Columbus Junction Khua Ah Caan Tawite Tlawnnak

Vawleicung ah hmuh ka duh tukmi tampi ummi lak ah, Rev. Arthur Carson chuahnak le thannak Columbus Junction khua hi, hmuh ka duh bikmi khua pakhat a si. Rev. Dr. C. Duh Kam nih cu khuate a tlawnnak hmanthlak hi a rak thlah tawn i, "Zeitik dah ka phak khawh ve lai?" tiah saduh ka that i, chun mang ka man lengmang. Voikhat cu Marshall Town ah CBCUSA BT Meeting kan ngei i, ka rak kal ve. "Columbus Junction hmuh ka duh ko" ka rak ti nain, suimilam pahnih tluk mawngh ding a si caah, caan a rem lo i ka rak kal kho lo. Ka lungthin tein ka sia a herh peng.

Cu tluk in phak ka duh lio caan ah, Rev. Benjamin Sang Bawi nih, "March 13-15 karlak ah Mid-America Chin Christian Fellowship (MACCF) Meeting le Leadership Training kan ngei lai i suimilam 4:00 chung cawnpiak ding ah kan in sawm" tiah MACCF OC min in a rak ka chonh. Kan upate ka chimh hna i, kalnak nawl an ka pek i, ka lawm taktak. Kal lai zong ka ngaih tuk fawn.

Coronavirus ruang ah vanlawng cit le airport umkal zong ngaihlah a um. Ohio hna cu mizaw an van um pah. Minung 100,000 hrawng zawtnak an ngei kho men tiah an van ti. University lianlian an khar. Ohio sianginn dihlak an khar. Eidin an cawk tuk le dawr hi an lawng dih ngacha cang. Cu tluk si lio ah, "An let sual lai" timi hi ka phang taktak. Saya Benjamin ka van chonh i, "Kan let lo" a ti. Kal ka thawh. Lampi thluangthluan Columbus Junction hmuh lai cu ka ngaih tuk.

Columbus in Chicago tiang ka zuang. Chicago O'Hare Airport in Moline-Quad City airport ah ka cit than. Chicago le Quad city cu aa naih tuk. Vanlawng zong a zuan ning a niam taktak a si. "Ziah Chicago hi kan lonh bal hnga lo? A khua a lian ko ee" ka ti vial ah, Moline Airport tumnak ah minute 10 aa duh an ti i, vanlawng cu a niam ziahmah. Ruah lo tuk ah Moline Airport cu kan phan ko. Khua fa nawn a lo nain, Chicago khuakam bak a si caah maw a si hnga? An an airport cu a lian ngaingai ko.

Zophei Iowa Christian Church in upa pahnih nih an rak ka don. Moline in Columbus Junction cu suimilam pakhat tluk kan rau. Highway ngaingai cu a si lo nain, an motor speed hi 70 tluk a si i, kan rang ngaingai.

Iowa cu a rawn ngai. Leikuang kaukau a tam taktak. Zoh mah mit dong an sinak a um ve. Tlangbo dawh tete an um. Tibual tete zong a tam ngai. Moline in tlawmpal kan kal ah Mississippi River kan phan. Kan kal. Sau nawn kan kal hnu ah, Columbus Junction timi lampial cu kan van phan. Zan a tlai tuk caah hman ka thla kho lo i, ka sia a herh ngaite.

Zan 11:45 PM ah Columbus Junction cu kan phan. Hotel ah a kan thumh. A kan thlahtu nih an chimmi cu "Kan khua cu hotel pakhat lawng a um ee" tiah an ti. Hotel cu Motel 6 a si i, hotel nuam ngai a si. Columbus Junction ah a um. Zan cu a tlai cang caah zeihmanh ka tuah manh ti lo. Phak ka duh tukmi khua ka phanh caah, ka lawmh tuk pin ah, ka lunghmuih tuk i, zaan zong ka hngilh kho lei lo. Khua zaza ka ruat. Carson Siangbawipa khua maw ka phanh ko? Kei hna ka nu le pa le chungkhar dirhmun ka van tuak i, hi khua hna ka van phanhmi cu ka lawm kho taktak.

Cu chinchap ah Zarhpini phung na chim lai an ti. Ka lawmhnak hi a mak kho tuk. Zeicatiah Zarhpinih (March 15) cu Arthur Carson le Laura Carson, Hakha an rak phanh ni in kum 121 a tlinnak ni a si. Cu ni i, Carson chuahnak khua Lai Biakinn in phung van chim ding cu, ka lawm kho tuk. Ka lunghmuih tuk.

Columbus Junction hi Iowa River le Ceder River timi tivapi pahnih aa tonnak in nitlaklei kap tivakam ah a ummi a si. Khua lai cu tlangcung deuh ah a um. Downtown cu kan tlunnak Hotel le tlangcung khua karlak ah cheng le rawn aa ritnak ah, chaklei thlanglei in a kalmi lam ah a um. An downtown cu taihinn senmi tam ngai a um. Hlan ahcun a rak hlunghlai pah mi khua si dawh in a um. A tu lio tu ahcun a tumchuk pah mi a lo. Zeicatiah inn lawng le chuahtakmi inn a tam ngai.

Columbus Junction hi tlanglawng lam pahnih aa tonnak khua a si. Pakhat cu Chicago, 1858 sakmi Rock Island and Pacific Railroad timi a si. A dang pakhat cu 1870 ah sakmi Burlington-Cedar Rapids-Minnesota Railroad a si. Hi lam pahnih aa ton caah Columbus Junction an rak ti. BCR & M tlanglang nih a voikhatnak bik lamtonnak a van pal hnu, thla khat a si tik, March 12, 1970 ah Columbus Junction hi vawlei an cheu i tlak an thawk. Khua an tlakka in minung hi an tum an kai a tam ngai i, 2000 hi an tam bik kum a si i, 1900 an rak phan. 2018 ahcun 1,855 an tang ti a si.

Khua cu tivapi pahnih aa tonnnak ah a um caah, a hmunhma a rem taktak. Columbus Junction khuami nih a kan chimhmi cu, "Hi ka hi, Iowa Ramkulh caah khualipi siding in an rak thim. Asinain an khua luhmuhzi le tuktak a rak that lo caah, khuadang ah an thial tiah an chim" a kan ti. Cucu si dawh ngai a si. Zeicatiah tivapi pahnih aa tonnak bak ah a um caah, hlan lio ca ahcun tilawng kalnak le pehtlaihnak a rem tuk dingmi hmunhma ah a um.

Fingtlang tete an um. Bo tete an um. Khua zong mi tam deuh cu tlangbo cungah an um hna. An innlo cu US khuate lei bantuk tete khi a si. Hi ti zoh ah nuamh dawh le daih ngai dawh in a um. March 14 ni cu training kan ngei hna i, chun nitlak ah biakinn ah caan kan hmang. Zanriah ei dih in zan kan i pum. MACCF cu an i daw. An i tlaihchan. An i nuam tuk hna. Hlanlio Lairam Khrihfa hmasa hna bantuk in an i tlaihchan hna ka hmuh tikah, ka nuam kho tuk ve.

Tu nih March 15 cu Carson Siangbawi nulepa Hakha an phanhnak kum 121 a tlin ni bak a si ve. Zing cu kan i manh caah, Columbus Junction cu tawl u sih tiah kan ti i, CBCUSA Mission Director Rev. Dr. Van Thawng Lian he an Khrihfabu upa pakhat nih a kan thlah.

Pakhatnak ah Carson a pa thlan te kan va zoh. Hman i thla. Cun Carson a ngakchiat lio aa pumhnak Baptist Biakinn hmun thing cu kan va zoh. Inn cu a um ti lo. Vawlei lawng a tang cang. City cozah nih cu vawlei cu an ngeih cang. Cu ka cun hman te zong ka thlata ve.

A liamcia 1899 lio hrawng Columbus Junction khua le Carson te chungkhar kong ka hei ruat. Hi ka biakinn umnak te i biakinn ka hei ruat. Cu ka te ahcun Carson cu Sunday schook a va kai ve lai. A va pum ve lai timi ka ruat. Ka lung a leng thluahmah. Ka ngaih zong a chia.

1899 hrawng ahcun, hi khua cu khua fate a rak si lai. Leikuang tuahmi pawl lawng an rak um lai. Innlo zong a chia tete. Lampi a um rih lai lo. Tlanglawng cu a rak um cang i, duhpoh cit ding zong a rak tlawm ve men lai. Lam fatete a rak si lai. Seh-hle timi vokkuang lawng deuh hi an khual tlawnnak a rak si lai timi a fiang ko. Ram sa a rak tam taktak lai. Tiva lian taktak pahnih aa ton caah, nga tlaih le ngasa in a cawmmi an rak tampi lai. Ningti ngai khi a rak si ko lai tiah ka ruat.

Ka thinlung ah hihi a chuak. "Ee, hi ka khua te hin maw Laimi caah Paul bantuk in, Jesuh caah nunnak pek in rian a rak tuanmi Arthur Carson a rak chuah ee? Minung mit hmuh ahcun Nazareth bang in khua fate hmanh siseh law Pathian hmai ahcun khua lianngan pei a rak si hi, ti ka ruat. Nathaniel nih a ti bang in, "Zazareth in zei thil tha hme a chuak bal?" tiah timi a rak si ve ko nain, Chin miphun kan caah cun nunnak changreu a kan hrawmhtu Carson chuahnak khua, khua sunglawi le khua ropui a si. Lai miphun nih cun kan philh khawh dingmi khua a si ti lo.

Zan pum dih in hawileng he bia kan i ruah. Kan i ruah dih in Columbus Junction city downtown lei cu ka hei cuan. "Mipoint pakhatte lawng a ummi khua" timi te cu dai zirziar tein a um ko. Khuazaza ka ruat. A liamcia kum 130 lio hrawng ahcun hi ka khua hrawnghrang te ah hin dah kaw, Arthur Carson hna hi tlangval no ngai a rak si ve rih lai. Motor a um rih lo. A ke tein fingtlang a rak a hrawng ve lai, Nga a rak sio ve lai. Hawi he an rak i lawm ve lai. Ngaknu hna an rak leng ve lai. Lente an rak i celh ve lai timi a phunphun ka ruat i, liamcia Carson te chan khi ka hei cuan. Ngaih a chia. Lung a leng. A ih hmanh ka it kho lo. Lunglomhnak mitthli a luang ko.

Zarhpini zing cu thaithawh ei ah biakinn ah kan kal. MACCF meeting a um i, pumh caan sau ngai aa duh rih caah, Carson chungkhar ruak an I Vuinak Columbus City thlanmual kan va zoh. Carson te chungkhar a si tiah an timi thlan cu kan va hmuh. Farkung nganpi pawng ah, a rak i phun ko.

A tanglei ah a min cu M.M Carson ti a si. A cungte ah a min aa tialmi cu "SEHRONIA A P" ti a si. A le P kar ah cafang pakhat um dawh a si i, ka fiang kho lo. "I" khi si sehlaw a dawh.

Cucu ho dah a si tiah cun Carson pa i, hawi hlawn a nupi hmasa a rak si. Carson pa hi, a min ah Mitchell Morrison Carson a si. A mah hi Carson nu he an i um hlan ah, nupi dang a rak ngei i, a min ahcun Sephronia Matthews timi a si. Ohio mi a si. Cu nu cu 1852 ah a thi i, Columbus City thlanmual ah an vui. Cu an vuinak thlanmual ah kan va kal. A thlanlung te kan va muai. Ca tialmi cu an lo ngai cang. Kum 33 tiah an tial. No ngaite a nunnak a rak liam. Carson pa hi, caan sau ngaite pahmei dirhmun ah a rak um lai tinak a si.

Carson pa nih cun, nupi dang, Sarah Patton a thit than. Cucaah Carson a hringtu hna hi, Mitchell Morrison Carson le Sarah Patton an si. Carson hi August 6, 1860 ah, Columbus City, Iowa ah a chuak. Unau chuak panga lakah upa bik a si. Irish cithlah an si. Carson hi, lehtama a rak tuan. Kum 16 a si ah, a pa hi fak tuk in a zaw i, a dam thathi kho ti lo i, a mah nih a nu le unau hi a cawm hna. Cucaah Jesuh zong hi Pathian nih lehtama ah rian a rak tuanter bantuk tein, Carson zong hi missionary si ding aa theihnak ah, lehtama rian a rak tuan ve ko. Pathian nih a rak timhtuah chung ve ko.

Missionary a rak si te dingmi nunnak lamthluan zong hi a rak fawi hlei lo. Adoniram Judson te hna nunnak lamthluan a fawi lo. Harnak in an rak khah bantuk a si ve ko.

ev. Dr. Robert G. Johnson tialmi ah, "Carson hi, Morning Sun khua High School ah a kai. Cu ka khua in, South-Central part of Nebraska ah an i thial. Cu ka ahcun a pa a dam lo. Cucaah upa cem a si caah, thal ah leikuang tuah in a nulepa a cawm hna; khuasik ah ca a chim. Kawlram i missionary in a kal hnu zong ah, a lahkhah tlawm tein, a lang in a nu, nuhmei cu a hei cawm ko rih" tiah a ti


Thli cu vingving in a hrang. A kih ngai caah sau um lo in, hman kan i thla i kan lan. Mah dih in, a ngakchiat lio i member a sinak Baptist church umnak hmun lawng ah kan va kal.

Carson a rak i pumh tawnnak Baptist Biakinn hmun thing 

Cu hnu ah, Carson a rak i pumhnak Baptist Biakin hmun kan va zoh. Inn cu a um ti lo. Hmun lawng asi cang. Hman ka thla i, kan lan. Cu hnu ah, an inn a rak umnak ah kan va lan. Lam pahnih aa tonnak te ah a si. Pumpak inn a si cang. Carson te chungkhar inn a si ti lo caah, luh awk a tha lo. A lang in hman kan thlak i kan lan. Lam aa tongmi pahnih  te van zoh ahcun, "Carson a ngakchia lio in a tlairawl hrawnghrang tiang hi ka hrawng te ah maw a rak i chawn tawn ko hnga?" timi ka ruat i, kaltak ka siang lo ngai. Van i chawh ve i, Carson keneh van zulh khi ka duh taktak nain, Private inn area a si caah an duh lo an ti i, kan tum ti lo.

Arthur Carson inn a rak umnak ah a tu lio a ummi inn

Carson te inn hi Burlington le Jefferson aa tonak kam te ah a um

Cu hnu ah Morning Sun timi meng 7 tluk a hlatnak kan va kal. Sianginn hmai tlawmpal kan dir hnu ah, Columbus Junction lei ah kan kir than. Morning Sun khua zong rawn ah a ummi a si. Khua fate a a si nain khua nuam ngai a si. An downtown zong a bi te. Cu ka khuate van hmuh tik zong ah, lung a leng tuk.

Liamcia kum 130 hrawng ahcun Carson zong High School a kai lio hrawng ding a rak si. Hi ka khuate hi a rak i chawhlen tawnnak ding a si than. An sianginn cu hlan lio ta si dawh a si ti lo. A thar in an rak sak cangmi si dawh a si.

Carson HS kainak Morning Sun khua. Mah ka pawngte ah sianginn a um

Chun 1:00 PM ah Carson Chin Baptist Church ah kan i pum. A dongtu cu ZICC an si nain, CCBC biakinn an hlan hna i, cu ka ah don a si. Keimah zong MACCF upate nih thawngtha chimnak caan tha an ka pek caah an cungah ka lawm taktak. Ka lawmh khunmi cu tu chun March 15, 2020 ni hi Arthur le Laura Carson, Hakha an phakni i kum 121 a tlinnak ni sunglawi a si. A sunglawi taktak. MACCF upate cungah hmurka le biafang in ka chim thiam lo mi, lomhnak ka ngei. Bawipa nih MACCF thluachuah pe ko hna seh ti hi, ka thlacamnak a si.

Tu chun ka bible relmi cu Psalm 124 a si. Ka tlangpi tarmi cu "Bawipa Pathian cu Laimi a kan khamhtu a si" timi a si. Zeicatiah Bawipa Pathian le Jesuh thawngtha hi, Laimi "taksa, thinlung le thlarau in a kan khamhtu le thluachuah petu a si. USA a kan phaktertu a si. Chim cawk lo thanchonak a kan petu a si. Cu thawngtha a rak phurtu cu Arthur le Laura Carson an si" timi kong hi ka chim. 

Columbus Junction ah hin, Laimi riantuan le khuasak an thawknak hi 2008 in a si. Hi lio caan hi rian a rak chia tuk. Riantuan awk a rak um lo. Cucaah Chicago ah a phanmi Laimi pawl kha rian an ngeih lo caah, Columbus Junction ah ummi Tyson Company ah rian an rak tuan i, cu ti cun duhsah tein an karh i, khua an sakmi a si. Rian dang a um lo tiah an ti. Tyson lawng ah rian a um i, Laimi le Africa minak hi tampi kan tuan tiah an ti. An thlahlawh a that ngai caah an tangka lut zong a tha ngaingaimi an si. Inn man aa deng i, inn tha ngaimi tete hi $35,000-55,000 in cawk khawh an rak si tiah a kan chimh. Inn ngeimi tete zong an tha hnem ngai cang le an fekfuan ngai cang hna le lung aa lawm tuk.

Nihin ni ahcun Khrihfabu pahnih an um. Zophei Iowa Christian Church (ZICC) le Carson Chin Baptist Church (CCBC) an si. CCBC cu biakinn thar te an ngei. Minung 250 hrawng thutnak a ummi a si. Vawlei Acre 5 cungah biakin cu dawh taktak in an sak. Certual zong an ngei. USA i CBCUSA ram chungah certual a ngeimi Khrihfabu hi pathum lawng ka theih hna i, CCBC, ZBC le ECBC lawng kan si rua tiah ka ruah. An certual zong a tha ngai i, a kit tuk nain ka va kal i, hman zong ka va thlak.

CCBC le an certual le a pawng hrawng inn hna

CCBC biakinn cu khuathar khan deuh ah a um. Khuakam tlangbo cungte ah a um i, a nuam ngaingai. A pawng hrawng cu leikuang le thingram lawng an si. Cozah nih lampeh te ding in timhnak an ngei ti a si. Lam aa peh khawh ahcun, cu lamthar cu an tlanmual lei ah a va chuak te ding khi a si. Cu bantuk hna in aa peh tik ahcun thihloh ton sual zong ah, ruakvui umkalnak le luhchuahnak a fawi taktak ding khi a si. Laimi caah Columbus Junction hi, Pathian nih a rak thim ko ti lo awk a tha lo. Carson khua a si. A hnu kum 121 a rauh tik ahcun Carson Chin Baptist Church biakinnpi zong rem taktak in, hi ka khua ah a dir ko. Thil khuaruahhar vawlei ah tampi a ummi lak ah, Laimi Khrihfa kan canmi, Carson a rak ratmi, Lairam ah lu aa phummi le Carson a ratnak in kum 121 ahcun a chuahkehnak khua ah Laimi ngeihmi mah kutchuak biakinn a sakmi hi, kan miphun caah "Thil khuaruahhar ngan tuk" pakhat a si. Laimi nih kan tonmi thil khuaruahhar bik pakhat ah ka chiah."

Lairam ah Pathin thawntha bia a rak luh hi 1899 Carson te nupa an rak in a si. Cu lio ah Lairam ah Khrihfa pakhat zong a um lo. Biakinn zong a um lo. Pathian riatuanning le khaukhan ning hi khuaruahhar a si. A hnu kum 121 a raoh tik ahcun, USA ah CBCUSA Khrihfabu lawngte bu 113 a um cang. Laimi 60,000-70,000 kar kan um men lai an ti. CBCUSA Member lawng hi 32,000 tluk kan si cang. Biakinn a ngeimi tampi kan um cang. Lairam Missionary hmasabik a van thlahtu Columbus Junction khua ah Laimi Khrihfabu pahnih a um cang. Laimi ngeihmi biakinn mah kutchuak pakhat a um cang. Pathian khuakhan hi a sunglawi tuk. A mak tuk.

Tu tan hi MACCF cawlcanghnak ah a voikhatnak bik ka tel a si. An cawlcanghnak ka zoh tik ah, lung aa hmuih taktak ko. Pathian an duh. An i daw. An i nuam. An i hawikomh ning a mai taktak. cawn awk tlak le upat hmaizah tlak an si. Hruaitu an no fawn. Praise and Worship le solo a tha. ZICC Choir te hna zong an tha tuk. Khawmpi bantuk tein sunglawi taktak in kan hmang hna i, lunglawm thanuam tein kan tian hna.

A donghnak ni ZICC Hlaremh an sak lio

Tu tan MACCF Meeting le Leadership Training dongtu hna hi ZICC an si. Edin tirawl thawthaw a kan pek. Meheh pahnih, vok pakhat, ar (40) kan thah an ti. An nih biakinn hi Iowa River in nichuahlei ah a ummi khua ah a um. Cu ka khuate cu tiva kam ah a um i, a nuam ngai. Thal ahcun nga sio le tiva kal a nuam ngai ding a si.

An khua ah hin, college a um lo. Sizung lianmi a um lo. Sizung kal duh ahcun a pawng ummi Iowa City ah va piah a hau ti a si. An khua ah hotel (Motel 6) pakhat lawng a um. A hngaktu nu cu bia ka ruah i, "India in a rami ka si. Kum 7 ka si in USA ka phan cang. India ram Gujarat khua in ka ra" tiah a ka ti. Ram innpa te kan si caah kan i theithaim ngai. "Columbus, Ohio in ka ra" tiah ka ti i, "Aw a si maw? Ka fapate, Pokimom zuamnak aum le voikhat kan rak zul le nan khualai ummi Hilton Hotel ah kan rak riak ee" tiah a ka ti i, aa lawm ngai ve.

Ka chan chung ah hmuh ka duh bikmi khua pakhat Columbus Junction khua ka hmuh caah ka lawm. Ka lunghmuih. Zeicatiah Lairam Missionary hmasa bik a chuahnak le thannak khua a si caah a si. A rak kan dawtu khua an si. Kan miphun tuanbia phurtu le kengtu khua an si. Hi khua rak um hlah seh law asiloah Carson zong hi rak um hlah seh law, asiloah Lairam ah missionary ah rak ra hlah sehlaw, Khrihfa rak si hlah u sih law, zei dah kan va si hnga timi ka ruat i, hi khua ka phakmi cu ka lunghmuih taktak ko.

Columbus Junction hi, kan Laimi caah cun khua sunglawi taktak a si. Hi bantuk in, hmuh awk le va lamh ve awk phumi khua a si caah, USA a phanmi Laimi paohpaoh nih cun, chan chan khat ah voi khat tal va hmuh ve hrimhrim a phumi khua a si. Retreat tuahnak zong ah hman ding a si. Cun lamnai khua hna nih cun pem hnawh zong a phumi khua, tuanbia khua a si ko. Si kho seh law cu, CBCUSA hna nih hin Carson a rak i pumh tawnnak Baptist biakinn hmun thing hna i, caw kho hna sehlaw, Arthur & Laura Carson Retreat Center tibantuk hna tuah khawh um sehlaw, Museum hna um kho seh law, MACCF le CBCUSA caah thathnemnak tampi a chuak men lai tiah ruahchannak ka ngei.

Tlawn caan a nuamh cem caan hi May-October kar a si. Laimi nih tlawn le hmuh a phu tukmi khua a si caah, careltu nang zong voi khat tal tal cu phanh rak i zuam ve law, na lawm hrimhrim ko lai i, na ngaihchih hrimhrim lai lo timi ruahchannak ka ngei.
------------------------------------------------------------------

Chinchiah

1. Hi ca hi Columbus Junction ka um lio hrimhrim ah tial ka duh caah, zinglei 12:20 Am ah ka tialmi a si. Caan a tlai. Mit a kuh cang caah cafang fonh le zeidang remthan te ding a si.

2. Hi ca te hin, training pek a ka sawmtu, MACCF upa vialte le member vialte upat hmaizah kan pek hna.

3. Hnu ah tling deuh in kan van tial te lai. Hmanthlak dang tete zong ka van thar chap te lai.

4. Carson kong hi, tuan deuh ah an ka chimhmi tuanbia aa palhmi tete a um caah, ka van hlat than I, ka remhmi a um. Carson pa thlan ka timi kha a si deuh lo. Midang tu si dawh an si. M.M. Carson timi zawn te kha. Rev. Dr. Robert G. Johnson tialmi ah, "Carson hi, Morning Sun khua High School ah a kai. Cu ka khua in, South-Central part of Nebraska ah an I thial. Cu ka ahcun a pa a dam lo. Cucaah upa cem a si caah, thal ah leikuang tuah in a nulepa a cawm hna; khuasik ah ca a chim. Kawlram I missionary in a kal hnu zong ah, a lahkhah tlawm tein, a lang in a nu, nuhmei cu a hei cawm ko rih" tiah a ti. Cucaah Nebraska an phak tiang hi, a nu le pa an nung rih tinak a si. (History of the American Baptist Chin Mission, page 1).

5. Carson pa le tuanbia hi zeidah a lawh tiah cun hi tin a si.

Michell Morrison CARSON's Timeline

1822	May 26, 1822	Birth of Mitchell Manchester, Wayne Twp, Adams Co, OH
1844	1844 Age 21	Birth of Rachel I. Carson Adams, Winchester Co, OH
1847	1847 Age 24	Birth of Margaret M. Carson Adams, Winchester Co, OH
1849	1849 Age 26	Birth of Emma Permelia Carson Adams, Winchester Co, OH
1850	1850 Age 27	Birth of John M Carson
1853	1853 Age 30	Birth of Sarah E. Carson
1855	1855 Age 32	Birth of MAry E. Carson
1861	August 6, 1861 Age 39	Birth of Arthur E. CARSON Columbus City, Louisa Co, IA

Camp/ Columbus Junction

COVID-19 le Vawleipumpi Sipuazi Umtuning

Kan umnak Ohio zong ah, nizan cun Covid-19 mizaw pathum an um ve cang. Ohio minung he epchun ahcun chim phu a si lo. Asinain Novel Coronavirus or Covid-19 hi tih a nun tuk caah, Ohio Governor le cozah nih cun biatak tein an caih i, pipa taktak in an ruat ko. A hlankan ralrin a herh an ti caah, USA ram chung i university lian bik pakhat Ohio State University cu Marh ni 30 tiang an khar chung. Cucu Coronavirus a karh sual lai ti an phan caah a si.

Governor Dewine nih tu chun ah nawlbia a chuah i, "A ra laimi Nihnihni in cu hnu zarh thum chung Ohio ramkulh chung sianginn khar dih ding" tiah a ti. Kan fale vialte singinn kai lo ding ruah ah lung a rawk ngaingai ko. Nihin ni ahcun, eidin le tuktan hi an cawk tuk caah, dawr a cheukhat cu eidin zong a um ti lo ti a si. Kan inn kam te Fresh Market hna cu an khar bak ko. An sipuazi a tlak ruang maw si thei hlah. An ong ti lo.

Cu hlan zong ah, USA ahcun Flu cu a um peng ko. Mi zong an thi peng ko. 2009 in H1N1 zong a rak um ko. US cozah nih khulrang tuk in an rak i ralring manh i, H1N1 cu an tei khawh manh. Minung tam an thi manh lo. Ebola nih Africa ram cheukhat ah zawtnak fak taktak a tlun hnawh hna i, USA an rak lau tuk lo. Saudi Arabia ah MERS a chuak i, an lau lo. Tuluk ah SARS a chuak i, an rak lau tuk lo.

Asinain tu tan Coronavirus cu a ci aa dan caah, an tih tuk. Minung an thih ning a rang tuk caah a si.
Coronavirus tluk in an tih bal lo i, hihi media ruang lawng silo in Covid-19 hi a mual a fah tuk caah a si. Chonh zong a fawi tuk. Thih zong a fawi tuk caah an tih taktak ko. A bik in kum 60 cung deuh le kum 15 tang deuh caah tih a nung khun.

Mizaw le mithi hi nifatin in an karh caah hman tein chim awk a tha lo. A suimilam can zong in an i dang tawn.

March 10 ahcun, vawleicung ram 119 ah zawtnak a um cang. Minung 119,186 an zaw cang. Minung 4,298 an thi cang. Khawika ram a phaknak paoh ah, a karh lei an panh. Cozah kip nih kham an i zuam. Ram tampi cu ramri an phihkhar dih. Vanlawng zong an phih dih hna. Tilawng lam zong an phih. Asinain a luhnak ram paoh ah a karh lei peng a si. Italy ram cu khual tlawn an phih bak.

March 10 ahcun, USA ah mizaw 950 an um cang. Minung 32 an thi cang. Tambik cu Washington State ah a si. USA ah sianginn 100 an khar cang. Phoenix ah tuahmi Democratic Presidential Debate cu an tuahnak in, online le TV lawng sin a si. Cucu USA tuanbia ah a vokhatnak zohtu minung um lo in debate tuah a si. US President nih Covid-19 hi zeirello ngai in aa umter caah, doctors le scientist tampi an lung a tling lo. A taktak ahcun Covid-19 tluk in, kum zabu 20 le 21 nak chung ah buaipimi rungrul hi a um lo ti tluk a si. Mi tampi nih Pre. Trump an mawhchiatnak c u, hi tluk tihnungmi zawtnak hi, zeirello in bia a chim (down play) a tuah peng ti a si.

Nihin ni ah, meiti company hna le bang cu an sipuazi a tla tuk cang. Cucaah meiti man heh tiah an thumh. Russia le Saudi Arabia nih meiti man heh tiah an thumh caah, hi tining tein thla khat a kal ahcun USA i meiti company fa deuh (15) cu aa rawk kho ti a si.

A tu lio hi ram kip ah rili cung khualtlawnnak Cruse Ship
pawl tam tuk rili cungah an chuak kho ti lo i, minung tampi rian lo in a ummi an um
cang. International vanlawng tamtuk an cancel cang i airlines riantuanmi minung tampi ram kip ah rian lo in an um cang. Hi pin ah “tourism industry” timi vawleipumpi khualtlawnnak sipuazi hi tam taktak an rawk kho. Thailand hmanh tourism tangka tam tuk a sung cang. Kawlram zong ramdang he pehtlaihnak airlines pakhat hnu pakhat an cat i tourism lei tangkalut cu a zor taktak ding a si cang.

USA Stock Market zong tu zarh Nikhatni cu 2008 in a niam bik a si tiah an ti. The S & P 500 timi Stock Market hna cu minutes 15 nizan ah an dinhter ti a si. Airlines tampi cu an stock a tla tuk cang. A ruang cu a zuangmi an um ti lo caah a si. Cu tluk in Covid-19 hi vawleicung ram kip ah an tihmi a si. Tu chun ni stock a tlak ning cu sipuazi tuahmi ca ahcun ngaihchia taktak a si. An lungthin a rawk ngaingai.

Marh 11 cu, Covid-19 ruangah a vokhatnak bik Tuluk ramleng ah minung 1,000 an thih ni a si an ti. UK Ngandamnak vuanci Nadine Dorries cu coronavirus zawtnak rungrul a chungah a lut ti a si. Ngandamnak vuanci zong an damlomi cu a pawi ngaingai. Pre. Trump zong coronavirus zawmi he aa tongmi pa he an i tong ve i, a ngei sual lai maw tiah phan a um ngai ti a si ve. USA ramhruaitu upa tam nawn hi, an mah tein aa hrengmi an tlawm ti lo.

Covid-19 hi a mual a fak ngaimi zawtnak cu a si ko nain, a cheu cu a din ngaimi a si ko. Covid-19 he pehtlai in, media ca tampi hi zumh ding an si lo. A ruang cu bia vaivuan an tialmi a tam tuk caah a si. Zumh awk tlakmi media cu CDC (Central Disease Control (CDC) le World Health Organization (WHO) hi an si.

March 11 ahcun WHO nih "Covid-19 zawtnak hi "pandemic" tiah an ti cang. Pandemic timi tlangrai a si i, kham khawh lo le kilven khawh lo in a phaknak hmun paoh ah minung a zawtermi tlangrai tinak a si. Lai holh in cun "puul" timi he aa lo. March 12 i Covid-19 mizaw le mithi umtuning cu a tanglei bantuk a si. Mizaw le mithi cazin aa thleng peng i dik tein tuah khawh a si lem lai lo.

US zong 1,000 leng an zaw i, minung 37 an thi cang. A tu lio caan, NBA lentecelhnak zong virus ngeimi pakhat an hmuh caah an let dih. Ohio Sate foot ball game zong a tu thal chuakka ca cu an let viar. USA ah thil an thawnmi le tu kum chung ah tuah thai ti lo ding in, khiahmi tampi a um.

Cucaah Pre. Trump nih Europe ram a dihlak in khualtlawn ni 30 chung a kham dih. A lut lei he, a chuak lei he a kham dih hna. Hihi thil tha a a si. Coronavirus hi tih ding a si lo. Covid-19 hi tih ding a si lo. Nan perh. Thawngpang lem (fake news) a si tiah a ti ko nain, a taktak a phak tik ahcun "a doh kho ve hlei lo." A al kho ti lo. Cucaah a cohlan ko cang. Hruaitu nih cun hi bantuk ram caah tih a nung tiah doctors te nih ti komi hna zei rel lo in um hi thil tha a si lo. Hruaitu nih cun, biatak a simi cu "zei relllo" ("down play") tuah ding a rak si lo. Cu bantuk thil tuahnak nih, Tuluk ram zong tam tuk rawhnak a rak chuahpinak a si. Biatak cu cohlan ding lawng a si. Zei tin dah kan tuah lai timi tu a phi kawl ding a si.

Covid-19 hi Europe ah a karh ngaingai i, Italy nih cun mizaw thar 2,300 an um chap tiah an ti. "German minung 70% hi zawtnak an ngei kho" tiah German chancellor nih ralrin a pek hna. Hlasak thiam Madonna zong France ram ah khual a tlawng I, minung 1,000 cung convert tuah a ngah lo an ti caah, a concert zong a rawk. Vawlei ram tampi ah, tilawng le vanlawng khualtlawng an um set ti lo.

Vawleicungpumpi ah zawtnak tam biknak cu Tuluk, Italy, Iran, S. Korea, France, Spain, Germany le USA an si. USA hi pariatnak ah a um cang. Cucaah hi ram pawl hi, sipuazi zong ah phan a um pah.

Coronavirus nih hin, nihin ni ah ramkip sipuazi a tlakter cang. US Stock Market hrimhrim cu a tla taktak i, a tlaknak zarh (3) chung a si cang. Hi tining tein a kal ahcun US Stock Market hi zeidek a lawh te lai? Meiti lei company tampi cu an sipuazi a tlak tuk cang caah virus hi a daih lo ahcun, company 12 cu aa rawk khomi a si tiah an ti cang.

Ramkip ah airlines hi an sung tuk cang hna. Airlines kip an sunghmi hi Marh 14 ning ahcun US $100 billion an sung cang ti a si. Khualtlawngmi aa letmi an tam tuk cang caah, airlines cheukhat cu an rawk te kho men ti a si. USA ah tourist lutmi an tlawm tuk cang. Ram hruaitu cheukhat nih cun USA ramri vialte phih did ding le tourist hrimhrim luhter lo ding a si" tiah an ti. Tourist an luh lo ahcun "hotel, eidin dawr, tour bus rian, taxi, nuamhak phunphun, park le museum hi an tangkalut a tlawm chin lengmang ding a si.

A pawi ngaimi cu USA ah Asian huatnak a karh deuh ti a si. Abik in California le New York tibantuk khua lianmi ah a zual ti a si. New York khua chungah Asian nu pakhat a hmai ah an benh i, cucu coronavirus ruangah a si tiah an ti. Los Angeles le New York tibantuk khuapi ahcun Asian Eidin dawr cu kal hlah u" tiah an i thloh caah Asian pawl hi an sipuazi a tla thliahmah cang. Coronavirus ruang ah Asian dawr tam nawn hi, aa rawk kho ti a si cang.

Nihin March 11 ahcun vawleicungpumpi ah, 124,834 an zaw cang i 68,216 an dam cang. Minung 4,615 an thi cang. Kum 15 tang le kum 65 cung caahcun, hi zawtnak hi a mual a fah tuk caah, ralring tein um cio ding a si. Covid-19 hi a dinmi le fakmi a um i, a dinmi cu tha tein in le zarh hnih fai ahcun an dam ko ti a si.

Coronavirus ruang ah, March 12 ahcun vawleipumpi, mizaw 134,679 an si. Ram 127 ah mizaw an um cang. Minung 4,973 an thi cang. Mizaw an karh ning hi, 600% in an karh ti a si. A mak taktak. A karh ning zoh tik ah, khuaruahhar ngai a simi cu, "a linhnak ram nakin, a kihnak ram ah an karh ning a rang deuh" timi hmuh khawh a si.

Stock Market a tlak tuk caah a ngaih a chia tuk mi

USA ahcun mizaw 1,663 an phan manh i, 40 an thi cang. State 45 ah zawtnak a karh. USA hi khuasihnak ram a si caah, influenza phunphun a karh duh taktaknak ram a si. Bill Gate le scientist tam nawn nih, "Flue pandemic a chuah sual ahcun kan i veng kho te lai lo" tiah an ti tawn. Nihin ni ah USA zong an I veng kho tuk ti lo. Cucaah ngandamnak lei upa pakhat nih, Coronavirus kong ah hin, USA nih "kan system hi kan sung" tiah a ti. Kan kham kho lo tiah a ti duhnak a si.

Tuluk ram leng ah hin, a tuar bikmi cu Italy an si. Minung 10,000 tluk an zaw cang i, 1000 leng an thi cang. Hi a thimi ah hin 80% cu kum 65 cung an si. Zeicadah Italy hi mah tluk in mizaw an tam i, mah tluk in mithi an tam hnga timi hi an ruat. Mizaw an karh tuk nak hi, tourist ruangah a si lai tiah ruah.

Khuaruahhar ngai a simi cu, Coronavirus Covid-19 nih hin, cu hlan a ram um tawnmi virus nakin kan vawlepumpi sipuazi (global economy) hi tam taktak a hrawh khawh deuh. Tuluk, South Korea, Japan, German, Italy, USA le a dang Europe ram pawl hi an sipuazi tam ngaingai a hrawh cang. Kawlram hmanh ah, Tuluk thilri bochan in a nungmi thil thitnak sehzung 13 an khar cang ti a si. Sehzung pakhat le bang cu, a ngeitu Tuluk pa a zam ti a si. Ngaihchia le ningzak le thinhung a si.

Nihin ni ah kan umnak USA zong hi, an sipuazi duhsah tein a tla ziahmah cang. Hi pin ah a rauh ahcun a fawi te lai lo. A ruang cu USA hi a mah te lawng in a dir khomi ram a si hlei lo. Ramdang he i pehtlaihnak in a dir ve mi ram a si ko.

Ramkip sipuazi kong cu kan tial cawk lai lo nain, vawleicung sipuazipi a tlaitu (control tu) USA sining kan cuan ta lai. A bik in an ram sipuazi hi Stock Market nih tampi a hruaimi a si. Nihin ni ahcun an tlaknak hi zarh thumnak chung a lut cang. A cheu Stock cu minutes 15 hna an dinhter. A cawk zong an caw lo. A zuar zong an zuar lo. A cheu cu sipuazi a tlak tuk lio 2008 hnu in, a tu hi an tlak cem a si an ti.

Stock Market minthang taktak le a rum taktakmi pawl an tlak ning ti awk an tha lo. Tahchunhnak ah NASDAQ cu 9.43% a tla; NYSE 9.99 a tla. The DOW JONES 9.99% an tla cang. AAPL 9.88%; S&P 9.5%; NKE 11.67%; TMUS 11.21% an tla. Cucaah Stock Market hi 1987 lio i, Black Thursday ni thawk in, Stock Market a tlak cem ni a si. Hi bantuk a si caah, Stock Market i sipuazi tuahmi pawl cu an sung taktak ko cang. US Stock Market hi nihin ahcun, "Diving a thu; lungpang sangpi ah a tla" tibantuk in an chim. A tum taktak.

Coronavirus nih hin a lam kip in USA ah harnak a chuahpi cang. University, college le High School tang tam tuk an khar cang hna. Lentecelhnak le nuamhnak puai phunphai poah cu an let dih cang ngawt hna. Kan mah Columbus hmanh ah, puai phunphai an letmi a tlawm ti lo. Kum khat ah million tampipi a hmuhtertu Arnold Sports Festival hna an khar. Florida Disney World zong an khar cang. Minung tampi umnak nuamhnak tam tuk an khar cang hna.

Sizung zong nih mizaw an karh tuk ahcun kan ti kho hna lai lo ti a si. Ihkhun zong nih a tlum hna lai lo ti a si. Sianginn zong tam tuk an khar cang. Tourist a lutmi an tlawm caah, hotel zong a hlunhlai ning a zor. USA ram i company meeting, Conference le concert le puai tampi an let cang hna. Khualtlawng an tampi tawnnak rili kam hotel cu khual an zor ngai cang. Khual an zor tik ah eidin a zor ve. Khual an zor tik ah, airlines khualtlawngmi an zor ve than. Khual tlawngmi an zor tik ah, meiti aa hmangmi a tlawm i, meiti man a tum.

Meiti man a tum tikah, kan sipuazi a tla sual lai ti an phan caah, Russia le Saudi Arabia kha "meiti ral" aa domi bantuk in, an meiti men tumter an i zuam. Cu tika USA I company fatete cu an cawl kho ti lo. Hi tining tein a kal ahcun USA meiti company 12 cu aa rawk te kho men ti a si. Europe ram visa vialte zong Pre. Trump nih nizan in a phih dih cang. Cu chinchap ahcun, tourist an tlawm taktak cang lai. Cu nih cun hotel le restaurant tampi a rawhter khawhmi a si.

US President zong tuan deuh ahcun Coronavirus hi zei ah a rel lo. Capo bantuk sawhsawh in a ruah. Lihchimmi ah a ruah. A zum lo. US sipuazi zong zeihmanh a hnursuang lai lo a ti. Cun ramdang airlines tampi a pih zong ah, US minung kha ramdang an tlawng lai lo I, ramchung ah tangka an hman lai le kan sipuazi a karh lai. "Cucu ka duhmi a si ko" (I Like it) ti bak in a chim. A rak I biatak lo tuk. Kan sipuazi a tla lo. A thawng ko…" tiah hnangam tuk in a ti peng. Sipuazi a tla sual lai timi a phan caah, Coronavirus hi Flu sawhsawh he a epchun men. A taktak ahcun Covid-19 cu Flu nakin a let tampi a mual a fak deuhmi a si.

Ninih ni ahcun President zong zeihmanh a chim kho ti lo. Virus biatak tein a karh hnu tu ah riantuan hram aa thawk tik ah a tlai tuk cang. 2009 lio ah, USA ah H1N1 a chuah lio ahcun, Pre. Obama cu "doctors, scientist le zawtnak hrik kong thiammi (expert) tam tuk aa rawih hna i a rannak in kakuaise chuah an rak i zuam. April 12, 2009 in April 10, 2010 tiang bak minung an rak zaw hna. Vawleicung hmun kip ah a rak karh. Minung 60.8 million an zaw. Minung 274,304 sizung an rak kai. Minung 12,469 an rak thi. Vawleipumpi ah 151,700-575,400 karlak an thi ti a si.

A tu ruah lo taktak in, Coronavirus or Covid-19 a rak chuah tik ah, a tu kan President cu capo bantuk sawhsawh men in, nih bu salam in bia a chim. Zei pawi lo taktak in a um. Zei ah a rel hrimhrim lo. A tu a taktak ah USA ah Novel Coronavirus or Covid-19 biatak tein a van karh tik ahcun, President zong nih zei chim awk a thei ti lo. A tuah khawhmi a tlawm tuk cang. A ruang cu Tuluk le Japan nih an i buaipi tuk lio ah, a nih cu "Golf" hna a tu men. Bia an hal tik ah "USA cu kan i ready tuk. Zei hmanh a pawi lai lo" tiah a ti men. A hna a rak ngam tuk sual. WHO le CDC nih Covid-19 tih a nunnak kong an chim len zong ah, biapi hlapa ah a rak chia lo. Kan i ready tuk a ti nain, a taktak ahcun cu ti a leh lio hna ah, zeihmanh aa timh taktaknak a um lo. A pawi taktak. A tlai tuk hnu lawng ah, Vice. Pre. Mike Pence kut ah a chiah. USA cozah cu Coronavirus kham ding ahcun an rak tlai tuk cang. Kham awk a har taktak ko cang.

Virus hi Marh 14 ning ahcun a karh lei a panh cuahmah rih. USA ah 2,900 an zaw manh cang i, 59 an thi cang. Vawleipumpi ah 156,534 an zaw i, 5, 835 an thi cang. Italy lawng ah 4,600 an zw i 1,000 leng kai an thi cang. An ram sipuazi hi a tum ngai cang.

March 13 cu Mid-America Christian Fellowship (MACCF) ah Leadership training ah an ka sawm i, Columbus Junction timi Rev. Arthur Carson khua ah ka va kal. Columbus Airport hna cu minung an king ngaingai. Chincago zong voi dang a lo lo. Columbus-Chicago-Moline ah ka zuang. Vanlawng fatete an si. Cu hmanh ahcun dodan lawngmi a tam tuk i, thlalang awng hram veve ah ka thu kho. USA ramchung khualtlawnnak hmanh hi, tha tein an tuak ahcun billion in an sung cang lai.

Nihin ni April 2 tiang ahcun, USA, Italy, Spain le Tuluk hi Covid-19 mizaw tamnak bik an si. Vawleipumpi ah 941,000 an zaw; 47,000 an thi cang. USA ahcun 216,000 an zaw i, 5,100 an thi cang. Covid-19 ruang ah, vawleicung ram tampi cu, "innka aa khar" ti tluk in, sipuazi an i khar thluahmah cang.

USA cu rianlo ummi an tam tuk cang i, "Unemployment benefit" 9.9 millions an si cang. Nai zarh chung sawkmi hi 6.6 million a si. Zarh hmasat sawkmi 3.3 million an si. USA hi 2007 in aa thawkmi "Recession" lio ah hin, unemployment a rak sang tuk i, 2011 ahcun 9.00% bak rianngeilo an si. Sipuazi a van tha ziahmah i, 2012 in a kai peng. October 2019 ahcun 3.6% tiang a tum. Nihin ni ahcun 9,900,000 nih rianngeilomi bawmhnak an sawk cang. A pawi taktak. USA sipuazi le vawleipumpi sipuazi hi zeitindah a kal lai timi zong theih khawh a si rih lo.

Vawleicungpumpi sipuazi hi a tum cuahmah i, a zapi tein cun tuak khawh a si rih lo. A tum bikmi cu meiti company an si. Vawleicung ah khual tlawnnak a tum tik ah, meiti an chuahmi an zuar kho ti lo. A hlei. A khawnnak ah meiti a khat cang i, khawnnak a um lo ti a si. Meiti tampi chuahnak le kan Laimi tampi umnak Midland khua hna cu an sipuazi 42% a tum cang ti a si. Russia le Saudi Arabia kha "meiti ral an i do" chapchap i, a man a tum taktak. Meiti man a tum tik ahcun meiti sipuazi tuahmi Gulf Countries pawl cu an sipuazi a tum ngaingai. Cun airlines le cruise ship khual tlawnnak pawl hi an sung taktak. Hotel le eidin dawr pawl hi an sung taktak. Motor le zeidang thilri chuahnak company zong an sung tuk cang.

Nihin ni dirhmun tuak tikah, vawleicung vanlawng 50% cu an zuang ti lo. Cucaah airlines pawl an sung tuk cang i, an buai taktak. An riantuantu pawl rian an ngei ti lo. USA airlines zong an sungh tuk cang caah, cozah nih $52 billions kan bawmh ve hna lai ti a si cang.

USA sipuazipi a tluk ahcun, vawleicung ram tam tuk khi a hnursuan cang. IMF nih an tuakmi ahcun, Coronavirus zawtnak a dih hnu zong ah ram tam tuk hi an sipuazi ah harsatnak an tong lai ti a si. Tuluk le India lawng hi "Recession" in tuan ah an chuak kho lai i, a dang ram paoh cu sau ngai an chuak kho lai lo tiah an ti.

Sehzung riantuan zong tampi a tu lio cu an i bang cang. Kan church members zong tampi an i bang ve. Zeitikdah rian an tuan than te lai theih a si lo. An tuan than hmanh ah, a hlan bantuk cun "thil cah" a tam lo ahcun rian a fum te kho men. Covid-19 ruangah a chuakmi harnak vialte tuaktannak lei ah an kal te lai i, rian a fum ngai te kho men.

Sushi Business hi tampi a tla cang. Laimi tam ngai ka chonh hna. Sushi cu a cheu cu a khar bak in kharmi an um cang. Laimi hi Sushi nih a kan thathnem tuk i, a pawi taktakmi a si. Coronavirus ruangah a cheu cu Sushi ei an tih lai i an hrial te lai. Cucaah a hlan tluk in fawi ah a tha kho lo men. Laimi tampi an tangka lut a zor cang lai. Khrihfabu cio zong kan tangka lut a zor ding a si cang.

Hi virus hi an kham khawh thai lo le a mah tein a loh lo ahcun, a ho cio paoh hi ton sual khawh a si. Thal chuak cun a lo te ko lai tiah ruahchannak a um. Hihi a loh tuan lo ahcun, vawleipumpi sipuazi hi biatak tein a rawk kho. Nihin ni ah, USA zong ah Covid-19 cu a karh ninmg a rang ko cang. Hi zawtnak hi capo awsawn in ti awk a thami a si lo. Nihin sining ahcun USA zong ah, mizaw le mithi a karh lei an panh peng. Tu chun stock market zoh in a langmi cu, Covid-19 nih hin, USA sipuazi hi tampi a tumter cang i, hi pin zong ah hin tampi a tumter rih te khawhmi a si. USA sipuazi a tum ahcun kan mah Laimi ca zong ah tampi a har ding a si. Kan Lairam tangka kuat zong zor lai i, kan thanchonak a zor kho ve mi a si.

USA cu Covid-19 ruangah zarh li chungah minung 22,000,000 rianlo in an um manh i, "Unemployment benefit" timi rianngeilomi bawmhnak an sawk hna. US cozah nih US ram tha tein tax pemi cu upa pakhat ah $1,200 in bawmhnak a tuah; ngakchia 17 tang $500 in bawmhnak a tuah i kan i lawm tuk hna. Asinain tluang tein kal hmanh ah, US cozah hi 2020 ah cozah tangka hi thatlomi (deficit) 1.1 trillion a um lai ti a si. Tutan i bawmhnak a tuahmi 2.2 trillion le rian ngeilomi hna nih tax an pek dingmi sunghmi vialte van tuak tik ahcun, US cozah hi tuk kum ah a tlawm bik 4 trilllion deficit a piah lai timi a fiang cang. Cozah leiba hi a ti ti awk a tha ti lo. USA cozah nih a kan dawt ve bantukin kan dawt le kan velngeih le cozah caah thiltha kan tuah a herh bak ve. Tla kan campiak zong  a herh i, cu lawng cu a za lo. A taktak in USA caah thiltha kan tuah a herh.

A tu ah hin Global economy hi 50% a tum cang ti a si. Virgin Australia airlines cu aa rawk cang i, a pakhatnak bik Covid-19 nih a rawhtermi a si. Meiti company tampi cu an cawlcang kho ti lo. Airline tampi cu 50% tang an tum cang hna. Stock hi nichiar in a tum a kai. A dirhmun chim awk a tha lo. A fekfuan lo ngaingai. Hi lio caan cu Covid-19 doh hi ram kip rian a si. A tu lio ahcun ram khat le ram khat buaibai len ding hna a si lo. Hi lio ah Kawlram cu Shan ram le Rakhine Ram le Karen ram le Naka ram ah ral an rak tuk. Ningzak ngai zong a si ko.

Cucaah Laimi zong hi, khuaruah deuh le tuaktan deuh le ralrin deuh cu kan herh hringhran ko. Casino, zu, zukhmawm le a herhlonak ah tangka hloh hi, sum kan herh ko cang. Tangka kawl le khawn zia thiam zong hi, a tu lio Laimi caah a herh ngaingai ko. Zeicatiah minung nunning le income zong a zor ziahmah cang caah a si. Cucaah pumpak pakhat cio, tangka tha tein hman a herh pin ah, Pathian bochannak le zumhnak te he nun zong a herh tuk lio can a si.

-------------------------------------

Covid-19 Hi A Ho Caah Dah Tihnung Bik A Si?

Minung cu zei bantuk zawtnak paoh in thih khawh a si ko. Zawt lo zong in thih khawh a si ko caah, thih cu minung sining pakhat a si ko. Thikai, lungtur le ruahlo pi in lungmi in a thimi an tam tuk cang. Cucaah tih awk hmanh kan rellomi tohkuai (flu) in kum chiat te minung thawng tampi an thi ko hna. 2019-2020 Flu Season timi tohkuai can hmanh ah hin, USA ah minung million 19 an zaw; 180,000 renglo sizung an phan I, 10,000 leng an thi cang ti a si.

A tu a chuakmi Covid-19 hi tohkuainak in a let 20 a mual a fak deuh ti a si. Cucaah cun vawleicung pumpi an lau tuknak le an tih tuknak a si. Kum zabu 20 le 21 nak ah, hi tluk in vawleicung pumpi nih buaipimi le tihmi zawtnak rungrul hi a chuak bal rih lo. Covid-19 cu Ebola, MERS le SARS le H1N1 nakin an tih deuh cio ko hna. USA hi cu an fim tuk le hi tuktak hi, an tih bal lo nain, Covid-19 cu USA hmanh nih an tih ngaingai ko. Abik in cozah zong nih an i buaipi tuk cang. 

Nihin ni ahcun Tuluk ram lengah 1,000 an thi cang. Ram 119 ah zawtnak an hmuh. Minung 119,186 bak an zaw i, 4,298 an thi cang. Tuluk le Italy an zual hma bik. 

Covid-19 kong ah hin, biachawkvai le lih tawnmi bia a tam kho taktak. Cu vialte lak ahcun, zumh bik dingmi Central Disease Control (CDC) timi le World Health Organization (WH)) hi an si. Zeicatiah an nih cu scientist, mifim cathiam, mifum le doctors phunphun tam tuk aa telmi an si caah le cozah nih mittheplo in zohmi le dirkamhmi an si hna caah a si. Lih an chim kho lo. An hlathlai cikcek hnu le thil sining a fian hnu lawngah, bia a chimmi le ca a tialmi an si caah, an mah chimmi lawnglawng hi zumh le pawm ding an si. 

Covid-19 hi kan tih tuk cio hna i, tih ding cu a si ko. Asinain mizaw tampi cu an dam ko hna. Damh khawhlomi zawtnak phun cu a si lo. CDC le WHO nih an timi cu mizaw dihlak I 80-85% cu an dam ko hna. Sizung kai taktak zong an hau lem lo tiah an ti. Cucaah hihi thisen tha le ngandammi caahcun tih tuk ding cu a si ruam lo. 

An thi sual lai tiah phan awk a si  bikmi hna cu "a ngawrmi, lungzawtnak ngeimi, cuap le chungril damlonak ngeimi caah hin, tih a nung khun ti a si." 

Tuluk ram i an hlathlaimi kan hnu Ningani i ca an chuahmi ahcun, sizung kaimi mizaw dihlak i 1% nak tlawm deuh hi, kum 15 tang an si i, 42% cu kum 65 cung an si tiah an ti. Asinain mino an thi kho lo timi lam cu a si fawn lo. Tuluk ram ah doctors pathum a thimi zong mino an si ko hna. "Tuluk ram ah rungrul thar a um ballomi in minung 7 an zaw" tiah launak bia a chim i an rak tlaihmi doctor pa zong kum 34 a si ko. A dang pahnih zong mino an si. 

Tuluk ram sining zoh tik ah, mizaw dihlak I 80% cu an zawtning a nem ko ti a si. 13% lawng hi an zual ngaingai ti a si. Cucaah a zualmi le zuallomi epchun tik ah, a zuallomi an rak tam deuh vingvan ko. Who nih an timi cu, zawt a zual tuk lem lo mi cu an damnak ding caah, zarh hnih an rau I, a zualmi cu zarh 3-6 an rau ti a si. 

Tuluk ram ngandamnak lei zungpi nih an timi cu, mizaw dihlak sining an zoh tikah, Covid-19 ruangah a thimi hi 1.4% lawng an si ti a si. Cucu sizung 500 tluk ummi mizaw 1,099 hna sining zoh in an tuakmi a si. US cozah bawi hna nih cun, USA ah Covid-19 nih a chuahpi dingmi mithi hi 1% in a tlawm deuh lai tiah an ti. 

Hi zawtnak hi, cuap lei damlonak a si caah, ralrin ding cu a si. Ralrinnak a tha bikmi hna cu, "sapiat in kut thiang tein i tawn pah lengmang; minung tonghmi tuang le thilri kha rungrul thahnak sii kah ding; mizaw he tonglo tein um le mah pumpak kha hmai hna i muai lengmang lo in um a si. Sanitizer hman zong a herh i, thilri thianghlim tein um hi a tha bik ti a si.

Hi zawtnak thar-COVID-19 hi a fak ngaingaimi flu phun ah an chiah ko. Cun MERS le SARS zawtnak he unau an si tiah doctors te nih an ti. Minung chung ah fahnak an chuahtermi aa khat. A fah belte a fah deuh caah Covid-19 hi an tikhunnak a si. Cu hlan thil sining zoh tik ah, COVID-19 hi tar, ngakchia le a zaw ciami ca le a derthawmmi caah tih a nung khun ti a si.

Tuluk ram I National Health Commission of China (NHCC) nih an timi cu, mizaw dihlak i 44% cu sizung an phak ah an tak a lin nain, 89% cu duhsah tein an tak cu a va sa an ti. Sizung phak hnu ah a zual taktakmi cu 16% an si tiah an ti. Mizaw dihlak I 5% cu mizawzual chiahnak ah an thlawp hna I, 2.3% cu seh le nunnak thilri hmang in bawmh le thlawp an hau ti a si.

WHO riantuanmi sangbik Adhanom Ghebreyesus nih, "Mizaw tlawmte lawng a um rihmi ram hna nih cun biatak tein kham an i zuam i, karh lo ding in kham hi a herh ko" tiah a ti. Cu pa nih a timi cu, Tuluk ram Guangdong pengram (provice) ah minung 320,000 an hniksak hna le cu vialte chungah minung 0.14% lawng nih zawtnak an ngei" tiah a ti.

UNO Secretary-General Antonio Guterres nih, "Covid-19 hi karh lo ding in kham khawh ding a si ko timi kan theih ko. Asinain kham khawh ding hi a har chin lengmang" tiah a ti. Kan hnu Ningani ah cozah kip nih an i zuam khawh chung in i zuam i, minung nih an nawlngeihnak kha cu buar tung lo i, hi zawtnak hi tei ding in zuam a herh ko" tiah a ti.

CDC nih "zawtnak a umnak hmun i, khualtlawngmi paoh cu Covid-19 ka ngei maw ngeilo timi kha tha tein i chek ah a tha bik mi a si" tiah an ti. CDC thiamthiam nih, vawleicung ram vialte lak ah, China pinah Italy, South Korea le Japan hna zong, tihnungmi tlawn lo ding timi ram ah an chiah hna. Cu tluk cun CDC zong hi mipi ngandamnak ding caah vennak le khamnak rian an tuan.

Nihin ni vawleicung sining zoh tik ah, zawtnak cu a karh cuahmah rih. Nichuahlei in Nitlaklei ah aa thial ziahmah. A rak chuah hmasatnak Wuhan ah cun mizaw thar an zor ziahmah ti a si. Nitlaklei ram tu ah a karh cuahmah ve rih. USA zong ah nihin ahcun 1,000 leng an zaw cang. Kan mah Ohio zong a zawmi pathum an um cang i, lunghrinhmi cu an tam ngai cang.

Confefrence a phunphun le meeting a phunphun an let cang hna. USA i University lian bik pakhat a simi Ohio State University zong March 30 tiang an khar cang. USA ah sianginn 100 renglo an khar cang. Ohio i puai lian bik pakhat-Arnold Sports Festival-timi zong an let. Phoenix khuapi ah tuahmi Democratic Presidential Debate zong minung pakhat hmanh nih zoh lo in, online le TV tu in debate an tuah cang. Mi tampi cu kut hmanh an I tlai ngam ti hna lo. Biakinn cheukhat cu kuttlaih zong an duh ti lo. Cu tluk cun thinphannak le ralchiatnak in USA hi a khat ko cang.

Hi pin zong ah, sianginn le cozah zung zong khar thluahmah te hna sehlaw theihlo a si. Dawr kip ah eidin aa cawk ciami an tor. Hmur huhnak a um ti lo. Zawtkhamnak (sanitizer) pakhat hmanh a um ti lo. Facang zong tam tuk an i cawk cia hna caah, dawr ah facang cawk ding a um ti lo ti a si.

Cu tluk in mipi nih tih ko hna hmanh sehlaw, tih tuk ding a si lem lo tiah a ruatmi zong tampi an um. Zeicatiah hi Covid-19 in a zawmi tam deuh cu tar, ngakchia le thisen der deuhmi lawng an si caah a si tiah a timi zong an um ve. Mino zong zawt le thih khawh cu a si ko nain, a tam deuh cu kum 60-65 cung deuh an si. Cucah lungrethei le awlokchawng tuk lehpek in tihphan ding cu a si lem lo tiah, mi tampi nih cun an ti.

Careltu nang teh na thin a phang ve maw? A phan ahcun tha tein i veng law, a phan tuk lem lo ahcun a hlan bantuk tein um le ralrin ding tu a si ko hnga lo maw?

------------------------------

Chinchiah

1. Ca tam deuh cu Central Disease Control (CDC) website in lakmi an si. Zoh na duh ahcun www.cdc.gov ah rak lengte. CDC website chung ca le World Healh Organization ca hna hi, zumh awk a tlak bikmi le hngatchan a tlak bikmi ca an si. WHO ca rel na duh ahcun www.who.int ah rak lengte.

CORONAVIRUS le FLU Ah Zei Nih Dah Mi Tam Deuh A Thihter Hna?

USA ah mi tampi a thihter tawntu FLU cu kan tih lo nain, a tu ah mi tlawm deuh a thihtertu COVID-19 hi kan tih tuk. A ruang cu COVID-19 hi a mual a fah deuh pin ah, media ah catialtu hna nih an chim a tam tuk caah le an phaimi a tam tuk ca zong ah a si kho men.

Covid-19 hi, Coronavirus timi rungrul phun khat a si. Coronavirus timi chungkhar bantuk in a ummi rungrul an si. A tu a chuakmi Covid-19 hi rungrul thar a si i, min thar an pekmi a si. Cu hlan a rak chuak cangmi SARS le MERS te hna zong hi, Coronavirus thiamthiam an si. "Strains" an ti i, an cite tu khi aa dang. Zawtnak bu pakhat chung ummi an si.

Hi coronavirus hi "influenza" timi kiktlaih zawtnak phun a si. Tohkuai (flu) he zong an zawtning aa lo. Flu nakin a hmual a fak deuh i, cucaah an tih tuknak a si. Covid-19 hi SARS le MERS nakin a mual a fak deuh rih. Flu nakin a let (20) a mual a fak deuh ti a si. Cucaah an zawt ah thlawp manh lo in an thihnak a si tawn.

Covid-19 hi flu bantuk in zei rel sawhsawh hna in an chimmi hi a dik lo. U.S cozah le hruaitu hna zong nih, politics phun ah ruat lo in, tih a nung bakmi virus a si caah, biatak tein tawlrel a herhmi a si. Flu bantuk sawhsawh men cn ruah ding a si lo. Flu nakin a let in tih a nungmi zawtnak a si.

A tu lio vawleicungpum buaipimi Covid-19 rungrul 

A thimi hi, tar deuh an tam nain mino zong an thi ve ko. Tuluk ram ah a thimi doctors pathum hi an no tuk ko hna. Cu nih a langhtermi cu mino zong thih khawh a si ve ko timi a  langhter. Cucaah upa pek, mino pek, ralrin a haumi zawtnak a si. Tih a nung ngaimi zawtnak pakhat a si.

Cu hlan ah Ebola, MERS le SARS zong a chuak ko nain, ramri phih a um bal lo. Tilawng lam phih  a um bal lo. Vanlawng lam phih a um bal lo. Vawleipumpi sipuazi tla lak tiang in, an rak tih bal hna lo. Cun vennak sii (vaccine) zong hi a chuah an i har ngai ko rih. Mipi nih an tih tuk caah, eidin le tirawl zong tam tuk an i cawk chung caah, dawr a cheukhat cu eidin le tirawl zong a um lo ti a si. Cu tluk tiang in an tih ko hna.

Khatlei ah kan tih tuk lem lo nain, COVID-19 nak in mi tam deuh a thihtermi cu FLU timi "tohkuai" zawtnak hi a si. Cucu a caan ahcun "influenza" ti zong ah an ti. Central Disease Control (CDC) nih an timi cu, "A tu tohkuai caan ah hin, USA lawngah minung 10,000 renglo an thi cang i, million 19 an zaw. Mizaw 180,000 renglo hi sizung an kai" tiah an ti.Cu a si caah, FLU a zawmi le COVID-19 zawmi epchun tikah, FLU zawmi le thimi an rak tam deuh tuk.

US ah kum chiarte minung a thawng in thattu FLU rungrul

COVID-19 nakin kum chiarte mi a thihter deuhtu le a zawtter deuhtu FLU tu hi zei ah kan rel lo i, a tu COVID-19 tu cu an rak tih tuk lehpek. Hihi a ruang cu a rungrul a mual a fah tuk ca zong a si kho i, catialtu tampi nih an tial tuk ca le an porh tuk deuh ca zong a si kho ve.

Ninin ni sining zoh tik ah, vawleipumpi ah COVID-19 in a zawmi hi 107,015 kuakap an si. A thimi 3,650. Tuluk ram lawng ah 80,699 an zaw i, a thimi 3,097 an si. Tuluk ahcun a zawmi an zor ziahmah nain nitlaklei ram ahcun an karh cuahmah lio a si. Italy ram lawng ah minung 500 leng an thi cang i, minung million 16 hi an hren hna ti a si. A mak taktak.

April 5, 2020 ahcun vawleipumpi ah minung 1,226,644 an zaw i, 66,560 an thi cang. USA ahcun 311,886 a zaw i, 8, 493 an thi cang. USA ahcun New York State hi a zual bik an si i, 113,704 an zaw i, 3,565 an thi cang ti a si. Vawleicung ah mithi tambiknak ram cu Italy an si. 124,632 an zaw i, 15,362 an thi cang. Spain mithi tambik pahnihnak an si i, 12,418 an thi. USA hi mi zaw tambik ram an si nain, mithi ahcun pathumnak an si.

Covid-19 aa thawknak Tuluk ram ahcun 81,669 an zaw i, 3,329 an thi. A tambik an zawtnak le thihnak cu Wuhan ah a si. Tuluk cozah cu Communist an si caah, mizaw kha rang tuk in an erh manh hna. An zohkhenh manh hna. Khuadang ah a karh tuk hlan ah, an kham manh caah an i zohkhenh kho colh. Sii lei le pumpak vennak thilri (PPE) tam tuk an rak ngei. Cun doctors, nurses le sizung riantuantu an rak tam tuk. Covid-19 in a zawmi a dang tein an chiah hna caah, an kham manh. Cucaah khuadang ah a karh manh tuk lo i an tei khawhnak a si. A chuah cu a chuak than kho tiah an ti caah, thinphan dai lo in a um ve rih.

Asinain CDC nih an timi cu kum fatin in American minung 12,000 kuakap hi FLU in an thi zungzal ko. 2017-2018 FLU caan le bang ahcun minung million 45 an zaw i, 61,000 an thi tiah an ti. Hihi biapi tuk ah kan rak ruahlomi a si nain, minung tam taktak a thihtertu hna a rak si ko. Ziah cu tluk in minung tam tuk kum chiar te a thihter komi zei kan rel tung lo i, a tu ah minung tlawmte lawng kan thih rih komi COVID-19 hi kan tih tuk hnga tiah an ti.

A caan ahcun FLU zong hi a hrik sining aa thleng i, FLU hrik a thar a chuah le bang ahcun, a zual hma ngai le mizaw le mithi zong an tam deuh ving ko ti a si. 2009 ah a rak chuakmi FLU rungrul thar a simi a min ah H1N1 tiah an rak sakmi nih khan, minung 151,700 in 575,400 karlak a thihter ko hna ti a si. Cucaah kum chiar tein FLU khamnak sii (vaccine) a thar hi ser peng a herh ti a si. FLU in a thimi hi an tam tuk tawn caah hin, September le October thla paoh cu khamnak sii chunh hi a tha mi a si.

Darwin Theory nih a rak chimmi cu, "thilnung hna hi an i thleng kho (evolve)" ti a si. Minung hmanh hi zawng in kan chuak" tiah a rak ti. Hi cu mi tampi elmi a si i, a si peng ko rih lai.

FLU kong ahcun, Darwin Theory hi a dik ko tiah FLU lei thiammi doctors te nih an ti. A ruang cu FLU hi ci pakhat in a dang ci pakhat a chuak than lengmang ko ti a si. Cucu Mirang nih, "mutation" tiah an ti i, rungrul pakhat kha rungrul dang ah aa thleng diam i, minung caah zawtnak dang a va chuahter ko ti a si. Rungrul thar aa chuah caah khamnak sii zong kha a thar in ser a hau ti a si.

Atu hi COVID-19 zong hi, "rungrul a um ciami kha rungrul phundang ah  aa thlengmi a si" tiah an ruah ko. Cucaah USA ah zapi ngandamnak lei riantuantu hna nih hin, FLU rungrul thar a chuah peng caah kum khat rak chawhkhanh chung i khamnak sii (vaccine) chuah a hau tawn ti a si.

Flu hi cu a cite a umtuning an theih khawh caah khamnak sii hi rang ngai in an ser khawh lengmang. H1N1 hmanh kha a chuah tlawmpal ah an ser khawh ko. Asinain COVID-19 cu khamnak sii sernak caah thla 12-18 kar kan rau lai tiah USA ralkap lei zungpi Pentagon i scientist pawl nih an ti. An i harh ko. Cucaah khamnak si zong an chuah khawh ve nak lai, mipi zong nih thlacamnak in bawmh cio a herh hringhran.

COVID-19 Khamnak Si Chuahnak Caah Zei Can Dah A Rauh Rih Lai?

Covid-19 tiah min thar pekmi Coronavirus hi, December 2019 ah Tuluk ram ah a chuak hmasat. Chonh a fawi taktakmi le a mual a fak ngaimi zawtnak rungrul a si caah, tih zong a nung ngaingai. Thla hnih chung ah, ram 90 dengmang ah mizaw 100,000 leng an um i, 3000 leng an thi manh. A karh ning a rang ngaingai. Cu tluk in a karh ning a ran caah le rungrul thar a si caah, khawika cozah le scientist hmanh an i ralring manh lo. Timh cia tein an rak um manh lo. Covid-19 nih hin, kan vawleicung minung hi ral nam bak in a kan nam i, a kan pauh ti tluk a si.

Cucaah hi rungrul zeidah a si? Zeidah a lawh? Zei tluk in dah a lianh? Zeitluk in dah chonh a fawi? Zei ruang ah dah khulrang tuk in mi a thihter hna timi pawl hi, an hlathlai i an theih khawh ka ceu a si. Cucaah khamnak si hi a chuak kho rih lo.

COVID-19 khamhnak sii (vaccine) hi ram linga nih chuah an i zuam lio a si. EU, Australia, Tuluk, USA le Israel hna an si. Israel nih cun kan chuah khawh deng tiah an ti nain, a fiang ngaingai rih lo.

President Trump nih, "Coronavirus khamnak sii chuah khawhnak ding caah a nai tuk cang" tiah India a tlawn lio ah a chim nain, biatak a si lo. Zawndamh in a chimmi a si. Mipi lung hnangamnak ding caah le thinphan lo nak ding caah, a chimmi sawhsawh a si tiah ruah ding tu khi a si.

A taktak ti ahcun, Covid-19 khamnak sii hi chuah ding a fawi lo ngai. Scientist pawl zong an khuaruah a har ngai ko rih. Zeicatiah rungrul a umtuning, a sining le a riantuanning theihta hmasat a hau. Cu hnu ah minung i an hman hlan ah saram ah hniksak ta hmasat a hau. Cu sermi sii cu saram ah a riantuan ning a tha ko timi le zawtnak a kham khawh ko timi an fian hnu lawngah, minung ah hman khawh ding a si.

Minung he thisen aa naih mi saram-zu le zawng-tibantuk ah hniksak ta hmasat a hau. Zawtkhamnak sii (vaccine) an ser tik ah, za ah 80% an dam lawng ah  cu sii cu a tha tiah pawm a si. Cucaah sii an ser dingmi hi zu asiloah zawng ah an hman dih hnu, 80% an dam lawng ah a tha tiah minung cung ah hman khawh ding a si. Cu hman khawh te nak ding caahcun thla tam ngai a rau kho.

Durbing in lian taktak in hman an thlakmi Covid-19 Rungul muisam

A liamcia ni (4) ah, Chairman of the Joint Chiefs of Staff nih Pentagon i thawngpang chimnak ah a timi cu, "Ralkap chung i hlathlaitu hna nih coronavirus khamnak sii chuah ding hi an i zuam cuahmah lio le an tuan cuahmah lio a si" tiah a ti. Sii sernak lam an kawl lio. An i zuam lio lawng a si rih. An hmuh khawh lai le hmuh khawh lai lo an i fiang rih lo.

Scientists pawl nih, "zu" (mice) ah an hniksak lio a si. A tu an sermi coronavirus khamnak sii hi, coronavirus a kham kho maw timi an hlathlai rih lo. Sii an chunhmi hi, zu a taksa nih zeintindah a cohlan ning a si timi lawng hi an zoh lio a si rih.

Pentagon riantuantu upa hna nih, coronavirus khamnak sii hi minung ca hman khawhnak ding caah thla 12 in 18 tiang a rau lai tiah an ti. Cu ti a si ko nain, Pre. Trump nih cun, "Kan ser khawh deng cang. A nai tuk cang" tiah a chimmi cu a si.

Coronavirus hi a fate a si. A pummi te a si. Cun a tengmi le a bomi bantuk tete in an um. Mah cu te nih cun minung thihnak tiang a chuahpi khawh. A rungrul te hi aa dawh tuk ti a si. Cucaah "corona" tiah an tinak a si.

Covid-19 khamnak sii ser hi a fawimi a si lo. Kha rungrul fate nih zeitin dah minung taksa a doh i a zawtter timi le cu a zawtternak cu zeitindah kan kham lai timi a si caah, a harsa ngaingaimi a si.

Hi Pentagon scientist pawl hi a men lo taktakmi an si, An mah hi Ebola rungrul khamnak si a a hniksak hmasatmi zong an si. Cun raifanh zawtnak khamnak sii zong a hneksak hmasattu an si. An dintuai lo.

USA an minung 300 renglo an zaw manh cang i, a tu tiang ahcun 16 an thi cang. A thimi hi upa le tar deuh an si hna. Khamnak sii chuahnak caah thla 12-18 tiang kan rau lai ti a si. Cu kar lak ah minung sinak ah zawt le thih khawh cio ngai a si ko. Thal nilin tik ahcun rungrul hi a mah tein an thi lai le a lo te ko lai tiah a timi zong an um ve hna.

Covid-19 hi a mual a fak tuk. Cu pin ah a rang tuk. Cu hlan a chuakmi Ebola, SARS le MERS nakin a rungrul riantuan ning a rang deuh. An sining cu aa lo nain, an riantuanning aa lo lo. Cucaah sii hi fawi tein an hmu kho te hnga dek maw timi cu, thlacamnak he zoh cio rih ding a si ko.

Lion Rock Timi Sri Lanka Ram Lungpang Dawh

Pathian nih kan vawlei hi khuaruahhar taktak in a rak ser. A cheu hmun cu dawh tuk le khuaruahhar tuk in a rak ser. A caan ahcun meitlang ruangah a mah tein aa sermi tlang dawh taktak zong an rak um i, a caan ahcun zeitindah aa ser timi zong, hngalh khawh lo ding in, vawleicung ah thil khuaruahhar tampi a ser hna.

Sri Lanka (Thiri-linka) ram ah, pungto sang taktakmi pakhat a um i, a tar taktak. Cucaah cu lung cu "Rock of Ages" tiah min an sak. Asiloah "Lion Rock" (Chindeih Lungpang) tiah min an sak. An mah miphun nih cun, "Sigiriya" tiah min an auh. "Rock" timi hi, lungtum zong a si i, lungpang ti zong ah leh khawh a si. Hi ka ahcun lungpang tiah ka leh.

Cu lungtum cu a dirnak vawlei in pe 600 a sang. An ram le miphun nih an uar tuk i, an ram tuanbia ah chim an daihlomi lungtum a si. Hi lungpang cungah inn hmun hlun a um i, cu lungpang ah a ho dah a rak um hnga timi hi tuanbia thiammi hna nih an hlat tawn.

Cu lungtum cung ahcun Sri Lanka an Siangpahrang Kashyapa timi nih innlo a rak sak i, a khualipi ah a rak hman ti a si. A mah hi AD 473-495 karlak uktu a rak si.

A mah nih a ram mifim le kut thiammi pawl kha, hi lungtum sang taktakmi cungah a siangpahrang inn sak ding kha nawl a rak pek hna.

Lungpang canceu ah lung kha a khuarter hna i, Chindeih bantuk milem pungsan in a tuahter hna. Cucaah "Chindeih Lungpang" tiah an tinak a si. A mah a thih hnu ah, hi siangpahrang inn cu an chuahtak. Cu hnu ah, Sri Lanka ram i biaknak riantuantu phungki pawl umnak ah an rak hman.

Nihin ni ahcun, hi lungpang cu Sri Lanka ram ah khual tambik zohmi le kal bikmi hmunhma pakhat ah a cang i, UNESCO nih "Vawleicung ro" (world's heritage) pakhat ah an chiahmi a si.

Tourist tlawngmi hna ruang ah hi tlang nih hin, Sri Lanka ram ah tangka tampi a luhtertu pin ah,  UNESCO nih an venmi a simi ruangah tangka tampi Sri Lanka ram ah a luhter than. Cucaah hi tlang hi, Sri Lanka ram suikhur bantuk a si. An ram caah a sunglawi tuk.



Lairam zong hi, a mah tawk tein hmunhma dawhdawh a um ve ko. Pathian nih thlua a chuah ve ko.  Lairam zong ah, hi bantuk hmunhma thatha hi kawl ve le UNESCO nih venmi fingtlang le thingram hna ngeih ve ahcun, Lairam caah chawva, suingun le rumnak tampi a lut kho ve. Rian zong tampi a umter khotu a si ve ko lai. Cucaah kan Chin State cozah zong nih, hi bantuk hmunhma tampi kawlhawl le sersiam hi, rian pakhat ah chiah ve a herh.