COVID-19 Khamnak Si Chuahnak Caah Zei Can Dah A Rauh Rih Lai?

Covid-19 tiah min thar pekmi Coronavirus hi, December 2019 ah Tuluk ram ah a chuak hmasat. Chonh a fawi taktakmi le a mual a fak ngaimi zawtnak rungrul a si caah, tih zong a nung ngaingai. Thla hnih chung ah, ram 90 dengmang ah mizaw 100,000 leng an um i, 3000 leng an thi manh. A karh ning a rang ngaingai. Cu tluk in a karh ning a ran caah le rungrul thar a si caah, khawika cozah le scientist hmanh an i ralring manh lo. Timh cia tein an rak um manh lo. Covid-19 nih hin, kan vawleicung minung hi ral nam bak in a kan nam i, a kan pauh ti tluk a si.

Cucaah hi rungrul zeidah a si? Zeidah a lawh? Zei tluk in dah a lianh? Zeitluk in dah chonh a fawi? Zei ruang ah dah khulrang tuk in mi a thihter hna timi pawl hi, an hlathlai i an theih khawh ka ceu a si. Cucaah khamnak si hi a chuak kho rih lo.

COVID-19 khamhnak sii (vaccine) hi ram linga nih chuah an i zuam lio a si. EU, Australia, Tuluk, USA le Israel hna an si. Israel nih cun kan chuah khawh deng tiah an ti nain, a fiang ngaingai rih lo.

President Trump nih, "Coronavirus khamnak sii chuah khawhnak ding caah a nai tuk cang" tiah India a tlawn lio ah a chim nain, biatak a si lo. Zawndamh in a chimmi a si. Mipi lung hnangamnak ding caah le thinphan lo nak ding caah, a chimmi sawhsawh a si tiah ruah ding tu khi a si.

A taktak ti ahcun, Covid-19 khamnak sii hi chuah ding a fawi lo ngai. Scientist pawl zong an khuaruah a har ngai ko rih. Zeicatiah rungrul a umtuning, a sining le a riantuanning theihta hmasat a hau. Cu hnu ah minung i an hman hlan ah saram ah hniksak ta hmasat a hau. Cu sermi sii cu saram ah a riantuan ning a tha ko timi le zawtnak a kham khawh ko timi an fian hnu lawngah, minung ah hman khawh ding a si.

Minung he thisen aa naih mi saram-zu le zawng-tibantuk ah hniksak ta hmasat a hau. Zawtkhamnak sii (vaccine) an ser tik ah, za ah 80% an dam lawng ah  cu sii cu a tha tiah pawm a si. Cucaah sii an ser dingmi hi zu asiloah zawng ah an hman dih hnu, 80% an dam lawng ah a tha tiah minung cung ah hman khawh ding a si. Cu hman khawh te nak ding caahcun thla tam ngai a rau kho.

Durbing in lian taktak in hman an thlakmi Covid-19 Rungul muisam

A liamcia ni (4) ah, Chairman of the Joint Chiefs of Staff nih Pentagon i thawngpang chimnak ah a timi cu, "Ralkap chung i hlathlaitu hna nih coronavirus khamnak sii chuah ding hi an i zuam cuahmah lio le an tuan cuahmah lio a si" tiah a ti. Sii sernak lam an kawl lio. An i zuam lio lawng a si rih. An hmuh khawh lai le hmuh khawh lai lo an i fiang rih lo.

Scientists pawl nih, "zu" (mice) ah an hniksak lio a si. A tu an sermi coronavirus khamnak sii hi, coronavirus a kham kho maw timi an hlathlai rih lo. Sii an chunhmi hi, zu a taksa nih zeintindah a cohlan ning a si timi lawng hi an zoh lio a si rih.

Pentagon riantuantu upa hna nih, coronavirus khamnak sii hi minung ca hman khawhnak ding caah thla 12 in 18 tiang a rau lai tiah an ti. Cu ti a si ko nain, Pre. Trump nih cun, "Kan ser khawh deng cang. A nai tuk cang" tiah a chimmi cu a si.

Coronavirus hi a fate a si. A pummi te a si. Cun a tengmi le a bomi bantuk tete in an um. Mah cu te nih cun minung thihnak tiang a chuahpi khawh. A rungrul te hi aa dawh tuk ti a si. Cucaah "corona" tiah an tinak a si.

Covid-19 khamnak sii ser hi a fawimi a si lo. Kha rungrul fate nih zeitin dah minung taksa a doh i a zawtter timi le cu a zawtternak cu zeitindah kan kham lai timi a si caah, a harsa ngaingaimi a si.

Hi Pentagon scientist pawl hi a men lo taktakmi an si, An mah hi Ebola rungrul khamnak si a a hniksak hmasatmi zong an si. Cun raifanh zawtnak khamnak sii zong a hneksak hmasattu an si. An dintuai lo.

USA an minung 300 renglo an zaw manh cang i, a tu tiang ahcun 16 an thi cang. A thimi hi upa le tar deuh an si hna. Khamnak sii chuahnak caah thla 12-18 tiang kan rau lai ti a si. Cu kar lak ah minung sinak ah zawt le thih khawh cio ngai a si ko. Thal nilin tik ahcun rungrul hi a mah tein an thi lai le a lo te ko lai tiah a timi zong an um ve hna.

Covid-19 hi a mual a fak tuk. Cu pin ah a rang tuk. Cu hlan a chuakmi Ebola, SARS le MERS nakin a rungrul riantuan ning a rang deuh. An sining cu aa lo nain, an riantuanning aa lo lo. Cucaah sii hi fawi tein an hmu kho te hnga dek maw timi cu, thlacamnak he zoh cio rih ding a si ko.