Hakha Leimin Hi Pathian Dantatnak Asi Maw?

Ruah a sur tuk ruangah Hakha ah vawlei tam tuk a minhmi hi, mi tampi nih aruang an ruahnak an chim cio. Hi lio ah hin mi tampi nih "credit" laknak tu ah hman an i zuam. Hakha rawhralnak hi, pumpak min thatnak le hawihlei in Pathian dawtmi pungsan in an i umter. A pawi taktak. Lairam mipi le Laimi Krihfa zumtu taktak asimi hna zong hi, kan zumhnak le sining kan i fiang lo taktak timi hi, tutan ah tampi hmuh awk aum.

Midang nih zeitin an ruah cu ka thei lo. 1982-84 Hakha ah sianginn ka kai. Sizung sangah kan um. Hakha khua Tawngva hna Hniarlawm lamchak le Sizung thlang hrawng cu Saihrem kung kan samnak, dum kan tuahnak le vokrawl kan kawlnak asi i, hmun tam tuk ka chawk. Hakha vawlei hi zeitluk in dah aa rawh i, hmailei caah Hakha zeitluk in dah a rawhter khawh lai timi le hi hnu kum 500-1,000 ca tiang ruah ahcun Hakha khua ah innlo that sak ding asi lo timi hi ka rak chim pengmi asi. Ka chim lawng silo in ca in ka tial i, cucu hmuh ding in an um. Mi tampi nih an rel.

Hakha hi leimin ruangah aa rawk kho timi hi, Zion Par Makazine Vol.2 (2011) ah ka tial. Muko Makazine ah June 2013 ah ka tial. "Hakha hi vawleimin ruangah aa rawk kho i, Hakha hi duhsah tein hmunhma thar ah thial a hau" timi hi ka rak tial lengmang. Blog zong ka tuah i, blog ah ka tial. CBCUSA BT meeting ah siseh, ICBC kan tlawn lio hna le CEBC kan tlawn lio hna zongah ka rak chim lengmang.

USA Laimi nih kan upatmi Rev. Thawngling Mualhun nih an Krihfabu kan tlanw lio ah, Hai Vung Lian hi, Hakha Leimin Research a kan tuahpitu, Laimi ka philosopher le scientist pakhat asi" tiah capo zong in introduce nak a ra ka tuah phah. Philosopher le scientist zong ka si lo nain, Hakha vawleimin hi tih a nun tuk caah, ka chimrel a tam tuk caah an ka tinak asi.

Hakha pengmi an tamnak paoh ahcun Hakha Leimin kong ka chim peng. Nan chungkhat hi inntha nan sak piak hna ahcun Khuathar lei tu ah sak piak hna u tiah ka ti tawn hna.

Thil hi a can hlan in kan chim chung ding asi. Abik in Pathian nih akan chimh kan ti ahcun a can hlan in chim chung ding asi. Israel Prophet taktak hna nih cun an zapi tein thil a can hlan kum 700, kum 100, kum 50 tibantuk in an rak chim chung cia. Prophet Deu nih cn lih an rak chim ve tawn.

Atu ah Lairam ah prophet phun in aa ruatmi nih cun "a can hnu tu ah an chim. Baibal Prophet he an i dang taktak. Bible Prophet nih cun, a can hlan in an chim chung; Lairam prophet phun cu a can hnu ah an chim. A can hnu tu ah,  "Cu tin ka rak ti, kha tin ka rak ti, asi te lai ka ti theu; cu ruang ah kha ruang ah kan ti tawn. Mah le mah credit pek kan duh tuk." Cucu thil thalo le lungput dik lo pakhat asi. Pathian dehcawh le Pathian zeizelo asi. Pathian min ningcang lo hman asi. Cucu Nawlbia nih a huat ngaingami thil pakhat asi.

Kei cu prophet ka si lo. Mi sawhsawh ka si. Laimi le Lairam a daw ve mi minung pakhat ceute ka si. Hakha khua kong ka ruah lengmang ah ka ka lawng in chim lo in, ca in tam tuk ka tial cia. June, 2015 ah Midland ka tlawng i, cu zongah cun voi tampi upa cheukhat sinah ka chim. Pu Bawi Hmun le bang nih cun Hakha minhnak kong a theih tikah hitin text a ka kuat..

"Atu lio cu Hakha kong na ka chimhmi ka tuak lengmang le na ka chimmi a rak hman tuk hringhran; piangthar zawlnei tluk na si ka ti. Pathian nih kilveng hna seh. Minung kan pam hraw lo le kan van nei ti ding khi asi ko. Kan dam rian zong kan tuan ko hih" 

Pu Bawi Hmun chimmi hi a dikmi asi. Tutan ruahsur, thlihrang le leimin hi India, Bangladesh, Nepal, Vietnam le Kawlram ah a chuakmi asi. Hi ram chung ah minung 490 an thi ti lio ah, Hakha ah pakhat te hmanh kan thih lo tikah kai lawm i, Pathian ka thangthat. Pathian dantatnak tu ruat lo in Pathian dawtnak, velngeihnak le runvennak tu tam deuh ka hmuh i, ka lawmhnak a sang tuk.

Bawipa cu "Kan tukhal asi; a thukbikmi muihnak horkuang chung in kal hmanh ning law Bawipa zeihmanh ka ti lai lo" tiah Salm hlaphuahtu nih a phuah bantuk in, Hakha mipi hna a thukbikmi muihnak horkuang chung an kal lio caan zongah an nunnak vengtu hna cu Bawipa asi.

Pu Bawi Hmun nih a ka ti bang, Pianthar le zawlnei cu ka silo nain Hakha khua kong ah ka chimmi hi a dik tiah ka chim ngam. Zeicatiah kei cu Krihfabu mipi hmai ah ka chim; CBCUSA hruaitu upa hmai ah ka chim; Makazine ah ca ka tial; Blog ah Mirang ca le Laica in ka tial. Hakha aa rawk kho timi hi voi tam tuk lehpek ka chimrelmi asi. Hakha leimin hi hmun (9) hi tihnung bik asi i, hi hmun hi Researh tuah ding in tinhmi (targetted areas) siseh tiah kan thim i, cu lak ah hmun kaupipi hmun (8) amin. Aa rawk dih ti tluk asi.

Nihin ni Hakha aa rawkmi ka hmuh tikah ka ngaih a chia. Ka lung a fak. Ka mang tiang a chia. Ka rawl eika a thaw lo. Lairam ah ka tlung kho fawn lo. Ka lung a fahning chim awk a tha lo. Hngilh sia hmanh a rem lo. Hi tluk mipi an sunghbau le zatlak lio ah, innlo ngeilo um lio le eidin awk ngei lo in um lio ah, Hakha khuapi zeitinhme kan si lai ti lio le mitthli lawng a tlak ko lio ah, Hakha leimin hi crusade tuah ah thawngtha ngaih an chuah lo ruang ah ti bantuk te hna, an sual tuk ruang ah ti bantuk te hna, Pathian nih dan a tat hna ti bantuk te hna an chim ngammi cu khuaruahhar zumhnak asi.

Cu raungah asi le silo timi cu mipi nih hintin cuaithlai ding ah ka van tar duh. Hakha an sual ruang ah maw vawlei a minh? Crusade an kai lo ruangah maw sunghbau le rawhralnak a chuah? timi zohnak le fiannak ding caah atanglei thil cangmi pawl kan zoh tuah lai.

Tutan ruah surmi hi Bengal Rili ah a chuakmi thlichia kha Bangladesh ram cung aphanh tikah duhsah tein Cyclon thlipi ah aa chuah. Cucu amin ah Cyclon Komen tiah min an sak. Tlang a phak tikah Laimi nih thlipi ka timi thliphun ah aa cang. Ruah le thli a zawimi thlipi asi.

Cu nih cun India, Bangladesh, Kawlram le Vietnam ah fakbik in thli le ruah fak khun in asur ter i, ruahsurmi hi pe 3 renglo in a tuk ti asi. Ruah hi atam deuh cu lehmah lawng in tahmi asi i, atu cu ape bak in a phan. Hi ruah hi July 24-August 2 kar hi fak bik in a sur asi.

Cu nih cun tilian le min minh a chuahternak asi. Cu ruah nih zeitluk in dah rawhnak a chuahpi timi cu:

1. Asia ram ah minung 493 a thihter hna.

2. Kawlram chung lawng ah 27 an thi. Hakha ah kan thi lo ti tluk asi.

3. Kawlram hmun li-Chin State, Magwe, Sagaing le Rakhine State ah rawhnak tampi a chuak. Kawlram state le division 14 chungah hawihlan ahcun hmun 3 lawng ahim; ahnu ahcun hmun khat lawng ahim ti asi. Kachin ram tilian ruangh boat a pil i minung 9 an thi ve.

4. Hakha ah chungkhar dawng 1,000 renglo innlo ngeilo in um. Number aa thleng lengmang ve. Inn tampi a rhawh ve ko nain ka dang he epchun ahcun a dintuai ngai ko. Minung zong ka dang bantuk in kan thihraw lo. Ka dang harnak he epchun ahcun Hakha harnak cu a zia ngai. Kan ton hmasatmi asi caah a fak tuk in ka ruah le asi.

5. Hi hmun 4 ah hin leikung cinthlaknak acres 400,000 ti nih a phum; acres 30,000 hi a hrawh viar; acres 73,000 hi rawhnak zeimawzat a chuahter. Rakhine ram ahcun Rohingya Refugee 140,000 an rak zohciami hna pinah tilian ruangah 7,000 an i chap than. Buddhhist innlo 23 ah an zoh hna.

6.  India ram ahcun Manipur le West Bengal le Odisha ah harnak le rawhnak tambik a chuahpi.
     Manipur lawngah minung 20 an thi. West Bengal ahcun minung 40 an thi; inn 38,000 a hrawh dih; inn 205,000 fak ngai in an rawk; khua 9,900 chung minung 3.7 million tilian ruangah harnak an tong; Odisha ah minung 480,000 tilian in harnak an tuar i camp 1,5000 an ser i minung 210,000 an cawmken hna.

7. Bangladesh ah minung 199 an thi; inn 55,000 a hrawh dih.

8. Nepal le bang ahcun July 17 in tilian a chuak cang i, minung 2 an thi. Hakha hrawh lan in, innlo tam tuk a rak hrawh cang.

Cucaah hi acunglei India, Bangladesh, Kawlram le Vietnam i an tonmi rawhralnak, thihlonak, a chuakmi harnak vialte hi atu thli le ruah ruangah an si ve hna. Hakha nakin a let tam tuk in an i rawk i alet tam tuk in harnak an tong hna. Lam naibik Kalay Myo khua rawhning le harnak tuar ning cu zapi hmuh asi.

Asiahcun hi biahalnak hi ruah a hau.

1. Hi ram vialte rawhralnak hi Hakha mi crusade kai lo ruang ah maw asi hnga? Hakha an sual ruangah maw Kalay Myo hi tii nih a khuh hnga?

2. Hakha an sual ruang ah le Crusade kai lo ruang ah maw, India, Bangladesh, Vietnam ah rawhnak a chuah hnga?

3. Hakha an sual ruangah maw Midang harnak an ton hnga? Hakha sual ruangah midang harnak ton si sisehlaw, Pathian hi dingthlu lairel Pathian kan ti kho hnga maw?

4. Hakha ah rawhralnak a chuak te lai ti hi ka rak theih chung ko tiah an ti ahcun ziah acan hnu lawng ah an chim? Ziah a can hlan in an chim lo? Kei zong a can hlan in pei ca ka tial i, a chim lengmang ko cu? Ziah ca an tial lo? An chim cia ve lo?

5. Hakha Laipa sual ruangh ah Kalay Myo Kawlpa dantat chih cu Pathian nih a tuahmi asi lai tiah na zum maw?

Adonghnak ah Hakha ah thil cangmi hi Pathian dantatnak asi le si lo cu ka thei lo. Acunglei ka tialmi vialte ruah chih bu in, careltu nih aphi chuah cio ding asi. Zeicatiah Pathian nih "Dan ka tat hna caah asi" tiah a ka chimh lo caah asi. Ruah ding belte a um. Prophet deu hi hlan lio ah an um i, nihin ni ah an um i, hmailei ah an um peng lai ti cu va philh hlah. Hihi va ruat. Pathian dantatnak asi ahcun Hakha lawng dantat silo in India, Bangladesh, Vietnam, Kawlram, Nepal tiang dan a tat hna tinak asi hnga. Asiahcun vawleicung ram 200 dengmang ah hi ram 4 maw an sual bik hnga? Ziah a dang dantat in hi ram 4 lawng dan a tat hna hnga? Hi vialte hi Hakha sual ruang le crusade kai lo ruang maw asi hnga? Hakha sual ruang le crusade kai lo ruangah maw Bengal Rili in cyclon hi aa sem hnga? Cu hlan ah minung ting tampi a thihtertu cylon thlipi le tilian vialte hi Hakha sual ruang ah maw arak si hnga? Cucu ruah chih a hau.