Tuesday, January 30, 2018

Hakha Viewpoint Hi Himbawm Tein Chiah A Herh

Nov 27, 2017 ah Hakha Viewpoint ah "Tlangval pawl tam ngai an i vel" tiah ca an tialmi ka rel. An i velhlio ah video ah ka van zoh. Ka lau ngai.

 Aa velmi hi a tlawmbik ah phu thum si hna sehlaw a dawh. A i velhning a fak ngai. A ho dah a palh hmasat i a ho dah sual phawt ding a si hnga timi cu video chung cun theih khawh a si lo. Aa thawknak cu, "zu din le zu rit" ruang ah si seh law a dawh. An i thawknak cu, Viewpoint i an sakmi inn kam in aa thawk. Cu a velmi mibu pawl cu an i velh lio ah, Viewpoint innfate chung in bu dang an rak i vel ve. A dang in bu dang an rak chuak than i, hawihlan aa velmi kha an hei fuh ve hna. An tam chin lengmang.

An velhmi pa cu a cai ngai. An kal hnu zong ah a ril ko. A cawl kho tuk lo. A tho kho lo. Zu a rit ca maw a si? An vuakden ning a fah caah a lung a mih bia dah a si hnga timi cu theih khawh a si lo. "Hi velhnak zoh tikah, Hakha khua hi rammui taktak a si rih ko" timi a lang. Hahkha a dawhtertu hmun pakhat cu Hakha View a si i, Lai tlangval pawl nih i velhnak hmun a um lo ti bang, aa dawhnak cem hmun hi velhnak an hmanmi cu, Hakha muisam chiattertu ngaingai a si. Midang ca zongah Hakha View hi, a himbawm lo timi a langhter caah, thil pawi taktak a si.

Hakha a dawhtertu Hakha Viewpoint
 A bu in an velhmi pa, tuang i a tlumi cu minung 6-8 kar nih an bawmh in a lang. Cu lio ah, Lainu pakhat a rak tli i, aa velmi cu a rak nam chih len hna. Cu Lainu cu thangthat a tlak tiah ka ruah. A ral a tha. A tih hrimhrim hna lo. A nam chih hna. Pa zong a va velh chih len ve ko hna. Ka ruahnak ah, kha nu kha nutung a si lai dah ka ti. An velhmi pa kha an chungkhat a si hnga maw? A va chanh maw a si hnga? A va then bia hna dah a si hnga ti cu ka thei kho lo. Kha nu kha um hlah sehlaw, cu an velhmi pa cu an thah phah lai.

A velmi pawl ka zoh hna tikah an thilhruk, an cawlcangh, an lumeh, an i velh ning, an umtuning le sining vialte zoh tikah, USA Gangster sining he an i lo ko. Gangs an si le si lo cu ka thei hna lo. Gangs an si ti zong ka ti kho lo.

USA Gangster zong Hakha Viewpoint i aa velmi bantuk in a bubu in an i vel ve tawn. Tih an nung taktak. Gangs cu zaangfah timi an ngei lo. Voikhat cu, aa ralmi gangster pawl, Las Vegas khualaili bak ah, chunlaicer ah meithal he, motor cycle in an i dum i an i kap hna. Gangs tam ialte an rak thi.  Palik hmanh nih an zuanhnawh ngam hna lo. Hi Hakha Viewpoint i a bu in aa velmi zong, USA Gangster bu pawl he an sining aa lo ko. Meithal an ngeihlomi lawng an i dang.

An umtuning le sining zoh ah lungrawk taktak a si. Zei ruang dah khika ah an i velh hnga? An piahtana zeidah a si timi ruah a herh. Lairam ah mino tampi cu rian an ngei lo. Rian um hmanh ah an tuan huam lo ti a si. Riantuan a huam lo mi le rian ngeilomi cu, an thinlung a chia. An um a har i, nuamh le buaibai hi an rian ah an i chiah. Cucu ram kip sining a si. Lairam kan thancho ning hi, ramdang le cozah bawmh chawm in thancho a si i, a diklomi thanchonak a si. "System umlomi thancho a si caah, tih a nung ngaingaimi thancho a si." Hi bantuk thanchonak nih, minung thinlung sualnak a chuahter khawh. Gangs zong an chuak kho caah, ningcang tein kan thancho a herh.

Hi aa velmi pawl hi, rian ngei lo in umhar tukmi si hna sehlaw a dawh. Hlawhfat awk zong tuaktan lo, zudin saei lawng a tuaktanmi an si kho men. Hi bantuk rian ngeilo, sianginn kai huam lo, riantuan huamlo in vah thlorh in a vaakmi minung pawl hi, Hakha an tam tuk ahcun Hakha khualipi khi tih a nung ngaingai te lai. Hi hna hi Hakha himbawmnak caah ral an si kho. Nulepa lungretheihnak le sang a buaiter khotu an si te kho. Hi bantuk mino hi, cozah le palik nih biatak tein reh lo ahcun, gangsters ah an i chuah lai lo ti khawh a si lo. Hakha khua zongah Gangsters um khawh tuk a si caaah, hihi a dintuai lomi thil a si. Khuanu khuapa nih biatak tein ruah le tuaktan a herh. Daithlanh dingmi a si lo.

Nulepa, sang upa, pastor, mino hruaitu le cozah biatak tein i bawmh i hi bantuk Gangster phun ummi hi tlaih, thawngthlak, cawnpiak le lamhman ah hruai an herh. Pathian dawtnak an theih i zumtu tha an sinak hnga zong a herh taktak. Hi bantuk minung hi Laitlang ah an tam tuk ahcun, kan Lairam thanchonak a zor kho.


Hakha khua muisam a chiattertu Viewpoint velhnak (Ref. The Chin Journal)
Zeicatiah ram thanchonak caah, "himbawmnak" (security le Safety) a biapi tuk. Mipi innlo, dawr, ngeihchiah, thilri, tangka le motor tibantuk hna a himbawm lo ahcun, Lairam ah tourist zong an ra duh lai lo. Tourist an rat duh lo ahcun, Lairam ahcun ramdang tangka a luhnak ding lam a har tuk.

Cucaah Lairam cu a daimi le lungthin hna a ngam i a nuammi ram ah ser lawnglawng ah kan ram ah tourist an kai duh lai. Cucaah hi bantuk zei tuaktanlomi mino, motor cycle i tlaih i ningcanglo in a cawlcangmi le gangs bantuk in vuakden hmangmi pawl hi, Hakha khua cozah nih fak taktak in mawhphurh ding le dantat ding an si.

Cupin ah Hakha cu nuamhnak zeihmanh a um lo. Khuacuanhnak zong a um lo. Khi kan viewpont te khi khual zong an i nuamhnak a si. Ramdang tlungmi Laimi zong nih a nuam an timi hmun a si. A dawh zong a dawh. A that zong a tha tuk. Khi hmun ah khin, chun he zan he, upa ngakchia le nu zong nuamte le hnangam tein an tlawnlen ngam dingmi a herh. Cucaah khi hmun khi, Hakha khua cozah nih Gangster phun zudin saei nak le vuakdennak hmun ah an ser sualnak lo ding caah, humhimnak (security) tha tein tuanvo lak a herh. Mi zeihmanh lungthin dai le hnangam tein viewpoint kai khawh a herh. Hakha ah security a that lo ahcun, Hakha cu a thancho hnga tluk in a thangcho lo hrimhrim lai. Za ah za in chim ngam a si.

USA zong hlan ah khua mithang tampi cu sualnak a tam tuk ruangah an tumchuk. Cucaah khua thangcho seh ti an duh ahcun "security le safety" (himbawmnak) hi pakhatnak ah an chiah hmasat. Cun gangster, ritnak si zuarmi le hlawhlang pawl hi, an tongh hmasat hna. Hakha zong thangcho seh, nuam seh, dai seh ti duh ahcun, zu, ritnak sii le hi bantuk vuakden hmang pawl hi, cozah le mipi nih tongh hmasat an herh. Dimh ding an si lo.

Laimi kan zia "vuakden" kan hmanmi hi a pawi taktak. Thantlang le Hakha zong hi sianginn kan rak kai lio ah vuak hi an rak uar tuk. Khuate mi cu a chawh in chawh ngam a rak si lo. Thantlang sianginn ka kai lo ah,  KEHA kan umnak innchung bak ah, Thantlang misual pawl nih zeihmanh ka sual lo nain an rak ka vuak. Nihin ni tiang ka philh kho lo. A ngaih cu ka ngaihthiam ko hna nain ka philh kho ti lo. Keimah bantuk in vuakmi an tampi lai timi ka ruat. Hakha le Thantlang kan niam tuk nak cu, vuakden phunphai hi kan uar tuk. Hi kan zia hi kan thinh lo ahcun, kan ram khi a than hnga tluk a thang lai lo. Krihfa ram kan sainak muisam zong a leng lai lai lo.

Hi bantuk vuakden a umlonak ding caah, cozah le mipi artlang tein dir a herh. Hakha hi thangcho sehlaw, nuam seh ti duh ahcun Hakha a nuamh biknak Hakha Viepoint hi mi vialte caah himbawm tein chiah zong a herh ngaingaimi thil pakhat a si!!!








Sunday, January 28, 2018

Laimi Hrawktu Ral Lianbik

Miphun pakhat rawhnak ding ah, ral lian mi tampi a um kho. Cu kan ral lak ah, tih a nung bikmi ral cu, miphun dang an si lo. Sifahnak zong a si lo. Cathiam lo nak zong a si lo. Thli le rial zong a si lo. Lihnin le meitlang le zeidang kokek rawhnak zong a si lo. Laimi caah hrawktu ral lian bik cu, lenglei thil si lo in, chunglei thil a si. Cu rawhnak cu khulrang in a ra mi a si lo. Duhsah tein a semmi le a rami a si caah, mi nih tih awk ah an rel lo. Rawhnak a chuahpimi zong khulrang in a rami rawhnak a si lo caah, minung nih lau awk zongah an ruat lo.

Cu hrawktu ral lian bik cu, tei a har ngaingai. A ruang cu lenglei in a rami ral a si lo i, chunglei in a rami ral a si caah a si. Lenglei ral cu doh a fawi nain chunglei in a chuakmi ral cu tei a har taktak. Zeicatiah cu ral cu chunglei in aa semmi a si i, a ci a keuh khi cu hram thuk tuk a thlak hnu a si. A keuh khi cu a theipar a chuah khi a si cang. A keuh ahcun hram a rak thla tuk cang i, tei a har tuk cang. Cu hrawkhraltu ral cu, chunglei in a chuakmi a si caah, mi zeihmanh nih tei khawh a si lo. Mifim zong nih tei a har i, mui dawh le mithawng zong nih tei a har. Zei huaha silomi le bang nih cun, tei khawh ding a si ti lo.

Cucaah cu hrawkhraltu ral cu zei he dah aa lawh tiahcun, "cancer zawtnak bantuk a si." Damnak si a um ti lo. Cu ral cu tih a nun tuk caah, minung pakhat zong a hrawh khawh i, chungkhar zong a hrawh khawh i, sang le khua zong a hrawh khawh. Sang le khua in tlang le peng ah a karh i, peng a hrawh hnu cu, miphun pakhat kha a rawk ko. Cu ral nih cun, vawleicung miphun tampi a hrawh hna i, Laimi zong hi a kan hrawh khawh te lai.

Cu ral cu a mak taktak. Cu ral cu amah lawng in a ummi a si lo. Hawi a ngei. Hawi a ngeihmi cu zeidah a si tiahcun, hrawkhrawl le ningcanglo nunnak a si. Mifir karhnak a si. Nunzia rawhnak tampi a chuak. Thilchia (zu, si-ai le ritnak sii phunphun le cozah khapmi thil thalo) zuarnak a chuak. Cu ral nih cun nu tampi zuarnak a chuahter khawh. Inn baohnak, bank baohnak, mi thilri fir le mithah lainawn ngamhnak tiang a chuahpi khawh. Cu ral cu hawi phun tam tuk a ngeih caah, miphunpi zong nih an tih ngaingaimi ral a si.

Cucaah Kawlram zalawnnak kan pa Boyoke Aung San zong nih, Mirang a rak doh lio hna ah, cu ral kong cu a tu le tu a rak chim. "Cu ral cu kan tei lo ahcun, "Kan Kawlram cu pha-te-mah taingpi phit-me" tiah a rak ti lengmang. Cu ral cu Kawl nih an tei lo caah, Gen. Ne Win chan in, atu NLD chan tiang ramdang ah kutdawh le bawmhhal in vah peng a si ko cang. Aung San bia hi, vawlei cumh ahcun nganh khawh a si lo ti tluk in a dik cang. Aung San nih a miphun Kawlmi caah tihnung bikmi ral a rak timi cu, Kawl nih an tei khawh ti lo caah Kawlram cu kokek in a rum tuk nain vawleicung sifak bik ah kan i chuah.

Aung San hmanh nih a tih tukmi ral cu Kawl nih an tei khawh lo caah, a dang miphunhme zong nih kan tei kho ve lo i, kan ram cu "Ziknawh le rutreu" in a khat ko cang. Kawl zong zei hlei hlah. Lai zong zei hlei hlah. Ralkap unak zong ah ding hlei hlah. NLD chan zongah ding hlei hlah. Krihfa zong zei hlei hlah. Buddhist zong zei hlei hlah. Kan ram ah dinfelnak a um kho ti lo. Kan cuai a dik kho ti lo. Kan cawknak le kan zuarnak cuailung tiang aa dang cang.  Baible nih "Cuai deu cu Bawipa caah fihnung a si" (Phung 22:23) timi Bawipa caah fihnung zong Krihfa hmanh nih kan hrial kho ti lo. A ruang cu kan ral lian bik nih kan chung in a kan ei cang caah a si.

Cu ral cu tei awk a rak har tuk. Cancer bantuk in duhsah tein chunglei ah thuk taktak in minung a eitu a si caah, tei awk a har tuk. Cu ral nih cun, pumpak tampi a rak hrawh hna. Chungkhar tampi a hrawh hna. Ngaknu le tlangval tampi a thluk hna. Micak tampi a tei hna. Mifim tampi a hrawh hna. Mirum zong tampi rawhnak ah a hruai khawh hna. Khua le ram zong a rawhter i, miphun zong a rawhter hna timi kha, vawlei tuanbia ah hmuh khawh a si.

Cu ral cu tih a nun tuk caah, vawlei hruaitu tampi nih, cu ral cu i teiter lo ding in, an mipi an cawnpiak tawn hna. Vawleicung mifim bik tiah timi Siangpahrang Solomon zong nih Phungthluk bia ah tampi a chim. Vawleicung missionary riannganbik tiah ruahmi Paul zong nih Thesselon khuami zong "cu ral nih a tei sualnak hna hnga lo" a tu le tu ca a rak kuat tawn hna. Cu nih a langhtermi cu, "Cu ral cu Siangpahrang zong nih an tih i, Evengelist zong nih an rak tih taktak ko" timi a langhter. 

Cu ral cu i ven awk a har. Theih awk zong a har. A ruang cu a lenglei in a rami a si lo. Innpa le midang sin in a rami a si lo. Cu ral cu ramdang le miphun dang sin in a rami a si lo. Cu ral cu minung lungthin in a chuakmi a si caah, duhsah tein fak taktak in chungril ah hram a sih i, a hnu ah a theipar a chuakmi a si. Cu ral cu miphun kip nih an tih i, miphun kip nih an tei khawhlomi a si.

Cu ral nih Laimi zong duhsah tein nihin ni ah a kan tei cang. Kan miphun chungril ah duhsah tein a karh i, a lawn cang. Cu ral cu kan miphun caah cancer bantuk in a kan hlotu a si kho. Cu ral cu Laimi nih kan tei lo ahcun, amah nih a tei lai i a kan hloh te lai. Cu ral cu nihin ni in kan doh lo le kan tei lo ahcun, Hakha khua khi miphun dang khua a si kho i, Thantlang te hna zong miphun dang khua ah aa cang kho. Asiloah Lairam khua cheukhat ah Miphundang sang a um kho i, hi hnu kum 300-400 ahcun Lairam khi map lawng ah a um i, Lai miphun cu hmuh awk um lo in um khawh a si. Cucu Shan le Mon ram ah an cang cuahmah ko cang!

Cu tluk in tih a nungmi ral cu, ka dang in a rami a si lo. Kawl le vai sin in a rami a si lo. Mizoram le Kala hna sin in a rami zong a si lo. Vawleicung kokek rawhralnak in a ra mi zong a si lo. Lam hlatpi in a ra i, a kan tumi ral zong a si lo caah le kan mah chung bak in a chuak i naih taktak in ral  kan tutu a si caah tih a nung kho taktak. Cu ral cu siangpahrang le evengelist le pastor zong nih an tih i, mipi sin ah an cawnpiak lengmang hna. Cu ral cu zeidang ral si lo in, kan lungchung in a chuakmi "thathutnak" ral a si.

Cu thathutnak nih Adam le Eve cu a rak hrawh hna. Zeicatiah "Dum kha an ven ding le zohkhenh ding a sinain, Adam nih dum a ven lo caah a nupi Eve cu rulpi nih a tukforh i a donghnak ah an pahnih in an tluknak a si." An tlukmi a ruang taktak cu, "a tuanvo a tuan lo caah a si."

Hi thathutnak cu tih a nun tuk caah, Siangpahrang Solomon nih cun a mipi hna kha voi tam tuk ralrin a pek hna i, fimnak bia a chimh hna.  Solomon nih cun cu tihnung taktak a simi "thathutnak" cu hitin a chim hna:

1. "Kut thathu nih sifahnak a chuahter..mi tuanmi kut nih rumnak a chuahter" (10:4)

2. "Mithathu cu a bawipa caah, hazatnak theithurhang (vinegar) le mitchung lutmi meikhu bantuk an si" (10:26)

3. Mithathu cu innchungah aa benh. Leng ka chuah ahcun chindeih nih a ka seh lai a ti (22:13)

4. Mithathu nih cun leithuan caan ah lei a thuang lo; rawl tuan caan a phak tikah rawl a kawl i zeihmanh a hmu lo ((20:4)

5. Ramvai thathu nih sa an kap bal lo (12:27)

6. Mah le mah rian ah a daithlangmi cu hrawkhraltu unau a si (18:9)

7. Thathutnak nih mitkuh thu chungah a paih tawn hna, mithathu cu rawltam a tuar lai (19:15)

8. Ka chim lawnglawng nih cun sifahnak lawng a chuahpi ko (14:23)

Solomon nih hin, thathutnak nih hin Pathian thimmi miphun zong hi, Pathian thluachuah a hmuhter hna lai lo timi kha aa fiang tuk. Israel miphun le ram zong kha Pathian nih a kamh hna bantuk in an si kho lai lo timi kha a hmuh caah, hi tluk bia thatha hi a a chimhmi hna si. Hngerhte sin tiang in va kal i hngerhte nih a thak caan lio ah rian a tuan ning le eidin tirawl a khawmhsuatning le timhlamh ning kong le amah sin fimnak va cawn ding kha a kan cawnpiak (Phung 6:6-9). Kan tha a thut i ihzau le kutsih in chunmang lawng manh peng ko ahcun, "Sihfahnak nih mifir bantuk in an tlunhnawh lai" (6:10) ah a kan ti. Thathutnak cu tih a rak nung taktak.

Cucaah Pathian nih hin vawleicung mi vialte hna caah ni a tlanter; vanruah a surter ko i, sifah le rum, thluchuah hmuh le hmuhlo timi hna hi, "Zeitluk dah thluak na chuah le rian na tuan le hngerhte bantuk in caan na upat le ngeihchiah na khawn?" timi nih tampi lai a rel. Phungchimtu zong nih a timi cu, "Thathut ruangah inncung a cim; daithlan ruangah inn a zut (Phungchimtu 10: 18)" ti a si ko. Kan inn a cimh tik le a zuh tik ahcun "zeidah a ruang a si?" timi cu kan ruah a herh. Cucaah nihin ni Laitlang Laimi tampi nih hin hngerhter sin ah kal i, fimnak cawn kan hau ve rih kho men.

USA in Lairam tlungmi bia ka hal tawn hna. A tlungmi nih aa khat petmi bia a kan chimhmi lak ah a pawi cemmi cu, "Laimi cu kuva an khai tuk; an ha a sen tuk; khaini, sahdah, kuva, cakuak" an ti le zoh a chia tuk tiah an ti. Cucu Krihfa nunzia he aa kaih lo tukmi an si i, a pawi tukmi thil an si. Krihfa kan si ti ve tung i, Krihfa nunzia in kan nun khawh ti lo ahcun, Krih zultu taktak si ding cu a har.

Laitlang tlungmi an chimmi vialte lak ah, a pawi bikmi le tihnung bikmi cu, "Laimi riantuan an huam lo. Hlawhfat an huam lo. Lo tuah an huam ti lo. Lamcawh le lungden an huam lo. A hlawk lo tuk an ti" timi hi a si. Ka ruat. A hlawk deuhmi thil tuah ding ngeih ahcun a tha tuk ko. Ngeih tung lo i, riantuan huam lo cu thil pawi taktak a si.

Lairam in a rak kan tlawngmi pastor te bia ka hal hna. "Zeicadah Lairam i Laimi hi hi tluk in riantuan an huam lo le an tha a thut?" tiah. A ka lehmi cu, "Ramdang ummi chungkhar nih nan hrawh hna. Riantuan hna seh, tha hna seh ti nan duh ahcun tangka kua ti hna hlah u" tiah a ti. A ka lehmi bia ka ruat i, "Aw. Kan dawt hna timi hi, sullam ngeilo le man ngei lo dawt a si ahcun a that tung lo" timi a ka ruahter. Dawtnak hi man (value) ngeih lo ngai khawh a si.

Thil sining ruah lengmang ah, Laimi kan miphun a kan rawk khotu cu "thathutnak" ral a si ko timi kha a fiang. Cu thathut cu tih a nung tuk. Solomon zong nih a tih. Aung San zong nih a tih. Paul tiang zong nih an tihmi ral lian taktak nih Laimi Krihfa pawl kan chungmuru in ei a kan timh cang. Kan miphun nih hihi ruah, ralrin le doh a herh. Laimi nih thathut hi kan doh lai maw? Amah nih dah a kan doh lai? Cucu tu chun ni ah thim kan hau.

Laimi cu pipu chan in mituan bak kan si. Ramdang phanmi Laimi cu Mirang le Tuluk changtu kan si lai ka zumh. Cu tluk cun riantuan an i zuam hna. Ramdang phanmi Laimi vialte lak ah 97% cu riantuan an huam. Tei an ma. Culio ah "Lairam ummi Laimi riantuan an huam hna lo. An tha a thu tuk hna.." timi bia theih ahcun, lungthin a rawk kho taktak. Cucu kan miphun caah, "Thawngchia" taktak a si. Rian kan tuan lo ahcun, kan miphun cu kan thangcho bal lai lo. Kan tumchuk hrimhrim lai. Kan tha a thut ahcun dinfelnak a um lai lo i, kan ram cu firnak le hrawkhrolnak in a khat kho.

Laitlang tlungmi nih "Laimi an tha a thu tuk" timi bia theih cu a  nuam lo taktak. Lungthin in celh a si lo. Chungthin a lin. Mizoram hi an tha a rak thut tuk caah, an ram ah cozah nih tangka a vorh in a vorh lio ah, nuam a rak cengmi cu nihin ni ahcun mi tampi cu, taal inn hmanh an ngei kho ti lo. Kha lio ah hngerhte bantuk in khuacaan kong a rak tuaktanmi le tangka a rak khongmi Mizoram mifim cu, mirum bak ah an i chuah ve. Sifak tein million ngeimi tam tuk an um ve ko. Aizawl le Lunglei ah innlo thatha an ngei. An fale India ram sianginn thabikbik ah an chiah khawh hna. An rum taktak ve.

Lairam zong kan rak a thancho lo caah, atu cu lam an van co. Lamcawh aa lim caan a phan lai. Kataya an phah lai. Aa lim caan a phan te lai. Cozah inn vialte an van sak lai. Aa lim can a phan te lai. Laimi ramdang ummi fale nih Lairam ah tangka an kuat duhlo caan a phan te lai. Khi tikah, "hngerhte bantuk in a fimlomi le riantuan huamlomi le thathumi cu" Mizoram bantuk in kan i chuah hrimhrim te lai. Cu caan cu kum 30-40 kar ah a cang lai. A rau lai lo. Cu caan cu Laimi nih calendar kan rel chung a hau.

Ka chungril tiang aa letmi bia cu hihi a si. Laitlang hmun tampi ah Kawl pawl lamcawh, lamtuah, hleidonh le innsak ah an kai timi bia hi a si. Laimi nih, hihi i uanthlar lo ngai dingmi le ningzah dingmi biafang an si. Mizo pawl nih lamcawh an rak huam lo i, Burma mi lam kan va co. "Kawngleih val, Burma ho" an rak kan ti. Asinain an tangka kan rak lak kanh dih. Cucu zeihe dah aa lawh? Laimi nih lamcawh le lamtuah hna kan huam ti lo i, Kawlrawn in Kawl nih kan Lairam tangka an lak viar he aa khat. Mizo thathut ning le Laimi thathut ning hi, zeihmanh kan i dang ti lo.

Nihin ni ah Mizo cu an tonmi thil nih fim a chimh ve cang hna. Cucaah Lairam ah an rak i hlawhfa ve than cang. Inn an sa; thil an rak zuar. A phunphunte an rak tuah. An tangka kan rak lak viar bantuk in a tu kan tangka lak viar an timh ve than cang. "Hruh hmasa fim hmadung" timi an chuak ve. An fim tik ahcun, an ram ah tangka a han cang. Lairam zong kan fim tik ahcun tangka a han ve te lai.

Bible nih "Thathumi le riantuan huam lo mi cu pek lo ding" ti bak a si. Minung zong nih i pek ding a si lo. Pathian zong nih thathumi le riantuan huamlomi cu thluachuah a pe bal hna lo. Riantuan huammi le teima mi cu, Hindu, Muslim, Buddha bata a ti lo, Pathian nih thluachuah a pek viar ko hna. Thathumi caah vawlei ah thluachuah a um lo. Nitlakleimi an thanchonak, rumnak zong an tuan ca le teimak caah a si ko. Vawleicung cu mi teima caah a si.

Laimi zong kan tha a thut i riantuan kan huam lo le kan teimaak lo ahcun, kan miphun cu thluachuah kan hmu hrimhrim lai lo. Kan thathut ahcun, Laimi kan thluachuah a dong te ko lai. Minung le minung cu a zungzal cun i pek le bawmh khawh a si lo. Mah kutke te bochan lo i, midang bochan bu in nun cu "dongh caan" a ngei. Cu a dongh tik ahcun mi aa bochanmi cu, temtuar (suffer) a si zungzal. Laimi mino nih cucu fian a herh.

Thil sining ka tuak lengmang i a lu ka phihmi cu hihi a si. "Kum zabu 21 nak i Laimi kan ral lian bik cu thathut a si." Hi ral kan doh lo le teilo ahcun kum zabu (22) nak ahcun an mah nih a kan tei lai i kan theipar a chuak te lai. Thathutnak ral hi kan tei lo ahcun, thathutnak nih sifahnak a kan pek lai. Kan sifah cang ahcun mirummi hna sal kan si ko cang lai. Hrawkhrol, lihchim le ningcanglo nunnak in kan ram a khat kho i, kan miphun le biaknak a rawk khomi a si.

Nihin ni ah, Kawl le miphun dang Lairam ah tam tuk an kai cang. An tuan caah an ngei i, Hakha le a dang khuapi ah innhmun thatha an lak te lai. Khi tikah Laimi cu innping sapang le ramsa lawng tlawn duhnak hmun chiakha ah kan um te hna lai. Dawr lianlian an ngei lai. Lai dawr tete cu an tlu te lai. Khi tikah, Laimi cu innping sapang ah kan i nawk dih te lai. Hihi Lunglei, Aizawl le Lawngtlai ah a cang cuahmahmi a si. Lamkam innlo thatha le dawr lianlian cu Kala ta dih an si ko cang hna.

Lairam a thangcho chin lengmang lai. Miphun dang nih company lianlian an dirh te lai. Cozah rian lianlian an tlaih lai. Khi tikah kan Lairam cia cungah Kawl khi a kan uktu an cang lai i, kan nih kha sal ah kan i chuah te lai. Zeicatiah cucu Bible nih a chimmi cu a tling zungzal:

"Miteima cu uktu an si lai. Mithathu cu an thathutnak nih mi sal ah a canter hna lai." (Phung12:23)

Cucaah Laimi a simi paohpoah, nu he pa he, "midang sal si kan duh maw?" Kan duh lo ahcun rian kan tuan awk a si. Kan tha a thut awk a si lo. Kan tha a thut ahcun miphun dang sal ah kan techin fapar ahcun kan si hrimhrim lai timi kha, a tu chanthar mino hna nih kan ruah ding le rian kan tuan awk a si. Cucaah nuamh sawhsawh, motor cycle cit le zudin saei tuktak in a vaak menmenmi Lai mino kan si lo ding a biapi taktak. Nihin ni ah, Laimi caah a kan zuamcawhtu bik thil cu thathut hi a si caah, hihi kan ral lianbik pakhat a si timi hi, Laimi nih kan fian a herh cang!!!!




Thursday, January 25, 2018

Thau Tlang

                                                                   Thau Mountain 


Thau Mountain seen from the east
Location
Thau Tlang (Thau Mountain or Mountain of Thau) is one of the most famous and beautiful peaks in Northern Chin State. It is in the territory of Ruakhua village, which was founded in 1860. Ruakhua is a village where the Chin hero Pu Hrang Hnin was born who fought the British armies who invaded the Chin Hills.
Thau Tlang or Thau Mountain is a legendary mountain. The top of the peak is sharp like a cone. The north side of the peak is very rocky and steep. The mountain is beautiful and charming. It is situated in the western part of Thantlang Township, Chin State, Myanmar, near the Indian border. It is about two miles south of Ruakhua and about five miles north of Thau Village.
The peak is pretty high. Some cities such as Lunglei, Hnahthial and many other villages in Mizoram State, India can be seen from the peak. Many villages in Thantlang Township can be seen too. The top is a very quiet and joyful place. It is a paradise for the lovers.
The peak is in the territory of Ruakhua even though the name is called Thau Tlang (Mountain of Thau). It is connected with the famous forest, the so-called Thautu in the south which is a virgin forest. The forest is very thick. Even the summer sunlight cannot penetrate the ground in summer time because of thick branches and leaves. It is like a tropical forest.


Ruakhua Village (Founded in 1860)
Ruakhua seen from the northern side 

Historical Background
               The name "Thau Tlang" derived first from the name of the nearby village, "Thau," which was founded around before 1787 A.D by Pu Duh Kar. Thau was the largest and oldest village in the surrounding areas in that time. There was no Ruakhua, Ruabuk and Bungtlang yet when Thau Village was first established. Thau was the only village beyond Hriang Khan village in that time. 
The territory of Thau covered large areas in that time. It borderline reached to Tio River and Tipi River in the west; Ruavung and then to Thau Tlang (Mountain of Thau) in the north and then to Thautu and Faiceu Tlang and then to Khuaiva and then to the top of Ciriang Tlang. Thau Tlang was in the territory of Thau in that time. Therefore the name, Thau Tlang, derived from Thau Village. Thau Tlang literally means "Thau Mountain."

Thau village (The mountain range in the photo is Mizoram, India)
Thau Tlang was a sacred mountain for the heathen Thau villagers until the times of American missionary who came to the Chin Hills in 1899.  The local people used to say that khuachia (evil spirit/nat) in Thau Tlang are very powerful. Khuachia from Thau Tlang used to marry another boys or girls who dwell in Phawngpui Tlang, Mizoram, India or Ciriant Tlang. Thau villagers worshiped and gave sacrifices to the natural spirits of the Thau Mountain each year before Christianity. It was one of the most sacred and powerful mountains in the local areas. Thau people used to pray to the spirits in that mountain when they encountered calamities in the village. They beat traditional drums and prayed that "Please protect us from destruction of fire or storm etc."  Thau Tlang is highly revered by the villagers of the surrounding villages until today. Many composers composed its name in the folksongs or love songs.
               The British called Thau as "Tao" in the book of the Chin Hills. The second missionary to the Chin Hills, Dr. E.H. East, called Thau Tlang, "Tao Mountain" bases on the pronunciation of the surrounding villages. Dr. East arrived in Rukhua on February 11, 1910. He described about Thau Tlang as follows:

The peculiar thing about this mountain (Tao mountain) is that it has a cap soft sandstone more than 1000 feet thick and all is horizontal. The view is superb and from here one can see Lushai (Mizoram State today) and Haka mountains at the same time. [1]

Dr. East left Ruakhua on Friday. He described his experience about riding his pony near Thau
Tlang on his journey to Thau village. He mentioned Thau Tlang as "Yao Mountain" (It is probably his misspelling). He also mentioned the connection of "Thau Tlang" and "Thau" as follows:

Thau Village has 110 houses and about 600 inhabitants. It is a beautiful country and the woods on the south side of Thau mountains are full of Imperial Pigeons. They are very large and good to eat.[2]

"Thau mountains" here means Thau Tlang today. The phrase "the woods on the south side of Thau mountains" means "Thautu" where many birds inhabited in the past (The jungle of Thautu and Thau Tlang is connected).  
               The historical facts show that Thau Tlang was named in reference to Thau Village since Thau Tlang was formally in Thau's territory long before the British era. Thau Tlang is officially known as "Thau Tlang" by all the local villages in Thantlang township. It has no other official name until today. Some people also called it "Vaanga Tlang." It is a new name and is coined recently by someone. Many people do not know that new name and is not officially recognized. Thau Tlang is an official name until today.

              Dr. East wrote that "the view is superb" when he viewed the west, the north and the west from the top of Thau Mountain. He probably stood in the western side of Thau Tlang. One can clearly sees the mountains in Mizoram, villages in Zahnaktlang, Vanzangtlang and Khuahhringtlang and some parts of Vankham Tlang, Zinghmuh Tlang, Hakha and Rungtlang from the top of Thau Mountain.

Zahnaktlang seen from Thau Mountain. The tall mountain in the photo is Dawn Tlang
 Flora and Fauna
               Thau Tlang is covered by deciduous forest. Villagers of Ruakhua declared it as a wildlife sanctuary.  Both rhododendron arboretum (red) and rhododendron moulmeinense (white) grow around the peak of the mountain. Bamboos' family plants such as pharh, ruangal and tekte also are very plentiful. Wild banana are around the area. Popular trees for building construction such as mual, hnahsau, mum, hriang, chengcher are also in the area. Many different kinds of vine climbed on the trees that beatify the forest more. The popular wild fruits such as thurthling, kethei, sarzuk and thanthei also grown in Thau Tlang areas.
               Many kinds reptile like snake and rat, insect and many kinds of butterfly can be found. Hundreds of unnamed plants and species are in this area. More researches need to be done how many kinds of plants and species are in Thau Tlang areas. There are many indigenous medical plants such as thingkawp, tawlrel, thingsi and thingthupi etc. Some people believe that there could be many indigenous medical plants more to be found in this forest. Lungthi (lit., stone-blood) are also found in the high rocks near the peak. Some fanatic religious believers used to say there is a plant in Thau Tlang that can make a person to live longer.


Old Thau village
              There are many wild animals are in this mountain. Sakhi, sathar, saza, bear and wild boar are around Thau Tlang areas. Carnivorous animal such as tigers and leopards are also in the jungle of Thau Tlang and Thautu. Many popular birds such as vapual (horn bill), vanvuk, vanga, varit, artau, vavu, vaking, valah, vangal, chimbu, two kinds of hoopoe, three kinds of falcon and many other birds also inhabit in the area. Lungpangkhuai (rocky-bee) are also found. Villagers of Ruakhua forbid killing wildlife in Thau Tlang area.
Medical missionary, Dr. East mentioned how the birds are abundant in this area in his time that "the woods on the south of Thau mountains (Thau Tlang) are full of Imperial Pigeons."[3] It is not clear what he meant by saying "Imperial Pigeons." It could be "vaking or valah or thuro or vangal" or something else. There are over 100 kinds of bird in Thau Tlang areas. Some of them have no name yet.
 The singing birds such as tlerlung, tuklo, fiakfairok, koktut and satututut sing sweetly in the summer time and their sweet voices make Thau Tlang much more a charming place. Thau Tlang charms everyone with it beauty, shape, color, views, and the sweet voices of the singing birds around it. All people, young or old, are always proud who reached the summit of the famous Thau Tlang in their lifetime. If you are planning to have a honey moon or vacation on the peak of Thau Tlang, you are surely going to have one of the best times in your life and that would be an unforgettable memory and would be a paradise for you.

Zaral Falls in Thau Tlang


The Height of Thau Tlang
The peak of Thau Mountain is about 7,200 (EST) above sea level (Some estimate it as 7,400 ft above sea level). The modern Burmese government has no official record of its height that is available publicly. Pickery.com listed it as 5343 feet above sea level.[4] According to Pu Tial Ling, Farrawn Villager, Thau Tlang is 7014 feet high above sea level.[5] This is probably the nearest measurement of the height of Thau Tlang. Most people think Thau Tlang is higher than Ciriang Tlang but Ciriang Tlang is higher in Pu Tial Ling's article.
Many local people think that the height of Thau Tlang and Phawngpui (Blue Mountain) in Mizoram State, India is almost equal. Acording to the official website of the Mizoram Tourism Department, the height of Pawngpui is 2157 meters. It is 7076.78 ft. [6] Therefore the height of Thau Tlang might be a little bit less or more than the height of Phawngpui's peak. It is reasonable height.
Burma has a major problem of doing land survey since the time and General Ne Win. Socialist Government kept so many things secret. Many citizens did not know about the land, river, the country and so many other things around them because the government made them blind in knowledge. A survey needs to be done to measure the actual height of Thau Tlang led by the Chin State government.

How to get there
               Thau Tlang is about 65 miles west of Hakha, capital of the Chin State. Cars and motor cycles are available in Thantlang for rent. It can be reached via Hakha to Thantlang, then to Thangzang and then to Ruakhua village, which is in the foot of Thau Tlang. That is the shortest and easiest road. It is expensive renting motor cycles and cars since the roads are rough, small and dangerous. It is very tough to drive cars and motor cycles. If you plan to visit Thau Tlang you would need to carry extra gasoline for reserve. There is no shop to buy gasoline on the way.
                Villagers of Ruakhua built the jeep road from Thangzang to Ruakhua voluntarily. It was already opened and getting to Thau Tlang is much easier now then before. Motor cycles are most of the time available from Hakha and Thantlang cities. 
               Another road is via Thau Village. Thau Tlang is about 5 miles north of Thau. People can walk on foot or ride a horse from Thau to Thau Tlang. The road between Thau and Thau Tlang is so beautiful. It is mostly grassland. The views are spectacular. It is like California in the USA. The author called it "Chinland California" since the landscape is so beautiful and charming like California State.

Image result for Thau Tlang
Faiceu Rangge & Thau Tlang seen from the east 

Where to Stay
               It is best to stay in Ruakhua Village, which is a hill station. It is situated near the foot of Thau Tlang at a high altitude. From Ruakhua you will be looking down all other villages around her. The local people are very kind and generous. All guests enjoy staying there. Good foods such as deer meats, sakhi meat, varitsa or other wild meats are available most of the times. The fish in the streams around Ruakhua is one of the best fish in the country. It is so delicious. Ruakhua has a lot of "sia" (Mithun) and the dried meat of sia is available most of the time. The climate of Ruakhua is perfect. It is just in the foot of Thau Mountain. It is a small and quiet village but it is a very beautiful, popular and charming village. It will be a perfect place for newly weds for their honeymoon. 
                  
                           
Best time to visit
               The best time to visit Thau Tlang is from November to May. February would be the best month to visit because the blue sky is very clear like the blue ocean and the weather is not cold or hot in that time. Visitors can see a very far place in the west, north and east but the south side because Ciriang Mountain covers the view in the south side. The peak is mostly wet and dark during monsoon season. Fogs and cloud almost always covers the mountain top. It is pretty scary when thick and black cloud passes the mountain top during monsoon season. There are a lot of land leech (cangvat) in the mountain areas during monsoon. Monsoon is the worst time to visit there.

Activities
               It is a perfect place for hiking, rock climbing, rock propelling and sight-seeing the birds, flowers, forests and surrounding areas.  There is a famous place the so-called "Leitla" (a big lime stone cave) one and half mile away from Thau Tlang. Many people did not dare to enter the cave in the past before Christianity in the Chin Hills because people believed that the evil spirits dwelled inside the cave.
               Thau Tlang (Thau Mountain) is in fact one of the best places in the Chin State to visit for adventurers. No westerners visit the mountain top since the time of the British colony. No article has been written about it yet. No research has been done for the plants and species around the mountain. There are so much to learn, study and discover new plants and many unknown species around there. It is a perfect place for the researcher to do a research regarding plants, species and their environment.
One day this Thau Mountain would be one of the most attractive tourist destinations in Myanmar especially for eco-tourists because of her beauty, charm, good climates, having many plants and species. It has a lot of sight-seeing too. It would be a perfect place for rock climbing and rock propelling for rock climbers. This mountain is a must visit place for eco-tourist in the near future.

Chin traditional harvest system
The villagers of Ruakhua banned hunting birds and wild animals in Thau Tlang and Thautu areas and reserved those areas for sanctuary. It is a wise decision and the surrounding villages need to follow the rules. They are also planning to open the peak of Thau Tlang as a tourist destination soon. If they do so, Ruakhua will soon become one of the top tourist destinations in Thantlang township. 







[1]  Thang Za Tuan, Burma Manuscript (Yangon: Reprint, 1996), p. 213
[2] Burma Manuscript, p.216, 217
[3] Burma Manusript, pg 217.
[4] www.pickery.com/Thau-Klang/
[5] Pu Tial Ling, Thilhlun Kengtu. WWW.Freewebs.com/putialling/thilhlunkengtu.htm
[6] www.mizotourism.nic.in/phawngpui.htm

Tuesday, January 23, 2018

Miphun Hme Nih Bochan Awk A Tha Lomi USA

USA hi vawleicung a kan khamhtu dingah miphun hme tampi nih ruah a si. A sinak zong a um men lai nain, Iraq ram i Kurdish miphun hna le Syria ram i Kurdish miphun hna caahcun, zumh awk le bochan awk a tlak tuk lo mi, bochan ngam tuk lo ding, hngatchan hngam tuk lo dingmi, a chung a hawmmi vui bantuk a si. Ram hmemi cungahcun chindeih bang tuang a khawng nain, rampi puam deuh le amah hawikawm ram deuh sin ahcun, thil chia an tuah zongah a dai ziar ko. Zumh awk le bochan awk a tlak tuk lo. US cu kan tanh, kan uar, kan i bochan ko nain, kan i ruahchan bantuk in ramkhel kong ahcun bochan tlak a si lo. A ruang cu miphun hme cu biapi ah a kan chiah lo caah a si.

A ruang?

Iraq ram Kurdish pawl cu Islamic State (IS) an doh lio hna ahcun US nih kawi ah aa tlaih hna. Aa bochan taktak hna. A thangthat hna. A cawisan hna. Kurdish ralkap pawl cu "well trained" tiah an ti hna. Vawleicung fighters lak ah a thiam bik tiah an fak hna. Hriamnam, tangka, eidin, si le ai, minung le herhmi dangdang a phunphun in a tanpi hna. Humvee tiang an pek hna. Iraq Kurds pawl zong nih, "US cu hawikawm tha taktak ah an rak i ruah sual."

Asinain Iraq nih September 25, 2017 ah "Independence Referendum vote" an van tuah tikah, US nih a dirpi ti lo. Iraq nih Mosul le a dang Kurdish pawl heh tiah a kah lio hna zong ah, US cu rittte thi bang a dai. Iraq cozah lei tu ah a thinlung a um than. Iraq Kurdish nih an timi cu, "US hi hawi tha ah kan ruah le a kan leirawitu a si" an ti. A luan tuk hnu ah, US thluak le sining taktak kha an van hmuh. Nihin ni ahcun, Kurish pawl zong US nih a kan tanpi te rua lai le tiah an i ruahchanmi, an chunmang cu "Thal lio vur a tit bang a tii dih cang." US cung ah hnabei seinak le bochannak zeihmanh an ngei kho ti lo. Hawikawm taktak timi cu har caan an chuak i, Iraq Kurdish pawl an har lio ah, USA cu a dai zirziar ko. Dai tein Kurish-Iraq buainak cu bawlung chuih zoh bang a zoh cang hna.

Turkey nih tank he a luhhnawhmi Afrin khua
Cu ve bantuk thiamthiam in, Syria ram Kurdish pawl zong, "Syria ram ISIS dohnak caahcun American cozah nih "Kan hawikawm" (our allies) tiah an rak ti hna. Meithal le hriamnam phunphun an bawmh hna. Tangka, eidin, si le ai pin ah, ralkap thiamthiam tam ngai an kuat hna i, ISIS tuk cu an bawmh hna. Syria Kurdish pawl cu heh tiah an tanpi hna. An forh hna i, "ISIS khualipi Raqqa zong an lak cang." Ralkap 30,000 training kan pek hna lai tiah a ti rih. Turkey nih US nih Kurdish ralkap training ka pek hna lai timi cu ka cohlang kho lo. A si kho lo tiah aa hrocer ve,

US nih tha a pek hna caah, Syria Kurdish pawl cu an tha a tho. An i lawm. US cu hawitha taktak ah an ruah. An i bochan. US nih Iraq Kurdish pawl a kaltak hna bantuk cun a kan kaltak lai lo tiah an i ruah. A kan dirkamh ko lai tiah an ruah.

Asinain nai :Hawi thar kawl law, hawi hlun philh hlah" an ti bang, American NATO hawikawm ram a simi, Turkey nih Syria Kurdish pawl an khuapi pakhat a simi Afrin cu German siammi raltuknak tank tampi a kuat i a luh hnawh. Vanlawng in bom a thlak. Miakpi in a kah. Mipi tam ialte an thih hnu ah, Syria Kurdish ralkap tam ngaite an thah cang hna. US cu dai ziar a um ko. A pawi taktak.

A tuanbia zoh tik ah, Turkey cu American nih a tanpimi NATO hawikawm hlun a si. Syria Kurdish (YPG) pawl cu ISIS dohnak ahcun American hawi tha taktak an si ve hawi. USA nih zei hawi deuh hin dah aa thim te hna lai?

Turkey nih Syria ram i American hawikawm Kurdish ralkap YPG pawl cu "terrorist" tiah a ti hna. Turkey ram i independence a khelmi PKK a dirkamhtu an si tiah a puh hna. YPG nih PKK he kan i pehtlai lo tiah an ti ve. Turkey nih "Afrin khua hrawng ummi Kurdish ralkap pawl cu kan kah hna lai" tiah American ralkap cu thawng a thanh chung hna. American nih an timi cu, "Afrin hrawng ah US ralkap an um lo" ti a si. US hi thil pipa taktak ahcun, miphun hme hi dirpi aa harh tuk.

Turkey nih Afrin khua a kah lio
Syria ram Kurdish pawl cu Turkey nih vanlawng, miakpi le raltuknak tank in a kah ciammam hna hi, Kurdish khua le innlo tam ngai a hrawh hna pin ah, a liamciami ni li chung ah, Ameican hawikawm ralkap YPG le Syria ISIS 260 kan thah hna tiah Turkey nih an ti. A thawng taktakmi Turkey ralkap nih Syria Kurdish pawl cu, chip-thuat in an thuat lio hna ah, US cu ritte thi bang a dai than. YPG pawl cu hriamnam hme deuhmi lawng an ngeih caah, Turkey caah cun chim tlak an si lo. Turkey le Syria Kudish kah cu, naa le meheh suk bantuk ceu khi an si. Cu naa le meheh suknak zong ahcun, US cu dai zirziar tein a um than ko. Bawlung chuih bantuk ceu in a zoh than hawi hna.

Pre. Trump nih, Turkey President Erdogan cu phone in, "US he i sukden sual lo ding le i sum deuh ding in ralrin a pek." Cucu a za hnga dek maw? Zaa nai saihlah. Pre. Erdogan cu a sual ngaingaimi a si ve. Turkey zong "regime" (nawlngeitu) uknak in a hruai ve mi a si. A taktak ahcun Pre. Erdogan tu hi, terrorist deuh cu a si. Zeicatiah Syria ram duh paoh in a luh hnawh. Duh paoh in a kah. Khua zong a kah hna. Misawhsawh zong an thi. Cunak in terrorist cu an um hlei ti lo. Pre. Erdogan nih cun Pre. Trump bia sawhsawh cu a hnepet hmanh in a ngai lai lo ti cu a fiang cia. UNO zong nih Turkey cu voikhat hmanh an ca in an ti kho lo. Cyprus zong a tuk le zatceu a tu tiang a uk ko rih. UNO nih zeidah an ti khawh? US zong nih a ti kho lai lo.

Iraq Kurish pawl zong US nih a hlawt than hna i, a zaamtak hna. Syria Kurdish zong hi nihin ni tiang cu a zoh sawhsawh ko hna. A hawipa ram Turkey ram nih Kurdish pawl cu a thuat cuahmah ko hna. Kurdish hi zalawnnak a khel ve mi miphun hme an si i, zaangfak taktak an si. An ding, an fel ngang nain Syria, Turkey, Iran, Iraq ram karah tampi an i tenh i, an iap tuk hna le cawlcang kho lo bak in an tuah hna. Hi ram li hi ram sual taktak an si. Iraq le Turkey le Iran cu, Kurdish miphun cung ahcun North Korea nakin a let tamtuk in an sual. Hi miphun hi, Pathian nih bawm hna sehlaw, zalawnnak hmu hram ko hna seh ti hi, kei cu saduh ka thah piak hna.

Turkey jet nih Kurdish khua Afrin bomb a thlak hnawh lio
Nihin ni ah Syria Kurdish pawl zong US nih a dirpi hna lo caah, US hi Syria ahcun a sung cang ti tluk a si. Hmunhma a ngei kho te lai lo. Syria cu nihin ni ah Russia, Iran le Iraq Shiite ralkap nih an khuhnenh hawi cang. Atu Turkey aa chap rih. Hi lio caan ah USA hi dai tein a um ko caah, Syria ahcun a sung cang ti tluk a si. A policy a thlen lo ahcun, hmunhma le nawl a ngei kho ti lai lo.

Turkey le YPG kahnak zong ah, US hi a dai than ko cang. Cucaah Kurdish ralkap cu an lung a rawk ngaingai ti a si. Iraq kan unau zong US nih a hlawt hna bang, kan nih zong a kan hlawt ve te ko lai tiah Kurdish ralkap pawl cu, lungdong ngai in an um ko ti a si.

"Kawi taktak a silomi he kawi tlaih cu tih a nung. Hawikawm taktatk a si lo mi he i hawikomh zong tih a nung tuk." Kurdish ralkap pakhat nih a timi cu, "USA cu komh ding a si lo. Amah caah thiltha a si lawng ah mi a kom i, amah caah thiltha a um lo hnu cu, zaamtaak a hmang" tiah a ti. Iraq Kurdish zong USA cungah an lung a dong i, Syria Kurdish zong an lung a dong ziahmah ve cang.

Turkey raltuknak tank pawl Syria ramri an luh lio
A taktak tiahcun Iraq Kurdish pawl hi, Independence hmu hna sehlaw, USA caah a tha tuk ding a si. Zeicatiah cu Kurdistan ram in Iraq, Iran le Syria le adang Asia ramlai pawl vialte a control khawh dih ding a si. Iraq Kurdish pawl Independence hmuh an duhmi, Pre. Trump nih a dirpi lomi hna cu, a palh taktak. Israel nih cun "Iraq Kurdish independence hi a dirpi hna." Zeicatiah Israel le nitlaklei ram caah a tha tuk ding in a hmuh caah a si. Atu Syria Kurdish pawl zong hi, dirkamh ding an si nain, a tu zaamtak dawh an si than. Pre. Trump zong hi, aa hrocer lawnglawng a si ve. Zei huaha taktak a si lo.

A cunglei thil sining nih, US lungput le policy khi zeidah a si timi a langhter ko. Hihi Kurdish miphun hmemi cungah USA lungput a si caah, Kawlram ummi tlangcungmi ralkap hna zong nih, USA hi bochan ding a si lo. A kan interest lo. A kan tanpi taktak bal lai lo. A kan tanpi hmanh ah a ka lawng a si lai. Zaamtak caan a zaat cun a kan zamtak ve ko lai timi kha kan fian a herh. Refugee tuktak i a kan bawmh hi, i za ko u sih law, i lawm ko u sih. An ram kan um khawhmi hi i lawm u sih law i za ko u sih. Ramkhel kong ahcun hi nak cung cu, tampi a kan bawm lai lo. Zeicatiah a liamcia US tuanbia zoh tik ah, miphun hme mi nih cun bochan awk a tha taktak bal lo. Miphun hme mi hna caah, fek ngai in a dir hi a tlawm tuk. Ram pipuam he i kah ding phun a si ahcun, hnu ah a pil than lengmang. Cucu Kawlram tlangcungmi zong nih kan fian cikcek a herh.















Monday, January 22, 2018

USA Motor Accident Thih Tambik Kum

USA ah hin minung an karh chin lengmang.  Motor zong a tam chin lengmang. Lam zong a tam chin lengmang. Lam tha zong a tam chin lengmang. Speed zong a cak chin lengmang. Ralring lo motor mawngmi zong an tam chin lengmang. Zu le ritnak si-ai rit bu in motor mawng zong an tam chin lengmang. Bing (opioid) tawngmi zong an tam chin lengmang. Cell phone a tam chin lengmang i cell phone ruangah accident zong a tam chin lengmang.

Nihin ni ah, sikan ngei lo zong an tam chin lengmang. Tleirawl sikan ngeilo motor mawng an tam chin lengmang. Hi hna hi tih an nung tuk. Motor zong a mawng lo ding tar motor mawng an tam chin lengmang. Minung an karh bang, ningcanglo mawng zong an tam chin lengmang. Ramdang rami, licence lo mawng zong an tam chin lengmang. Lam le motor upadi theilo mawngmi zong an tam chin lengmang. Misual zong an tam chin lengmang i, mahthahnak tuahmi motor mawng zong an tam chin lengmang.

Cu lengmang tampi ruangah "Motor accident le zeidang accident thimi zong an tam chin lenmang" ti a si. Hi accident thihnak tampi cu kham khawh dingmi an si ko nain, an kham kho hna lo" tiah NSC nih an ti. A ruang cu a ho nih dah hi bantuk hi a chuahpi te lai timi kha theih khawh cia a si lo.


Motor hi ngamh tuk ding a si lo. Hi tin dongh khawh a si?

2016 ah Americans minung 161,374 hi, khawndennak in an thi. Hi chungah 40,327 cu motor accident in an thi. NSC nih, tuan deuh ah motor accident in 40,200 tluk an thi lai tiah an rak chim chung i, an ti ning te a si ko an ti. Ritnak si-ai din sual ruangah, 37,814 an thi ve.  Motor accident 4 ah 1 cu cell phone ruangah a si an ti. 2014 in tuak tikah, 2016 i lamcung accident thimi hi zatuak ah 14% a karh deuh ti a si. Kum 53 chung ah motor accident thimi an karh bik kum a si tiah an ti.

Motor accident tamnak a ruang hi US sipuazi a that deuhmi he zong aa ti a si. Sipuazi tlak lio (2008-2012) karlak cu minung nih motor an mawngh ning a tlawm deuh ti a si. 2009 in US sipuazi duhsah tein a kai tikah, kham khawh dingmi thihnak timi "ritnak si-ai" din sual ruangah a thimi hi an karh ngaingai ve i, cancer le lungzawtnak in a thimi changtu thihnak a si cang an ti.

Motor accident tampi cu lam speed limit an santer deuhmi ruang zong ah a si an ti. Atu lio US speed limit hi a liamcia kum hna nakin a sang deuh tuk cang (Ohio ah speed limit sang cem hi 65 a rak si; 2015 in 70 ah an kaiter. Research an tuah tikah speed kaiter hnu ah accident 10% a karh deuh ti a si).

"Nihin ni ah nikhat ah 442 tluk hi accident phunphun in an thi" tiah NSC President le CEO, Deborah Hersman nih a chim. "Hi thihnak hna hi kham chung khawhmi an si ko. Zeitindah kham awk a si ti cu kan hngalh ko nain, mipi lei kap in inn ah siseh, rian ah siseh, lamcungah siseh, himbawmnak le nundamnak hi biapi kan chiah thiam lo caah a si ko" tiah a ti.

USA i hi tluk accident vialte hi, "lengmang" timi ruangah an si deuh caah, kan nunnak a hrawk khotu kan si tawn lengmangmi hi ralrin a herh. Cu kan tuah tawn lengmang thilchia hi, hrial le sum khawh ahcun, accident tampi a zor lai. Voi tam deuh cu, a suallomi zong mi sualmi ruang ah tuar a si tawn.

USA ah Laimi zong motor accident in a thimi kan tlawm ti lo. Thih caan tlin maw a si hnga? Motor hi tih awk kan theih lo caah daithlang tuk in kan mawngh ca dah a si hnga? Lam le motor upadi kan theih lo ruang dah a si hnga? Lam speed kan zulh khawh lo ruang dah a si hnga? Asiloah USA khuacaan le lam naal umtuning kong kan theih lo ruang dah a si hnga? Hihi Laimi nih hlathlai ngaingai zong a herh ve cang.

Motor accident hrial khawhnak ding caah hin, Kawlram siseh, vawleicung ramkip ah bia le hla in forhnak an tuah i, cu zong cu nunpi kan herh ngaingai hna. Accident hrial khawhnak ding caah:

1. Zu na rit ahcun mawng hlah, na mawngh ahcun ri hlah
2. Zeitik hmanh ah lam upadi buar hlah (Abik in speed ah buar hlah)
3. Na mitkuh ahcun i din law mitkuh cim hnu ah mawng
4. Na baat tuk ahcun na tha i damh ta
5. Lam va cuh hlah. Mi kianh zia thiam va zuam.
6. Na kalnak ding lam tha te le tliang tein va theih cia
7. Lam a tu le tu va thleng hlah
8. Khuacaan le lam umtuning fian va zuam
9. Muizan, khuadawm, ruahsur le vur tlak caan i motor le lam upadi theih va zuam
10. Zei tik hmanh ah va hnawhhnam hlah. Tuan phanhnak in him te phanh a biapi deuh
11. Motor mawngh ka thiam tuk tiah va ruat hlah. A thiammi zong zong an accident kho.
12. Motor hi seh a si timi va philh hlah. A caan phak cun na chimhring kho lai lo.
13. Motor na mawngh tik ah, "Nunnak pakhat te lawng ka ngei" timi va ruat zungzal.
14. "Thihnak lam tawi, nunnak lam sau" an ti bang, himbawmnak tu kha biapi ah va chia zungzal.
15. Na motor tire, engine le oil phunphun tha tein va chek law va tuah peng.
16. Motor na mawngh tikah "style va thoh hlah." Highway khi certual a si lo timi va ruat zungzal.
17. Tihchuk ngamh chuk in motor va mawng hlah. Laklawh ruangah motor accident a tam khun.
18. Hnuhmai herlo le khua zoh lo in motor mawng hlah. Daite um lio ah midang nih pah khawh a si.
19. Nuamsul ah motor va mawng hlah. A herhnak lawng ah va mawng.
20. Na tinhnak hmun na phanh hlan paoh cu accident nak hmun a si peng timi va ruat zungzal.
21. Motor na mawngh ahcun "text" tial/rel hlah. Text na tial/rel pah ahcun mawng ve hlah.
22. Zurit bu motor mawngh le "text" tial/rel bu motor mawngh cu aa khat khan a si.

Hi a cunglei tip hna hi na nunpi ahcun, motor accident in tampi luat khawh a si. Mi nih dah an i pah sual ti lo cu, mah nih mi va pah sual cu a tlawm ngai. Pathian sinah thla na cam i, a cunglei Number 1-22 hi na nunpi khawh ahcun, nangmah le na chungkhar kha him ngai khawh a si ve ko!!










Thursday, January 18, 2018

Laksawng Pek Phu A Simi Motor Accident

Motor accident hi a can ahcun tisual le canghsual le laklawh ruangah a si. A can ahcun lam le motor phunglam buar ruangah a si. A can ahcun mitkuh le thabaat ruangh a si. A can ahcun motor seh-thilri thatlo ruang, motor rawh ruang, lamsul chiat ruang, khaucaan ruang hna a si. A cheu cu zudin saei le ritnak sii ruang ah rang tuk in mawngh ruang ah a si theu tawn. A cheu cu khuaruahhar tuk a si. Zeitindah hi tluk tiang an accident khawh hnga timi ruah ah, nih lei a chuak. "Tahlak ah nihchuak" timi khi a si taktak.

A tanglei motor accident cheukhat hi nihchuak tuk an si. Zeitindah hi tluk tiang in an accident khawh hnga timi ruah ah, laksawng pek phu an si. Movie lawng ah a um kho ding tiang in an accident kho.

Nihchuak le khuaruahhar tuk a simi motor accident laksawng pek hi um sehlaw, a tanglei pa hi pek ding a si hnga. No.1 ah ka chiah. Hi motor accident hi vawleicung accident vialte lak ah tihnung bik, nihchuak bik le "Movie" a lo bikmi a si. Zeitindah a can khawh ti khuaruahhar accident a si. A taktak a lo lo nain, a taktak a rak si. Ritnak si dingmi pa nih rang tuk in a mawngh i, a cang mi a si.

Movie bantuk a simi accident

Daithlan hi minung nunnak ah hrawktu a si. Speed zoh lo le motor mawngh lio i phone hna deh pah buin, ningcang lo motor mawngh hi tih a nung tuk. A herh tuk lo ahcun vur tlak tuk lio, ruahsur tuk lio le minmer zam tuk lio motor mawngh hi hrial ah a tha. US hna ahcun lam naal ruangah motor 100 renglo an i pah sual hi a tam cang. Kan i tel ve lai lo timi chim khawh a si lo.

Nunnak hi pahnih a um lo. Pakhat te lawng a si. Cu pakhatte a dih ahcun, thlennak le chap than ding a um ti lo. Job 14: 5-10 "Minung cu thing bang a bir than ding a si ti lo" timi a kan cawn piak. Kan nunnak te hi a dih ahcun a bir kho ding a um ti lo. Mah thih tein thih cu thih caan tlun a si. Hrial khawh a si lo. Acident thih timi cu zeitluk in dah na ralrin timi nih tampi lai a rel khawh men?

Cucaah, motor na mawngh lai ah tha tein i ruatta. Na thiam tuk na lo in ral tha tuk in mawng ding a si lo. Rang tuk mawngh te hna uar ding a si lo. Lam-meng khiahmi lonh tuk lo ding a si. Phone hna deh lo ding le tex tial pah lo ding. Motor chung ah hnacheh tuk lo ding le driver lungtuai in tuah lo ding ralrin a herh. Khuacaan zoh thiam le khual tlawn le tlawn lo caan then thiam a hau. A caan ahcun nangmah na that le fel ko zongah, vanchiatnak cu na cungah a tlung kho ve thiamthiam ko rih.

Careltu hihi va ruat zungzal. Ningcang lo in motor ka mawng lai tiahcun "Life Insurance tha taktak cawkta hmasat ah a tha." Zeicatiah accident ton ding kha a fian ngai caah a si.

Atanglei motor accident zong hi nihchuak zong a si. Tihnung zong a si. Minung tampi nih duhnak nih a tei hna i, vur, ruah le muizan zong hrial lo in, khual an tlawn tikah, accident cu ton ahcun ka ngaichih ti khawh a si ti lo. Accident tongmi caah tihnung le thinphang taktak zong an si. Lau cikceknak zong an si. Zaangfak zong an si. Hi bantuk hi zeitik ah kan ton lai le ton lai lo theih a si lo caah, ka tong kho ve ko timi ruat bu tein, hmanthlak rak zoh ve hmanh. Hihi na hmuh ahcun, Life Insurance tuah lo cun na um ngam hrimhrim lai lo? Asiloah Pathian tello cun, nunnak hi zeihmanh an si lo timi cu fian bak a herh.

Snow lak khualtlawn ralrin a herh taktak timi hi nih a kan cawnpiak

Lam cuh tuk ding a si lem lo. A cak deuh laksawng pek a um lo hi mu!

Hi bantuk in, mi inncung ah dai tein dinh khawh bak a si ko

Na nuamh tuk lio zongah hnahchawl bang zuan khawh a si hi! 

Faphir aa daw tukmi an lo ai


Highway cung ah "Rock-N-Roll" laam khawh a si

Tuah hramhram hmanh ah tuah khawh ding a fawi lo

Accident cu a hme deuh le zaangfah ding timi a um lo hi!


A laklawh tuk. Tlak le tlak lawlaw ding?

Lamcung ah a hnarphaw in an vihmi caw bang i thlai khawh a si

Tuk a va sum hringhran dah

A kua ah luh aa timmi "zu" a lo

Rap nih a fawihmi Sakhi bang lamkam ah i thlai khawh a si ve ko


Thuhnak maw a theih hnga lo? Hi ka ngelcel thuh timh cu?

Zeitluk sual hmanh ah hi cu ngamh ding a si tuk lo hi

Rawn i mah tluk sang tiang mawngh khawh cu "champion" bak a si

Electric tung ah pheikalh nih a awhmi zu bang i thlai khawh a si?

Nitlang toh aa thawhmi Chungchep bang mi inn cungah dai tein

Saphu a kaat chung in a rak mangmi bang um khawh a si ve hi

Sual tuk ahcun palik nih hitin "puak" khawh bak a si

Aa duh tukmi "Ngaknu tlangval aa puami" an lo. Then hmanh sian ding an si lo

Mi inn ah len aa tim i a tawka in an domhmi a lo

Chungchep nitlang to bang mi inncung ah dai tein bawh zirziar cu dah ngai

Ralring tein motor va mawng. Minung cu a cunglei bang kan si lai lo ti khawh a si lo. Hi hmanthlak na hmuh tikah na khuaruahhar hlah. Hihi an saduhthah a tlin ruangah a si ruam lo. An duhmi le tinhmi zong a si ruam lo. An nunnak ah thil pakhatkhat ruangah a cangmi an si. Hi tiangtiang motor va mawngh khawh hna hi ruah ah khuaruahhar a si. Pre. Trump nih "Fake news tialmi laksawng Award a pek hna" tiah an ti bantuk in, hi hna zong hi khuaruahhar tuk in an accident caah laksawng pek a phumi Motor Accident an si.

Ningcang tein motor mawngh kan hau. Ralring te le lungfim te le ningcang tein motor mawngh lo ahcun, hi bantuk khuaruahhar accident laksawng pek phu ah tel khawh a si. Hihi nang le kei zong kan si kho ve ko. Cucaah "Nunnak cu thluak nih a ven" tiah Kawl phungthluk ah an ti bantuk in, Pathian sin ah thlacam bu tein, na thluak nih na nunnak in veng ko seh.



Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....