Mecca: Muslim Khua Thianghlim

Biaknak pakhat kong hi kan sawisel hlan ah a konglam hi tham deuh hlathlai le theihfian deuh a herh. Mission riantuan tik zongah, biaknak pakhat chungah kan tuan cang lai kan ti tikah, cu biaknak i a konglam le a tuanbi kha zeimawzat tal theih lo ahcun tuan awk a har ngai ding asi. Cucaah Muslim kongkau hi a tawinak in tam deuh kan theih khawhnak hnga ding caah a biapi taktakmi Muslim Khuathianghlim Mecca khua kong hi ka tialnak asi.

MATS ka kai lio ah, Muslim doctor nu Ph.D hmumi nih thla 2 chung voi tam ngaite ca a rak kan chimh. Islam kong cu tampi kan rak caihhmai hna. Islam cu Judah biaknak le Krihfa biaknak he aa naih ngaingaimi biaknak a rak si. Zeicatiah hi biaknak pathum hi Pathian pakhat lawng a um ti a pawmmi biaknak (mono theistic religion) an rak si. Aruang cu an pathum ning in, Abraham in aa thawkmi biaknak (Abrahamic religion) an si caah asi. Judah le Krihfa biaknak cu Palestine in aa thawk i Islam cu Saudi Arabia in aa thawk.


          Saudi Arabia le apawngkam ram (www.bing.com)


Muslim timi cu a biaknak min si lo in, Islam biaknak a biami tu kha Muslim an ti hna. Islam timi a sullam cu, "diahnak" ti a si. Asinain abiatu hna cu "an dai nem mam lo." Vawleiah biaknak lian bik (5) an um. Cu hna cu Hindu, Judaism, Buddhist, Krihfa le Islam an si. Hi lak ah hin, Islam biaknak hi a no bikmi a si.

Ano bikmi biaknak asi bantuk i, nihin ni dirhmun in zoh tik zongah, a thang bikmi biaknak pakhat asi. Aa thawknak cu Saudi Arabia in asi i, Judah ram in, Turkey tiang, Africa chaklei vialte, nichuahlei ah Afghanistan le Tuluk nitlaklei vialte, Europe ramlei ah Bosnia hrawnghrang vialte ah a karh dih cangmi biaknak asi. A than ning a rang taktak. Europe ram asimi Spain, France le Unted Kingdom te hna zong ah an karh tuk cang caah, an i buaipi ngai cangmi biaknak pakhat asi. Atu ning bantuk in an karh peng ko ahcun, hi ram (3) ah hin, nikhatkhat ahcun Muslim hi a tam bik biaknak buu an si te lai.

Hi tluk in a karh a rangmi le vawlei a khuhnenh khotu biaknak cu Islam a si. Islam a thawktu cu Muhammad (c.570-632 AD) a si. Amah cu Mecca khua ah a chuak. Amah tein prophet ka si tiah aa timi asi. Pathian biathiang Koran kha Allah nih ka sin ah a phuan tiah a ti. Amah kha hrawh ding in an doh caah, Medina khua ah AD 622 ah a zam. Cu a zammi cu "Hegira" tiah an ti i, cucu Islam aa thawknak a si.

Cu Islam biaknak cu raltumi biaknak le mission riantuan a duh taktakmi biaknak asi. Ral an tu pah, Koran kong an phuan pah. Cuticun AD 630 ah a chuahnak khua Mecca ah prophet pakhat asi ti in teinak nganpi he an rak cohlan i a va lut. AD 711 in 1492 karlah ah Chaklei Africa ram vialte, Middle East vialte, Iberian Peninsula tiang Muslim nih an lak dih.

Kum zabu 10 in 13 nak tiangah, Krihfa ralkap (Crusades) timi hna nih Muslim cu an rak doh hna i, Crusade Raldohnak nganpi a rak chuak. Cu ral nih aa tinhmi cu, Krihfa hna khua thianghlim ah ruahmi Jerusalem laknak ding caah asi. Crusades raltuk hi voi (4) a um i, Muslim le Krihfa fak taktak in an rak i kap. 1099 avoikhatnak Crusade nih Jerusalem khualipi cu an rak lak nain, 1187 ah Muslim  hruaitu le ralbawi Saladin nih a rak lak than. Hipin cu Muslim kut ah a rak um thai. Krihfa nih zeitikhmanh an la kho than ti lo.

Kum zapi 14 nak le 16 nak ah Islam biaknak cu India chaklei le atu Pakistan hrawng aphan than i, nihin ni tiang cuka ahcun a fek thai. Islam biaknak an muru tlaihmi cu, "Allah dah ti lo cu pathian dang a um. Muhammad cu amah prophet asi" timi hi a si.

Islam hi abik in phun (2) ah an i then. Sunni le Shia tiah. Iran hi Shia deuh an si. A dang paohpaoh cu a tam deuh cu Sunni asi. Hi chung zong ah hin, Muslim biaknak bu fatete tam ngai an um ve rih.

Muslim nih hin Zumhnak Tlaihtleng Tungpi (5) an ngei.

(1) Shahadah: Allah dah ti lo cu Pathian dang aum lo, Muhammad cu amah prophet asi.
(2) Salat: Nikhat ah voi (5) thlacam ding;
(3) Zakat: Ngeihmi 2.5% cu sifak santlai lo va then hna u
(4) Sawm: Ramadan ah zingka tein zanlei nitlak tiang rawl ulh ding;
(5) Haji: Chan chan khat ah Mecca khuathianghlim voikhat tal phak ding

Hi Zumhnak Tlaihtleng Tungpi pakhatlak ah abiapi bik in an ruahmi le Muslim a simi dihlak nih phan an duh bikmi an i tinh bikmi cu Mecca phak hi a si. Cu khua kong te cu tial ka duhmi asi.

Mecca hi Makkah ti zong in an tial. Hejaz timi hmunram ah a um. Saudi Arabia Makkah Peng i khualipi a si. Rili Sen kam ummi Jeddah khua in meng 43 tluk a hlatnak peng 909 a sannak ah a ummi. 2012 ah minung million 2 tluk an um.


 Muhammad aa thuhnak Hira Tlang

Muhammad chuahnak khua le Islam biaknak aa thawknak asi caah, Muslim caah khua sunglawi le khua thianghlim bik asi. Mecca in meng 2 tluk a hlatnak tlang, "Jabal al-Noor" timi ah Muhammad hi a rak um lio ah, lungkua pakhat ah vancungmi Gabriel nih Muhammad cu Koran a hmusak. Cu lungkua cu Hira an ti. Hira Lungkua chung ah larnak avoikhatnak bik a rak hmuh a si.

Hi Macca khua ah hin, Kaaba timi lunglianpi a um. Cucu Muslim hna caah a thianghlim bikmi hmun pakhat asi. Cu Kaaba hawih in Muslim nih nikhat ah voi (5) thla an cam tawn. Kaaba hi Ibrihim (Abraham) nih a rak sakmi asi. Minung nih Pathian biaknak caah sak hmasat bikmi inn cu Kaaba hi asi tiah Koran ah aa tial.

Mecca khua a rak tlawngmi hi kum khat hnu kum khat an karh chin lengmang i, 2013 ah minung khual 1,379,531 an rak phan ti a si. Saudi Arabia cozah nih fawi tein visa a pek hna. Kawelram Muslim zong ampi an rak kal tawn i, Mandalay University ka kai lio kan hawi le zong an rak kal ve tawn. An rak i lunghmuih tuk hringhran.


                  Muhammad nih vision a hmunnak Hira Lungkua

Hi Mecca khua hi Muhammad tefa (sharifs)  hna nih chan tampi an rak uk. An mah te lawng nih an uk lo asile ka dang khua kuttang ah um tung in an mah Muhammad tefa tu nih an kuttang ah um in an uk tawn. 1925 hnu in Saudi Arabia kuttang ah Mirang nih an rak chiah i, nihinni tiang Saudi Arabia ah a um thai.

Apawngkam hi thingkung ramkung a tlawm. A rocar. Tiva a har. Asinian cozah a rum i, Muslim khuathianghlim asi caah, biaknak khawmzawhtu tam tuk ratnak khua le tourist tam tuk kalnak asi caah, tha tuk in an tuah i, khua dawh pakhat ah aa cang cang.



                              Mecaa khualuhnak hauka


                          Mecca khuakam sang pakhat


              Abraj Al Bait Clock Tower (pe 1,972 a sang)

Hi Clock Tower pi hi vawleicung inn sangbik pakhat ah aa tel ve mi asi.


                Mecca le Madina ah thlacam an kal lio hna

Hi tluk in khawmpi zawh an huam tik ahcun an biaknak cu than lo awk a tha lo. Muslim biaknak hi vawleicung ah a than a rang bik le a karh bikmi biaknak a si. Krihfa changtu an si cang. Krihfa biaknak nih an zawr chin lengmang nain Muslim nih an karh chih lengmang ti a si. Zeicadah asi hnga timi ruah tikah, atu bantuk in an biaknak haji puai kal te hna an rak huam tukmi ruang ah asi. Krihfa zong nih cawn ding a tlakmi zumhnak asi.



            Haji khawmpi zawhmi hna tlunnak inn

Hi Khawmzawhmi hna an riahnak innlo zoh tikah, zeitluk in dah an biaknak le Pathian caah an i pek timi hi a lang ko. Biaknak dang hi tluk sungsai in khawmpi a zawhmi biaknak pakhat zong vawleicung ah an um lo. Hi tluk in an i pek tik ahcun an thancho lo awk a tha lo. Biaknak dang zong nih Muslim an nawl cawnphu a si.


Haji khawmpi zawhmi tlunnak (Ref, Nativepakistan.com)
 

                   Kaaba lungnak pi an hel lio

Hi Kaaba hel lio hi minung an tam tuk caah, International Space Station hmanh in an lang kho tiah an rak ti tawn. Khawm zawhmi hna lungput ah uar awk ngai asi mi cu, uniform khat vek in an um. A rangmi in an i thuam dih. Mirum, sifak zeihmanh dannnak a um lo. Mifim cathiam zong lar hleinak a um lo. An i ruang viar i an i khat dih. Cucaah uanthlarnak vialte a lo dih ti asi.

Kaaba hi Allah nih Muhammad sinah, "Vancung Inn Pungsan" in nan sak lai tiah nawlbia a pekmi  pungsan ning tein an sakmi asi. Allah nih atungvang le a tawisau tiang in a khiah piakmi hna asi. Koran hi Muhammad nih a hmuh taktak mi maw asi? A tawn chawmmi dah asi? ti cu hohmanh nih hngalh asi lo nain, Abraham zong cu, Ismail pa asi i, Ismail cu Muslim hna hringsortu pa ah ruah asi. Hi Kaaba hmun bak ah hin, Abraham nih "Biakinn" a rak sak ti kha Koran ah kan hmuh.
             

  Hira lungkua umnak Jabal al-Noor (Ceunak Tlang)

Muslim zumtu hna caah hi tlangkai cu vanram kai tluk ah an ruah. Zeicatiah Muhammad a rak zamnak le a rak i thuhnak ah biathlam a hmuhnak Koran bia a laknak asi. Vancungmi Gabriel nih hika tlang ah hin Koran chung ummi bia a rak pek hmasat.





Khawmzawhmi le tourist an tam tuk caah chanthar innlo thatha zong an van sak hna.




Aleilung rocar ngai ko hmanh sehlaw, mirum ram cu a pawngkam ah thingram an cin hna i, hring ngai in an tuah khawh ko.


                             Sang pakhat


   Plain of Arafat timi Mecaa khua pawng sang pakhat


          Arafat Tlang pawng ah haji biaknak puai kalmi hna


                    Mecca khua sang pakhat

      
                            Le Meridien Tower Hotel


             Mercure Grand Umm Al Qura Makkah Hotel

Biatlangkawmnak
Muhammad chan ah khua fate a rak simi Mecca khua cu, Islam biaknak dirhtu Muhammad chuahnak khua asi caah, khua ropui le khua lianngan ah aa chuah. Hi khua cu Muslim hna caah khua sunglawi le khua thianghlim a si. Hi khua thurhhnomh le nihsawh an duh lo. Hi khua cu an upat i, an uar i, chan chan khat chuah ah hi khua cu voikhat phak hrimhrim ding tiah an biaknak nih a cawnpiak hna bantuk in Muslim asimi paohpaoh nih phak an i zuam cemmi khua asi caah, hi khua cu vawleicung pumpi ah chim dailo dingmi le a thangcho chin lengmang dingmi khua pakhat a si.


Zohchunhmi 

1. Norris McWhirter, "Beliefs Rituals, religions,"  Book of Historical Record, 2000, 41-42
2. "Mecca" World Book 2000
3. photos are from www.bing.com