Zu Hi Chin Miphun Zapi Ral A Si

USA in Lai Tlang a tlungmi tete hi, thawngpang ka hal tawn hna. Lairam cu a thangcho ngai cang. Innlo, lamsul, hnipuan, hruk-aih le ngeihchiah ah an thangcho tuk cang an ti ah kan i lawm tuk. Cell phone, computer, TV le video lei zong ah an thangcho tuk cang timi kan theih tik ah, lung aa lawm tuk. Asinain minung tam deuh cu, riantuan an zuam ti lo; mino tampi cu zu din saei le ningcang lo nunnak a tam tuk an ti ahcun, ngaih a chia tuk tawn. Lungthin a kekkuai taktak ko.

Laimi nih hin, kan tuanbia, kan sining, kan ram le miphun umtuning hi kan fian a herh. Kan tuanbia  philhlo a hau. Zeitluk in dah kan miphun hi ral kan ngeih? Zeitluk in dah tihnungmi thil nih a kan kulh timi kan fian le kan i ven a herh taktak. Kan ram le miphun hi, kan dirhmun thinphan a um taktakmi kan si. Cucu Laimi nih kan ruat tawn maw?

Khatlei ah zu lawng si lo in, Kawl holh le Mizo holh le hla nih a kan rialdip tiah an ti. Hi zong hi kan ruah rih a herh. Kan hlasak tiam pawl zong nih, Lai hla sak hi kan uar ve a herh. Kawl hla le Mizo hla le Mirang hla saknak in, Lai hla sak hi thapek deuh a herh.

Laimi hi miphun fate kan si. Nichuahlei ah Buddhist a tambikmi Kawl an um. Nitlaklei ah Hindus an tam biknak India ram a um. Nitlakthlanglei ah Muslim an tam biknak ram Bangladesh an um. Buddhist, Muslim le Hindu biaknak lianlian pathum nih, a kulh bak in a kan kulh.

Cu kulhmi tlangcung ram fate ah khua a sami kan si. Cucaah, kan miphun hi, a zeitilei paoh in "biaknak ral le miphun ral" kan ngei. Krihfa hi rak si ngelcel hlah u sih law, Laimi cu kan lo cang lai.

Jesuh hi Laimi kan caah thlarau khamhtu lawng a si lo. Kan nun lio hrimhrim ah kan taksa le thinlung khamhtu zong a si. Jeusuh hi, kan rumnak hrampi zong a si,. Kan fimnak hrampi zong a si. Kan thanchonak hrampi zong a si. Laimi ramdang ah tampi kan kalnak kan hrampi zong a si. Laimi a kan cawisangtu le a tu bantuk thluachuah hmumi miphun ah kan chiatu cu Jesuh a si. Khrihfa sinak hi a si. 

Pathian nih a kan dawt i, Missionaries hna hmang in, Laimi cu a tu ah 85-90% hrawng hi Krihfa kan si tiah kan ti tawn. Kan i lawm i, kan i lunghmuih cio. Phungchimnak zong ah chim lengmang cio a si. Lairam cu Krihfa ram tiah kan ti tawn i, kan lung aa lawm tuk cio hna.

Cu kan Lairam le miphun te cu, kan dawt cio i kan tlaihchan cio hna. Khawika kan umnak le vaivaihnak ram zong in, Lairam le Lai miphun cu kan ngai cio hna. Kan umnak kip in kan ram le miphun hi kan philh kho lo. Kan umnak USA zong in kan philh  kho lo. USA in Laitlang ah a tlungmi hi thawngpang ka va hal tawn hna.

"Lairam cu, innlo le lamsul a thangcho an ti cio caah lung aa lawm tuk. Hakha le Thantlang zong an thang tuk hna tiah an ti tik ah lung aa lawm tuk. Motor le motor cycle a tam. Dawr zong a tam i, a lamkip in an thangcho tuk cang" an ti ahcun kan i lawm tuk cio hna.

Asinain, Hakha khua le Thantlang khua ah zu ding an tam tukmi le zu rit ruang ah accient le mithi an tam tuk an ti, an chim tik ahcun lung a rawk taktak ko. Ngaih a chia taktak ko. Lungthin kehkuai aa zal. "Kan rumnak hi, kan miphun rawhnak lam a si ko ne lai lo maw?" timi ruah tlak in a um.

Khatlei ah, zu lawng a si rih lo. Kuva an khai tuk; an ha a sen tuk; khua chung ah kuva ningcang lo in an chak; lamkam ah hnawm an hlonh; khua hi a hnawm tuk tiah an ti tik ah cun, kan ram kan thangcho timi hi, a chung thil sining ahcun kan thangcho hrimhrim lo timi a lang tuk rih. A pawi taktakmi a si.

Tlangval mino tampi hi, riantuanlo in motor cycle cit le chawh lawngte an rian. Lakphakti din le vah le zudin lawng an rian ko an ti ahcun, lung a tha lo taktak. Hi hnu kum kum 20-30 ah Lairam nih kan ton te dingmi thil ruah ah hin, ngaihchia taktak a si. Mino nih lungfim a herh taktak cang.

Kawlram tlungmi nih an chimmi lak ah, lungthin a fak khunmi cu hihi a si:-

Hakha le Thantlang ah Kawl pawl nih "Zu heh tiah an zuar i, Laimi tangka in an rumnak cang. Tlakrawh inn thatha an i sak le nuam taktak in an um. Hlan ah sifak te hmanh kha, Laimi tangka in an rum cang" tiah an timi bia a si. Cu van theih ahcun, ceknel tiang in mi a kan runh. 

Khrihfa a si lo mi Kawl Buddhist pawl kha, dawtnak in Jesuh thawng tha bia tu kan chimh hna i, zumtu kan ser dingmi hna tu khi, Pathian duhmi a si. Cu si lo in, Laimi Khrihfa tu nih kan tangka in, rum lak kan va tuahmi hna kha, Pathian duhlomi thil a si. Cucu ruah ah lung a fak taktak.

Ramdang ah chungkhar tampi cu, mitkuh cim lo le thadi zaangbaa taktak in rian an tuan cio hna. Boss te tang ah thir le phang in riantuan a si. Heh tiah rian hnek an si. An tha a dit tuk le rian an hnek tuk hna caah, a caan ahcun a pumh hmanh pum kho lo in micheu an um tawn hna. Hmuhmi hnihkhat tein Lai Tlang lei ah kuat a si.

Miphun pakhat cu kan huat awk a si lo nain, an tuahsermi a thalomi ziaza tu cu kan huat awk a si ko. Zu zuarmi cu Lai asi pek, Kawl a si pek, zei miphun a si pek ah, Khrihfa nih cun tha kan pek lo ding hna a herh.

Ramdang kan phakmi hi Pathian thluachuah a si kan ti. Amah nih a kan pek ciami thluachuah hi, micheu caah zuu dinnak menmen le zudawr menmen ah kan hloh ahcun, Pathian cu a lung a tling bal lai lo. A ngaih a chia ve ko lai. A ti lio ah, Kawlram pumpi ah Laimi cu Pathian nih thluachuah an pek hna; an hman hna tiah a kan ti I, a kan cawisan. Asinain, a tu lio Lai Tlang i, zudin saei le zukhmawn a zualhmat ning an chim ahcun lungdong taktak a si.

Hi tining te a si ahcun, kan Laimi hi Pathian nih a thluachuah a kan cawh than te lai. Kan thluachuah hi miphun dang sin ah aa thial than te lai. Miphun rawh hi a fawi tuk. Hi tining tein kan I ralrin lo le ningcang lo in kan nun ahcun kan miphun hi lohtlau khawh kan si. Pathian thluachuah zong hi, a pit zau lai. A rau lai lo.

Zeidang vialte nakin lung a rawk cemmi cu, "Hakha le Thantlang thlanmual lungdonh kong a si." Hakha le Thantlang lungdonh zoh ahcun, kum no tete, tlangval thimi an tam tuk. Kum 50 cung le ngakchia nakin kum 22-35 kar an tam bik. Thlanmual hi a khah a rang tuk" tiah an ti tik ahcun, luongthin a kekkuai tuk.

Kan ram nih le a si a fak. Minung nih le kan thangcho fawn lo. Kan minung nih le kan tlawm tuk. Kan karh ning nih le a fum tuk fawn. Cu lio ah caan i, hmailei ah chungkhar le khuaram caah bochan tlak dingmi mino tete nih, nulepa hmanh thih hlan ah, mual an liammi ruah ahcun, lungthin a kekkuai tuk. Cucaah zuu hi sualnak le thatlonak a si hrimhrim ko. Rawhralnak phunphun chuahtertu a si hrimhrim ko. Cucaahcun vawleicung ah a fim bik tiah an rak timi Siangpahrang Solomon nih cun, zuu zong ah hi tin a ti:

Hrai chungah sen kirker tein a um i tleu dildel tein a lang i, van dolh ah nal ngai dawh a si mi zu khi, a zoh hmanh va zoh hlah. A donghnak ahcun rul bantuk in mi a cu i, ping-er sivai bantuk in mi a henh (Phungthluk 23:31,32). 

Solomon nih hin, "zu hi, rul bantuk in mi a cu mi a si a ti. A sivai hi a tak tuk i a si a tak tuk ah rul lak ah sivai a tak bik mi, ping-er sivai bantuk a si tiah a ti. Rul cu mi a kan cuk hlan in, thah asilole hrial a herh bantuk in, zu zong hi a kan lem hlan le zu-tama kan si hlan ah hrial a herh. Tei a herh. Culo ahcun rawhnak ngan taktak minung nunnak ah  chuahter khotu Satan hriamnam a si.

Cucaah Laimi nih zu kong hi biatak tein kan ruah a herh. Zu hi hi tin kan hmuh a herh cang:

1. Pumpak nunnak, ziaza le sining hrawktu a si.
2. Chungkhar sining vialte hrawktu a si
3. Khua le sang buaitertu le hrawktu a si
4. Ram hrawktu a si
5. Miphun hrawktu a si.
6. Minung le minung karah pehtlaihnak hrawktu a si
7. Chungkhar le khua sipuazi hrawktu a si
8. Accident phunphun chuahtertu "Lainawngtu" a si.
9. Pathian biakinn timi "kan pumsa hrawktu" a si.
10. Thinlung le thluak hrawktu a si
11. Minung nung nain sal ah a kan tlaitu a si
12. Minung nung nain "lainawngtu" a si
13. Zumhnak dertertu le zumhnak hrawktu a si
14. Thlarau sal ah a tlaitu a si.
15. Minung thlarau Hell ah a kalter khotu "Satan hriamnam" a si

Cucaah "zu" hi tih a nung tuk. World Health Organization (WHO) tuaknak ah, ritnak si vialte nakin zuu nih hin minung nunnak tam deuh a hrawh minung tam deuh thihnak a chuahpi ti a si. "Kum fatin in, vawleicung pumpi ah thih za lo in minung 3.3 million hi zureu (alcohol) ruang bak ah an thi" tiah WHO nih an ti.

US zong ah hin, zu ruang ah a thimi le chungkhar aa thenrawi mi an rak tam ngaingai. US lawng ah hin, kum chiar in zureu ruang bak ah minung 88,000 lengmang an thi ti a si. 2005-2010 karlah ah, thih za  lo nain, minung an thihmi le an kum an sunghmi an tuak tik ah, kum 2.5 millions an sung ti a si. A pam taktak.

USA zong hi zuu a ding ngaimi ram an rak si. Zureu (alcohol) taktak hi, a buaktlak in minung pakhat nih 9.8 liters an kum chiar te an din ti a si. Hi ah hin, beer le wine te hna aa tel rih lo. Kawlram hi cu 4.8 litters an din i kan ram pawng ummi India cu 5.7 liter an din i, Thailand cu 8.3 an din. Europe hi USA nakin zureu an rak ding deuh. Africa chaklei ummi Muslim ram pawl hi, zu a dinglo cemmi ram an si.

Zuu hi a mak taktak. An din hnu ahcun rihma ngeih a har tuk. Din zia thiam a har tuk. Zu tei hi a fawi lo. Cucaah USA zong ah mi tampi nih an tei hlei lo. Mirang zong nih an tei hlei lo. Minak le Spanish zong nih an tei hlei lo. Laimi zong nih kan tei khlei lo. Cucaah USA ah Laimi kum tling lo in a thimi tam deuh cu zuu he aa pehtlaimi thihnak an si.

Cucaah zuu hi Lai Tlang zong ah Laimi a kan hrawktu a si i, USA zong Laimi a kan hrawktu a si ve ko. Cucaah Hakha le Thantlang lawng ah si lo in, USA tiang zong ah Laimi kan ral lian bik cu "zu" hi a si ko. Cucaah Chin National Day hna ah, zudin hna hi zuam ding a si lo. Zu din cu miphun kip nunphung ah a um ko i, zupu dah hna hi kan nunphung a si ti phun in ruah ding a si lo. Chin National Day hna hi, zu le sa he ciah ni ah kan hman ahcun kan miphun hi kan rawk lai. Zupu din zong a piah in piah ding a si lo.

Cucaahcun Pastor, evangelist, Khrihfabu hruaitu vialte, zumtu vialte nih kan doh a herh. Zu dingmi pastor le evangelist cu mipi zong nih hman ding an si lo. Zu dingmi politician zong mipi nih dirpi ding an si lo. Ralkap le palki zong nih dinlo ding a si i, dothlennak tuahtu ralkap zong nih dinlo ding a si. Chin National Day zong ah zupi dah te hna hi, tuah ding hrimhrim a si ti lo. Chin National Day te hna i, zu dah hi kan nunphung in hloh a tlakmi thil a si. Hi bantuk in a lam kip in, kan zapi tein kan doh lo ahcun, zu nih nikhat khat cu Chin miphun hi a kan dolh khawh dih.

Cucaah, zu hi Chin miphun dihlak nih, "Chin miphun zapi ral a si" (Bung-yan-thu) ruah ah a herh cang. Upa ngakchia in, nunu papa in, kan ral ah ruah ding a si.


-----------------------------------------

Zohchunhmi ca

1. WHO nih an tialmi "Management of Substance Abuse"
https://www.who.int/substance_abuse/facts/en/

2. CDC tialmi "Alcohol Use and Your Health"
https://www.cdc.gov/alcohol/fact-sheets/alcohol-use.htm

1967-68 Rangoon University Chin Student Hmanthlak

Mirang nih "Hmanthlak pakhat cu biafang thawngkhat he aa tluk" tiah an ti. Asiloah hmanthlak pakhat nih bia ka 1,000 a chim tiah ti a si. 

Hihi a rak dik taktak. Hmanthlak pakhat nih hin, ming pakhat sining le tuanbia tam tuk a langhter khawh bantuk in, mibu hmanthlak pakhat nih, miphun pakhat kan tuabia le sining hi tam tuk a langhter khawh. 

Hmanthlak hna hi an hlun deuhdeuh i, an sunglawi deuhdeuh. Tuanbia an ngei deuhdeuh. Man an ngei deuhdeuh. 

Naite ah, Laimi kan pa pakhat, Pu Lian Uk nih, 1967-68 Rangoon Arts/Science Institute i, Chin sianghleirun siangngakchia hmanthlak a van tarmi le ca a tialmi van hmuh cu, "Hi hmanthlak hi, bia ka 1,000 nak tam bia a chimmi tuanbia phurtu hmanthlak a si" tiah ka ti. 

Ka zoh i, ka lung a leng kho taktak. Lungthin a khawih. Hmanthlak cu "a nak le rang" mi te a si. Color zong a si lo. A fian zong a fiang tuk ti lo. A fiang mi cu, hi hna hi, Lai nunphung lam a lammi an si timi cu a fiang. 

Hmaisuang thumi, hi Lainu hna hi, an muisam zong an rak i dawh. Uar an um ngaingai. Lainu ahcun mi za taktak an rak si hna lai timi cu a fiang ko. A hnu dirmi, Laipa pa zong hi, mi za taktak an rak si lai timi cu a fiang bak. 

Pa cu a hnu lei deuh an si i, an fiang tuk ti lo. A hmailei nu pawl cu an hmanthlak ah an fiang tuk rih. Heh tiah ka zoh sek hna nain, ka hngalh khawh phak an si ti lo. 

A ruang cu, 1965 ah a chuakmi ka si tik ah, hi hmanthlak an i thlak lio hi, kum 2 kuakap lawng ka si rih tinak a si. Ka hei ruat i, a sau ko cang. 

Hmanthlak tartu Pu Lian Uk zong zeitluk in dah a lung a len hnga timi ka ruat. A chung aa telmi hi an nun ahcun, an hmuh tikah an lung a leng tuk ve lai tiah ka ruat. Hi hmanthlak van ruah ah, kan Laimi fimcawnnak i mihmasa hna kong hi, ruah ding a tam tuk. Tuanbia tam tuk a phurh. An sin ah ka tello nain, a lunglen ding ning ka hei ruah piak i, ka lung a len piak bak ve. 

Kan mah Mandalay University kan kai lio hmanh hi, Lai siangngakchia kan rak tlawm ngai rih.A harnak a tam tuk rih. Chin National Day te hna kan rak tuah ah hin, a rak nuam tuk. Kan rak i nuam tuk hna. Kachin University student pawl hi, Chin National Day ah an rak lam tawn. 

Hi college kan kai lio hmanthlak van hmuh hmanh ah hin, lung a leng tuk. Ngaih a chia tuk. Liamcia caan ruah ah, tuanbia lawngte an si. Kan mah university kai lio cu, 1984-88 a si i, naite khan a si nain, cu hmanh ahcun a rak harnak caan a tam tuk. 

Hi 1967-68 lio i, Rangoon i sianginn a rak kai mi hna hi, an rak har taktak ko lai. Asinain hi lio i university a rak kai cangmi kan Laimi cu miza taktak an rak si ko. 

Ka zoh bak in ka ruahmi cu, "Hi hna hi a ho te dah an si hnga? An min ho dah an si hnga? An dih ah zei rian dah an tuan cio hnga? A tu ah an dam rih hna hnga maw? Hi hna hi, Laimi fimcawnnak ahcun mihmaisa (pioneers) taktak pei an rak si hi?" ka ti. Ka upat hna. Ka tihzah hna. Upat hmaizah zong ka pek hna. 

Hmanthlak ka hmuh bak in, ka ruah colh mi cu, "Hi hmanthlak hi, biafang 1000 leng in tam deuh bia a chimmi hmanthlak a si" tiah ka ruat colh. Tangka thawng tampi in cawk a phumi hmanthlak zong a si. Zeicatiah hi hmantlak nih, 1967-68 Laimi kan mifim cathiam hna i, an nunnak tuanbia kha tam tuk a langhter caah a si. 

Cucaah hmailei ah tuanbia siseh tiah ka ruah caah, hmanthlak tartu Pu Lian Uk note he a tanglei ah ka van tar chih. A sunglawi taktakmi ca le hmanthlak a si. 

Hi hmanthlak hi, Laimi nih kan ngeihmi museum ah chiah awk a tlakmi hmanthlak pakhat a si.

--------------------------------------------------------

Rangoon University of Arts/Science/Institutes Chin students Amateur Dancing Troupe 1967-68

Dear all:

                Here is posted a  group photo  of Rangoon Arts/Science and Institutes University Chin students’ Amateur Dancing Troupe 1967- 68 of 62 years ago. They were our comrades who had so admire our Chin national tradition of dancing in those days performing it in so much  unity as an example for the coming generation Chin youths on the Rangoon University stage in wishing to keep it on  in ever existence forever. Those of us remaining  out of them as grandpas &mas  behind them are living today to keep on their wish here with the coming generations and tell our memory with them and their sweet historic life . 

Pu Lian

Front line Seating L to R:

No.1.Zam Go Niang aka Aye Aye Myint  M.B.,B.S, from Laitui village origin , Tedim who might now be a medical doctor some where in the country.

No.2 Sayama Lai Nei Cuai, B.Ed Falam origin but in Kale-Kabaw valley.

No. 3. Man Lun Cing, B.Com, some where a company Manager, daughter of Commissioner  Thawng Cin Thang, might be Saizang village origin,

No. 4.Sayama Dim Lam Cing ,B.Sc Tedim who usually was our announcer in very beautiful and sweet voice in all our students’ ceremoneys,  Daughter of Pu Khup Za Cin, Export import Chin Trading Co. Ltd owner once and the back bone of Chin National Organization(CNO).

No. 5. Sayama Mai Esther Tin  Tin Mya, BSc. Samoe  U Ba Thaung Tin’s Niece from Sandwe

No 5. Sayama NiangPau, B.Sc, Thuklai whom we know has left us to her Heavenly Home.

No 6. Rev. Khuang Nawn-i whom we  know her as the founder of Evangelical Baptist Church, Daughter of Pu Thantluanga from Hualngo circle Tedim, an Export import Co .Ltd.  Owner once

No.7 Sayama Mai Myo Myint B. Sc. Cousin sister of Esther Tin Tin Mya from Thandwe

No 8. Sayama Kapchhingpui I, B.Ed. from Maymyo then might be now round about Tamu or Kalay areas a retired education officer

In the 2^nd row whom you could know are . the late Rev. Hniar Kio, the late Rev Edwin Sang Awr, the leader of the Dancing Troupe with Kam Khan  Thang, and Saya Kyi Ngun Thawng   in the  2^nd  line extreme right  .

A very handsome young man at the r extreme left rear line is the one who becomes  Dr. Rev. Chum Awi, once a Law officer, Hakha Lung innpi church choir leader, ZBC GS, and so on and so, forth in USA

-----------------------------------------------------------------------------------------

Catialtu Chinchiah

Hi hmanthlak hi, Chin miphun chung in sianghleirun kai hmasat pawl an rak si hna caah, ro thil taktak a si tiah ka ruat. Cucaah tuanbia ah philh awk thalo pakhat a si caah, Pu Lian Uk ka hal i, an min a ka tial piakmi an si. Pu Lian Uk cungah ka lawm taktak. "Hman thlak pakhat cu bia ka 1,000 he aa tluk" an timi hi, hi hmanthlakah a tling taktak.

Australia Meikang Hi Pathian Lamkaltu A Si Ko Rua

Vawleicung politician cheukhat nih, "Global warming hi a dik lo" ti hna hmanah seh law, el awk tha lo in  "a dik ko" ti hi, kan vawleicung ah a cangmi thil sining zoh in chim khawh an si. Vawleicung a cangmi thil lila nih an langhter ko hna.

Vawleicung khuacaan aa thlen ning cu, chim awk thalo a si cang. Hmun kip ah, ni linhnak a kai; tiva tii an reu; cerh tii an zor; vawleitang tii a reu chin lengmang. Tibual tam tuk an car cang. Thingram an thi i an rocar chin lengmang. Khuasik a tawi chin lengmang i, thal cu a sau chin lengmang. A zual bikmi cu, meikang a tam chin lengmangmi a si. Cun vur a tlami a tlawm chin pin ah, vawlei semka in a ti ballolomi tikhal tlang an tii thluahmah cang hna, kan rilipi tii an kai chin lengmang cang. Hmun kip ah thli a hnawm chin lengmang i, tlangcung saram an zor pin ah, rilitang thilnung hrimhrim hi acid ruang ah billion tam tuk an thi cang ti a si.

Abik in a tu lio ah a kang cuahmahmi Australia meikang, 2019 in fak taktak in a kangmi Amazon ruah tupi le 2018 in 2019 tiang hmun tam tuk ah a kangmi California meikang, USA ka dang meikang hna hi, nikhua a linmi, a carmi le vawleipumpi lumnak ruang bik ah a si tiah an ti hna. Vawleicung ramkip ah meikang le meiphu hi buaipi bikmi thil an si cang. Tutan Australia meikang hi, Australia tuanbia meikang ah a fak bikmi a si i, Amazon ruah tupi kangmi nakin a let nga a fak deuh ti a si. 

Australia meikang hi tornedo bantuk bak in a ngeirh in aa ngerh

Kan vawleipumpi a lum chin lengmang ko timi hi, USA i kum 22 ka um chung ah tampi hmuh khawh a si. Kum khat hnu kum khat a lum chin i vur a tlawm chin lengmang. Khuasik hi a tawi deuh cang. 2019 December in 2020 January thla hna cu, a lum taktak. Tu zarh chung hna hi cu, a lum taktak a si. Hmai zarh Ningani tiang zong a lum tuk ding a si. Tu zarh Rinni (January 11) cu degree 66 a lum lai ti a si. USA khuasik ah mah bantuk hi, voi khat taktak zong Ohio ka tong bal rih lo. 2020 Columbus khua i January thla cu, Lai Tlang ka um lio i, Hakha khua January tluk hrawng lawng a si. Nihin cu degree 44 a phan. A lum taktak. January i mah tluk lum cu khuaruahhar a si. Hmai zarh tiang hi a lum peng rih lai.

2018 in zoh tik a, California hi hmun tam tuk ah a kang. Cun a kang kho ding ah ruahlomi Amazon a ruah tupi a van kang. Amazon kangh lio ngacha in, Australia a kang ve hawi. Hi zong hi vawleipumpi linhnak a kaimi hi an puh bik ko hna. Tu chun Australia kangmi cu,  "Vancung in thlakmi map zoh tik ah, Australia cu Hell Mei bantuk a si ko. Khuaruahhar in a kang.

An ram cung vialte meikhu in a khah pin ah, New Zealand tiang hmanh meikhu nih a khuh cang hna. Van hi a sen bak in a sen ti a si. Mei hmittu vanlawng hmanh zuannak an hmuh lo can a um ti a si. Mi khamhtu a zuangmi helicopter zong zuannak an hmuh lo caan le an kir than caan a um ti a si. "Rilikam hmunhma nuamnuam hmanh hi, an him ti lo ee" tiah thawngpang chimtu nih an chim. Australia va lo bang, ngaihchiat le tihnung taktak a si ko. 

Ring of Fire bantuk in a kangmi Australia ram meikang

A tu lio ah, Australia hi a velchum in a kangh caah, "ring of fire" nih a kangh tiah an ti. Kutdonghrolh pum bantuk in Australia kha mei nih a hel i a kangh. A tu lio ah, tunpi lianlian an kang cuahmah ko. Hmun 200 ah mei a kang ti a si.

Hi tluk lawmmam in mei a kanghnak a ruang bik cu, "Australia hi, tu kum hi a linh bik kum, a rocar bik kum, thingram an car bik kum le a lum bik kum a si" tiah an ti. Australia hi vawleipumpi lumnak zong a tuar ngaingai ve mi a si caah, 1920 in a tu ah hin degee 1C a kai cang ti a si. A lumnak ahcun degree pakhat chap hi a celh celh a rak si lo. 

Cucaah, an thal caan zong a sau deuh i, meikangh caan zong a sau deuh. Cucaah tih zong a nung deuh chin lengmang ti a si. 2017 zong ah fak taktak in a rang kang cang i, a tu kum hnih dan ah a van kang than. Tu tan a kangmi hi Australia tuanbia ah a kangh a fak bik  a si tiah an ti. 

Australia meikang hi, 2019 September in aa thawk i a tu tiang a kang cuahmah ko rih. Australia hi a tu cu thal a si. Hi hnu a linh siling thla hnih a tang rih. Australia tuanbia zoh tik ah, a linh bik kum le a car bik kum a si. Degree 100 a phan i, a linh tuk ruang le a car tuk ruang ah, mei hi an hmit kho bak lo. Australia meihmittu 4500 dinlo bak in an cawl. USA in 50 an kal; a dang 21 an kal chap. Meikhu a tam tuk caah helicopter le vanlawng zong an zuang kho tawn lo ti a si.

Satil le saram million 500 hrawng an thi ti a si

Meihmittu seh, vanlawng le ngeihmi thilri paoh in an hmih nain, hmun 200 ah a kangh caah le mei a kangmi a fah tuk pin ah, meikangh a ran tuk caah, fawi ah an hmit kho lo. A donghnak ah mei nih a kanghmi area hi acre in 15,000,000 a si tiah an ti. A kau taktak. 

Australia meikangmki meikhu nih a khuhmi hi, Europe nakin a kau deuh cang ti a si. Europe cu 3.931 million squire miles a kauh caah, Australia meikhu i a kau taktak cang tinak a si. Ni a linh tuk caah le ruah a sur lo caah kangh awk a um chung paoh cu, tam tuk a kang rih lai tiah an ti.

Nikhatni (Monday) ah a cheu hmun ahcun ruah a sur i, cu nih cun tampi mei a hmih caah, mi tampi lawmhnak in an khat. Asinain hmun tampi ahcun a kang cuahmah rih ko. 

Australia ram satil le saram phunphun thimi hi 500 millions hrawng a si lai tiah an ti. A cheu nih cun ramsa he satil he millio n 1,000 hrawng an thi lai tiah an ti. Minung 25 an thi cang i thih le nun theihlomi a tlaumi zong an um pah ti a si. Fire fighter pakhat zong a thi cang. Ramtang mei hi, minung 24 ah an duah hramhrammi a si tiah an ti caah, an tlaih cang hna.

Inn 2000 a kangh cang. Inn hi a kangh cuahmah lio a si caah zeizat ciah dah a kang timi an thei kho rih lo. Satil zuatnak lo (farms) i satil zong tam ngai an thi cang i, satil zuami zong harnak tampi an tong. Khua zong tampi an chuahtak cang. A cheu cu khamhtu an hngak lio i, aa taapmi zong an um hna. A cheu cu tar le a zawmi an si i, harnak tam tuk an tong ti a si. Rilikam minung hmanh kha a linh tuk caah, an zaamter hna ti a si.

Thal lio a linh bik hi, thla hnih a duh rih. A ra laimi Ningani le Rinni hi a lin khun lai ti a si. Cucu an ngaihlah taktak. A tu hmanh ah a kanghmi area hi a kau tuk cang i, hi pin ah zeizat dah a kang than rih lai timi chim awk a tha lo.

Australia Mirang cheukhat cu an rak fel tuk. Minung khamh an i zuam lio ah, saram khamh zong an rak i  zuam than rih. Australia chungkhar pakhat Irwin te chungkhar lawng nih, saram hi 90,000 tluk an khamh cang hna ti a si. Pathian bantuk an si ko. Uar an um tuk. 

meihmittu zong nih pumpek bak in hi tin an hmih len nain an hmit kho lo

Thawngpang chimtu nih a chimmi cu, "Australia cu caan dongh lai bantuk in a kang ko ee" tiah a ti. Australia i khua nuamnuam le rilikam khua dawhdawh "Paradise khua" hna kha a tu cu an rawk dih cang cang i, hell bantuk ah aa cang" tiah thawngpang chimtu nih an ti.

Mei a kanghnak khua hna cu, an thin a hung tuk. Ann khua a rawk; an innlo a kang; ram vialte nak viar in a kang; an ram cu meikhu in a khat; thingkung an kang cuahmah; ramsa tam tuk an thi; minung a kenkip ah an zaam; "resort hotel tha taktak hmanh a kang." Minung tampi inn lo a rawk. 

Cu tik ah Cozah an daithlannak le meikang kong tuanpi in biatak tein an rak ruah lo mi ruang ah, mipi tam tuk cozah cungah an thin a hung. An lung a fak. Biachia holh chia an chim cang. Khuaram cu mei nih a kangh cuahmah. Ni a lin deuh;  khua a sa deuh, mei a kang deuh; a lin deuhdeuh i, minung an thin a lin deuhdeuh ve ti a si. Mei linh a si, minung thin linh a si. Daihnak hrimhrim a um ti lo. 

Ram sa zong mah tin mei nih a erh hna million tampi an thi cang ti a si

Australia meikang van zoh bak in, "Mirumpa hell a tlak i, awkhlawh Lazaruh bomhnak a van hal i, tikik dor khat te in van ka thlak tuah…" tiah a timi Jesuh chimmi tuanbia kha lung ah a chuak. Australia meikang hmanh, hi tluk in tihnung va nung kaw, mirumpa a va tlaknak hell mei kha zeitluk in dah tih a va nun chinchin hnga?" timi ruah awk a um ngai.    

Australia meikang hi a fak taktak. Meikhu hi meng tam tuk tiang a kal. Australia in meng 1243 a hlatnak Auckland khua vancung khuadawm hmanh, theithu bantuk in engzuai a tuah ti a si. An meikhu hi Indonesia ram cung tiang a phan. New Zealand ram in Indonesia tiang hi, Australia meikhu nih a phak dih. Hi meikhu ruang ah, Carbon Dioxide hi tam tuk vawleicung ah a chuak i, vawleipumpi hi a lumter chinchin rih lai ti a si. Cucaah meikang paohpaoh cu, khuacaan leikap in tuak ahcun, kan vawlei caah thawng chia taktak an si.

Mei hi a san tuk caah meihmitu motor zong nih hmih awk an tha tawn lo

Meikang hi Australia nichuahthlanglei ah tambik a si. Prime Minister Scott Morrison zong meikangmi kong ah, mawhchiatnak tampi a tuar. Hmailei i a mah politics hmanh ah, harnak a chuahpi te kho men tiah an ruah. Prime Minister nih, meikangmi kong he pehtlai in, A$2 billion bak cozah nih bawmhnak kan chuah lai tiah a ti. Australia cu a rum ngai mi ram a si caah, an i veng kho i a si. Kawlram bantuk sifak ram hna ahcun, a fawi ding a si lo.

Insurance company ah sunghnak a tongmi 8,985 nih an sunghmi hmuh thannak ding in nawlnak ca an tial cang i, Insurance company nih tu chun tiang an sungh dingmi hi, A$700 million a phan cang. Hi pin zeizat dah a si rih lai theih a si lo. Mei hi a zor deuh nain, 51% lawng an hmih khawh rih. Sunghmi a tam tuk caah, Australia sipuazi hmanh tam ngai a rawk te lai ti a si. 

Australia meikang nih a kan cawnpiakmi cu, "Vawleicung ah hin, himnak le hnangamnak taktak cu a um lo" timi a kan cawnpiak. Vawleicung fimnak, rumnak, thawnnak, sunparnak, lianhngannak le innlo tha le sianginn tha hna nih, himnak taktak le hnangam taktak cu a chuahpi lo" timi a langhter. Vawleicung fimthiamnak hna hi bochan awk an tha lo. Zeitluk democracy ram thawng politician zong bochan awk an tha lo. Cozah thawngthawng zong hi bochan awk an tha lo timi a langhter."

Australia meikhu nih Auckland khua hi tin a senter

Australia meikang nih hin, Laimi zong fim a kan chimh a hau. Kan ram zong hi, vawleipumpi a lum chin lengmangmi nih, meikang fak taktak zong Lairam ah cuahter khawh ve. Kan ram hi, a phawngphai. Far zong a tam. Australia meikang bantuk hna a chuah sual ahcun, Lairam hi harnak fak taktak a tong khomi kan si. A ruang cu kan ram a phawng. Kan innlo aa tet tuk. Thinginn a tam i kangh a fawi tuk ding a si. Tii a tlawm fawn le mei hmih hi a har tuk ding a si. Meihmittu motor zong a lut chuak kho ding a si lo i, harnak tam taktak kan tong kho.

Australia ummi Laimi ca zong ah hihi thlarau in fimchimtu a si a herh. Himnak le nuamhnak deuhnak caah Lairam in Malaysia kan zam. Himnak le nuamh deuhnak hmuh duh ah Malaysia in Australia ah kan zam. Asinain himnak, nuamhnak le lawmhnak le hnangamnak a um cang lai tiah ruahmi, kan va fuhmi Autralia zong ah, himnak le hnangamnak taktak cu a um hlei lo. Pathian lawnglawng hi, lungdaihnak le hnangamnak a rak si ko.

Paradise bantuk a rak simi kha hi tin aa chuah (New South Wales) 

Australia cozah hna hi, lungdaihnak le hnangamnak taktak pe khotu an rak si lo" timi a langhtertu a si. Hi meikang hna nih, mi tampi caah harnak le sunghnak chuahpi hmanh sehlaw, Laimi caah thlarau in fimchimtu si a herh. Australia ram zog ah, lungdaih hnangamnak cu a rak um lo timi a fiang.

Australia meikang le California meikang zoh bak in, vawleicung hi cu a hmunmi thil zeihmanh a um lo timi hi a fianter tuk. Vawleicung hi cu a hmun dingmi thil a um lo. USA zong a hmun lai lo i, Australia zong a hmun te lai lo. Zeitik ah dah an i rawk te lai timi lawng an si ko. Australia meikang ruah bak ah hin, Pathian nih vawleicung caah tinhmi, timhmi cu a rak ngei ko i, cucu ni fatin te kan hmuhmi thil ah an lang ziahmah ko hna ti lo awk a tha lo. Nihin ni Australia meikhu zoh tik ah, "caan dongh lai ahcun Ni kha a mui lai i, ceunak kha a um ti lai lo" ti bantuk khing khi a si ko. Vawlei hi aa rawk kho lo ding in kan rak ruah men lai nain, fawi tein pei aa rawk khawh ko hi, timi a langhter. 

Hla phuahtu nih a ti bantuk in, "Fiang tein hmu kho u sih law, vawlei dihlak biakinn a si...sermi thil vialte hna zong hi, Pathian lamkaltu an si dih…" tiah a ti bantuk in, kan hmuhmi thil zeizong vialte hi, tha tein ruah thiam le hmuh thiam ahcun Pathian lamkaltu an si kho kho lo. Cu ve bantuk in, Australia meikang hna zong hi, Pathian lamkaltu an si ve ko rua tiah a ruatmi zong tampi an um hna. Australia mei hmanh hi tluk in tih a nun ahcun, Hell mei chacha cu zeitluk in dah tih a nun lai?

Australia mei hmanh tih a nun ahcun Hell cu zeitluk in dah tih a nun lai? 

------------------------------------------------------------

Chinchiah:

Australia hi Laimi tampi an umnak a si. An cozah a tha tuk I, Laimi zong tampi tha tuk in an bawmh hna. Hi mei nih hin, sunghbaunak tam tuk a pek hna I, cozah hmanh an sipuazi zei maw zat a tumter lai ti a si. Cucaah Australia meikang zong hi Laimi hmun kip ummi nih $10-20 te cio in bawmh ahcun thil tha tuk ding a si.

Bawmhnak pek a duhmi nih cun online in Australia Red Cross ah pek khawh a si. Website cu hihi a si:

https://www.redcross.org.au/campaigns/disaster-relief-and-recovery-dona

Kawlram Ah Umnak A Sang Bikmi Airport

A tu lio Kawlram ah hin, minung citmi vanlawngbual an hman khawh cuahmahmi 34 lawng a um. Ralkap vanlawngbual 5 a um. A zapite hman khawhmi 39 lawng a um. Hman khawh tuk lem lo mi, a caancaan te lawng ah a herh caan ah hmanmi, 16 a um. A cheu cu an um nain an i rawk cang. Gangaw le Kyauk-tu airport tibantuk hna hi, an i rawk diam cang. Kyak-tu te hna cu airport pahnih bak um nain, an pahnih ning in an i rawk. An hmang ti hna lo.

A tu an van on dingmi Surbung Tlang Airport hi, ngaih a um ngai. A ruang cu Lairam ah pakhatnak a um dingmi airport a si. Tuanbia taktak a si. Chin Sate cozah cungah siseh, CNF cungah siseh, Pu Henry Van Thio cung le Kawlram cozah cung zongah lung lawmh taktak ding a si.

Hi Surbung Airport hi, Chief Minister Pu Lian Luai, chimnak ahcun Surbung Tlangthluan ah a ummi a si i, meter 1,830 sannak ah a um" tiah a ti. Khuaruahhar ngai pakhat a simi cu, airport a sau le rili in a sannak hi, meter 1,830 veve an si.

A cunglei Kawlram vanlawngbual vialte hi, rili in a sannak zoh tik ah, Surbung Airport hi a sang cem bikmi airport si dawh a si. Zeicatiah Kawlram ah rili in a sannak cem um mi airport cu He Hoe Airport si dawh a si i, rili in pe 3858 a sannak ah a um.

Surbung Tlang Airport hi pe in chim achun, 6004 kuakap a sang ding a si. Cucaah Kawlram pumpi ah mah nakin a sannak deuh ah a ummi airport hi um dawh a si lo. Cucaah cun, Laimi caah thluachuah nganpi a si. Lawmh taktak ding kan si.

Surbung Airport (Ref. skycrapperCity) 

Hi a si ahcun, Kawlram chung i a sannak bik airport a simi hi, kan i lawmh khun ding le uanthlar ding a si. Hi ruang te ah hin, ramdang tourist zong hi airport ah ka tum bal ve. Ka phan bal timi ruah le Lairam phanh duh hrimhrim ah, Laitlang ah tourist tam ngai an ra te lai.

Cucaah hi Surbung Airport hi, Lairam sipuazi caah thathnemnak tampi a kan phurh te ko lai tiah ruahchannak a um. A bik in Falam khua le a chehvel caah, rian a umter deuh lai i, tangka lut zong tam ngai a thatter te ko lai tiah ruahchannak a um ko. Vawleicung ummi Laimi kip i lawm u sih. A tlun zong tlung hna u sih law, hi airport hi sunlawiter ve hna u sih law a tha ding a si.

Surbung Tlang airport on lio hi cu, Laimi caah tuanbia ropui taktak ding a si. Tlung kho ding si ning law cu ka tlung bak ve hnga ka ti. Phanh ka duh taktak. Surbung Airport a um khawhmi hi cu, khuaruahhar a si. Lung aa hmuih kho tuk. Cucaah kan Lai miphun caahcun, Surbung Airport cu, "Sui Airport" (Golden Airport) bak a si ko tiah ka ruat. Chin miphun kan caah, tuanbia chapter thar pakhat a ong tu a si. A ngeih lawng ngeih lo in, a hmang khomi le a miaknak kan hmuh khawhnak le kan i lawmhpimi le nuamhpimi airport si hram ko seh.

Nikhat khat cu ka tum ve hrimhrim lai timi saduhthahnak zong ka ngei.

Surbung Vanlawngbual Nih Zeidah Thathnemnak A Kan Pek Lai?

Lairam cu fingtlang a san tuk caah le hmunhma a chen tuk caah, vanlawngbual (airport) a um kho te lai timi hi, minung tluak le ruahnak nih a rak phan kho tuk lo. Kan vawlei le fingtlang cu aa thleng lo nain, chan tiluan le Kawlram uknak a van i thleng. Lairam thil sining zong a van i thleng. CNF le cozah zong an van i chawn. Pu Henry Van Thio zong Kawlram cozah Vice President hna a van tling. Hi bantuk in thil tha tampi, a van chuah caah, a liamcia caan ah a si kho ding in ruah khawh a rak si lo mi, vanlawngbual cu Falam peng ah June thla ah an on cang lai ti a si.

Lairam cozah le Pu Henry Van Thio cung ah lung aa lawm tuk. Surbung Airport tuahmi hi, Laimi caah, tuanbia thar aa thawk a si. Laimi caah Pathian thluachuah nganbik pakhat a si ko. Ka lung in ka ruah tawnmi cu hihi a si.

Surbung Airport an on lio i, tum ve ding cu, ka duh taktak. Yangon Airport tumnak hmanh in ka caah a sunglawi deuh ding a si. Asinain kei cu a tlung kho ding ka si lo. Cucu ka lung a that lo taktak mi a si. Surbung Airport on ni hi, a sunglawi tuk ding a si. Cucaah ramdang um Laimi tam taktak tlun ding a si. Hlunghlai taktak in Surbung Airport on ni ah, vanlawng bak in va tum ve ding hi, a si thiam ahcun saduhthah bak ding a si. Laimi caah tuanbia a si ding a si i, dollars tampi dih in va tlun le va tum a phu mi a si.

Zeicatiah Lairam ah a pakhatnak bik airport a si ding a si. Kawlram ah rili in a sannak bik ah a um dingmi airport a si ding a si. Kawlram cozah ca zong ah, tuanbia phurtu ding le minthatnak an hmuhnak ding airport a si caah a si. Dollar tampi dih in tlun a phu tuk.

Kawlram cozah nih khualtlawnnak (tourism) zong hi, tha a van pek cang caah, ramdang khualtlawnnak zong hi an tam chin lengmang. Lairam zong ah ramdang khualtlawngmi an tam deuh ngai cang. Asinain Lairam tlawnnak ding caah, motor lam lawng a um. Vanlawng le tlanglawng a um lo tik ah, umkalnak a rak har ngai. Phanh a duhmi zong an rak phan kho lo. Cucaah hi Surbung Vanlawngbual nih hin, Lairam khualtlawnnak (tourism) hi tam deuhpi cu, a thanchoter te ko lai tiah ruahchannak nganpi a um.

Laimi nih uanthlar a phumi Surbung Tlang Airport (Rf. The Chin Express)

Chin State Chief Minister, Salai Lian Luai, chimnak ah, Surbung Airport hi 75% an lim cang ti a si. Surbung Airport hi Falam in Km 13 (meng 8) tluk hlatnak ah  aum. Lam a that ahcun, suimilam cheu motor mawng ding lawng a si. Cucaah Surbung Airport nih hin, Falam le khuachehvel caah, thanchonak tam ngaite a chuahter khawh.

Hi airport hi hectare-522 a kau. Meter 1,830 a sau i meter 30 a kau i, ART-72 vanlawng pawl a tumkai kho ding an si.  Airport sernak caah 37 billion kyats (US$25.2 million) a dih. Airport hi 2013 ah ser ding in chimrel hmasat a rak si i, 2015 in thawk a si. Lairam ah mah tiatia airport um khawhmi ruah tikah, lung aa lawm tuk. Kawlram cozah cung zongah kan i lawmh awk a si.

Kan unau Mizoram ahcun Lengpui Airport India cozah nih a tuan piak hna i, an hlawk taktak. Khual tlungkal zong an tam tuk cang. Lenpui Airport hi, meter 2,500 a sau. Kolkata, Guwahati le Imphal he vanlawng pehtlaihnak an ngei.

Surbung Airport zong hi, zoh tik ah, Mandalay, Yangon le Naypyidaw he pehtlaihter a si te men lai. Kalaymyo cu a nai tuk caah a zuang te lo men lai. Cozah nih nawl a kan pek ahcun, Lengpui Airport le Imphal he, pehtlaihnak te hna zong, tuah khawh ahcun Lairam Tourism hi tam taktak a thangcho lai. Chin State cozah nih, tam taktak riantuan an herh ko.

Surbung Airport hi Surbung tlangthluan pakhat cungah a ummi a si i, rili in meter 1,830 sannak ah a um. Khuaruahhar ngai pakhat a simi cu, airport a sau le rili in a sannak hi, meter 1,830 veve an si. Kawlram vanawng bual ahcun rili in a umnak a sang bik si dawh a si (Zeicatiah Kawlram ah rili in a sannak cem um mi airport hna hi, He Hoe Airport si dawh a si i, rili in pe 3858 a sannak ah a um).

Surbung Airport cu, rili in pe meter 1,830 (pe 6003) a san caah, Kawlram chung airport ah a sang cem si dawh a si. Kawlram airport ah a sang cem a si ahcun, cu ruang hmanh ahcun, "tourist pawl" nih an zoh duh khawh ngai mi a si. Cu kong cu, heh taih thanh (kyawnya) tuah i, cu ruang hmangh ahcun, tourist tampi kan lem khawh ko hna.

Surbung Airport hi, hman tik ah ralrin a hau ding cu, lo duhnak meikhu le furpi khuadawm hna hi an si. Thlitu hran ning zong a biapi ngai ding a si. Kawlram hi, vanlawng tlak a tam ngaingai mi ram pakhat a si. Tlang sannak um mi, Hehoe Airport tibantuk zong hi, tlang sannak ummi airport an si caah, accident a um pah len cang. Surbung Airport zong hi, tlang sannak ah a um caah, tumkai tihnung kho ngai mi a si.

Furpi khuadawm hi a caan ahcun zuamcawhtu pakhat a si kho

Laimi vialte nih kan ruah ding awk a herhmi cu, vanlawngbual (airport) kan ngeih lawng a za lo. Kan hman khawh le a miak kan hmuh khawh dingmi hi a si. Airport nih a miak a hmuh lo le a chuahpi khawh lo ahcun aa rawk kho than mi a si. Hlan ah Kawlram ah airport hi 60 fai a rak um. Asinain, a tu lio ah an hman khawhmi hi 41 lawng a si. A dang hi cu, an hmang kho hna lo.

USA le bang hi cu, airport an tuah hna nain, an hman lo mi chuahtakmi tam tuk a um. Zeihmanh ah aa hmang kho ti lo mi a tam tuk.

Kawlram dirhmun zoh tikah, Chin State kam tete ah a um mi, Gangaw, Kyauhtu le Tillin tibantuk um mi vanlawngbual hna hi an hmang kho ti hna lo. An i rawknak a sau ngai cang. An i rawknak a ruang tampi lak ah, a si kho mi cu (1) vanlawng a zuang mi a um lo ruang; (2) minung aa citmi an tlawm tuk ruang; (3) tangka a miakmi an hmuh lo ruang le airport an that lo caah a si kho.

Surbung airport zong hi kan ngeih lawng a za lo. June thla ah an on cang lai. Chin State ah a pakhatnak bik kan ngeih dingmi airport a si caah, a sunglawi taktak ko. Kan uar cio ding le kan sunhlawih ding hi a biapi taktak. Surbung Airport nih, a miak a chuahpi i, Laimi caah rian zong tampi a kan pek dingmi hi a herh.

Asiahcun timh chung le ruahb chung kan herhmi cu, "Surbung Airport hi, kan hmang kho te lai maw? Passengers kan ngei kho peng lai maw? A miak a um lo ahcun airlines nih an zuang duh lai maw? Airport lawngpi hna ngeih i, aa citmi um lo le vanlawng tum ding um lo hna in kan um sual lai maw?" timi hi ruahchung hrimhrim a herh. Airport nih a miak a hmuh i, a nun peng khawh ding mi hi, cozah le Lairam mipi nih zuam kan herh. Kan rian cio a si.

Cucaah Lairam hi a thanchonak ding caah, minung karh le minung tampi kan um a herh. Khua lianlian kan ser an herh. Falam le Hakha hi peh a herh. Rum deuh kan herh. Tangka a hmang khomi si kan herh. Tangka hi a khawn rumro in khawng lo in, kan ram ah hman a herh. Khualtlawng hna kan tam ngai a herh. Tourist hna tampi a kan tlawn duhnak ding hi, khuapi he khuate he kan i zuam a herh. Kan Lairam ah, tourist zoh duh dingmi thil tampi kan tuah le ser a herh. Cu ti kan i zuam cio lo le tanlak cio lo ahcun, Surbung Airport zong hi kan hmang kho lo sual lai timi phan a um ngai.

Cucaah, Surbung Airport hna hi biatak tein kan hman khawh i, kan miphun caah thanchonak a chuahpitu a si a herh. Cucaah, Surbung Airport hna aa hman khawhnak ding caahcun, Lairam ah "tourism" hi a biapi taktak in chiah a herh. Mizoram hna khi, tourist an tam ngaingai cang i, an ram tangka hmuhnak ah a tha ngaingai cang.

Tourism ti tik ah, ramchung le ramleng tourism thapek a hau. Mizoram le Manipur tiang in tourism lei pehtlaihnak ngeih ding a si. A bik in ramleng in khualtlawng tampi kan ngeih ding hi, Lairam caah a biapi taktak mi a si. Hihi Chin State cozah nih biatak tein ruah le rian an tuan a herh. Kawlram rampi cozah lawng kha bochan lo le rinh lo in, mah tein khuaruah le tuaktan taktak a herh.

Surbung Airport he aa naih bik mi khuapi Falam Khua

Zeicatiah ramchung mi cu tangka kan hmang kho tuk lai lo. Ramdang khualtlawng tourist hi tangka hmang kho mi an si. Hi hna tam deuh an kalnak paoh cu, airport hi a hlunghlai. Khualtlawng an tam ahcun tangka lutchuak a tam. Hotel zong in tangka tampi hmuh khawh a si. Surbung Tlang area ah, hotel thatha le camping tuahnak inn thatha zong sak i, ramkulh dang minung zong nig, biaknak le sipuazi conference te hna tuah an duh ding tiang in, tamh le dawh tein tuah a herh. Cu ti kan tuah ahcun, tourist tampi an ra duh lai.

Tahchunhnak ah, Heho hna hi, khua a hme pah ko. Asinain, Inle Tibual a um. Taungkyi khua khi a lian. Khuanuam a si tikah, tourist khualtlawng an tam tuk i, an airport hi a hlunghlai taktak. Kum khat ah tourist a phanmi hi an tlawm hrimhrim lo. Cu tikah, hotel, taxi, eidin dawr, thil thum-thlak rian le zeidang thianhhlimh rian tiang in, airport pakhat nih rian zong kha tampi a chuahpi.

Cu ve bantuk in, Surbung Airport a hlunhlainak ding caah, Falam khua hna hi a thancho a herh. Falam a thancho ahcun, Surbung Tlang airport ca le kan Lairam caah a tha chinchin ding a si. Rih Tibual hna hi nuam taktak in ser a herh. Zinghmuh Tlang le Laikua Tidil a dang kan fingtlang dawhdawh hna hi, ramdang tourist zoh ding tlak in nuam taktak in tuah an herh. Hi bantuk in, tourist zohnuam hmunhma tampi kan ser khawh ahcun, kan airport zong an hlunghlai lai i, kan Lairam ah tangka lutchuak zong tampi a um kho lai.


----------------------

Zohchihmi Ca

1. The Irrawaddy,  First Airport in Western Myanmar's Chin State to Open in June by Lei Lei, translated from Burmese to English by Thet Ko Ko, 3 January 2020.

2. Heho Airport, https://en.wikipedia.org/wiki/Heho_Airport

Palestine Miphun Hi Zei Bantuk Miphun Dah An Si?

Nihin ni ah vawleicung pumpi le UNO tiang in buainak a chuahpi lengmang mi miphun cu Palestinian miphun an si. Hi miphun hi, zei miphun dah an si hnga? Hi miphun hi, Bible nih Philistine a timi miphun an si hnga maw? Hi Palestinian le Israel karlak ah daihnak taktak hi a um kho te hnga maw? Cu biahalnak ruah pah bu in, Palestinian tuanbia ruah ding hi, hi capar nih aa tinhmi a si.

Palestinian miphun hi Bible ah an rak um maw? 

Palestine timi miphun hi, miphun hlun taktak an si ve. Cu miphun le Israel miphun hi, vawleicung miphun hlun bik an si hna. Hlanlio Abraham chan i a rak ummi miphun vialte hi an lo dih cang i, Palestine le Israel miphun lawnglawng hi, a hmunmi miphun an si tiah ruah an si. Asinain a tu Palestinian hi Bible ah a rak um cang mi an si maw timi cu el lengmang mi a si rih.

Abraham chan hi, a buaktlak in BC 2000-1800 karlak a si an ti. Nihin ni in tuak ahcun kum 4000 tluk a si cang. Abraham chan i, Middle East timi Nichuah Laifang ram miphun viatle cu an lo dih cang hna. Khuaruahhar ngai a simi cu, cu lio miphun ngan ngai a rak simi hna hi an lo dih nain, Israel (Judahmi) le Palestine hi an ci a mit lo. Cu miphun pahnih cu ram fate chung ah, hlan zong ah an rak umti i, naih tein khua an rak sa. Hlan zong ah an rak i do peng i, Nihin ni zong ah aa domi le a huami an si. Hi miphun pahnih-Judah mi le Palestine-pawl hi an tuanbia a buai taktakmi a si.

Ruah awk pakhat ummi belte cu, Israel miphun pawl cu Abraham chan in an tuanbia an dawi khawh peng rih i, tu chan Palestinian hi Abraham chan i a rak ummi Philistine kha an si maw silo timi tu cu, fiang tein theih khawh a si lo.

Hlanlio Philistine kha atu chan Palestinian an si ko lai tiah mi tampi nih ruah a si. Tu chan i Palestinian timi hna hi, Bible ahcun an ram hi, Philistine a si. Cu ram ummi cu Philistine ti an rak si. America ummi kha American an ti bantuk khi a si ko. America ah miphun tampi an um bantuk in, Philistine ah miphun hmemi tam ngai an rak um ve.

Cu Bible nih Philistine a timi hna an tuanbia cu hi tin a si. Bible ning in, Adam chan in dawi khawh a si. A tawinak in a tanglei bantuk in dawi khawh a si.

Adam Cithlah

Adam cithlah hi phun (2) in an i then: (1) Kain cithlah an si; (2) Seth cithlah an si.

(1) Kain cithlah

Adam nih Kain le Abel a hrin hna. Abel cu Kain nih a thah caah, tefa a ngei manh lo. Kain lawng a tang. Kain chan in chan (5) nak ah Lamek a va chuak. Lamek nih nupi pahnih a thit hna. Nupi pakhat min cu Adah a si. Adah nih fapa Jabal (caw-khalmi) a hrin. A nau ah Jubal (tingtang-thanglawi tumthiam) a hrin. Nupi pahnihnak Zillah a si. Fapa a hrin i Tubal-Kain a si. Amah hi thir le hreihriam tawngtham a si (Gen 4:17-22).

Phun dang in chim ahcun "engineer" a si ti nak a si. A fawinak in chim ahcun, Tubal-Kain chan cu "Thir chan" (Iron age) tinak a si. Minung nih vawlei chung in thir kha an lak i, an tit khawh i, thir an hman khawh cang tinak a si. An rak fim taktak cang. Kain umnak hi Mesopotamia hrawng a si caah, Mesopotamia ah hin thir hi BC 3,000 hrawng in hman an thawk tiah ti a si. Minung fimnak le thanchonak aa dan cio caah, ram kip ah thir an hman chan hi a rak i khat lo. Vawlei tuanbia in zoh ahcun, thir chan cu Mesopotamia ahcun BC 3,000 tluk in a rak i thawk tinak a si i, Kain chan zong hi cu hrawng cu a si kho mi a si.

(2) Seth Cithlah

Kain le Abel hnu ah, Adam nih fapa pakhat a hrin than i, a min ah Seth an sak. Seth nih fapa pakhat a hrin i, a min ah Enosh an sak. Cu caan cun, mi nih BAWIPA kha a min in biak hram an thawk (Gen. 4:25,26) ah kan hmuh. Seth cithlah hi, Noah chan tiang rel achun chan (8) a si. Noah hi a thih ah kum 950 a si.

Genesis 6 chungah khua zakip ah minung tampi an um cang i, "fanu kha an hrin hna" timi kan hmuh. Cu fanu hna cu an i dawh tuk i, "pathian fapa hna nih khan an hmuh hna i an duhmi kha an thim hna i an thit hna" timi kha Genesis 6:2 ah kan hmuh.

Genesis 6 nak ah, "Hi lio caan ah, Nefilim timi mi nganpipi kha an rak um. Cu hna cu minung fanu hna le pathin fapa han tefa kha an si" (Gen 6:4) ah kan hmuh.

Bible thiamsang cheukhat ruahmi ahcun, "pathian fapa hna" timi hi, vancung ummi Pathian fapa kha chim duhmi silo in, "BAWIPA a biami Seth tefa hna cithlah kha an si" tiah an ruah. "Minung fanu hna" timi kha "Cain cithlah tefa fanu hna" kha an si tiah an ruah. 

Nocah Buanchukcho le Miphun Ci Lohnak

Genesis 6 nak ah, "Minung thalonak a karhnak" kong kan hmuh. Hi minung thatlonak ruangah, Noah buanchukcho zong cu Pathian nih a chuahter. Noah le a nupi, a fapale le an fapa nupile (Gen 6:18) dah ti lo cu, vawleicung minung vialte a luatmi an um lo. Buanchukcho nih a thah dih hna (Buanchukho kong cu Genesis 6-8 zoh). Bible kum tialmi in tuak tik ah, Noah buanchukcho hi, mifim mi tuaknak ahcun, BC 3,000 kuakap ah a si lai tiah ruah a si. 

Kain hi, vawleicung ah khuapi a ser hmasat cemmi a si. Cu a sermi khuapi cu, buanchukcho ah a rawk. Buanchukcho nih a langhtermi cu, "Kain cithlah vialte kha an thi dih. Kain hi a ci a mit. Bible ah an tuanbia a dih. Chim ding a um ti lo. Cucu "lainawn" thatlonak theipar pakhat zong a si.

Seth cithlah vialte chung zongah "Noah le a nupi, a fapale le an nupile" lawng hi, vawleicung ah a nungmi minung an si. Seth thawk in chan (8) tiang rak hrinmi fanu fapa vialte zong, Noah le chungkhar lawng an luat. Seth cithlah zong tam deuh vingvan an ci a mit ve. Cucaah Buanchukcho hnu ah, vawlei zong a tharchuah bantuk in, minung zong Pathian zummi bak lawng vawleicung ah an nung tinak a si. 


Noah Cithlah 

Genesis 10 nak nih vawleicung miphun vialte thawhkehnak kong kha a kan chimh. Miphun 70 chuahnak kong a kan chimh i, a tling ngaingai. Vawleicung cauk dihlak zoh tikah, mah tluk in miphun thawhkehnak kong a chimmi cauk hlun a um lo. Cucaah Bible hi a tling taktak ko. 

Noah nih fapa pathum (1) Shem; (2) Ham le (3) Japheth a hrin hna. Shem le Japheth kong cu kan lak lai. Kan tial duhmi a si lo caah. 

Ham nih hin (1) Kush; (2) Mizraim (Egypt) (3) Put (4) Canaan a hrin hna. Hi fapa hna chung in miphun tam ngai an chuak than. Hi fapa hna lakah, Mizraim (Egypt) hi Laica ahcun "Izipt" tiah a tial.

Hi Mizraim (Egypt) nih hin, (1) Lud; (2) Anam; (3) Lebab; (4) Naftuh; (5) Kasluh; (6) Kaftor timi fapa (6) a hrin hna. Hi chungah panganak fapa Kashluh hi Philistines hringsortu a si (Gen 10:14). Mirang Bible ahcun Kasluh hi "Casluhites  asiloah  Casluhim" (Casluh-mi) tiah an tial. An mah hi Ham cithlah an si. Ham cu a tuahsernak ruangah Noah nih chiat a serhmi a si (Gen 9:22).

Hi Philistines mi hi, Abraham chan ahcun an rak cak ngai cang. Genesis 26:1,14) zong ah Isaac le Gerar siangpahrang Abimelech kong kha kan hmuh. Hi Gerar siangpahrang zong hi, Philistines mi a rak si. Genesis 20:1-18 nak ah, kan hmuhmi Abimelech zong hi, Isaac chan ummi Abimelech chan i, a pa a rak si lai ti a si. Cu ti a si ahcun, Abraham chan i Abimelech zong kha Palestines a si lai tinak a si. Chim duhmi cu, Abraham chan in Palestines hi khua lianlian zong an rak ngei cang i, Nichuah Laifang ram ah miphunpi taktak an rak si ve cang timi kha a lang.

Palestine Min Thawknak

Palestine miphun hi, Crete tikulh in a rak I thawkmi a si lai tiah an ruah. An mah nih hin Aagean Rili hrawng vialte kha an rak uk. Tilei an rak thiam tuk caah le rili lei an rak uk caah, an mah cu, "Rili Minung" (Sea Peoples) tiah tuanbia tialtu nih an ti hna. Cucaah Philistia timi ram hin, rilikam khuaram a tam ngaingai. Philistia timi hi Bible ah voikhat lawng kan hmuh i, cucu "Joel 3:1-4 ah a lang. Cu ahcun khua lianlian a simi Sidon le Tyre zong kha Pilistia ram ah a ummi an si. 

Philistines timi biafang hi, Hebrew holh "Philistia" timi in a rami a si. Cu biafang cun tu chan hmanmi biafang "Palestine" timi hi a chuak tiah a ruah a si. Philistines timi min nih hin, minung le miphun min kha hawihlan ahcun a rak sawh duhmi siloin "ram le hmunhma tu kha a rak chim" duhmi a si tiah, tuanbia thiammi nih an ti. Cu ram cu Philistines ti a rak si i cu ram ummi cu Philistines miphun ti an ran si. Nihin ni ahcun ram min zong a aiawh i, miphun min zong a aiawh. 

"Atu lio i a ummi Palestinians timi miphun hi, ram min in a rami tu an si i, hlan lio Philistines miphun an si lo" a timi zong an um. Hlanlio ah Philistines cu vawleicung in an lo dih cang a timi zong an um ve. Atu ummi miphun cu Palestinians timi an si i, an ram zong Palestine ti a si. 

Abraham chan in, Joshua chan in, Siangpahrang David chan tiang Philistines mi hi, Israel miphun caah ral nganbik an rak si. David nih a doh bikmi ral zong Philistine an si. David teimi minthang taktak Goliath zong kha Philistines mi a si (2 Sam 5:25; 8:1). Samuel cauk pakhatnak nih Philistines timi hi voi 100 leng a tial. Samuel cauk pahnihnak nih voi 24 hrawng a tial. 

Prophet Zephaniah nih cun, Bawipa nih Canaan le Philistines hna ram kha minung pakhat hmanh an um lio tiang a hrawh lai tiah a rak chim. Prophet Jeremiah zong nih, "Philistines mi hrawh an si lai nak kha a rak chim ve" (Jer. 47:4). Philistines mi le an ram hrawh a si lai nak zong Prophet Ezekiel nih a rak chim ve (Ezk 25:15-16). 

Hi bantuk in Prophet nih a chim bantuk in, hlan lio Philistines timi miphun cu an lo dih tiah a zummi zong an um ve. A tu chan Palestinians timi cu Palestine ram ummi miphun dang tu an si. An tuanbia hi zulhdawi khawh an si lo tiah a timi an um ve. Hi ram hi, ral an i tuk tuk caah, cozah pakhat tang in a dang pakhat tang ah an rak i um lengmang i, ram fekfuan ngaingai a rak um kho tuk lo. 

BC 66 Aristobulus II timi hi Judea ram ah siangpahrang zong a si i tlangbawi zong a si. Judea ah biaknak bu pahnih an i do i, ramchung kahnak a um. Cucaah BC 63 in Rome cozah nih Pompey the Great cu Palestine ah rak thlah i, a rak daihter hna. 

Cu hnu ah Rome nih, Palestine cu an lak lawlaw i, Rome kuttang ah a chiah. Hi Rome Emperor Augustus chan BC 7-4 kar ah Jesuh hi a rak chuak. Jews nih hin, Rome an rak doh tawn caah, AD 70 ah hi Rome ralbawi Titus nih Jerusalem Temple a hrawh i, khua zong tampi a hrawh. Hihi Jesuh nih a rak chim chungmi Jerusalem Temple rawhnak a si ko tiah bible thiamsang pawl nih an ti.

Jesuh nih aa thawh i, "Mah hi vialte hi (biakinn a dawhnak le lung thatha) hi nan hmuh, sihmanhselaw hi ka lung vialte hi, pakhat hmanh an umnak hmun cio i, kaltak lo in hlonh an si dih lai caan kha a tlung lai" (Lk. 21:5,6)

Rome nih Palestine hi, sau taktak an rak uk. AD 476 ah Nitlaklei Rome Empire cu a tlu. Nichuahlei Rome Empire timi Byzantine Empire cu a ho hmanh nih tei khawh lo in, kum zabu 7 tiang fek tein a rak um. AD 634 ah Islam biaknak a rak thangcho i, Muslim ralkap pawl nih Byzantine Empire cu Palestine ah an tei i, Syria-Palestina cu "Jund Filastin (Military District of Palestine) tiah min thar an pek. Cun Muslim kut ah kum tampi a um. 

Europe Krihfa ram pawl nih Holy Land lak an duh caah, Crusade zong ral an rak tuk i, a lak zong an rak lak tawn. A voikhatnak Crusade cu AD 1096-1096 ah an rak tuk. Cu hnu ah Byzantine Empire bawmhnak in, Crusade raldang zong 1147-1149 ah an rak tuk thang. Cu hnu ah Crusades raldang zong 1272 tiang an rak tuk. Muslim ralkap pawl an rak kah hna. Mithi le innlo rawhnak zong tampi a rak chuak. 

1453 ah Byzantine Empire a rak tlu i, Palestine ah hin Krihfa uknak zaangder hram aa thawk. Cun Palestine zong cu Ottoman Empire tang ah Ralpi Pakhat tiang a um. Hi Palestine hi kum tampi ram khat le ram khat, an rak i cuh. 1915 ah British zong an rak lut ve.  Ralpi Pakhat a dih tik ah, Ottoman Empire cu ral a sung i, 1917 in 1947 tiang hi Palestine cu British Mandatory tang ah, League of Nations timi nih an rak chiah.  

Hi Mirang nih an uk lio ah, Judah mi tampi Palestine ah an rak pem. Arab-Israel buainak zong tam taktak a rak chuak. Hi lio caan hi, Israel mi caah caan tha taktak a si. Pathian hi Israel miphun tuanbia ah a cawlcang than ko timi hi, ruah lo awk a tha lo. AD 70 in an ram mi tampi nih an rak chuahtak cangmi kha an van hlam than i, 1948 ah Israel ram thar cu an van dirh. Hi thil hi, vawleicung tuanbia ah "miracle" (thil khuaruahhar) taktak a si. 

Cu thawk in, Israel-Palestine buainak cu a tu tiang aa peh pengmi a si. A tanglei map ah, a ran deuhnak paoh hi, Israel ram a si i, a dang in a dumnak area hi Palestine miphun ram ding a si. Golan Heights timi tu khi cu, Six Days War timi 1967 Arab-Israel kahnak ah, Israel nih Syria ram in an lak mi a si. Israel ram ah an chiah nain Syria le UNO nih an theihhngalh pi lo. USA lawng nih Pre. Trump chan ah, Golan Heights cu Israel ram a si tiah an theihhngalh. 

Israel Ministry of Foreign Affairs 

A Tu Lio Palestinian Miphun

A tu chan Palestinian miphun hi, Palestinians asiloah Palestinian Arabs tiah an ti hna i, Palestinian ramchung ah kum tampi khua a sa cangmi cu an si. An tuanbia hi a buai taktakmi asi caah, Bible nih "Canaan, Philistine" tiah a timi hna cu an si theng ti lo tiah ruah an si. Hi ram ummi hna nih hin, ram tling ngaingai an rak ngei bal lo. 

A tu chan i Palestinian timi pawl hi, a tam bik cu West Bank le Gaza ah an um. Jerusalem khualipi zong ah tampi an um. Israel ram chungah Israeli Arabs timi hi 1.89 million an um i, 60% cu Palestinians an si. An mah Palestine umnak area ahcun 4.75 million an um i, Gaza le West Bank ah an um. Gaza Strip timi ah 1.88 million an um. 

Palestinian pawl nih hin, Israel hi a tu taing theihhngalhnak an tuah rih hna lo. Israel ram hi, kan ram a si tiah an ti rih. Gaza le West Bank ah zalawnnak a hmumi Palestinian ram dirh hi, an i tinhmi a si nain, Israel he hnatlaknak an ngeih khawh lo caah, a tu tiang cu ram tling taktak an dirh kho rih lo.

A tu lio Israel ram le Palestinian miphun ram (Gaza le West Bank) zoh tikah, Judah mi nakin Palestinian miphun hi, Krihfa an tam deuh. Judah mi nih cun Jesuh hi an zum lo. Paul zong "biaknak chuahtaktu" ti sawhsawh men in an ruah. 

Israel-Palestinian buainak hi, nihin ni tiang a kal pengmi buainak a si. Nichuahlei Jerusalem an i cuh. Ramdang zammi Palestinian Refugees kha Israel ram ah kirter an duh hna lo caah an ruahnak aa khat lo. Cun Palestinian ram chung i, Israel nih tlakmi khua pawl kha Palestinian nih an duh lo. Kha khua tlakmi pawl khan, Israel pawl kha chuak hna seh ti an duh. Israel cozah nih pipu ram ah an ruah ve caah an chuak duh ve lo. 

Hi thil pathum hna hi, Israel-Pelestinian buainak hrampi le daihnak caah dawnkhantu an si. Cucaah hi miphun pahnih karlak ah "daihnak taktak" hi kan chan chung ah, a um kho te hnga dek maw? 

USA Chin Khualipi "Indianapolis" Ah Lainawn A Zor

USA Chin khualipi Indianapolis hi, khua dawh, khua lian le khua tha ngai a si. Minung 872,680 (2027) ah an um. Lampi tampi aa tonnak khua a si caah, Cross Road of America tiah auh mi khua a si. Khua dawh le minthang taktak a si. Thingram zong a tha i, a hninghno ngai mi khua zong a si.

Indianapolis ah, Laimi tampi khua an sak caah, Mirang Krihfa hruaitu cheukhat nih cun, "Chindianapolis" tiah capo in an ti phah. Cu zong cu lawmh ngai ding kan si. Hi khua ah Laimi mi tampi, khua an sak khawhmi cu ruah lengmang ah, Pathian khuakhan a si ti lo awk a tha lo. Umkal a fawi. Rian a tam. Laimi umnak caah a laiva ngai i, fawi tein tlawn khawh a si le khua tha ngaingai a si. CBCUSA Office umnak zong a si caah, Laimi caah hmunlaili taktak a si.

Indianapolis 

Khatlei ah a pawi ngaimi cu, mithah lainawn a tam ngaimi hi a si. Thawng tha cu, 2019 ahcun mithah lainawn tlawmte a zor deuh mi a si. A liamcia kum nga chung ah a voi khatnak bik "mithah lainawn" a zor a si tiah an ti. Cucu thawng tha taktak a si. Mithah lainawn cu a zor ko nain, thahmi cu an tam thiamthiam ko rih. Indianapolis hi, a liamcia kum li chung hi, mithah lainawn a karh peng. A taktak ahcun a liamcia kum 10 tluk hi, mithah lainawn a karh ti a si.

Indianapolis tuanbia zoh tik ah, 1996 ah minung 143 an rak thah hna. A liamcia kum li lio ah khan 144 an rak thah hna i, 1996 nak in tam deuh an rak thah hna. 2016 ahcun 149 an thah hna. Cu zong cu a van lonh i 2017 ahcun 157 an thah hna. Cu zong cu an lonh than i 2018 ahcun 158 an thah than hna (2018 ah 158 an thah hna timi hi, timh ciammam tein thahmi cazin a si).

Indianapolis i Thawngpang thanhtu WTHR nih a tialmi cu hi tin a si:- 2019 ah thah mi dihlak (timh ciammam tein+mah vennak thah mi) a si a ti. Timh ciammam tein 2019 ah 152 le 2018 ah 158 an thah hna. 2019 ah hin a zapite thahmi hna hi 171 an si. 2018 ahcun 178 an si. 2019 chung ah 171 an thahnawn hna timi cu a tam ngai thiamthiam rih.

2018 nakin 2019 ah thahmi 7 an tlawm deuh caah, cozah upate zong an tha a van nuam deuh nain, hihi a khua he epchun ahcun a sang tuk thiamthiam rih. Cucaah Indianapolis hi, 2018 USA ram pumpi ah, sualnak a tamnak bik le tihnung bik khua number 10 nak ah a um. 2019 ahcun Wall Street nih cun US tihnung bik khua 17 nak ah a chiah.

Indianapolis hi zei ruang dah mah tin mithah lainawn a karh hnga timi hi biatak tein nawl ngeitu hna nih tuak a herh. Crimes a tam deuh ca ah maw a si hnga? Minung karh ning zong a fum ngai cang. Hlan ah USA ah lianh ah 14 nak a si rak si i, a tu cu 16 nak ah a um.

2018 ah Laimi zong thahmi an um cang. Indianapolis hi USA ah Laimi an tam biknak khua a si caah, midang himnak zong a biapit tuk bantuk in, kan miphun hna an himnak zong hi a biapi tuk ve. Laimi zong hi mithah le sualnak a zor deuh nak ding caah, khua caah biatak tein tel ve a herh. Laimi mino hna zong nih, thilchia tuah kha hrial le thil tha tuahnak ah tan lak cio a herh. Nulepa zong nih fale kha "gangs" ah an luh lo ding, "drug" an tongh lo ding le fir an hman lo ding, biatak tein ven an herh.

Hi bantuk in sualpalhnak le mithah a karh ahcun, Indianapolis hi sipuazi a tum a tum lai i, hmailei ahcun minung zong tampi a zor kho mi le sipuazi a tla khomi a si ve ko. Sipuazi a tlak ahcun, inn man a tla lai i, inn man a tlak ahcun khua hi aa rawk kho ko. Kan mah chan chung ah, Detroit khua cu aa rawk ti tluk a si. Ohio i Toledo khua le Cleveland te hna hi, an i rawk ngacha ko.

Indianapolis i mithahnak tam deuh a umnak hmun cu, khualai in chaklei le nichuah chaklei deuh ah an si. Hi bantuk hmunhma ahcun Laimi zong kal lo ding le inn hna cawk lo ding a si. Khua ah hin, sang hi a biapit tuk caah, zei tluk in inn man aa den zong ah, sualnak a tamnak sang chiakha tuk ahcun um lo ding a si. Sianginn zong a tha kho lo i, minung ziaza zong a tha kho lo. Indianapolis a tlawng mi khual zong nih, hi bantuk sang chia mi cu hrial a herh. A bik muizan ah hrial a herh khun.

Laimi cu Indianapolis in khua a thlanglei khuahriang (I-465 leng) deuh ah an um caah, mithah a tlawm deuhnak hmun ah an um. Hi ka hmun cu, Indianapolis ah tihnung mi sang ah aa tel lo caah, thil tha ngai a si. Asinain hi sang ummi minung nih sualnak tam tuk an tuah ahcun, inn man zong a tla kho ve ko. Khua zong a tumchuk kho ve ko.

----------------------------------------

Zoh chihmi ca

1. Breaking trend, Indy homicide numbers were down in 2019-for the first time in four years by Katie Cox

https://www.theindychannel.com/news/local-news/crime/breaking-trend-indy-homicide-numbers-were-down-in-2019-for-the-first-time-in-four-years

2. Number of homicide slightly decrease from 2018 to 2019, WTHR News, Indianapolis

https://www.wthr.com/article/number-indianapolis-homicides-slightly-decreases-2018-2019

3. America's Most dangerous cities, Wall Street, October 23, 2019

https://247wallst.com/special-report/2019/10/23/americas-most-dangerous-cities/