Sunday, May 8, 2016

Hakha-Falam Metropolitan Khua Sernak

Falam-Hakha Highway Hmunkhat  
Hakha-Falam lampi hi USA kal ka thawh pah, June 1997 ah a hnu bik ka hrawn a si. Cu lio cu lam a tha tuk lo. Nihin ni ahcun Hakha-Falam-Kalay Highway hi a tha ngaingai cang tiah an ka chimh tikah, lung aa lawm ngai.

Mi pakhat nih, "Hakha le Falam kar cu motor cycle in suimilam pahnih chung lawng kan kal. Lam a that deuh tik ahcun suimilam pakhat le cheu lawng a rau ding asi" tiah ati. Ka ruat i, cucu aa naih tuk in ka ruat. Nitlaklei le Nichuahlei Aizawl tluk dengmang asi ko.

Ruah chung awk a ummi cu, "Atu lio hmanh ah motor cycle in suimilam pahnih kal khan asi ahcun, lam a that tik ahcun a fawi chinchin lai. Akarlak ah khuatete an van i peh lai i, hi hnu kum 20-50 karah "Hakha-Falam Metro khuapi" hi aa ser kho te lai tiah ka ruat. Zeicatiah Hakha le Falam karlak hi, lam le hmunhma a tha i, khua tampi a um cang. Hakha-Chuncung-Ramthlo-Tlangzar-Tal-Lungpi-Falam asi. Surbungtlang Airport lampi zong hi lam he aa peh ding a si.

Hakha le Falam hi 66.1 km lawng aa hlat tiah www.distancesto.com ah an tial. Cucu meng 41 lawng a si. Cu meng 41 cu lam a tha. A phei. Hmunhma a rem. Khuacaan a tha. Thingram a hninghno. Tii a tam. Dumhau tuahnak an rem. A karlakah khua lian nawn (6) a um. Lam or lawng tein inn sak ahcun, nikhatkhat ahcun aa tlai kho viar ding a si.

Hakha Falam Map (Rf. Google Map)

Hakha-Falam Metro khua ser ding zong hi, ruahnak (idea le vision) ngeih chung a herh tiah ka ruat. Zeicatiah Lairam khua hna hi an fat tuk caah, kan thangcho kho lo. Khua hi tam deuh fonh i khua lian deuh ser le minung tam deuh um kan herh. Khuate tam deuh cu chuahtak i, khuapi deuh ah fonh ding asi. Khuapi kan ser khawh ahcun, riantuan ding le tangka chawkmi a tam deuh lai i hlawhfak le pawcawmnak a fawi deuh ding asi. Tahchunhnak ah, New York Metro area pakhat nih kum khat chung a chuahtermi tangka GMP (Gross Metropolitcan Products) 2012 ah 1.33 trilliion asi i, Kawlram pumpi GDP cu 53.14 billion lawng asi. Kawlram pumpi tangka hmuhmi nakin New York Metropolitan khua pakhat hmuhmi kha alet 25 in a tam deuh. Zeicatiah minung an tam i, riantuan ding a tam i, tangka hmunpi asi caah asi.

Lairam ah "metro khua" kan ser lo ahcun, kan rum kho lai lo. Nihin ni dirhmun zoh tikah, Lairam ah khuapi 11 hrawng a um cang i, cu khua vialte zoh tikah "metro khua" ser khawh ding an um tuk lo. Hakha-Falam belte cu metro khua ah ser khawh ding asi. Nihin ni Lairam fingtlang chiat ruang, minung tlawm ruang le lamsul chiat ruangah, Hakha-Falam hi khuakhat ah kan ser lai timi cu, asi kho ding in ruah awk a har. Asinain hihi a cang kho taktakmi thil asi.

Hakha-Falam kar ummi Ramthlo (Rf. ramthlo.blogspot.com)
Tahchunhnak ah lamsul thatnak USA ah North Carolina ah metro khua pakhat aa ser cuahmah mi a um. North Carolina cu fingtlang le hawrkuang a tam pah ve. Hi ramkulh ah Highway lianmi I-85; I-40 le I-74 an van pemh hna. I-85 cungah nichuahlei ah Raleigh khuapi a um i, nitlaklei ah Winston-Salem khuapi a um. Ameng 103.4 an i hlat. Gangaw le Hakha nakin a hla deuh.

Cu khua (2) karlah ah khuapi aa cang cuahmahmi High Point-Greensboro- Burlington-Chapel Hill-Durham khua lian ngai an um hna. Cu khua vialte karlak cu khua fatete in aa peh dih cang. Hi area hi a rauh hlan ah "metro khuapi" aa chuah zau ding asi. Vanlawng in zoh ahcun aa tlai dih cang.

"Metro khuapi" timi hna hi, za ah za in inn aa tlai viarmi an si lem lo. Inn a pikpak tein a um zongah, naih tein an um ahcun "Metro" an chiah ko hna. Tahchunhnakah, Yangon Metropolitan timi ah khua tam tuk aa tel. Mingaladon-Hmawbi le Thanlin te hna tiang an i tel. Asinain "Yangon Metropolitan" ah an chiah ko hna. Hlan ah inn aa tlai dih lo. Minung an karh i a pikpak tein inn a tlai dih ngawt cang i, Maha Yangon (Yangon Metro) hna cu a kauh in a kau tuk cang.

Yangon bantuk in Hakha-Falam Metro zong hi ser ve kan herh. Kalaymyo- Tahan cu khua dang veve an rak si nain nihin ni ahcun aa tlai dih cang. Hi pin ah a lian chin lengmang lai i, hi hnu kum 50 ahcun million umnak khua le tangka tam taktak a luhnak khua ah a cang te dingmi a si.

Kalaymyo-Tahan Metropolitan (Ref. google.map)
Vawleicung khua hna hi an lian chin lengmang i, an lianh deuhdeuh le an rum deuh deuh khi asi. Cucaah Hakha-Falam zong hi "Metro" khua pakhat ah ser ding in Chin State government hrimhrim nih project ngeih a herh asiloah vision tal ngeih chung a herh.

Hakha-Falam Metropolitan khuapi ser khawhnak ding caah, aruang (7) a um.

1. Hakha-Falam Akarh Ningcang

Hakha khua hi a minh ruangah, Chuncung lei ah khua an van kauh tikah, Hakha hi Chuncung lei (chaklei) ah duhsah tein a kau ziahmah lai. Hakha le Chuncung hi a rau lai lo. Aa peh chawm te lai.

Falam peng khuate cheukhar an rawh ruangah Lungpi ah mi tampi an rak pem ve. Lungpi le Falam cu aa naih tuk; aa tlai ngacha cang. Cucaah Falam hi thlanglei hawih in a rak thang ve than. Lam a phei i a that tuk caah, khua karh a fawi ngaingai mi asi. Hmunhma chiatnak zong a um ve caah, za ah za in inn cu aa peh kho lai lo nain, "Metro khua" timi ahcun inn a pe dih bal lo. Lamhlat ngai a sim zong khua khat ah an chiah ko hna. Tahchunhnak ah, "Maha Yangon" timi ahcun Thanlin khua in Hmawbi khua tiang aa tel chih ko.

Hakha hi chaklei ah a thang i, Falam hi thlanglei ah a thang. A karlak ah khua duhsah tete in an karh cang hna. Cucaah Hakha le Falam hi aa naih deuh chin lengmang lai. Hi hnu kum zeimawzat ahcun Hakha le Chuncung aa peh lai; Falam le Lungpi aa peh lai. Khi tik ahcun Falam hi khuapi lian ngai asi lai. Hakha cu Aizawl bantuk in khualian ngaingai ah aa chuah te lai. Hakha-Falam karlak ah hotel thatha zong aum te lai i rian a tam chin lengmang lai. Hakha-Falam lam a tha chin lengmang lai i, a karlak khua asimi Ramthlo-Tlangzar-Tal-Lungpi karlak hi, dumhau an tuah lai i, khua duhsah tete in an i peh lai.

Hakha le Falam hi minung an karh ning a rang chin lengmang lai. Tangka aa chawkmi a tam chin lengmang lai. Cuticun khua aa naih deuh chin lengmang lai i, nikhatkhat ahcun Falam khua Cinmual Sang in Hakha khua CCU umnak tiang inn aa peh te ko lai. Kum zeizat dah a rauh lai cu ka tuak kho lo. Asinain aa tlai hrimhrim te lai.

Chuncung leiah aa thawn ziahmah cangmi Hakha Thar sang

2. Khuate An Rak Pem Lai

Kan ram democracy ram ah aa chuah cang. Thanchonak tampi a um lai. Lamsul a tha chin lengmang lai. Laitlang ah minung kan karh lai. Khuate ummi kha khuapi le motor lampi kamah an pem hna lai. Fale sianginn kai remnak khua le sizung tha umnak an fuh te hna lai. Mifim cathiam le chanthar dawimi mino nih, khuate um an duh lo chin lengmang lai. Cuticun khuate fatete hi, Hakha-Falam karlak khua ah an rak pem te lai i, khua hi a pikpak in aa peh kho te dingmi asi.

3. Cinthlak le Zuatkhalh Sipuazi

Vawleicung minung tam deuh cawmnak cu cinthlak le zuatkhalh asi. Cu rian tuan tikah a zuar fawinak hmun, motor lampi le minung chahnak pawngah tuah asi zungzal. Hakha le Falam khuapi ah minung tampi an karh lai i, Hakha-Falam lampi kam hi, cinthlaknak le zuatkhalhnak ah tampi an hman te hna lai. Cuticun lo, dum, zuatkhalh riantuanmi hna nih khua hi a pikpak in an tlaihter te lai. USA zongah cucu asi ning asi.

4. Surbungtlang Airport

Surbungtlang Airport an tuah khawh ahcun, Hakha-Surbungtlang lam cu a hleice in tha taktak in ser asi te lai. Surbungtlang le Falam zong motor lam tha taktak aum ve lai. Hakha cu cozah zung lianlian umnak asi caah, Surbungtlang hi Hakha nih biatak tein an hmanmi airport asi te lai. Mi tampi an umkal a hau lai i, Hakha-Surbungtlang karlakah, Bus le Taxi tampi an tlikter te lai. A karlak ah hotel an sak lai; khua duhsah tein an an peh lai i, nikhatkhat ahcun hmunhma thatnak paoh cu aa peh dih nawn te ko lai. Innhmun man zong a fak ngaingai te kho mi asi. Mingladon ah Yangon International Airport an tuah ka ahcun, ramtang ngai arak si. Inhmun zong man a rak ngei tuk lo nain, airport an van tuah hnu ahcun innhmun man a kai ciammam i, mirum milian lawng nih innhmun ngeih khawh a rak si bantuk in, Surbungtlang area hna zong hi hmailei ahcun innhmun man a fak kho ngaingaimi asi kho te lai.

Surbungtlang Airport cawh lio mi
5. National Park

Chuncung in Tal tiang, Zinghmuh Tlangpang vialte hi "Metro Park" ah ser khawh a si. Cuticun Ramthlo, Tlangzar le Tal hrawng vialte hi, nuamhnak hmunhma (Amusement Park) ah ser khawh ding an si. Minung kan tam tik ahcun hi bantuk nuamhnak park hna in, chungkhar tangkalut a tam deuh lai i, Nuamhnak Park in tangka tampi a lut kho lai. Falam lei in an ra lai, Hakha lei in kan ra lai i, hmun nuam taktak ah aa chuah kho ding asi lai. Acheu cu Zinghmuh Tlang kai le Laidil zoh an duh lai i, cuticun tangka tampi aa mer pin ah, chungkhar nuamhnak zong tampi a chuahpi khawh lai.

Tourist zoh phu taktak a simi Zinghmuh Tlang dawh
(6) Holh Hrawm Khawh Asi

Hakha le Falam hi cu kan holh biafang le awcawi tlawmte aa dangmi dah ti lo cu, holh kan i hrawm kho viar. Hmunkhat ah um le thitlak khawh ding a fawi tuk. Cucaah nikhatkhat ahcun Hakha-Falam hi khua pakhat bantuk in a um lai i, sang pakhat bantuk men an si kho te ko lai.

(7) Hakha-Falam Highway

Laitlang lam vialte lakah a ding bik le a phei bik cu Hakha-Falam Highway asi. Hmunhma zong a rem bik. Cozah nih bia tak tein timhlamh le sersiam ahcun, lam tha taktak ser khawh asi. Lam a that ahcun minung tampi motor lam kam ah an pem lai i, cuticun Hakha-Falam Metropolitan cu aa ser kho ziahmah ko lai. Hakha-Falam Metropolitan khua sernak ding caah cun ruahnak thar ngeih a herh.

Cucu zeidah a si tiah ahcun, nihin ni ah khuapi a simi Falam le Hakha lawng ah cozah zung le sizung te hna chia ti lo in, Chuncung, Ramthlo, Tal le Lungpi ti bantuk hna ah, cozah zung fa deuh tete kha thek a herh. Cuticun cozah riantuan an i thial lai i, zung pakhat le khat pehtlaihnak caah lamsul tha a herh lai. Bus, Taxi um a herh lai. Minung nunnak ca a herhmi paoh kha a karlak ah an um lai i, cuticun minung kan karh tikah khua kha aa peh viar kho lai i, metro khualian cu a chuak kho lai./

Lungpi khua ah cinthlaknak sianginn thar sakmi (Rf. VCTH)

Hi acunglei thil (7) ruang ah hin, nikhatkhat ahcun Hakha-Falam cu metro area pakhat ah aa chuah te dingmi asi. Khua a lianh i, minung an tam ahcun pawcawmnak a fawi chin lengmang caah, Hakha-Falam aa fonh khawhnak hnga saduhthah i, Laitlang ah metro khua pakhat ser ding hi Laimi kan vision si kho sehlaw a tha tuk ding asi. Metro khua pakhat kan ser khawh ahcun, minung tampi hmun khat kan um lai i, rian a tam lai i, pawcawmnak a let in a fawi lai.

Minung cu hruaitu nih ruahnak le hmuhnak (idea and vision) ngeih a herh. Than Shwe nih "ruahnak le hmuhnak" (idea le vision) a ngeih caah Nay Pyi Daw khualipi cu a tlak diam ko. Khuate kip a pehtonh i, Nay Pyi Daw cu vawleicung khua vialte lakah a than a rang bikmi pakhat ah aa tel ve ko. Atu lio ah kan rak umnak khua Dayton-Cincinnati cu "Metro" khua asi te lai tiah an ruah chung bantuk in, atu aa peh zuahmah cang.

Falam zong hi Lungpi lei ah a thang ziahmah  (Rf. The Chin Tech)
Cucaah Hakha-Falam zong hi metro khua pakha si kho te seh law timi hi, ruah le tuaktan chung a herh. Micheu nih cun "Zeitin dah asi khawh lai?" tiah tu chun ni ahcun an ti khawh men. Thlapa kai zong cu zeitin hme asi khawh lai an rak ti ve ko. Asinain thlapa kai khawh asi ko ahcun, Hakha-Falam Metropolitan khua ah ser cu asi kho ve ko hnga lo maw?

Cucaah Hakha-Falam Metropolilitan khua ser ding hi, nihin Chin State cozah nih ruah le tuak chung a herh. Kum tampi zong arau men ko lai nain, nikhat caan khat ahcun a cang kho mi thil asi. Abik in Pu Henry Van Thio hna Vice-President asilio ah, Hakha-Falam Metropolitan khua simanking hi ngeihter kho hna sehlaw, kan Lairam le Lai miphun caahcun thil lian ngan taktak asi lai timi zumhnak ka ngei!!!
















No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....