Nichuahthlang ASIA Ram Khua Ahrem Lai

Sagaing Khua Tii har aa thawk (Rf. myitmakhamedia.com)

Nikhua hrem hi tih a nung taktak. Bible tuanbia zoh tikah, Abraham chan le Jacob chan in, Prophet hna chan tiang Israel ram nih an rak tuar lengmangmi le tih bikmi cu "nikhua rocar, khuahrem le mangtam" asi. Hi hna hi an i pehzul tawn. Africa ram tampi ah, khuahrem hi an tuar khawhlo cemmi harnak asi. Kan mithmuh ah, USA California State cu kum (5) khua a hrem i, tii  a zor tuk caah, an sipuazi tamtuk a tla. Minung tam tuk state dang ah an pem. Rum tuk hna hlah sehlaw cu, California hi an chuahtak men lai.

Tii har hi zeitluk in dah a buai le ahar timi hi, ka rak ton bal cang. Ka ngakchiat lio Phiang Kum voikhat cu, Thau ah tii a rak har.  Rawlchumhnak tii caah, zan khuadei tireu hngah a hau. Khua pawng cerh vialte an car dih. Cucaah a cindamnak paoh cu, tikhur caah an rak hlai dih. Sangpi le Sangte karlak, tivahawr tiang in an rak hlai i, tii cu an rak kawl. Ti than ah nihlawh tam taktak len a rak hau. Alinh tuk caah, naa zong an rak thi len. 

2016 hi sceintist nih cun EL NINO kum an ti. Laimi pipu hna nih Phiang Kum an timi asi ve. Kawlram khua caan lei thiammi "Metereologist" pawl nih, 2016 hi Kawlram ah khua a hrem lai tiah an rak ti. Thal lingcing taktak a chuak rih lo nain, Kawlrawn laicer khua tampi ah nikhua hrem aa thawk cang. A linh hi a celh in celh asi ti lo ti asi.

Nai cikua in Kawlrawn hi khuahrem an tuar ngai. 2010, 2013, 2014 le 2015 ah Kawlrawn ah tii harnak biatak tein a rak chuak bal cang. Minung nunnak a herh caah, zeitluk tihnawm zong an than i an rak din tikah, minung ngandamnak caah zongah tih a rak nung tuk. Cozah le Private company nih tii biatak tein phawt le zuar a rak si. Yangon taing hmanh ah tii a rak har i, khuaci an rak mui. 2016 zong hi khuaci mui in um khawh asi.

2013 Dala (Yagon Taing) Khuahrem lio

2014 Dala Tii har lio

2014 Ah Dala Khuami hitin nihlawh an leng

2016 hi Kawlram lawng silo in Loas, Cambodia, Vietnam le Thailand ah tii harnak a chuak. Abik in Mekong Tivapi a tomi Loas le Cambodia caah a har khun i, leikuang tampi cu tii a um lo ruangah facang le cinthlak tam ngai aa rawk cang. Nichuahthlang Asia Ram tibual hme deuhmi le tiva cheukhat cu an reu cang hna. Aliamcia kum 2 chungah, Tuluk le Indonesia ram hna zongah, rocarnak fak ngaingai in an tong i, sunghbaunak tampi a chuak.

Thailand tivapi pakhat cu hitin a reu cang

2016 hi Nichuahthlang Asia ram ah a rocar ngaingai caah, Tuluk cozah nih Mekong Tivapi  a khammi, Jinghong Hydropower tikham (dam) mi, tii tampi kan thlah lai tiah an ti. "Hawikawm ram cu harnak an ton caan i dirkamh cio a herh" tiah an ti.

Mekong Tivapi hi, Tuluk holh in, Langcang tiah an ti i, 1994 ah Jinghong tikham (dam) an ser tikah, a sum leiah tii tam taktak a zor. Dachaoshan Tikham zong 2003 ah a dang an kham chap; 2009 ah pakhat a sak chap i, Mekong Tivapi tii vialte cu a cat ngacha ti asi. 2016 thal ah hin, tii thlah piak lo ahcun, a sum ummi ram caah harnak a chuak lai ti asi.

Tuluk hi electric a herh tuk caah tikham hi a cak ngaingai i, hmun dangdang ah tikham (7) an tuah cuahmah lio asi. Kachin ram Myitsone Tikham an rak tuah hrulhmi zong, KIA nih an doh tuk caah, an rak tlolh. Rak kham hna sehlaw, Irrawady Tivapi hi tam ngai a zor ding asi.

Innpa ram he buainak chuahpitu Jinghong Tikham

Tuluk nih, Mekong Tivapi tam tuk a kham ruangah, Vietnam, Loas le Camboadia zong cu, Tuluk cungah an lungawi lo taktak. Hi tikhammi ruangah, pawngkam zohkhenhtu tampi nih, Tuluk cozah zong an mawhchiat lengmang nain, an ram thanchonak caah a herh caah, a ngai ve lo.

 2016 hi, Kawlram lawng siloin Thailand le Nichuahthlanglei Asia ram dang zong harnak tampi apek cang hna. Thailand ram i khuate 4.5% cu tii harnak an tuar cang ti asi. Ti harnak hi, Thailand sipuazi tlaktertu thil pakhat asi cang.

Kawlram ahcun, March thla hmanh a dih rih lo nain ni a lin ngai manh cang i, tivate tii le tikhur tii an reu ngaingai cang. Minung dil chawmmi, tibual tampi an car i, khuami nih an rak i bochanmi tikhur thukthuk kha an car cang. Tii pe 30 thuk tluk aa dil tawnmi kha, a tawne te lawng ah a um cang ti asi. A ra laimi Thinkyan Puai (titoih puai) hmanh hi, khua tam nawn ahcun an tuah kho thathi lai lo ti asi. 

Abik in Kawlram laiva nilinhnak hmunhma asimi Magway, Chauk, Yenangyaung le Saytotetayar khuapi hna cu, tii an i tha ti lo i, tii harnak fak pi in an tuar cang ti asi. Mandalay Taing asimi Myingyan le Kyaukpadaung hna zong ah tii an har taktak cang. Mandalay, Sagaing hrawng zong duhsah tein tii a har ziahmah cang ti asi. 

Kyaukpadaung peng ah khua 339 a um i, khua 17 cu tii an har taktak cang ti asi. Kyaukpadaung khua ah hin, zingka suimilam 3-4 kar ahcun tikhur tii than ah i thawh a hau cang. Cu ti thawh lo ahcun chungkhar caah chun nitlak didin ding le rawlchumhnak an ngei kho ti lo ti asi. Zingka tein an rak tho cio i, arkhuang in tireu an hngak cang an ti. Kholhnak cu chim awk a um ti lo. Nilin a si; tii har asi, kholh lo asi i, nun ning a har ngaingai tiah an ti.

Khua tampi ahcun tibual tawne aa dilmi nawncek he aa cawhmi tii hi than i hman a si cang. Ngakchia tete zong nilin lak ah tii kawl ah an vaak hna ti asi. Cucaah tii harnak nih sifahnak le harsatnak tam tuk a chuahpi colh. Khuahrem cu tih a rak nung taktak. Hi Kawlram laiva hrawng hi, June thla tiang hrawng cu ruah an hmu bak lai lo tiah ruah asi i, mipi an thin a phang ngaingai ko. 

Mirum cu motor le cawleng in an than i, an i zia deuh. Sifak cu pungtete in an than tikah, chumhchuannak hmanh hi a za in an ngei kho hna lo. Acheu khua cu vawleichung tikhur (awai-sih dwin) an hmang hna i, a zia deuh ngai. Asinain tikhur tampi cu 1970 hrawng i an rak hmanmi tipipe an si caah, pipe aa rawk viar i tii tha tein a chuak kho ti lo ti asi. Cozah nih Chauk hrawng ahcun awai-sih-dwin 20 tluk an cawh piak hna i, acheu khur cu meter 200-300 an thuhnak lawngah tii a um ti asi.

Chauk peng i vawleitang tii an kawl lio

Tikhur pakhat cawhnak caah, tangka Ks, 23,000,000 ($18,765) dih ding asi i, tikhur thar zong cawh khawh asi lo i, a har taktak ti asi. Acheu khuate ahcun minung 550 khuasaknak hna ah tikhur fate pahnih lawng din ding le chumhchuannak i hrawm cio asi an ti.  

El Nino ruangah tii a reu chin lengmang i, Sagaing Division le Shan State zong tii an har ngaingai cang ti asi.

Shan ram tii har aa thawk cang

Hi khuahrem ruangah tangka tamtuk sunghnak a chuak ding asi. Nilinh le tiihar tuarmi hna caah sunghnak nganpi asi pin ah, cozah thar kaimi NLD ca zongah zuamcawhtu thil nganpi pakhat asi te kho men. Hi tii harnak hi tha tein an an ruah le tuah khawh lo ahcun, NLD cozah zong minchiatnak an huah kho. Tii har zong hi NLD thazaang hniksaknak pakhat ah a cang kho ve. 

El Nino nih hin, ramdang zongah khua caan a hrawh tawn i, satil thihnak zong tampi a chuahter tawn. Kawlram zong, nikhua a hrem lai caah eidin cinthlaknak zong tampi a rawk lai. Satil thihnak zong a chuak kho i, ralrin ngai a herh. Vawlei a hmunh chung, El Nino hi a din deuh le fak deuh in kum 4 dan ah a ra ding asi. Cucaah Kawlram zong aa timh ve a herh.

Timit-Tita Tonnak 

Nichuahthlang Asia ram ah kan um ve caah, Lairam zong ram rocarnak le khuahremnak kan tong kho ve. Khuate tampi le Hakha, Falam tibantuk khua hna hi, tlang sannak ah an um. Tlang sannak ahcun vanruah surmi hi, vawlei chungah ah an i dil manh tuk lo. Tiva ah an lan chawm dih. Cucaah kan vawlei ah tii aa zawmi a tlawm tuk. 

Hmun rawn ngai asimi Shan ram hmanh ah tii an har ahcun, tlangsang asimi Lairam cu tii a har kho ngainmi dirhmun ah kan um. Lawngtlai le Lunglei ah tii har lio ka rak ton bal cang i, truk lianlian in tivapi ah va than a hau. Tangka, caan, thazang tam tuk an dih. Cucaah rocarnak le tii harnak kan tei khawhnak ding caah, kan thingram, tupi hmawng, tii chuahnak cerh le vawleidaam vialte, zohkhenh kilvel a herh taktak.

Lairam Cozah zong nih, a hlankan in le atu tein timhtuahnak ngeih cia aherh. Culoahcun kan sifah chinchap ah, tii harnak tiang tuar ding cu, Lairam mipi caah a har tuk ding asi. Mizoram bantuk in, pumpak le chungkhar cio zong nih pung lianlian in tii khawnnak lam kawl cio ding zong asi fawn. Mipi nih semrel tein le sullam ngei tein tii kan hman thiam ding zong kan i cawnpiak a herh. Tii sunlawinak, tii a herhnak, tii le pawngkam runvennak kong zong, mipi fim chimhnak tuah lengmang ding asi. Cu ti kan tuah lo ahcun, nikhat caan khat ah Lairam zong tii a har kho ngaimi ram ah aa chuah kho ve ko!!