Lairam A Thleng Khotu Ding Pangpar Sipuazi

Chawkhlei (Rf. www.panoramio.com)

Vawleicung pumpi ah, pangpar phun 400,000 a um tiah thingram lei mifimmi "bottanist" pawl nih an ti. Pangpar min phun 600,000 cu, an sining le cii a khah caah an hlawt than hna tiah the Guardian ca ah an tial. Pathian thil ser hi a rak tha tuk. Nihin ni ahcun Pathian sermi lawng silo in mifimmi nih pangpar pakhat le khat an cawh hna i, pangpar kahpia le aa dawh deuh zong, an serchuah khawh cang. 

Hlanlio Siangpahrang Solomon te hna chan i, bible hmanh ah, pangpar hi uar ngaingai a rak si. Nihin ni ramkip sining zoh tikah, pangpar cin hi sipuazi thabik pakhat asi. Zeicatiah biakbnak, nunphung le pangpar hi an i peh; an i then kho lo. Hindu biaknak, Buddhist, Shinto, Sikh e Krihfa biaknak hna zong nih, pangpar hi sunlawiter ngaingai asi (Islam biaknak belte ahcun an hmang tuk lo). An nih hi milem biak phun a hua deuhmi an si caah asi. 

Vawleicung biaknak hlun cem Hindu ahcun "puja" timi cu "Pangpar in tuahsernak" ti asi i, pangpar hi thlacamnak le pathian biaknak ah uar le hman asi. Buddha biaknak ahcun "Lotus" (Kya-pin) cu an uar taktak i, thluachuah hmuhnak pangpar asi tiah an ruah. Krihfa biaknak ah "lily le rose" hi uar taktak an si ve i, Solomon Hla hna ahcun, "lily" pangpar kong cu voi tam ial aa tial. Catholic nih thlacamnak ah an hmanmi thirual "Rosary" timi khi "rose pangpar phun tampi cawhhrup in tuahmi hmanthlak" in a rami si. Sui rawng asimi khi Pope nih a sunglawi bik ah a chiahmi "Rosery" asi.  

Pangpar hi biaknak puai, vawlei lei puai, thitumhnak le thihni ca tiang in hman asi. Hmannak a tam tuk caah, mifim ram asi mi, USA, Europe, Canada, Japan, Tuluk, Russia, Australia le India tibantuk ram ahcun, sipuazi ca taktak in an cin hna. Company lianlian an um. Riantuantu tampi an chiah hna pinah, seh thazaang hmang in heh tiah pangpar cu an chuah. Germany te hna cu ramdang ah pangpar a zuarmi ram an si. 

Japan ram zong hi, Chengcher tam lei ah min thangmi ram asi. An khua cheukhat cu, Cherry Khua an ti i, a khua ning bak in chengcher par phunphun an cin hna. Chengcher par nih khuaram aa dawhter i, achung ummi an thinlung a nuam i, an ngam zong a dam, an nunkhua zong a sau. Chengcher par lio ah, an khua ah tourist tampi pangpar zoh ah an ra. Cuticun an pangpar cu tangka hmuhnak ah an cang than.  

Japan ram chengcher par (Rf. puretravel.com)

Lairam khualipi Hakha khua hna zong hi, chengcher a tha kho taktakmi khua asi i, Japan ram bantuk in chengcher hi kung thawng tampi hna cing ahcun, "Cherry Khualipi" ti in, vawleicung khua minthang ah aa chuah kho ve. Movie thlaknak le tourist tampi nih tlawnmi khua ah a cang kho ve ding asi. Cun Lairam chengcher phun zong hi, ramdang ah an um theng lo caah, mifim mi zong nih an rak zoh duh ngaimi chengcher phun khat asi.

Maymyo Botanical Garden (Rf. www.tripadvisor.com)

Mandalay University ka kai lio ah, Maymyo hi voi tam ngaite ka phan. Kawlram khuapi vialte lakah Maymyo hi pangpar tambik an cinnak khua asi i, pangpar hi Maymyo khua sipuazi pakhat asi. Minung thawng tam tuk hi pangpar in an i cawm. Cu pangpar pawl cu Kawlram khua lianlian asimi Mandalay, Yangon, Monywa le khua dangdang tiang an phan hna. 

Maymyo, Mandalay le Rangoon i, pangpar sipuazi kha a rak lian ngai in ka hmuh hna. Asinain USA ka phak tikah pangpar sipuazi an tuahning hi zeitluk in dah a san le a rak lianh timi ka hmuh tikah, Kawlram pangpar sipuazi kha cu chimtlak arak si lo. 

Kawlram pangpar zuarnak (Rf. www.darter.in)

USA ah hin pangpar zuarmi dawr hi 14,344 (2012) ah a um ti asi. Phohte (bukhar) in a zuarmi company 530 aum. 2012 i pangpar an zuarmi man dihlak hi $26.3 billion asi i, 2015 ahcun $31.3 billion asi tiah "U.S Bureau of Economic Analysis Personal Consumption Expenditures, 2016" nih an tial. 

USA hi khuaruahhar asinak pakhat cu an ram ah a um lo mi pangpar zong an lak hna i, an ram ah an luhpi. Minung pakhat hnih nih an luhpi mi asi ko. Cun ramtang ummi pangpar kha an lak i, aci an thatter i cuticun inn ah an cin hna. Cuticun ramdang in le ramtang in pangpar phunkip an lak i, minung pawcawmnak sipuazi ah an cin hna. Ramtang um lio ah aa dawh tuk lem lo mi zong, inn i an cin tik ahcun an i dawh ngaingai i, minung nih an cawk duh ko hna.

Germany ram pangpar cinnak (Rf. imgfave.com)

Ningcang tein cinmi pangpar dum USA 

Laitlang zong hi a vawlei, fingtlang, khuacaan zong nih a pek ngai i, pangpar hi rumnak a tling kho te dingmi le sipuazi ca in cin khawh dingmi thil pakhat asi. Minung kan tlawm i, lam a that tuk rih lo caah, nihin ni ahcun sipuazi ca zong asi kho rih lo men ko lai. Asinain biatak tein tuah ahcun "cawmnak tling rian" cu asi hrimhrim lai tiah ka ruat.

Hmailei lamsul a that tik le vanlawngtual (airport) hna kan ngeih tik ahcun, pangpar cin hi, Laimi rumnak ah a cang kho te dingmi thil asi. Pangpar dawhdawh asimi chawkhlei, chengcher, vaurawng, dingdi, senri, faiceu le thingksawp par phunphun kan ngei hna. Sipuazi ca in cin khawh dingmi a tam tuk hringhran.

Sipuazi ca in kan cin khawhnak ding caah cun hitin cinthlak a herh.

(1). Lairam ramtang pangpar dawhdawh lak i cin ding
(2). Laitlang tiram le khuacaan he aa tlakmi ramdang pangpar cin ding
(3). Europe le USA bantuk in zeidang rian tuan lo in pangpar bak cin ding
(4). Pangpar sining (quality) that deuhnak ding in zohkhenh ding
(5). Ramdang bantuk in, zoh dawh tein le artlang tein sullam ngei tein cin ding
(6). Aphun aa khatmi kha hmun khat tete ah cinti ding
(7). Nawn le tii a herh ning bantuk tein pek ding
(8) Phurhtlunh a fawinak hmunhma rem ah cin ding
(9) Cin tikah hmun kau taktak acre 10/15 tibantuk in cin ve ding

Lairam ah a keumi a tanglei pangpar hna hi, biatak tein tuah le tuan ahcun sipuazi caah cin khawh dingmi an si. Acheu cu si-ai caah a tha ding zong an um hna i, Lairam caah rosunglawi taktak an si ko hna.

Laitlang zong minung kan tam deuh chin lengmang. Nunning a sang chin lengmang ve. Cucaah pangpar te hna zong kan uar le sipuazi ca in kan cinthlak hi a herh ngaingai cang. Ramkip nih an uar bikmi thil pakhat cu pangpar asi i, Laimi zong nih kan uar ve le sunhsak ve a herh. Khuaram dawhtertu ca zong kan cin lai i, pawcawmnak le sipuazi ca zong ah kan cin ding asi ve.

Lairam ummi chengcher par hna hi a rak i dawh tuk. Ramdang ummi cherry par phun nih an tluk lo. Cun chawkhlei zong parrang le parsen kan ngei i, cu zong cu cinthlak phu taktak an si. Kan thingkawp par phunkip hna hi, an rak i dawh tuk. Aman a sunglawi tukmi an rak si.

Nihin ni ah Hakha, Falam, Tiddim le Thantlang bantuk minung chahnak ahcun pangpar hi duhsah tein sipuazi ca in cin ve ding asi. Mipi zong nih kan uar ve a herh. Kan uar i, kan hman ahcun pawcawmnak rian zong tam deuhpi a chuak kho lai. Lairam ah rian tampi kan herh caah, pangpar cin zong rian pipa pakhat ah ser a herh ngaingai cang.

Pangpar hi minung nih sipuazi ca i kan cin lawng silo in, pangpar a tam ahcun, khuavah, khuaifung le lungpang khuai hna zong nih an ei lai i, khuaitizu Laitam ah tam deuhpi a chuak kho lai i, Lairam caah thanchonak pakhat asi rih lai. Hmailei ahcun khuaitizu chuahnak company tiang a um kho ve te lai.

Cucaah Lairam mipi hna lakah, pangpar cin a huammi hna nih cun, pangpar hi sipuazi le rumnak caah cin ding le khawika dah azuarnak hmun (market) kan kawl lai timi hi, ruah a cu cang!!