Cancer tambik a chuahtertu tiah an ruahmi thil hna cu, "cakuak (cigarette) phunphun, sadah, khaini, kuva, tikor le khuahsi phunphun an si." Cancer in athimi dihlak i 30% cu khuahsi cakuak ruangah asi an ti. Pa thin-cancer thimi 87% le nu 70% cu khuahsi cakuak ruangah asi an ti.
USA ah minung tambik an thihnak zawtnak hi (10) a um. USA i minung a thimi dihlak i 75% cu cu zawtnak phun (10) ruangah asi. Mi tambik an thihnak zawtnak cu "Lung zawtnak" (heat disease), cancer le atanglei cuap zawtnak deuh asi an ti. USA mithi dihlak i 50% cu hi zawtnak phun (3) ruangah asi ti asi. USA hi doctor sang bik, sizung sangbi, hriamnam sangbik an ngei ko nain, hi zawtnak hna in a thimi an tam chin lengmang. Cucu zeiruang dah asi hnga timi an ruah tikah, an puhmi cu "an eidinmi tirawl le nunning" ruang ah asi lai" ti asi.
Minung kan nunnak ah a biapi cemmi cu "ei le din" asi. Kan ngandamnak zong hi, za ah 95% cu zei tirawl dah kan ei-din? Zeibantuk rian dah kan tuan? Zeitindah kan thutdir? Zei bantuk thli hnawm le thli thiang dah kan dawp timi cungah aa hngatmi asi.
Cuaah kan eidin mi thil hna hi ralrin taktak a rak herh. Zeicatiah minung cu Jesuh chim bang in, "Lenglei a chuaklei nih a thurhnomh ter lo i, a lut le nih a thurhnomhter." Kan chung a thurtertu taktak cu a lutmi thil an si. A chuakmi an si si lo. Jesuh nih hi bia a chimmi hi ruah tik ah, "Vawleicung doctor tha bik pakhat a rak si" tiah ka ruah. Zeicatiah tu chan doctors thiam sang bikbik nih an timi cu, "Minung taksa chung zawtnak phunphun, cancer tibantuk hna hi, kan chung ah a lutmi thil ruangah an si deuh" tiah sii lei scientist nih an zumh.
Zeicatiah kan chung ah a lutmi thil-eidin- phunkip ah "sivai thalo" (toxin) hi aphunphun an i tel. Cu thil hna cu, leng ah an chuah ahcun a thiang ko nain, leng ah chuak lo in minung taksa chungah an i tap ahcun, cu thil hna nih taksa le thisen kha duhsah tein a ciah i a hrawh i, a caan a phak tik ahcun minung caah rawhnak an rak si.
Cancer hi a semka ahcun a fakmi zawtnak an si lo caah, a theih a har ngaingaimi zawtnak asi. Biatak tein zawt van theih tik cu thlawp awk thalo in caan a rak luan caan hna aum. Cucaah cucu tih a nun tuknak asi i, mi zong nih an i thlawp khawh lo nak asi caah, USA hmanh ah tha tein an damh kho tawn lo.
 |
| Angan dammi (Keh) le cancermi "Thin" (Orh) |
Ruah a herhmi cu zeipoh hi kan ei ahcun kan ei khawh men ko lai nain zeipoh hi kan caah a thami le damnak an rak si lo. Kan duhmi thil le a thaw in kan ruahmi paoh zong damnak tirawl an rak si lo. Cucaah tirawl eidin tikah, kan caah a tha lomi le chiatnak a chuahpi khotu cu biatak tein hrial a herh. Kan duh tukmi le hawt tukmi an si zongah hrial a herh.
Laimi cu research (hlathlatinak) a tuahmi miphun kan si rih lo i, nihin ni tiang bak hi, kan eimi tirawl ah zei dat dah a um? Zeibantuk dat chiakha dah aa tel? Zei dah ei ding le zeidah hrial ding timi hrimhrim kan thei kho rih lo. Ram fimmi le ram rummi ahcun, an eidinmi tirawl chungah zei thil dah aa tel timi kha tha tein an hlat i, ei ding cu an duh lo zong ah an ei i, hrial ding cu an duh zongah hrial kha an i zuam.
Eidinmi kong hlathlainak ahcun USA hi a cak taktak ve mi ram asi nain, an ram hi cancer zawtnak a tam biknak ram pakhat asi. Nihin ni ah USA doctor te an lung a hrin cangmi cu ni fatin an eidinmi tirawl le zukhmawm an hman tukmi ruangah cancer hi a tam tiah an ruah. Zeicatiah cancer a chuahter khotu dat hi zei bantuk dat dah asi timi an theih khawh i, zei bantuk tirawl ah dah cancer a chuahter khotu dat tam bik timi zong an theih.
USA ah research an tuahmi ah an hmuhmi cu atanglei eidin hna ah hin, cancer zawtnak a chuahter khotu dat "carcinogin" tam taktak aum tiah an ti. Cu hna cu mipi nih hrial a herh tiah doctors te nih ruahnak an pek hna:-
1. GMO Foods.
USA eidin tam deuh cu an mah cikor kokek taktak si ti lo in, heh riah remh le ser chawm in a chuakmi eidin deuh an si cang. A than duang sehlaw tirawl chuah tam seh tiah ser chawm deuhmi an si. USA ram pumpi fangvoi le pe zah 90% cu sersiam chawmmi an si. Hi hna hi cancer chuahtertu eidin ah an chiah.
2. Microwave Fangvoi Puah
Fangvoi cu GMO Food pakhat asi. An tlawrternak thauhang (oil) ah khin "diacetyl" timi aa tel i, cucu minung caah toxic (sivaichia) pakhat asi.
3. Canphio Dur Chiahmi Eidin
Canpio dur tam deuh cu an pehnak ah khin "BPA" timi "bisphenol-A" timi dat aa tel. Cu dat cu zuu ah an hniksak tikah, a thluk thi-hri (cell) ah nincanlonak a chuahpi ti asi. Plastic funmi eidin, tii dur an pehnak le haa sernak an hmanmi thilri hna ah BPA tam ngai aa tel ti asi.
4. A Senmi Cawsatit Meikhanghmi
Cawsatit mei in khangh dikah achungah a ummi dat aa thleng i, cancer a chuahter khotu dat "carcinogen" (heterocyclic aromatic amines) timi tampi a chuahter ti asi. Tha tein chumh ahcun cu dat cu a chuak lo nain, mei khangh tikah a chuak ti asi. Barbacue rawhmi te hna zong hi, cancer chuahnak caah thapetu an si.
5. Refined Sugar (Thanthling thlumtermi)
USA ah cancer tambik a chuahtertu ah an ruahmi cu "high-fructose corn syrup" (HFCS) timi asi. Hi an thlumtermi tirawl hna hi, minung taksa chung cancer cell thantertu an si ti asi.
6. Cite Phulhmi Zilpum le Meikhutmi Eidin
Hi eidin pawl hi an i rawknak hnga lo ding caah, "nitrates" timi an telh chih. Hi dat hi tampi ei lengmang i, taksa i aa khawn tuk tik ahcun, si-vai ah aa cang i, taksa rawhnak an si. Meikhutmi sa hna hi a lin taktak in chumh than tikah tih a nung chinchinmi nitrates aa chuak chinchin i, minung caah tih a nung chinchin. Cite phulhmi zilpum (pickle) le sacar le hmathak car tiphun paoh hi, cancer chuahnak ah tha pemi an si.
7. Soda le Carbonated Tiihang
Hi hna hi, high-fructose corn syrup (HFCS) le chemicals phun tampi cawh in sermi an si. Vitamin pakhat hmanh a um lo. Taksa chung i a um ciami vitamin tu kha an hrawh. Minung ngandamnak caah a chiakha taktakmi an si. "Diet" tiah an tial tik ah, cucu zeidah asi tiahcun, "aspartame" timi dat eidin chih khi asi i, cucu "zu thahnak sii" i an hmanmi tluk in a chiami dat asi.
8. Changvut Rang
Changvut facang hi changvut rang i an ser tikah, a chung ah a ummi kokek vitamin vialte an lak dih i, a eitu hna duh ding tein an ser. Changvut rang i a ummi nih, taksa chungah a herhmi 'insulin" ah nincanlonak a chuahpi i, cu nih cun cancer chuahnak ah a kalpi khawh.
9. Zuatmi Nga
Ngakhur ah nga hi tet taktak in an zuat hna. USA i Salmon nga 60% cu zuatmi ngakhur in a chuakmi an si. Cu nga pawl cu an taksa a dam i an vunhawng ah rungrul a kailo nak ding caah, cancer chuahter khotu "carcinogen dat aa telmi chemicals, rungrul thahnak asii-antibiotic le pesticides- an pek hna. Minung caah aherhmi vitamin Omega-3 cu an ngei fawn lo.
10. Hydrogenated Oils
Anhringso in sermi mehkionak thauhang (oil) tampi cu an rim a that i a thawtnak hnga ding caah, sii an paihmi hna an si. Amah thauhang (oil) in chemical an zuh i chemical dang an cawh. Cun minung caah a tha lo ngaimi Omega-6 dat an cawh than i, cu thil nih cun minung taksa chung i "cell" umtuning kha a thlen ti a si. Cu nih cun cancer lei ah minung hi a hruai khawh ti asi.
Biafunnak
Mirang phungthluk ah, "Nangmah cu nangmah caah doctor tha bik na si" ti asi. Hi ca na rel dih in, "Keimah cu keimah caah doctor tha bik ka si" ti theih a herh. Na eidinnak kongah ahohmanh nih nawl an in ngeih lo. Nangmah te nih nawl na ngeih. Cucaah tu chun ni hi, na caah duh thimnak ni asi. Cancer chuahter khotu tirawl maw na eidin rih lai? Na hrial lai dah? Cucu nangmah ah nawl a um ko!
No comments:
Post a Comment