Victoria Camp le Masada Camp

CNF Ralkap Cer Lio (Victoria Camp) 

Masada Camp hi Rome Ralkap a rak dohtu hna Judah dothlennak ralkap pawl sakhan pakhat asi. Judah ramcar nichuah lei a donghnak, Rili Thi nitlaklei kapte ah a ummi, Rili Thi khi chuk zoh in a hei zohmi tlang pakhat asi. Hi Masada Camp kong ka ruah fate, Victoria Camp tuanbia hi ka ruat theu tawn.

1988 ah Kawlram buainak fak pi in a chuah tikah, Kawlram in college siangngakchia tampi le mipi mino tampi, cozah duhlo ruangah dothlennak bu an rak dirh. Cuticun CNF zong cu a hung chuak. Ka sianginn kaipi hawikawm tha tampi zong CNF ah an lut hna i, Champhai Refugee Camp, Mizoram ah an rak um hna. Champhai ka tlawn lio ah a cheu cu kan rak i hmu tawn hna.

1988 Kawlram ralzam pawl umnak Champhai

CNF cu kan miphun caah adirmi an si caah, tha kan pek hna. Kan rak dirkamh ve hna. Mipi nih tanpi a herh ti hi, ka rak chim peng. Mizoram kan kal caan zongah, CNF kan ton hna ahcun, angki, tawhrolh tuktak pek lo le tirawl danghlo in ka rak um bal hna lo. Acheu ka hawi le cu CNF an luh lai ah, "Zeitindah na na ruah? Luh ka tim ve ko hih?" tiah ruahnak arak ka halmi zong an rak um pah tawn. "Ram le miphun ca i nunnak pek ding in riantuan nan duhmi cu, a sunglawi taktakmi asi. Lut u" tiah ka rak ti tawn hna.

Champhai, Aizawl, Lawngtlai le Mizoram khuate tampi ah kan rak i hmu pah tawn hna. An tuanbia le sining tampi ka rak hal hna. Lakphak tii kan ding ti. Bia kan i ruah. Capo kan sai. College kai lio kong tuanbia hlun kan chimti tawn hna. Lung a rak leng ngaingai tawn ko.

Tuanbia tampi a um nain, mah vial in si ko rih seh law. Ka philh khawhlo bikmi pakhat cu khuate pakhat ka tlawn lio i a cangmi thil asi. 1997 May thla hrawng asi. Hakha ah Lt. General Chit Swe a rak tlung lai ti asi. CNF khuasak deuhnak khua paoh ah, ralkap an rak kuat hna.

Cu lio ah, khua pakhat ah Youth Conference an ngei i, cawnpiaktu ah an rak ka sawm. Cu khua ahcun College kan kai lio i ka hawi le asimi Lt. Uk Lian Thang he kan rak i tong. Bia kan rak iruah. Capo kan sai. Tirawl kan ei ti. Hman zong kan sinah a rak i thla ve.

Zarhpizan cu tian zan asi. Biakinn ah hawikawmhnak kan ngei. Kawi Uk nih cun, "Kawi Vung nih Mirang hla kan sak piak seh" tiah ati. Amah nih a rak ka dawh. Abia el ka duh lo caah, "Cotton Field" timi hla ka rak sak. Kan rak i nuam tuk. "Kawi Uk, nan ngam tuk leh pek! atu hi khua ah ralkap 30 tluk an um ko nain hi tluk nan ngammi cu?" tiah ka rak ti. KIA zong hi Myikyina khuachung tiang an um ko. Mipi kan cungah zumhtlak sinak (thit-sa) an ngeih paoh ahcun a pawi lo" tiah a rak ti. Amah a cawngtu ralkap pa he zong kan rak umti. Ni 2/3 chung khua kan rak sa ti. Hi tibantuk in hmun tam nawn ah, CNF ka hawi le he khua kan sa ti tawn. Hawikawm in kan i hmuh caah hrial awk kan rak tha lo.

Cucu College ka hawi pakhat he kan i ton a donghnak asi. 1997 ah USA ka phan. 1998 ah Lt. Uk Lian Thang le Ralbawi  That Ci cu "Kawlram ralkap nih an rak tlaih hna" ti ka theih. Ka theih zan cu, a hngih zong ka hngilh kho lo. Thantlang le chonh khawh asi fawn lo. Lungrethei taktak in ka rak um. Ka lung a rak fak tuk. Nihin ni tiang hi pasaltha pahnih an thihmi cu, ka ngaih a chia peng rih. Kan miphun caah sunghnak nganpi asi.

USA ah CNF upa cheukhat an rak phanh caan ah, ka va tonta ve tawn hna. CNF hruaitu upa tam deuh cu, college kai ti kan si hna. Acheu kan u le deuh an si. Miphun le ram caah pumpek riantuanmi an si pin ah hawikawm sinak zong in kan i tlaihchan caah, CNF kong hi ka umnak hmun in ka ruat peng. An tuanbia le cawlcanghnak thawngpang ka hlat peng. Thawngchia kan theih hna ah ngaih a chia tuk tawn.

CNF upate he kan i ton caan ah India ram Victoria Camp kongkau, eidin kongkau, khuacaan, zawtfah tibantuk le an camp hi a himbawm maw timi kong ka hal tawn hna. Ralbawi pakhat nih, "Victoria Camp cu, Kawlram lei in kah awk cu a rem tuk lo. A ngiar cu an rak ngiar pah tawn. Thil aphunphun (??) in kan kham ve ca an tih le an ra ngam taktak lo" tiah a rak ti.

India ram Victoria Camp cu a hmanthlak tlawmte lawng ka hmuh. 2005 ah India Assam Riffle nih an kah hna caah Victoria Camp cu an ra chuahtak. Laimi dihlak kan ngaih a rak chia. CNF leikap in minung pakhat hmanh an thih lo caah kan rak i lawm tuk. Victoria Camp aa rawh ruangah, CNF tanhnak thinlung kan ngei chinchin. Lai mipi thinlung zongah, CNF tanhnak a chuak chinchin.

Kawlram cozah he daihnak an tuahmi hnatlaknak bantuk in, CNF headquarter hmun thar caah 2012 ah survey an rak tuah. January 4, 2013 ah CNF Central Committee nih, Tlanglo kuapawng Tio kap ah sakhan ser i, cucu Victoria Camp tiah min pek ding le headquarter caah hman ding in bia an rak khiah. Cu camp cu India-Burma ramri ah a um i, hmunhm tha ngai asi. Motor zong luhchuah a fawi ngainak asi. India ram zongah fawi tein luh khawh asi i, Thantlang lei kal duh zongah Vanzangtlang lam in nuam tein kal khawh asi.

CNF Hruaitu Upa, Victoria Camp (Khonutung.org)

Victoria Camp an tuah thawng ka theih tikah, lunglawmhnak nganpi ka ngei. Kan miphun min thatnak asi tiah ka ruat. Kawlram caah daihnak asi lawng siloin Democracy lamlei ah duhsah tein a kal ziahmahnak asi lai timi zong ruahchannak a um.

Kawlram cozah he daihnak an tuah hnu ah, Ralbawi Solomon zong USA ah a rak kan tlawng. Tanghra kai ti kan si. An nih khan dang an si. Mah bantuk catang khatmi he kan i hmuh than tikah lunglawmhnak tampi a um. Victoria Camp thar an tuahmi kong zong cu, a kan chimh. A hmanthlak cu hmuh awk aum lo caah kan rak hmu lo.

2015 ah USA ah Lairam in a rak kan tlawngmi pastor pakhat nih, Victoria Camp an tlawnnak le hmuhtonmi kong a ka chimh. Hmanthlak zong tlawmpal a ka piah i atu ka tarmi hi an si. Pastor zong nih Victoria Camp an kal i tha an pek hna hi thiltha asi. Zeicatiah Laimi, Pathian le Victoria camp cu aa then kho ding an si lo. Victoria Camp ah pastor zong chiah ding a herh.

Victoria Camp i thil tlam a tlinloning, a linh ning, an harsatnak kong le tem-innak kong a ka chimhmi cu ngaihchia ngaingai asi. Kan miphun ralkap CNF hna caah zeidah Laimi nih kan tuah khawhmi a um timi a um? Ziah cu tluk har cun kan chiah hna hnga timi ka ruat. Tuanvo tampi kan ngei timi a lang.

Victoria Camp he pehtlai in, Kawl cozah nih tihzah le upat tlakmi sakhan asi zong a herh. Ziah Laimi ramdang ah mah zatzat kan kal i, innlo thatha kan i sak lio ah, nunnak pek in ramca riantuanmi kan harter hna hnga timi ka ruat. Keimah pumpak cu Chinland Club zong ah ka lut i, tangka zong ka thawh peng ve. Hi pin zongah thawh peng ding ka tim. Kan miphun ralkap headquarter khi Chin ti asimi paoh nih, dirkamh a herh taktak.

Victoria Camp cu kam miphun caah zei dirhmun dah a lawh ve kan zoh ta lai. Kachin miphun caah, KIA headquarter umnak Laiza khua cu uanthlar awk a tlak bantuk in le Karen pawl caah Manapalaw (atlu cang) uanthlar awk a tlak bang, Laimi caah Victoria Camp cu, kan i uanthlar dingmi camp asi ve.

Victoria Camp umnak Tio Tiva kam

Victoria Camp cu, Thantlang Peng, Vanzangtlang a donghnak India-Burma ramri ah a um. India ram Victoria Camp aa rawk hnu ah, hika hmun hi Cozah nawl peknak in an sermi asi. Camp hi, Tlanglo khuataw Tio Tivapi kamte ah a ummi asi. Tiva ral cu tio asi i, tiva in nichuahlei cu Tlangro ram asi (Rili in pe zeizat? Tlanglo in meng zeizat dah a hlat? ti pawl theih ka duh nain, ka thei kho rih lo).

Keimah bantuk in Victoria Camp phanh le hmuh a duh ko nain a hmu kho lo mi caah theihtlei asi theu lai timi ruahchannak he ka tarmi asi. CNF le Kawlram cozah karlak zongah daihnak um sehlaw, Victoria Camp hi Lai (Chin) Miphun zong miphun pakhat kan sinak a langhtertu kan "Hmelchunh" (Symbol) si. Miphun tetuai kan silo timi a langhtertu zong asi. Cucaah sunglawi deuh in tamhmawih le sersiam zong a herh taktak.

Amin zong "Victoria" ti asi bang in, Victoria Camp hi Laimi kan caah teinak a kan petu "Hmelchunhnak" zong asi caah, hi camp hi kum tampi a hmunhnak lai le fek tein a dir khawhnak lai, Laimi dihlak kutsih in dir ding kan herh. Thazaang, chawva, fimnak, thluak, lungthin le thlacamnak he zuam kan herh.

Victoria Camp hi, Israel mi nih an tuanbia ah an uar taktakmi Masada Camp bantuk asi.

Masada Camp

Masada ralkap sakhan hi, Herod the Great nih BC 37-31 ah a rak sakmi asi. Ral tuknak hna chuak zei sehlaw thuhnawhnak caah ti in ralrin ah a rak sakmi asi. Acungah "siangpahrang inn" (palace) zong a sak chih. Tichiahnak zong a tuah i, vanruahsurmi tampi an khawn. Edin le aherhmi tampi chiah khawh asi. Herod hi mifim taktak asi i, Engineering thluak a ngei tiah an timi asi. Hi hmun ngelcel hi sakhan a rak thimmi zong hi, thluak a ngeih tuk caah asi.

Masada hi rawn bak ah a ummi tlang asi i, lungpang nih a kulh dih. Thlanlung bantuk in aa bunhmi tlang asi i, tlangpar ah a um. Nichuahlei kam lungpang hi pe 1,300 a sang i, nitlaklei kam hi pe 300 asang. Achung hi a rawnmi asi i, pe 1,800 x 890 a kaumi hmunhm asi. Acung lungpang cung vialte hi, mirang vawlei bantuk in an kham i, pe 4,300 asau. Tlangpang hi a chen tuk caah, kai khawhnak lam fatete 3 lawng a um ti asi. Cu lam an phih ahcun kai khawh dingmi tlang asi ti lo. Cu sakhan ahcun Rome ralkap an rak um.

Judah miphun hi Rome Cozah nih an rak uk hna i, Rome uknak an duh lo caah AD 66 ral an rak tho. Cu ralthomi cu Sicarii ti an si. Cu hna nih cun Rome cozah cu an doh. Masada ummi Rome ralkap cu Sicarii pawl nih an thah hna i, cuka tlang ahcun an um. Rome ralkap nih Sicarii pawl cu an doh hna i, AD 70 ah Jerusalem Tenple Pahnihnak an rak hrawh. Cucaah atangmi Sicarii bu pawl cu, Jerusalem ah an um kho ti lo i, Masada tlangpar ah an zam.

AD 72 tluk ah, Judah ralthomi pawl cu Rome ralkap nih an nawr thluahmah hna i, Masada zong cu an kulh. Rome Ralkap (X) Ligion nih an kulh. Ralkap, thawngtla le Sicarii a duhlomi an zapite 15,000 nih Masada cu an kulh. AD 73 thal chuakka ah an rak luh hnawh khawh. Cuka tlangpar ahcun Sicarii 960 an rak um tiah Josephus nih ca a tial.

Tlangpar hi kai a har taktakmi asi. Kalnak lam a um setlo caah asi. Cucaah Rome ralkap nih tlangtang pawngah sakhan an chiah i, chuak kho lo in an erh hna. Tii lo le rawl lo in sau tuk an chiah hna. Tlangpar cung kainak caah, minung thawng tampi nih vawlei an chilh chawm i, hlei an donh chawm i, kainak lam an ser. Thla tam tuk an i zuam hnu ah, Masada a cung sakhan rawnpi cu an va phan.

Minung muisam an hmu ti lo; thawngpang a leng ti lo. Adonghnak ah tilu luannak ah aa thupmi nu (2) le ngakchia (5) lawng anung in an va hmuh hna. Sicarii pawl cu nu he pa he, ngakchia he, Rome kuttang in sal le thihnak tuarnak cha cun mah te thih a tha deuh an ti i, an rak i that dih ti asi. Pasaltha le nusaltha hna nunnak cu tuanbia ah a caam zungzal. Judah nusaltha le pasaltha hna an nunnak cu Masada ah a dong nain, Masada tuanbia cu a dong kho ti lo.

Israel ram cu 1948 ah ramthar an von dirh. Kum 18 asimi paoh kum 3 chung ralkap an tlakter dih hna (biaknak minung le Arab dah ti lo cu). Cu ralkap training an dih in sianginn kharni degree lakni ah, ralkap dihlak nih chiatserh in biakamnak an tuahmi cu, "Masada hi a tlu bal ti lai lo" (Masada Will Never Fall Again) ti asi.

Israel vanlawng ralkap hna degree an lakni ah Masada hi an hel ta hmsat dih hnu ah, biakamnak an tuah tawn. Cu tluk cun Masada hi Israel miphun nih an uar. Zeicatiah "An mahak let tampi a cakmi Rome ral ngan taktak an rak dohnak (resitance) hmun asi caah asi.

Israel Vanlawng nih Masada an hel lio

 Minung le ralkap hriamnam thazaang aa dan tuk caah, Masada cu Rome kuttang ah harnak tuar in tlu ko hmanh sehlaw, Israel tuanbia ah philh awk thalo in rolung tialtu sakhan le Israel miphun uanthlarmi thil pakhat asi. Cucaah Masada cu nihin ni ah Israel miphun hna an thawnnak le ralthatnak "symbol" (hmelchunh) pakhat asi i, Israel miphun uantlarmi (national pride) pakhat asi.

Cu vebantuk in Lai (Chin) miphun zong miphun pakhat kan si. Ram, nunphung le biaknak fek tein kan ngei. Holh le ca fek tein kan ngei. Nihin ni ah miphun pakhat kan sinak a langhtertu bik thil pakhat cu CNF hi an si. Cucaah hi cawlcanghnak hi kan miphun ning pi in thapek a herh. Demoracy ngah hnu zongah, mahte uknak nawl ngeih hlan chung paoh cu, CNF a um peng a herh i, mipi nih dirkamhpi zong a herh fawn.

Miphun ca nusaltha le pasaltha pawl

CNF pawl an umnak hmunpi Victoria Camp zong hi, Laimi caah Masada bantuk asi ve. Victoria Camp hi, Chin miphun dihlak i miphun pakhat kan sinak "symbol" (hmelchunhnak) a langhtertu a si. Masada zong rocar ngai ko nain Israel miphun uanthlarmi asi bantuk in, Victoria Camp zong rocar ngai ko hmanh seh Laimi nih uanthlarmi (Chin National Pride) a si ve.

Victoria Camp ah CNF ralkap pawl

India ram ah a rak ummi Victoria Camp cu tlu ko hmanh sehlaw, Kawlram ah a ummi Victoria Camp cu a tlu bal ti lai lo timi hi, CNF le Laimi dihlak kan biafung tlaih si ve ding a herh. Israel ralkap dihlak nih, training an dihni ah chiatserh in bia an i kammi cu, "Masada cu a tlu bal ti lai lo" ti asi bantuk in, CNF dihlak zong nih training an dihni ah "Victoria Camp cu a tlu bal ti lai lo" tiah ti ve ding asi.

--------------------------------------------------End----------------------------------

                                                       Zohchihmi Ca

1. http://khonumthung.org/2013/01/14/cnf-names-its-new-headquarter-in-chin-state/

Khonutung.org nih an tialnakah 1988-2012 karlak ah CNF ralkap 70 tluk nih ram caah an nunnak an pek cang tiah a tial. Cun UNF headquarter Victoria Camp hi, 2012 ah an rak zoh tiah ti asi.

2. Masada Hmanthlak hi Google.com in lakmi an si.

Masada Hmanthlak hna hi lungfiannak ah ka van tar chih hna. United Theological Seminary ah, Master of Arts in Theological Studies ka kai lio ah, Dead Sea Scrolls timi kan rak cawng i, cu ca ahcun Masada le apawngkam ummi Quram Lungkuat minung hna timi pawk kong kan cawn hnu i, Masada hi zeitluk in dah uar a um timi hi ka rak theih hmasat. Kawlram kan um lioa h tlawmpal cu ka rak rel cang nain, UTS ah tam deuh chinchin kan cawn tikah, khuaruahhar tuanbia pakhat a rak si. Masada kong ruah tikah, Pathian min le miphun dawtnak raungah an pum an i peknak le an ralthatnak ruah tik ah, khuaruahhar a rak si ko.

Hmanthlak pakhatnak zoh tikah Masada hi a rak cheng taktak i, hlan lio meithal um hlan ahcun ral nih fawi tein lak le tei khawh ding a rak si lo.

Masada Sakhan kainak lam

Atanglei bantuk in acung ah innkhan tampi an sak. Rawlchumhnak, siangpahrang inn, ti chiahnak, tirawl khawnnak, ralkap sentary cawnghnak, kutka le mipi i pumhnak tibantuk in phun tampi an then. Khuaruahhar engineering thluak pakhat a rak si. 

Masada cung inn le ti chiahnak an sakmi

Atanglei hmanthlak bantuk in, Masada hi acung hi a kau ngaingai. Pe 1,800 x 890 kaumi hmun asi. A sirlei cu lungpang darpi asi. Minung fa nih kai khawh ding hi a rak fawi lo. Hi tlangpar kainak nak ding caah kutka pathum lawng a um kho i, cucu an congh dih ahcun kai khawh ding a rak si lo. Cucaah Rome Ralkap zong nih an kai kho zawkzawk lo i, a kulh in sau tuk an rak kulh. 

Masada cung rawn

Atanglei map ah Atanglei hmanthlak i aa suainak bantuk in, "Roman Siege ramp" timi khi a kuarhnak hmun asi i, Rome ralkap nih minung 15,000 thazaang in lung le vawlei an chilh dih hnu ah, sakhan ah an kai. Zaamnak a um lo caah, hi sakhan ah minung 960 kuakap an rak i that. Rome kuttang i hremnak tuar le thih nak cha cun mahte thah a tha deuh an rak ti i, an rak i that dih hna. Ngaihchia tuk asi nain, nusaltha le pasaltha tuanbia cu, cuticun a dong theu tawn. 

Rome ralkap nih an tuk lio map