.

Miphun cheukhat cu harnak an ing kho ngai. India Kala te hna, Africa thetse ram ummi minak mi hna le burbukmi hna, Laimi, Mizo le Kawl tibantuk hna hi harnak kan ing kho ngai. Mangtam dengmang tluk pamnak le harnak kan ton zongah kan in tialmal ko. Kan thinlung a rak thawng bak tiah ka ruat. Kawlram ah kum 32 ka si tiang ka um i, "An sifah le har ruangah aa that" timi pakhat te zong ka thei rih hna lo. Cucaah Kawlrammi hi sifah le harsat a tuar kho ngaingaimi miphun kan si tiah ka ruat. "Rum belte kan tuar kho te men lai."

Korea le Japan te hna hi Laimi bantuk an rak si lo. Abik in Korea hi Korea pa chimnak ah, an rak nenno ngai ko rua. Sifah le harsat hi an rak ing kho tuk lo. Nitlaklei ram thangchomi hna zong hi an rak ing kho tuk lo. Korea ka hawi le nih an ka chimhmi ka ruah tikah, Asian miphun lakah, Korea hi harnak a ing kho lo pawl an si kho men tiah ka ruat theu tawn. Asiloah an ram a thancho tukmi hi dah minung cheukhat caah lungrawknak chuahpitu asi hnga timi ka ruat theu tawn.

An i thahning hi a phunphun in a si. Acheu cu an i awk; a cheu cu sii an ding; a cheu nam in aa sawh. Acheu lungpang, hlei le innsang cungin an zuang. Korea min thang taktakmi zong aa thatmi an um len. Actress mui dawh le minthang Lee Eun-ju (k.24) cu 2005 ah aa that; President hlun Roh Moo-hyun zong May 23, 2009 ah lungpang in a zuang i aa that; Construction company ngeimi mirum Sung Wan-jong cu April 2015 ah aa that ve; Actress minthang taktak Choi Jin-sil zong 2008 ah aa that i a vapa thing Cho Sung-min zong 2013 ah aa that ve. Model minthang Daul Kim zong Parish ah 2009 ah aa that than.

Hi bantuk in mizaza le minthang taktakmi zong zeica dah an i thah hna hnga? An sifah ruang asi maw? Lungretheih ruang asi maw? Harsatnak dah an tuan khawh lo caah asi? Ruah ding tampi aum.



Roh Moo-hyun
Choi Jin-sil

Lee Eun-Jun (2004 lio)
Young Ha-Kim timi catialtu pakhat nih Korea mi mahthahnak (suicide) kong hi Korean ca in a tial i, cucu Jenny Wang Madina timi nih Mirang ca in a lehmi ah, hitin a tial.

Korea ram mahthahnak kong hi 1995 in tial ka thawk. Ka thawkka ahcun Korea ram cu seh riantuannak a sannak bik ram vialte lakah mahthahnak (suicide) a tlawm cemmi ram asi nain, 1997 Asian Financial Crisis hnu in aa thatmi an karh taktak tiah ati. Ka hawi le nih an ka chimh hi, 1998-1999 ah hin a rak si.

Young Ha-Kim nih, "1996 ah hin, keimah rel chih in a hohmanh nih mahthahnak hi hi tluk in buainak a chuahpitu asi lai timi hi an rak ruat lai lo" tiah a ti. A tialmi ca ahcun South Korea hi seh riantuannak a san cemnak ram vialte lakah mahthahnak a san biknak ram tiah kum (8) chung pakhatnak asi peng tiah ati. Mahthahnak a tuahmi number cu hitin a tial:

2012 ah minung 14,160 an i that i nikhat ah minung 39 tluk in an i that. 2000 ahcun minung 6,444 lawng an i that i zatuak in chim ahcun 219% a karh tiah a ti.  Kum 10-30 karlak minung tambik thihnak chuahtertu asi i, kum 40 hnu deuh caah pahnihnak thihnak tambik chuahtertu asi. Cancer zawtnak changtu asi. Tar deuh caahcun thihnak tam bik chuahpitu deuh asi" tiah a ti.

Thihnak thawngpang theih tik paoh ah, abikin mino an thi ti tik ahcun "mahthahnak" (suicide) ruangah asi ti asi peng. Mino tambik an i thahnak cu Han Tivapi cung i an donhmi Mapo Hlei asi. Cu hlei sangpi cun atu le tu tivatii cungah, thi lakin an zuang. Cucaah cu hlei cu "Mahthahnak Hlei" (Suicide Bridge) tiah min an sak.

Cu mahthahnak khamnak ding caah, 2012 in Seoul Khualipi cozah le Samsung Life Insurance nih abawm in rian pakhat an thawkmi cu, "Mahthahnak Hlei" timi cu "Nunnak Hlei" (Bridge of Life) tiah thlen ding in riantuan an thawk. Asinain, cu rian an thawk hnu ah, mahthahnak cu a zor deuh lo pinah kum khat hnu ahcun a let (6) in a karh.

Kyawnya (advertising) company pakhat nih, cu riantuantu pawl ruahnak a pekmi hna cu mahthah awkah a rami kha hleitlang pawng an phak tikah, amah tein meiceu aa kap khomi a tlang pakhat kha an zuantawnnak hleitlang cungah chiah ding le mahthah ding in an rat tikah cu hleitlang cu amah tein ceuter ding ti asi. Cu a ceumi ahcun, cafang electric in ceuter ding ti asi. Cu catlang ahcun, "Na caah hihi a har tuk ti ka theih; tuchun hi na dam maw?" ti in a van i tialmi asi.

Cu an tuahmi thil nih mahthahnak kha a kham lo pin ah a let (6) tu a karhter i, mahthah duhnak tu a chuahter chin ti a si. Cucu zeiruang dah asi ne hnga ti kha an ruat than. Tha tein Family Medicine at Hallym University nih an hlat tikah, minung zatuak ah 60% cu lungrawknak (depression) ruangah mahthahnak an tuahmi asi ti asi. An thinlung ader le nun an duhlo bia asi hrimhrim lo ti asi. Cun Korea mino tampi cu an lungthin khuaruah ning kha chan he aa kaihlo ca zong asi an ti. A pawi bikmi cu, lungrawk damlonak ngeimi tampi nih cun, "Kan mah tein kan dam lai tiah an ruah sual caah le biaknak le exercise tuahnak in kan dam ko lai tiah an ruah sual caah asi" an ti.

Cun acheu cu doctor nih thlawpbul le lungrawknak angei timi roca tial ding kha an tih caah le vale he tazacuai tikah lungrawk zawtnak ngeih ahcun fale kan ting lai lo ti an phan caah, sii in thlawp an duh lo caah asi an ti.

Lungrawk zawtnak an ngeihnak bik a ruang hi theih awk a har ngai nain, a tampi cu college kainak camipuai hna an sungh caah asi. Acheu cu an chungkhar sifah ruang, chungkhar he a dang in um viar ruang hna asi. Kum laiva pawl hna caahcun sipuazi rawh ruang bik asi. Abuaktlak in tuak tikah, mahthah a chuahnak bik a ruang cu, "Chanthar Korean nunnak nih a chuahpimi lungretheihnak in luatnak ding caah asi bik" tiah catialtu nih ati. Lungretheihnak aruang cu aa dan cio lai nain, lungretheihnak hi puh cem asi.

Cucaah 1992 ah Finland cozah nih mahthahnak a tuah kho men tiah ruahmi hna cu mit in catlo in an runven hna i, an ram ah mahthahnak hi zatuak ah 40% a zor tiah an ti bantuk in, 2013 ah Busan khuapi ah Finland bantuk in, lungrawk damlonak ngeimi runvennak rian an thawk i, cu damlonak ven a thawk hmasat bikmi khua ah a cang. Cuticun Incheon khuapi zong ah an thawk ve i, an khua ah mahthahnak zatuak ah 20% an zorter khawh ti asi.

Korea cozah zong nih an ram i mahthahnak a san tukmi ruangah ram pumpi caah tangka $7 milliion dih in riantuan an thawk nain, cucu a tlawm ngaingai. Japan ram hna cu million $130 dih in rian an tuan i, mahthahnak hi tampi an kham khawh ti asi.

Korea ram hi, an ram a hme; rumnak le innlo a thang. Riantuan caan sau chin lengmang. Thanchonak ruangah chungkhar a kenkip ah an i thek. Hmunkhat an um ti lo. Mirum an karh bantuk in sifak tuk zong an rak um ve thiamthiam. Nunning aa rual lo. Acheu caah "si duhmi" an si khawhlo tik le chanthar Korean nunnak an phanh khawhlo tikah an lung a dong i mahthahnak an tuah. Acheu harnak ton ruang le cozah tazacuai ruang le minchiatnak pakhatkhat ruangah an sining an tuar kho ti lo i, mahthahnak atuahmi tampi an um ti asi.

Laimi zong Lairam kan um lio ah kan si a fak; kan harsa ko nain mah le mahthahnak tuahmi hi an tlawm tuk. Asinain ram rumthawng USA hna ah kan rak lut; an sining kan i ziak lo. Kan li a leng; kan umhar. Lenkai le thazaang pek caan a tlawm tuk. Harnak kan tuar tikah lungretheih kan celh ti lo i, USA ah Laimi aa thatmi kan tlawm ti lo. Biaknak le Pathian lei lawng in damnak a um khawhlo caan le sii in thlawp a herhmi zong tampi a um.

Cucaah khuakip kan umnak ah, Krihfabu nih lungretheihnak (stress) hi biatak tein tuaktan zong a herh ve. Cu ti asilo loahcun Korea bantuk in mahthahnak in Laimi tampi nunnak liam khawh asi.

--------------------------------------
Zohchihmi ca
http://www.nytimes.com/2014/04/03/opinion/south-koreas-struggle-with-suicide.html?

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....