Tuesday, January 27, 2015

Hruaitu Sual Pawl Donghnak Ni

Vawleicung tuanbia zoh tikah, mi tampi nih cun minthat nakin teitu si hi biapi deuh ah chiah a si tawn. Teinak hmuhnak caah zirtiannak, lihchim, hlen, depdetnak, ningcang lo khuakhannak le mi sawilemnak aphunphun hna hi hman an si tawn. Cu thil hna cu, innchungkhar in, sang le zawl in, tlang, peng le ram tiang in adawtdawt in an um tawn.

Mi tampi nih cun, teitu si hi biapi tuk ah an chiah caah, zeibantuk lam paoh in teinak an kawl. Cucaah a donghnak ahcun ngaichihnak le minchiatnak in an dong theu tawn. Teitu an si lio ahcun, doh khawh lo le a tlu kho lo bantuk in an um nain, a donghnak ahcun, teimi an sinak le an tlukning a fak zungzal. Cucu minung tuanbia tah tampi hmuh khawh asi. Cu lakah vawleicung ah teitu a sinain minchiatnak in a dongmi pawl cheukhat kan van zoh hna lai.

(1) Hitler

Hitler hi lakfa asi tiah an ruah. A pa an thei thai lo. Catang ngeilo in ralkap fate sinak in vawleicung a hnisaimi pa a rak si caah, chiatnak lei hmanh si sehlaw, pa men lo taktak a si. Amah nih achuahpimi Ralpi II nak ruangah vawleicung hriamnam le seh riantuannak zong a thanchoter. Raltuknak tank le vanlawng phurtu tilawng le bawmzuang (missile) ser zong hi amah nih a thanchotermi an si. Amah hi fa a ngei manh lo.


                                        Hitler le a nupi Eva Braun

Germany ram kum 10 chung (1935-1945) tiang hruaitu asi. Amah chan ah German sipuazi, ralkap thazaang, thawnnak a karh. Judahmi million (6) a thah hna. Concentration camp ah an chiahmi hna, a ruh lawng tangmi Judahmi tam tuk USA le hawikawm ralkap nih an rak khamh manh hna. Khamh manh hna hlah sehlaw tam chinchin an thi hnga.


                    Ramkongbau bia a chim lio

Hitler tuanbia zoh tikah azungzal in teitu si hi biapi ah a chiami asi caah, teinak asi paoh ahcun hlen le lichim kha a pawi tiah a ruat lo. Cucaah Hitler nih bia ropui ngai a chimmi cu, "Hlen ding thil a um asi ahcun fak taktak in va hleng hna" ti a si. A tibantuk tein a mah teitu asinak hnga ding caah, Russia le UK te hna le Germany ram uktu hna zong, fak taktak in a hlen hna i, teitu sinak kha a lak ko. Asinain teinak biapi ah a chiah tikah, Hitler cu minchiatnak in a dong lo.


Hitler nih khuvai in a thahmi hna ruak


             Hitler ruak tiah an timi

Vawlei Ralpi II nak ah hin, vawleicung hmunkip ah minung 60-80 millions kar an thi i, hi chungah million 38-55 kar hi misawhsawh an si. Adang hi ralkap khan asi. Hihi ral he aa pehtlaimi mangtam, zawtfah le thihlonak zong aa tel chih dih. Russia hi a temtuar bik an si i, million 26.6 an thi tiah an tuak. Soviet ralkap bak lawng hi 8.7 million an thi.

Adonghnak ah April 30, 1954 ahcun ral a sung i, Hitler le anupi cu an mahtein an i that. An ruak cu Joseph Goebbels nih a khagh hna. Ruak kangmi a kang thlu lo mi cu, Soviet Ralkap sen timi nih an rak hmuh ti asi. Hitler cu ngaihchia le lungrawk taktak in amah tein meithal in aa kap; an nu cu cyanide thihsi a din i a thi ti asi. A thih hnu ah, Hitler Athi Maw Thi Lo? timi cu tampi nihin ni tiang el asi peng rih.


2. Benito Mussolini

Benito Mussolini Italy ram Prime Minister (1922-1943) asi. Nawlngeitu uknak in a ram a hruaitu pa asi. Hitler he kawikawm tha taktak an si. Germandy, Italy le Japan bawm in vawlei kha an rak i cheu. Japan nih Asia ram vialte, Italy nih Africa ram vialte le Germany nih Europe vialte lak dih ding kha an rak i timh.


Mussolini le Hitler ralkap nih upat an pek lio hna

Cucaah Ralpi II lio ah Hitler hruaimi Nazi Germany le Mussolini hi raltuk ah an rak i kawm. Mussolini hi socialist uknak a dirpitu asi. 1940 hnu in Ralpi II ah aa tel ve. Greek, Albania, Libya, Ethiopia te hna a rak tuk ve. 1954 ah Swiss ram lei ah zaam aa timh lio ah an tlaih i, a nupi he an than hna.


                   Benito Mussolini le chungkhar (1933)


  Mussolini (alai) le a nupi (cavorh) an ruak an thlaimi hna

Hitin kan dong kho ve ti hi rak ruat hna sehlaw cu, Hitler he zong an i kawm hnga lo i, ral zong a rak do hnga lo mu?


3. Joseph Stalin



                               Thisen tampi luantertu Joseph Stain

Uktu asi hlan ah a rak sual ngai cia mi asi. Thawng zong a tla i, ram hlatnak ah rak dawimi pa asi. Lakfa zong tam ngai a ngei tiah an ti. 1924 ah Soviet hruaitu Lenin a thih tikah, Soviet uktu dang vialte a tei dih hna i, amah uktu ah a cang. Uktu a chuah cangka i Russia ram cu lothlomi ram in seh riantuannak ram ah ka chuah lai a ti i, ser. Minung tamtuk kha Gulag timi hnekchawm riantuannak ah a tuanter hna; a duh lo mi thawng ah a thlak hna i a thah hna; a mah a zuamcawhmi bawi le ralbawi vialte a thah hna lo le ramdang ah a dawi hna; Russia ram lo vialte kha cozahta ah a chiah dih; a duh lo mi kha a thah hna. Russia sipuazi vialte cozah nih an tlaih dih. Cauk vialte a remh dih; khua tampi cu a mah min ah a letter hna.

Cuticun Joseph Stalin nih Russia ram cu 1924 in 1953 tiang hrang taktak in a uk. An ram hnekchawm in rian a tuanter hna caah Ukraine hna ahcun mangtam a tlun phah i minung tam taktak an rak thi. Russia mipi million tam ngai amah kuttang ah an thi. Russia ram cu Nuclear bomb ngeimi ram ah a chuahter. Hitler he i kah lo ding cachoh an rak tuah nain, a hnu ah an i kap than. Russia minung tam taktak an rak thi. Amah uknak he pehtlai in, amah uknak chung ah (Ralpi II i a thimi chim chin lo in), Soviet ram minung million 20 tluk an thi lai ti a si.

Krihfa biaknak zong a hrawh. Pathian a um lo timi zumhnak in a nung. A nun lio ah, zeibantuk minung hmanh nih tongh ngamlo mi pa cu, a thih tik ah, "vawleicung hruaitu sual bik cazin ah telh chih a si." Pathian a um timi cu a nun chung vialte aa tlaih. Kum 74 asi, 1953 ah stroke timi damlonak in a thi.

Stalin a thih lai hrawng ahcun, a doctor pawl hi alunghrinh hna i, an zapite ngacha in a tlaih dih hna. Cucaah doctor nih a zoh zong an zoh ngam tuk lo. A thihlai kum hrawng ah arak tluril cang. Tihphannak a ngei i, ahnu ahcun, "Ka dih cang" tiah adonghnak ni ahcun a rak ti. "Keimah le keimah zong ka zum ti lo" tiah tih tuk bu in a rak chim.

Zan ah tuan tein a it. A thaizing cu chun ah kan tho te lai tiah a ti. Chun nitlak a thawng a ring ti lo. Amah a zohkhenhtu zong nih an tih tuk caah an chek ngam fawn lo. Asinain chunnitlak a thawng an theih lo caah, zan 11 ah an hei zoh. Cu tik ah Stalin cu tuang ah a rak ril ko. Zan ihnak tawhrolh vialte cu a zun a rak i ceh hnawh i a rak ciar dih cang.

Stalin Police bawi cem Lavrentii Beria timi pa an hei auh. A van zoh i, "Ralbawi bik Stalin hi fakpi in aa hngilh nan hmu lo maw? Chuak u; Thang hlah u" tiah a van ti hna. A rak i hngilh si lo in, "stroke" in a rak damlo i a tluk tu a rak si. A thaizing zingka te ah Palik bawi nawlpeknak in doctor buu khat nih an rak zoh. An zoh lai zong ah, "Palik bawi hantlaknak lak ta lengmang a hau" ti asi. A hawi le zong an ra hna. Stalin a thi lai ti le an phang; a nunglai le harnak kan tong lai ti le an phang taktak ti asi.

Stalin fapa, Vasili, nih Palik bawi Beria zong cu "Nangmah santlailo pa nih ka pa na thihter" tiah a rak chih len ti asi. March ni 5 ahcun a zual tuk cang i, an khamh kho ti lo i a nunnak a liam.

Stalin a thih lai te i a temtuarnak le umtuning cu, a fanu "Svetalana Alliluyeva" nih hitin biaknak hmurka in bantuk in hitin a tial:-

"A mit duak tiah a vun au i, innkhan chung ummi vialte a kan zoh dih. A mi zoh cu tih a nung tuk. A chiakha tukmi a lo; a thing a hung tuk mi le thih tih tukmi a lo.. Cun chikhatte ah intuar khawhlo dingmi thil le tihnung tukmi thil a nunnak ah a vun chuak.....Chikhatte ah a cakehlei kut a vun thlir i, vancunglei ah pakhatkhat khi a sawh bang in a kut a hler...cun kan zapite chiat a kan herh bang a lo; Cun caan tlawmpal ah, adonghnak bik ah a van i hrim than i, thlarau cu a titsa in aa then colh.."

Pathian theihlo bu thih cu tih a rak nung tuk ko ee?

Zeitluk pa thawng le nawlngeimi zong nih thihnak cu an tei kho ti lo. Thihnak a phak tikahcun zeitluk pa raltha zong an therphang ko cang. Hitin kan thi ve te lai ti khi rak thei chung kho sehlaw, a sual zong a rak sual tuk hnga lo mu? Doctor hmanh nih thlawp ngam lo tiang in sual cu nun chan a rak tlawm tuk hringhran ee?


                       Joseph Stalin ruak

Si thatha an pek i a thaw an tum ko nain, a thaizing 9:50 Am ah Stalin cu a thi. Akhan chung ummi dihlak nih an khuk an i bil i, tarpa kut kha an hnamh cio.

4. General Ne Win

Kawlram zalawnnak caah aa pemi ralkap 30 lakah pakhat a si. Mi muidawh le pa chuak thiam a si. "Amui in zoh hlah hlah a zia in zoh" ti dingmi pa asi. A mui dawh bantuk asi lo. A tuahsernak a chia ngaingai. Nupi zong tam ngaite a ngei.


              General Ne Win

Kawlram kum 26 fai a uktu General Ne Win cu teinak kha biapi ah a chiah peng caah, tlangcung mi tapung hruaitu zong a hlen hna i a tei hna. Kawlram cu "Asia rawlbuk" tiah an rak timi ram in vawleicung sifak bik ram ah a chuahtu a si. Kawlrammi nih ralkap uarnak le tihnak lungput chuahtertu zong a si.

Kawlram mipi kha duhpaoh in a kan tei i, kum 26 a kan uk. U Thant thih buai lio ah, Yangon Sianghleirun siangngakchia bu innpi zong bom in a rak khuaitertu hna a si. Siangngakchia tampi a rak thattu zong asi.


                             1988 Buai lio (Yangon)

Tangka voi tamlak te a thattu pa asi. Zeidang riantuan awk theih lo ah, tangka khah rumro a rianmi pa asi.

1988 buai lio ah a rak chimmi cu, "Ralkap timi cu kah asi ahcun dingte in kheng lak in kah asi" tiah lamzulmi mipi a rak hro hna. 1988 buai ruang ah, siangngakchia a thawng in an rak thi. Sianghleirun siangngakchia tam tuk an vaivuan. Tapung phun tam tuk an tho.  Kum 26 teitu asi nain, a donghnak cu ngaihchiatnak le ningzahnak in a dong.

December 5, 2002 ah a nunnak a liam ve tikah, Kawlram President a rak si ve mi ngengmang ruak thlahtu hmanh a ngei ti lo. An mah chungkhar minung pakuahra lawng nih ruak an thlah i, a vui hmanh in vui lo in a khangh.  Amah a rak tunmer chawmmi ralbawi hmanh nih, a ruak an thlah ti lo. A ruak cu, ngakchia ruak hmanh a tluk ti lo. A tuanbia cu minchiatnak in a dong. Sual man cu tuanbia chia in donghnak asi timi kha, General Ne Wi tuahsernak nih kan mah chan bakah a langhter ko.


                1988 Buai Lio Hmanthlak cheukhat


         Ne Win le a fanu Dr. Sandar Win

Nawl ngeihnak le thawnnak hi a hmun lo. Hitin nikhatkhat cu kan tar te lai i cawlcang kho lo in kan um te lai ti rak theifiang sehlaw cu a sual zong a rak sual tuk hnga lo. "Aa-naa-zu" (nawlngeihnak a ri) timi ah aa tel ve. Amah ruangah college siangngakchia thawng in an thih pin ah, minung tam tuk vaivuan in kan rak um hna. Keimah college kai lio asi i, tangka thih ruangah voikhat college an khar i kan tlung. 1987 ah a buai than i kan tlung than. 1988 ah abuai than i kan tlung than. Cu hnu le bang cu kum 3 bak sianginn an khar i, vaivuan taktak in kan rak um.


5. Hosni Mubarak

Egypt hruaitu Hosni Mubarak zong Egypt ram cu kum kum 30 (1981-2011) tluk Egypt ram president atuan. Mipi nih an duh lo tuk caah an thlak pin ah taza an cuai. Atu a thih laite ah, thawng a tla peng rih. A fale vialte tazacuai an i huah dih. Ziknawh ei le mi thihter timi upadi in taza an cuai. Thlanmual a liam lai tiang, zohchia in thawng a tla. Zeiltuk ngaihchia dah a va si?



Egypt ram Cairo khualipi ah Mubarak duhlonak an langhter lio




Adonghnak ahcun hitin bawm chung hrenmi saram te bang a um ve ko

Hosni Mubarak hi a nunnak a dih rih lo. Asinain zeitikdah a nunnak a dih lak timi lawng hngah asi cang. A thih lai ah tazacuai aa huah. Nun nuam lo taktak in a um. Harnak tampi a tong. Tuanbia chia taktak in a nunnak a liam ding asi.


6. Muammar Gaddafi

Lybia ram hruaitu a rak si. Ralbawi no te a sinak in uknak a chuttu pa asi. Siangpahrang uknak an ram ah a donghter tu asi.


Muammar Gaddafi a bawi lio

Libya hruaitu thing, Muammar Gaddafi cu Libya ram kum 42 (1969-2011) tiang uktu asi. Ramchungmi nih an doh. A sungh tikah a fapa le zong tam deuh an thi. Anupi le ramdang ah an zam. Amah zong khur chung aa thuhnak ah, an va tlaih i "zu khur chung ah zuu an tlaihmi bantuk in khur chung in an van chuah. An vuakdennak ah a nunnak a liam colh." A nun lio ciammam ahcun siangpahrang bantuk in aa thuam, nungak dawhdawh nih an cawngh, virgin ngaknu nih an hngah peng nain, a thih tik ahcun, thi he daw he a nunnak a liam. Teitu a rak sinak cu min chiatnak in a dong. Tuanbia dawh tial caan kum 42 a ngei ko nain, tuanbia dawh tial duh lo in minchiatnak in a tuanbia a dong.


Gaddafi fapa le zong hitin ngaknu dawh he an i nuam


          Ngaknu dawhdawh nih an cawngh


  Alinhnak thetse ram ah Gaddafi umnak inn dawh


      Adonghnak i Gaddafi aa thuhnak khur


            A donghnak ni ahcun hitin a asi ko. 


Uanthlar ding asi lo.Thih ahcun hihi asi ko.

A nun lio cang ahcun, Atom bomh siam aa tim i, USA cozah pi hmanh nih an rak zeihmi a rak si. Vawleicung ramkip nih tihmi pa a rak si ve. Asinain thihnak nih cun hitin a tuah ve ko.

Hi bantuk in, cawlcang kho lo in kan pumsa hi, hitin lungtum bang kan ril ve te ko lai ti hi, rak thei kho chung sehlaw, a sual zong a sual tuk hnga lo i, a uan zong aa uangthlar tuk hnga lo.


7. Saddam Hussein 


    Saddam Hussein (1979-2003) (Ref. AP)

Saddam Hussein Abd al-Majid al-Tikriti hi 28 April 1937 ah a chuak. Iraq president panganak asi. 1979-2003 tiang Iraq uktu asi. 1968 ah ralkap nih nawlngeihnak an lak lio ah, a biapi taktakmi pa a rak si. Iraq uktu asi hlan in, nawlngeitu taktak a rak si cang.

1980-1988 karlak ah Iran-Iraq Ral dohnak zong a rak chuahpitu asi. Minung thawng tam ngai an thi. Kumzabu 20 nak chung raltuknak saubik asi. Cu hnu ah Shi'a le Kurdish ral zong a rak doh hna i, Kurdish miphun cungah ah gas a rak hman i minung 50,000-100,000 kuakap an thi lai ti asi.

Iran-Iraq Ral lio ah Iraq ralkap zong gas in a rak kah hna i hmun khat bakah 20,000 tluk an rak thi ti asi.Iran chimnak ah an mah leikap minung 123,220-160,000 kar an thi an ti. Acheu nih 200,000-6000,000 kar an thi ti asi. Iraq leikap ah 800,000 kan thi an ti. Acheu nih cun  Innlo thilri a rawkmi sunghbaunak hi billion $627 man asi.

August 1990 ah Kuwait zong a tuk than. Hi ral ah Iraq ralkap 295 an thi; Kuwait 4,200 an thi; 12,000 an tlaih hna. Innlo tam taktak a rawk. Vanlawng, tank, tilawng le meiti khur tam taktak aa rawk.

Saddam ralkap Kuwait in an dawi hna i Persian Gulf-War (August 1990-Feb 1991) zong a chuak than. Hi ral ah hin American le Hawikawm ralkap 956,600 (US ralkap 700,000) le Iraq ralkap 650,000 raltuknak ah an i tel. Hi ral hin Hawikawm ram 147 hi ralkut in an thi; 145 hi ral he pehtlai in an thi. an zate 292 an thi; 776 hma an pu; Kuwait 200 an thi. Iraq ralkap 20,000-35,000 kar an thi; 75,000 tluk hma an pu. Iraq mipi 3,664 tluk an thi; Kuwai hi 1,000 an thi, 600 an tlau. Israel zong bawmzung in an kah hna i zeimaw zat an thi i tamlak hma an rak pu.

29 January 1991 ah Saudi Arabia zong ni 2 chung a va tuk than i Saudi leikap 43 an thi; Iraq lei kap 60-300 kar an rak thi. Saudi le American Marines nih an tuk than hna i an rak dawi than hna.


        Khur chungah Saddam an tlaih lio

2003 ah USA le British nih Iraq cu an tuk i, Saddam cozah a tlu. Amah zong 13 December 2003 khur chung ah an tlaih. 1982 ah Shi'ites 148 a thah hna timi hmuh in, taza an cuai. 30 December 2006 ah hri in an thlai i a nunnak a liam.


             Saddam donghnak cu hitin asi ve ko



8.  Pol Pot (1925-1998)


          That dawhte asimi misual Pol Pot

Pol Pot le amah hruaimi communist Khmer Rouge nih Cambodia hi 1975 in 1979 an uk. Hi lio ah Cambodia ram ah minung 7-8 millions an rak um i, 1.5 million hi mangtam, thah, thawngthlak, zawnak le rian tamtuk tuanter ruangah an rak thi. A cheu nih cun mithi hi hinak in an tam deuh lai tiah an ti. Mithi a cheukhat cu abubu in leikuangah an vui hna i, cuka hmun cu, "Mithahnak hmun" (Killing fields) tiah an ti.



                  Pol Pot thahmi minung luruh pawl (Ref. google.com)


          Pol Pot thahmi minung ruh pawl

Pol Pot cozah nih hin an mah a doh khotu ding an ruahmi hna le an lunghrinhmi hna paoh cu a bubu in an rak thah hna. "S-21 Thawnginn" cu tih a rak nung tukmi thawnginn a si i, cuka thawngtla 20,000 chungah 7 tluk lawng hi a nung in an chuak ti a si. Biaknak hruaitu le mifim paoh an ral hna. Khuapi chung mipi le cozah riantuan zong an ral hna. Sining zeihmanh a umlomi lotuah le leikuang tuahmi mi sawhsawh kha ser an timh. Vietnam miphun tlawmtuai zong an rem hna lo. Cucaah 1979 ah Vietnam nih Khmer Rouge cu a rak tuk hna i, a tei hna. Cu pin zong ah tapung an tho len nain an cak bal ti lo.

1980 ah China nih hriamnam a bawmh i, Vietnam ralkap dohnak ca ding ah USA nih naingaizi leiah a rak dirpi ve. Asinain Khmer Rouge cu an der chin lengmang i, 1991 ah daihnak cachoh an tuah.  Ahnu ah Khmer Rouge cu a zapi tein aa rawk viar.

1997 ah Khmer Rouge in aa thenmi hriamnam tlaibu pakhat nih an tlaih i, innthawng ah an chiah.  April 15, 1998 ah a ihnak ah a thi.Tu chun ni ah, Khmer Rouge lio i hruaitu pawk kha UN zong nih tlawmte lawng human rihgt an buar ruangah taza an cuai hna. Cambodia minung tamtuk thihtertu an si nain, Khmer Rouge hruaitu hi tlawm telawng taza an cuai hna.

 
            Pol Pot thlan (Ref. AP)

Zohchunhmi Ca

1. http://www.history.com/topics/pol-pot











No comments:

Post a Comment

Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....