Nukaitlang Khua Vs. Bungtlang Khuathar

Khualak lam zong kau taktak in an ser 

Khualai

Khualai

Khuapi muisam kengmi Nukaitlang Khua?

Hi khua hi a umnak cu Nukaitlang asi caah acheu nih Nukaithlang Khua tiah an ti. Ka theih tawnmi cu, "Thantlang ahcun mitsurzu thawl khat ah cu zat asi le Nukaitlang ahcun cu zat asi" tiah thilman epchunnak tampi an chim lengmang. Hi hua tlatu hi Bungtlang khuami an si i, Bungtlang ram ah  aum caah, acheu nih cun Buntlang Khuathar tiah an ti. Bungtlang khua kan ti lai maw? Nukaithlang khua kan ti lai dah? Nukaitlang vs Bungtlang asi cang. A tlatu nih zeitindah min an vuah ka thei rih lo. An serning cu khuapi pungsan keng tein an ser caah aa dawh i duh a nung ngaingai.

Bungtlang khuahlun cu Tipi le Tio aa tonnak tlangbo cungah a ummi asi. Mizoram Pangkhua he ralkah tein a ummi khua asi. Lairam ah a min a thang bikmi cozah lampi Saisihchuaklam nitlaklei a donghnak ummi khua asi. Bungtkang cu hlan ah Thau ram a rak si i, Bungtlang khua hi Thau lopil a rak si. Carry le Tuck nih "The Chin Hills Vl. I" ah an tialmi cu, "Thau khua pawngah khua fatete pahnih an um. Cu khua hna cu a caan ah Thau ah an i fon, a caan ah an va um hnawh tawn. Khua pakhat cu Bungtlang asi" tiah an tial. Chim duhmi cu Bungtlang khua micheu cu Thau cithlah bak an si timi kha chim khawh asi. 


Bungtlang khua hlun hi tlangbo cungah a um. Khuaruahhar ngai asimi cu, tlangpar cungah cun cerhti zong an ummi hi asi. Tlangpar ah cerh um hi a har ngai. Abik in Buntlang bantuk in a linhsatnak ram i cerh um hi a fawi lo. Pathian nih a rak ser ve hrimhrim khua hmunhma pakhat cu asi. 

Bungtlang khua hi, Thau Ohsuh ah a um. Thantlang Peng nitlaklei bik ramri khua pakhat asi. Tipi le Tio tonnak in nichuahlei ah a um. Bungtlang khua pawng ah hin, Lotharawn timi a min a thang taktakmi nelrawn pakhat a um i, cu rawn cu leikuang i tuah khawh ahcun, khua chingchan vialte a cawm khawh dih hna lai ti asi. Nikhatkhat ahcun Nukaitlang khua hi facang tampi a chuahter kho tu khua zong asi kho te dingmi asi.

Ka um hmun in ka ruat tawn. Bungtlang ca ah hin zei sipuazi dah a tha bik hnga timi? An khua hi theihai a tha taktak. Serthlum, sertawk, theithu, retei, fu, banhla, kumkual tipawl an tha taktak. Tualram asi caah, khanghmung le tiamti zong an tha duh tuk. Cun zawngtah zong a tlai tuk fawn. Hi thil vialte cinthlak ahcun, pawcawmnak lawng siloin rumnak tling chuah khawhnak ding khua asi. 

Laimi cu sipuazi tuah kan thiam tuk rih lo. Zawngtah hna cin tikah kung linga lawng cin ding asi lo. Kung thawng in cin i deng tein abu khar in pek ding tiang khin cin ding asi. Lairam in a rami pastor pakhat nih a kan chimhmi cu, "Thantlang zawngtah khi a tlai hlan in, Ks. 450,000 in an i ham cia cang" tiah a ti. Bungtlang cu "Sipuazi market" a kauh tuk caah, zawngtah, khanghmui, tiamti tuktak hmanh tawr le cheng in cin ahcun, abu in an khar hna lai i, an mah kal hau lo in um hmun ah rumnak tling a chuak kho dingmi asi. 

A rauh hlan ah, Kaladan Project pi a pem cang lai. Sangau-Pangkhua-Tipi bus lam a pem te lai. Nukaitlang-Thantlang-Hakha Bus lam apem lai i, Nukaitlang khua hi Tio khua bantuk ah aa chuak kho te ding asi. Sangau hi inn 1,000 renglo an si cang. Hmailei ah "city" a hmu te lai. Sentetfiang-Sangau-Pangkhua khi aa peh hrimhrim lai i, khuapi taktak a chuak te lai. Cu tik ahcun, Bungtlang ram in a chuakmi facang, eidin, tisik anhnah le theitlai vialte hin, lo tuah lo in cawm khawhnak le rumnak asi te lai. 

Zeicatiah Nukaitlang Khua cu "sipuazi caah" market a kau ngaite ding asi. Zeicatiah Sangau, Saiha, Lawngtlai, Vanlaiphai in Hnahthial le Lunglei tiang thil fawi tein an zuar khawh te lai. Cun Bual le Vailmtlang vialte ah thil a kuat khawh dih rih. Thantlang-Hakha tiang in eidin tirawl kuat khawhnak lam ah aum cang. Cupin ah Laitlang le Mizoram ah amin a thang bikmi, Tio le Tipi tonnak hi a lar chin lengmang. Hi hmun zoh duh ah tourist tampi an ra te lai. Cu zong cu Pangkhua le Nukaitlang caah tangka luhnak hrampi pakhat asi te lai. 

Cucaah Nukaitlang khua dirhmun hi a that tuk caah, Bungtlang khuahlun nih an umnak khuahlun chuahtak zawkzawk i, lungthin khat tein khua an ser zok hi a herh. Zeicatiah Buntlang khuahlun cu a hmun te lai lo timi a fiang ko. Cubantuk hmun ah, um peng ding asi ti lo. 

Naite ah Pu Ram Hlun Thang zong Bungtlang ah a tlung ti ka theih. Columbus in Pu Duh Bik zong Bungtlang ah a va tlung ve. An khua kong ka hal. Acheu khat nih cun, "Tipi le Tio aa tonnak pawng Ralvennak Va kam hmunrawn ah zuan an duh" tiah a ti. Cucu hmunhma tha asi le si lo kei ka theih lo caah ruahnak chim awk ka thei lo. Asinain Bungtlang khuami nih pa can taktak ah nan ngeihmi hna Rev. Lian Hre, Pu Ram Hlun Thang tibantuk hna an ruahnak la hna u. Cucu nan khua caah a tha bik lai. Culo ahcun nan vaivuan sual lai. Kan khua bantuk ah nan i chuah sual lai" ti zongah ruahnak ka hei chim len ve. Mifim le khuaruat deuhmi hna ruahnak lak hi, hlawknak asi zungzal.  

Saisihchuaklam pi cu, India-Burma pehtlaihnak ding ah bochan taktakmi lampipuam taktak asi cang lai. Cucaah atu lio caan te hi, Bungtlang khuami nih thim an i palh lo ding a biapi tuk. Lungthin vaivuanh lo ding a biapi tuk. "Krifabu bu (7) an um. A cheu cu dawng khat lawng hna an si" tiah Pu Duh Bik nih a ka chimh i, cucu a pawi taktak mi thil pakhat asi. Bungtlang khuami an fim lo le an lung aa rual lo ahcun, an khua thatnak hi khua dang tu nih a theipar an zun kanh te hna lai.

 Zeica dah cucu ka chim ngam? Tio zong cu bantuk cun a can caah, Nukaitlang khua zong ah a cang kho ve mi asi caah asi. Tio khua an tlak lio ah, a pawngte a ummi Hualngo le Rihkhuadar cu "Tio a lin tuk; raifanh a tam" an ti. Khua chuahtak an sianglo i an zuang duh lo. Hualngo le Rihkhuadar khua an zuan lo zongah, khua dang in mifim le mirum "vision" ngeimi an ra thluahmah. Cozah nih lah-wah-kah le akhun zung an van chiah. 

Cuticun as ser thluahmah. Um hmun ah innhmun man le inn man a kai. Nihin ni ah inn dawt (2) ah ting 3,500 hna a phan cang ti asi. A rak zuang duhlomi Hualngo khua hrawnghrang cu hmunhma tha tinco an duh zongah an ting kho ti lo. "Khuapawng ummi ram khua caw nih tam lo" timi Kawl phungthluk ah an chuak. 

Cucaah Bungtlang khuami zong an lung a fim lo le khuahlun hna sau tuk an i benh ahcun, aa benhmi pawl cu an i ngaichih tuan te lai. Nihin ni ah khuathar an ser zawkzawk, Krihfabu hna an i fonh zawkzawk le hmunhma remmi vialte an i tlaih dih cio a herh. 

Cucaah ramdang ummi Bungtlangmi nih tuah a herh rian zeidah asi? Atu lio ah a herh ngaingai tiah ka ruahmi rian cu, Bungtlang khua ramdang ummi nih, "Nukaitlang khua ah innhmun halh le cawk" a si. Caan tha a um ahcun, USA in innhmun pakhat cu hei cawk te ding ah ka ruah ve cang. Buntlang khuami ramdang ummi paoh nih inn hmun thatha hei ham a herh. Alang in hmun kan cawkmi nih, Nukaitlang ah innhmun man a kaiter khawh. Khua a fehter khawh. Sipuazi a thanter khawh. Khuadangmi rat duhnak a chuahter khawh caah si. 

Tipi kam a phanmi motor. Chun mang bantuk asi?

Nukaitlang Khuathar asi. 

Minthangmi Tipi le Tio tonnak tili

Tipi ah pum in i zah tawn asi

Tipi theset pho

Hmanthlatu Duh Bik "Tio le Tipi tonnak kamah"

Tipi le Tio tonnak tili

Nukaitlang khua asiloah Bungtlang khua hi motor lutchuak a tam tuk cang. Saisihchuaklam cu a hlunghlai chin lengmang lai i, hi pin ah hi khua hi a saunglawi chin lengmang lai. Kaladan Projects an tlamtlinh tik le bang ahcun, Rakhine Ram, Bangladesh, India le Banghladesh thilri tampi a luhchuaknak khua ah a cang kho te dingmi asi. Tio Khua bantuk in asunglawi te dingmi khua asi. Cucu caan sau a rau lai lo. Hi hnu kum 5-10 karah a cang kho dingmi asi. 

Cucaah Bungtlang khuami hna nih hmailei thil a cang te dingmi ruat bu tein, vision ngei taktak in atu tein timh le nun an herh ko. An i timh lo ahcun, Nukaitlang khua a thatnak vialte khi an caah asi lo sual lai ti phan aum ngai. 

--------------------------------------------------------------------------------------

Lawmhnak

Acunglei hmanthlak pawl hi Pu Duh Bik sin in ka lakmi an si. Acungah tampi ka lawm.