India Ram Dinti Harnak An Tuar

Minung kan nunnak ah a biapi bik pakhat cu ti a si. Asinain vawleicung minung tam deuh cu a thiangmi dinti a za in an hmu kho ti lo ti a si. Ram rampi cu a ra lai mi kum tlawmpal ah dinti an har cang hna lai tiah UNO nih an ti.

Cu bantuk in ti harnak a tuarmi ram vialte lak ah, India hi a tuar bikmi ram pakhat a si ve. India ram hi vawleicung ah minung tam ah pahnihnak an si. Sipuazi than a rang bikmi ram pakhat ah aa tel. Innlo an sak tharmi, khua thar an tlakmi le lamsul an remhmi a tam ngaingai. Innlo le lamsul thar sakmi ruangah, thingkung ramkung a rawk ngaingai. Vawlei a lum chin lengmang caah le tii ningcang lo in an hman caah, 2018 hi India tuanbia ah dinti an har bik kum a si an ti.

Ti a harnak a ruang bik (5) a um:

(1) Pawngkam ummi thingram a rawh tukmi ruang
(2) Vawleipumpi a lin chin lengmangmi nih vawleitang le leicung ti a cartermi ruang
(3) Innlo le lamsul tam tuk an sakmi ruang
(4) Minung an karh tukmi le ti an hmanning a tam tukmi ruang
(5) Mipi nih hnawmtam ningcanglo in tiva ah an hlonhmi ruangah tiva an rawhmi ruang

India ram hi nihin ni ah vawleicung ah ti a hnawmtam bikmi ram pakhat a si. Mipi nih ningcang lo in tiva le kuar kip ah hnawm an hlonh. An biaknak ruangah ruak le hnawm tam tuk an hlonh. Cu tiah tiva hi an hnawm taktak ti a si. An ram hi hnawmtam le zunek in a khat ngacha. An tiva tampi cu hnawm in a khat i, a cheu cu an i rawk cang. Tii zong an um ti lo. A cheu cu an hnawm tuk i, din ngam ding an si lo nain, ti din awk um lo caah an din thiamthiam ko. Kholhnak ah an hman thiamthiam. Tiva le tibual cheukhat cu an hnomh tuk caah nga zong tam taktak an thi ti a si. Cu bantuk tiva zong cu an din thiamthiam ko. Minung caah zeitluk in dek tih a va nun hnga?

Nga hmanh nih an celhlomi tivapi ti zong din a hau ko cang 

Ti lei tuaktanmi mifim pawl nih an tuaknak ah, "India minung million 600 hi dinti tha tein an hmu kho lo i, lungrethei ngai in an um" tiah Composite Water management timi hlaihlaitu bu nih ca an tial. 2030 ahcun India mipi dihlak i 40% cu a thianghlimmi dinti an hmu kho ti lai lo ti a si.

India cozah nih eidin le dinti kong hi biatak tein rian an tuan lio, an ruah lo le tan an lak lo ahcun, India mipi hi nikhat khat cu eidin tirawl ah harnak nganpi an tong lai tiah an ti. India ram i dinti 40% cu vawleitang in dawpmi an si. Cu vawleitang ti cu a a zor tuk caah hin, rinh chan awk tlak lo ding in an zor cang ti a si. Vawleitang tii hi zei ah an rel lo i deng tuk in an ruah caah duh poh in hman sual a fawi ngai i, cucu a pawi taktakmi thil a si an ti.

Atu lio ah India ram khuapi 20 renglo cu dinti an har taktak cang i, cu khua lakah New Delhi, Bengaluru le Chennai hna zong an i tel i, hi khua khua thum hna hi 2020 ahcun vawleitang tii dawp awk tlak lo in an har cang lai. Cu chung ah minung million 100 tluk dinti har an tong lai tiah an ti.

India ram i cintlaknak seiku (agriculture baskets) timi ramkulh ah hin minung 50% an um i, cu hna cu dinti an har ruangah eidin harnak nganpi an tong kho tiah an ti. Chungkhar tampi cu dinti than awk caah nihlawh tampi an leng. Rian an tlolh. A cheu khua ahcun, tikhur kha chun nitlak le zan khuadei in hngah hnu lawngah chungkhar eidinnak ti hmuh khawh a si. A cheu khua ahcun a hnawm taktakmi tivapi ti kha an din. A cheu khua cu cozah le company nih ti an zorh hna. A cheu khua cu a lakka in an phawt hna. Hi tining tein India hi ti a har ahcun an ram ah hin nunnak a har ngaingai te lai ti a si.

Nu he pa he tikhur ti than an i cuh lio. Chun nitlak ti than a hau

"India ram ah hin dinti an har te lai tiah a liamcia kum 15 ah an rak chim chung cangmi hi a dik taktak i a tu hi a zual chin lengmang ko" tiah India ram i "Waterman" (Ti-mipa) tiah an timi Rajendra Singh nih a chim. Hi pa hi 2015 ah Stockholm Water Prize a hmumi a si.

India ram dinti dihlak i 70% cu an hnawmtam i, ram pumpi chungkhar 75% nih cun an innchung ah tii an i thlak kho lo; khuate 84% cu tidong ti an ding kho lo ti a si.

Hi bantuk a si caah Rajendra Singh nih a chimmi cu, "Ti hi tam chin lengmang in chuahnak nih kan buainak hi a zorter lai lo; ti hman zia tu kan thiam a herh. Ti man hi kan kaiter hmanh ah mirum le milian le company nih cun an hmanning a kai chin lengmang thiamthiam ko lai nain, sifak caah dinti an hmu kho lai lo" tiah a ti.

A cheu khua ahcun hi tin truck in ti an phawt hna

Cucaah tii hi hlan lio chan i vawleitang i an khawn bantuk le tivakam i an khawn bantuk in hmun kip ah khawn a hau.

India ram ti zornak hi minung an karh tukmi, innlo an sak tukmi, lamsul an tuah tukmi, thingram a rawh tukmi, sehzung ca tam tuk an hman ruang le vawleipumpi a linh chin lengmang caah le ruah sur ningcang aa thleng i, khuacaan a rocar chin lengmangmi nih hmun kip ummi ti a zorternak a si tiah scientist nih an ti.

Hi ti ning tein a kal ahcun 2030 ah India mipi 40% cu dinti thiang an hmu kho lai lo i, ti harnak ruangah India cozah GDP 6% cu ti ruangah a zor lai tiah an ti.

Ti har ruangah khua cheukhat ahcun nu zong lamzulhnak an ngei i, buainak zong tampi a chuak. Nai zarh zong ah Morbi khua, Gujarat ramkulh, ah fak ngai in lamzulhnak le buainak a chuak. Narmada tivapi i dinti khonnak pahnih chung ummi ti, phawtzamhnak ruang ah buainak nganpi zong a chuak than. Gujarat cu a tu lio India Prime Minister Mr. Modi ramkulh a si.

Tu kum March thla ah, Gujarat cozah nih dinti a har tuk caah, tiva ti bochan in leikuang tuahtu pawl zong, tu kum cu thlai cing hlah u tiah upadi a chuah i a kham hna. India ram i ramkulh 11 cu tiva dinti ruang ah fak ngai in voi 7 taza cuainak le buainak an tong cang.

Karnataka le Tamilnadu ramkulh pahnih zong Cauvery Tivapi ti an i cuh ruangah buainak a chuak i minung zong tam ialte an rak thi. Ramchung ah an buai lawng siloin Tuluk, Pakistan le Bangladesh he zong ramri ummi tiva ti ruang ah bia elnak le buainak an ngei peng fawn.

Mipi nih sikan ngeilo in an hlonhmi hnawm ruangah tiva tampi an an lo

India ram ah khua a hrem ruang ah a tu kum June 2018 chung ah hin, minung million 330 tluk hi harnak an tong ti a si. India ram i khua minthang taktak Shimla khua hna zong ah ti harnak fakpi an tong. Khuacaan degree 90 nak cung a lin fawn i, hotel an reserve ciami 30% cu June chungah an cancel ti a si. An tangka lut zong tampi a zor i, ti zohkhenhtu hi mipi nih an buai tuk hna ti a si. A cheu sang ahcun ti hi ni 20 chung pipe in a tla kho ti lo ti a si. Hi khua tipipe pawl hi Mirang chan lio a liamcia kum 70 kuakap i an rak tuahmi a si.

India hi vawleicung sipuazi thiammi hna nih an zoh tik ah, hi tining tein a than ahcun 2040 hrawng ahcun vawleicung ah GDP sang bik a ngeimi ram an si te lai tiah an ti nain, an ram khuacaan aa rawh tukmi le a tu bantuk in dinti an harmi te hna hi, cu dirhmun phanh lo nak ding caah dawnkhantu an si kho ngai. Cun ram ah pawngkam a rawh tukmi le a hnomhtamh tukmi hna zong hi, dinti a hartertu an si i, cu zong cu India ram thanchonak ah dawnkhantu ngaingai an si.