A Ci Mih Phan Ummi Vui

Vawleicung pumpi ah, vui hi phun thum ah an then hna. Cu hna cu Africa ram tupi chung ummi vui; Africa burbuk chung ummi vui le Asian vui timi an si. Africa taih ah hin, Sub-Saharan Africa an timi hmun kaupi a kenkip ah an um. Asia ahcun Asian Thlanglei le Nichuahthlanglei Asia ah an um. A dang Asia ram ah an um lo.

Cucaah Kawlram zong vui a ngeimi kan simi hi, ram vantha taktak kan si. Mizoram zong Ngenpi ah vui an ngei ve i, ram vantha taktak an si ve. Lairam zong hi Paletwa hrawng ahcun vui a um an ti i, hihi thah bak lo ding an si. Tha tein zuah ding an si. Nikhat caan khat ahun, kan Lairam caah a thahnem tuk te dingmi an si.

Hi vui hna hi, minung nih a thli tein an va thah lengmang hna i, nihin ni ahcun vui milu a zor tuk cang i, nikhat caan khat ah vui hi vawleicung in a ci a mit sual lai tiah an phan ngaimi a si. Kum zabu 20 nak a rak chuahka ah ramtang ah a ummi, African vui phun hi million tlawmpal a rak um i, Asian vui hi 100,000 tluk a rak um. Nihin ni ahcun Africa vui pawl hi 450,000-700,000 karlak an um i, Asian vui hi 35,000-40,000 tluk lawng an tang cang.

Kawlram ah hin, ramtang ah a ummi vui hi 1,400-2,000 karlak lawng an si cang lai tiah ruah a si. Ann tlaih ciami hi 5,000 tluk a um ti a si. Ramtang vui an zor khunnak a ruang cu, a ho lak an duh ca lawng silo in, a vun le sa ei ding caah an thah hna caah a si. 2016 in 2018 kuakap kar hmanh ah hin, an thahmi 40 karlak hrawng hi a ruak an hmuh hna.

Misual vui thah hmangmi nih 2018 ah Kawlram ah an thahmi vui

Vui thah te hna hi cozah nih an khap ko nain an thah tawnmi hi sual taktak a si. Voikhat cu Mizoram Ngengpi ah a ummi vui zong Laimi nih an thah ti a si. Ningzak le ngaihchia taktak a si. Kawlram ah hin, vui hi a ho ca lawng siloin a sa le vun ruangah an thah caah, a pa le a nu thimlo in thah khawhmi paoh an thah hna caah, vui milu a zor ning a rang khun ti a si.

Ngaihchiat awk ngai a simi cu, vuiho hi sipuazi caah an hmanmi hi a si.  Vawleicung mirum tampi nih vuiho hi chawlehnak ah an hman caah, nihin ni ah ramtang a nungmi vui hi an tlawm chin lengmang. Cucaah cozah kip nih, vuiho sipuazi tuahmi hi cozah nih an ral taktak cang hna. A taktak ahcun vui hna an thah tawnmi hi, an sifah le harsat ruang ah siloin fawizang tein rum an duh caah a si deuh. A cawtu le zuartu zong rum an duh caah, cozah nih an khap timi an thei ko nain an i zorhmi le cawkmi a si. Vui thah hi sual taktak a si i, a thattu, a cawtu le zuartu zong misual taktak an si ko. 

Naite ah Malaysia cozah nih, vuiho le vuiho in a sermi thil tons (4) bak an hrawh. Cucu a man in tuak tikah 13.26 million ringgits ($3.2 million) a si lai an ti. Cucu vui thah an duhnak caah, an tlaihmi vuiho an khanghmi a si. 

Malaysia nih an hrawhmi vuiho dawhdawh cheukhat

Water, Land and Natural Resources Minister Mr. Xavier Jayakumar nih a chimmi cu, "Hi vuiho le vuiho sermi thilri vialte hi 2011 in 2017 karlak ah, kan luh hnawh hna i kan tlaihmi hna an si" tiah a ti. Cu vuiho thilri ahcun, tumbul, thi, rawieinak fung ah sermi pawl an si i, tu Nihnihni ah thawngpang thanhtu pawl an hmuhsak hna. Hi thilri vialte hi Negery Sembilan ramkulh a thlanglei kam khua hna ah an tlaihmi an si. 

Hi vuiho le vuiho thilri pawl hi an khangh dih hna. Cozah nawlpeklo in a thlithup in ramsa sipuazi caah thahnawnnak a umnak hnga lo le Malaysia hi chawletchawhrawl pawl nih, mah bantuk vuiho zuarnak ah an hmanlo nak ding hi, Malaysia cozah nih aa zuammi a si. 

Yangon ah khangh ding in an chiahmi vuiho le saram ruh pawl

Yangon ah khangh ding in an chiahmi saramlu pawl

Naite March 3, 2019 ah Yangon kua Zoological Garden ah World Wildlife Day (WWD) an tuah i, cuka ahcun an tlaihmi vuiho, saram phaw, saram ruh le saram lu le ki phunphun an piah i, an hrawh. Minung tampi nih an zoh. Ramdang in thawngpang thanhtu zong an ra. 

Naypyidaw ah vuiho le saramlu pawl an khangh lio

March 4, 2019 ah Naypyidaw zong ah Kawlram cozah uktu hna nih, an tlaihmi-vuiho, saramlu, saramruh le saram phaw pawl- khanghnak an tuah ve. A ruang cu ramsa lei runven duhmi hna pawl nih, Kawlram in Tuluk ram ah vuiho le ramsaruh le saphaw zuar hi a karh tuk tiah, Kawlram cozah mawh an phurh caah a si. Naypyidaw an khanghmi hi US$1.3 million man a si. Yangon i an khanghmi he fonh ahcun, million tampi man a si lai.

Myanmar's Natural Resources Ministry nih Naypyidaw i an khanghmi saram chungchuak thilri ah hin, vuiho 277, vuiruh 227 le saramdang ruh, ramsaki 1,544 le ramsa saphaw 25 aa tel tiah an ti. Hi kan tuahmi nih hin, ramsa duh paoh in thah le sipuazi caah a thlithup in tuah hi cozah nih an khap timi hi mipi an theih ding caah le hi bantuk upadi buar bu in ningcangloin ramsa an thahnak hnga hnga lo ding caah a si tiah an ti. 

Kenya ram ummi-Save the Elephants (Vui khamh hna u) timi bu nih an chimmi cu, hi khanghmi vuiho pawl hi a cheu cu Africa in a rami an si i, a cheu cu Kawlram ta an si. Tuluk ram zuar ding tiah timhlamhmi an si an ti. 

Tuluk hi vawleicung ah vuiho tambik a cawtu ram an si. Tu kum ceu in Tuluk ram chungah vuiho cawkzorh hi an khap. Cu ti an khapmi nih, Africa ram i vui thahnawnnak hi tlawmte cu a zorter deuh lai kan zumh tiah, ramsa rungvengtu bu pawl nih an ti. Tuluk hi an pawi taktak. Saram phaw phunphun, saruh phunphun le saki a phunphun tibantuk hi, ramchung sii caah an hman hna i, cu thil nih saram thahnak hi tampi a chuahpi Cucaah Tuluk miphun nunphung le zumhnak hi, ramsa thahnak a chuahtertu thil pawi taktak a si. 

Lairam zong ah hin, ramhual tha tein ngeih le ramsa runven hi kan herh hringhrang ko cang. Cozah nih cun Khonutung Tlang hrawnghrang an hualmi le a dang Hriphi khua hna ah tlawmpal an hualmi dah ti lo cu, ramhual taktak hi tam kan ngei lo. Asinain khuate Ruakhua tibantuk hna nih, Thautu le Thautlang hna an hual hna i, cucu thil tha taktak an si. Cozah nih hual lo zong ah, khuate nih khua fak pi'n in ruah le tuak i, khuakhat le khat bawmh in saram hual hi tuah hrimhrim a herh ko cang. Cu lo ahcun Lairam ah a sungharmi sa-Ngengpi, sazuk, vom, cakei, vanvuk, vapual le va dang a phunphun hna hi him tein chiah le zohkhenh an herh cang. Cu ti kan tuah lo ahcun, Lairam ah sa pakhat hmanh um lo in a lawngkarang in um khawh a si.