Zarh Khat Chung Ni Hna An Tuanbia Na Thei Maw?

Mirang le Kawl tibantuk hna cu, miphunpi le tuanbia sau tuk ngeimi an si hna caah, holh le ca an rak ngei hna i, thil min zong hi tam tuk an rak ngei. Min ngeilomi zong min an bunh hna i, cuticun min ngeimi ah an cang hna. Zarh khat chung ah ni (7) a um i, cu ni hna zong cu min an ngei dih hna. Khrihfa kan sinak ah, zarh khat chung ni hna hi zeitindah an i thawk ning a si timi hi theih a herh.

Kan nih Laimi cu Calendar zong thathi kan rak ngei lo. A buaktlak lawng in kan rak ngei i, rihma khiah khawhmi a rak um lo. Zarh khat ah ni zeizat dah um? Suimilam pazeizat dah um tibantuk zong kan pipu chan ah a rak um kho lo. A ruang cu kan fimthiamnak le nunphung ah kha tiang kha then a rak um kho lo.

Mirang an kai hnu lawng in, sianginn kan ngei. Ca kan ngei. Kan holh kha ca chung ah aa tial khomi holh ah tla. Pathian dawtnak le missionaries hna riantuannak thawng in, calendar ngeimi ah kan tla. Missionaries chan hnu lawng in, fiang tein zulh khawhmi calendar kan ngei kho. Mirang Missionaries nih a kan bunh piakmi ni le zarh hna hi a tu ah kan hman hna. A cheu biafang hna cu, Khrifa cang hmasami kan pale pawl an si lai. A cheu cu missionaries phuahmi an si lai. Cu ti cun kan ngeih ballomi ni, zarh, thla tibantuk in min fekfuan kan rak ngei hna. Zarh khat chung ni tete zong min kan van ngei hna.

Mirang ahcun zarh khat chung ni hna hi min an ngei cio. Kawl zong ah an ngei cio. Khrihfa an si hnu ah, Mizo nih khin an phuah cawp ve i,  zarh khat chung ni hna khi min an ngeihter ve. Tahchunhnak ah hi tin an au hna:

1. Nikhatni = Thawntan
2. Nihnihni  = Thawhleh
3. Nithumni = Nilai
4. Nilini      = Nilai-thawhtan
5. Ningani   = Zirtawp
6. Nirukni   =  Inrinni
7. Nisarihni = Zarhpini

Mizo pipunih cun, Nilini hi Ni-nga-ni an ti ti a si. Chanthar mino nih "Nilai-thawhtan" tiah an ti.

Laimi nih cun sianginn kai a um hnu ah, Cawn Nikhatni, Cawn Nihnihni, Cawn Nithumni, Cawn Nilini, Cawn Ningani, Nirukni le Zarhpini tiah kan auh.

Bible ahcun a tu Zarhpini kan timi hi, "Zarh khat chung ah, Ni hmasa bik" (the first day of the week) ti tu in a tial. Lai bible cheukhat zawn ahcun Zarhpini tiah an tial cang ( Mk. 16:1-2; Jn 20:1; Acts 20:7; 1 Kor 16:1-2).

Mirang ahcun a tanglei in zarh khat chung ni hna hi min aa thawknak le an sullam cu an si.

Monday

Latin hlan lio Roman biafang "dies lunae" timi biafang in aa thawkmi a si. "Lunae" timi cu "Thlapa" tinak a si i, 'dies" timi "ni" tinak a si. Mirang holh cun "Moon's Day" tinak a si.

Tuesday

Norse miphun tuanbia (mythology) ah a ummi "Tyr" timi "pathian" min in a ra mi a si. A sullam cu "Tiw's Day" tinak a si.

Wednesday

Mirang holh hlun (Old English) biafang Wodnesdaeg timi in a rami a si. A sullam cu "Odin day" (Odin Ni) tinak a si Odin timi cu Norse miphun tuanbia (mythology) ah a ummi 'pathian' min a si. Hi pathian cu "van le vawlei, minung" a kan sertu pathian a si i, "fimnak, raltuknak, zung-thiamnak, nunpung le mithi hna pathian" a si.

Thursday

Norse pathian min "Thor" in a rami a si. A sullam cu "Thor's Day" tinak a si. "Thor" timi "hreitlung aa put pathian a si. "Khuatur, tektlak, thlichia, a thianghlimmi thingkung le tikam burbuk le thazaang thawnnak he aa pehtlaimi a si. Minung a vengtu, awng-pemhtu le tefa ngeihter khotu a si. Odin he an i pehtlaihnak thawng in, Thor hi unau tampi a ngei i, unau pakhat cu Baldr a si.

Friday

Norse miphun tuanbia i a ummi pathian nu "Frigg" timi in nu-pathian (goddess) a rami a si. Friday a sullam cu "day of Frigg" ti a si. "Frigg" cu nu-pathian vialte lakah hmaisuang bik le min ngei bik a si i, Odin i a nupi a si. "Tefa ngeihter khotu nu-pathian ti zong ah an ruah. Chungkhar, hringtu-nu, dawtnak, thit-umhnak le chungkhar zohkhenhnak nu-pathian a si" tiah an ruah. Van pathian le Aesir i siangpahrangnu timi a si. "Aeisir" timi cu "pathian tampi a si" I, cu lak ahcun "Odin, Frigg, Thor, Baldr le Tyr" an i tel.

Saturday

Saturn timi vawlei ni a si. A sullam cu "day of Saturn" tinak a si. Saturn cu Latin holh ahcun "Saturnus" tiah an ti. Roman biaknak ahcun "thlaici vorhtu siloah thlaici tuhtu pathian" tinak khan a si. Thlai cinmi theipar zunnak le caan he aa pehtlaimi pathian min a si. Greek cinthlaknak pathian "Cronus" timi he aa khat tiah an ti. Saturn cu vawlei pakua lakah pakhat a si.

Sunday

A sullam cu "The day of Sun" ti a si. Old English timi Anglo-Sexon holh ah, Sunday timi hi "Sunnandaeg" tiah an rak tial. Cucu German tuanbia (mythology) ahcun "Nika" hi nu-pathian pakhat bantuk ah an rak ruah. Cucu min tam ngai an rak pek i, "Sunna asiloah Sol" tiah Norse Holhhlun ah an rak ti. Cucu biafang sullam cu "Sun" (Nika) tinak a si. "Niaka pathian ni" a rak si.

Hibi zarh khat chung ni sarih an i thawhkehnak an tuanbia tawi a si. Hi kong hi a buai ngaimi a si caah, ka tialmi hi a tling lo ngai ko lai nain, Mirang nih nih an rak bunh ning hi a dantlang piin fianternak tuah ka duh caah a si. Hi ni hna hi, a tam deuh cu hlanlio German Holhhlun timi Norse Holhhlun in aa thawkmi an si. Norse miphun pathian hna min deuh in aa thawkmi an si.

Norse miphun hi, Chaklei German holh in a holhmi" (North Germanic ethnolinguistic group) an si. An caan cu Early Middle Age timi chan lio ah a rak cak ngaimi miphun an si. Hi miphun pawl holh hi, Indo-European holh aa thawknak a si i, a tu Scandinavian nih an hmanmi German holh pawl an rak i thawknak miphun holh a si.

Mah vial in zarh khat chung ni hna an i thawknak tuanbia cu na fiang ko cang lai tiah ka ruah.

---------------------------------

Chinchiah

1. Early Middle Age timi hi Early Medieval Period ti zong ah an auh tawn. A caan ahcun Dark Age tiah an ti. AD kum zabu 5 nak le 6 nak in 10 nak tiang hrawng hi a si. Hi caan hi, an khuaruahnak a rak thangcho lo ngai lio caan a si.