Hakha Leimin Kilvengtu Ding "Vetiver Ramkung"

Vawleicung ramkip ah, vawlei minh ruang le tiilu, ruah le thli nih vawlei a ziah (erosion) ruangah, vawlei hi kum chiar in tons billion 20 tluk a zor lengmang ti a si. Hi vawlei ziahmi ruangah ah, innlo, lamsul, khua, certual, lo, leikuang le tlanpang cinthlaknak tam tuk hi kum chiar in a  rawk ti asi.

Nitlaklei ram le vawlei kong mifim thiam hna nih kan vawlei kilven ding ning hi, an cawn lengmang nain, vawlei ziah (soil erosion) hi tha tein an kham kho taktak lo. An puitlinh (awngmin) kho taktak lo. Cucaah vawlei ziahmi ruangah, vawlei rawhnak lawng silo in, sipuazi ca hrimhrim ah ram kip ah sunghbaunak tampi a chuak.

 Alumnak equator ram ah a  keumi "Vetiver ramkung" hi aman aa deng ngai tung in, vawleimin le vawlei ziahmi khamnak caah a tha bik asi lai tiah an ruah. Hi Vetiver ramkung hi hlanlio pi in India, Carribean ram hna le Fiji tikulh ram hna ah, vawlei kilvennak caah an rak hman cang timi kha, John Greenfield nih 1950 hnu deuh vak ah a rak theih hmasat.

Vawlei runvennak caah hitin tlangpang ah an cin

Vetiver hi phun tampi a um. Cu hnu cun ramkip ah duhsah tein an cin i, nihin ni ahcun Indonesia, Malaysia, Philippines le Australia hna ah an hneksak i, an tha taktak. Carribean tikulh ram hna zongah an cin hna. Vawlei amin hnikmi zawn i an cin tik zongah, hi ram nih vawlei a ven i, min lo in a tuah khawh ti asi. Hmunhma a bi i tlang a tamnak Hong Kong khua hna zongah, fingtlang runvennak caah tampi an cin i, vawlei minh tam taktak a kham khawh ti asi.

Vetiver ramkung hi, Hakha khua a minmi caah le Lairam i ka dang a minmi ca zong ah a tha taktak dingmi asi. Hmun chengmi paoh ah cin thluahmah ding asi. Australia um Laimi zong nih hi ramkung hi Hakha khua ah an phurh ti kan theih caah lunglawmh awk ngaingai asi. Lairam abik in Hakha khua le Rungtlang hrawng a minmi caah a tha taktak lai tiah ruahchannak a um. Gangaw lam minmi, Falam le Thantlang lam minmi hmunhma zong ah tampi cin khawh ahcun a tha tuk ding asi. Pumpak dumhau le innlo fehnak ca zongah kan cin a herh.

Vetiver hram a thuh ning

Vetiver ramkung hi pe 3-4 tiang a sang kho i, a hram cu 5-7 tiang a thuk kho. Ahram hi vawlei chung ah thuk taktak a pil pin ah, ava darh i vawlei kha ava tuam. Ping tein an cin tikah ahcun, vawlei chung ah an hram kha sur tah in an i tak i, vawlei kha a senghter dih hna. Vawlei kha a tuam caah a min kho ti lo. Hi ramkung hi, nilin zong a ing kho i, ram a car ngai nak hmun zongah a nung kho mi asi. Tii tampi toih a haumi asi lo. An cinka in thla (6) chung ah hram biatak tein a thla i, vawlei a kilven khawh manh caah, vawlei ziahmi runvennak caah khuaruahhar in a thami ramkung asi.

Vawlei chungah a hram hi tin a va karh

Cucaah Lairam zongah hi ram hi tampi cin ah a tha ding asi. Tiva kam, lamkam, khualak aminmi le a chen deuhnak paoh ah cin ding asi.

Asinain Lairam i cin tik ah, Lairam a rak um ciami ramkung a hrawk tuk sual lai maw? Kan lo le dumhau hna a hrawk dih sual lai maw? timi cu hlathlai peng ahau ve. Ningcang tein cin le zohkhenh zong a herh kho men.

Laim kan pawinak pakhat cu thingkung, burbuk le ramkung kan rem lo. Kan vawlei hi thiang hirhiar tein kan thlawh dih. Hi thil nih hin kan khuaram a rocarter lawng silo in kan vawlei ziah ning a fahter tuk. Vawlei cimh zong a fawiter khun. Vawlei a vengtu taktak cu thingkung, ramkung le burbuk hna anr ak si i, hi hna hi kan rem hna le dawt hna aherh taktak.

Vetiver ramkung hna cin tikah, a kung a sang ngai te lai i, Laimi nih kan rem dingmi a biapi tuk. Culo ahcun kan khuaram hi an min lengmang ko rih lai!!