A Tu Lio Covid-19 Zawtnak Kong

 Covid-19 zawtnak a chuahnak December in tuak ahcun thla (9) a si cang. Nihin ni ah vawleicung pumpi dihlak ah, a zawmi theihlomi tampi an um lai i, hniksakmi le theihmi chung lawng in, million 21.23 an zaw cang i, 14.04 million cu an dam ve cang. Minung thimi dihlak hi, 760,000 renglo an si. Covid-19 zawtnak rungrul kong hi, a tu zong ah an hlathlai cuahmah lio a si rih. Za ah za in tling tein a kong an thei kho thlu rih lo. WHO le CDC riantuanmi mifim scientist le doctors le rungrul lei thiammi tampi zong nih, Coronavirus kong ah a phi tliang tein an chuah kho rih lo. 

Nihin ni tiang i fian khawh mi ahcun, "coronavirus" rungrul hi, Wuhan khua a chuahnak i a rak ummi rungrul ci khan a dang rungrul ci dang ah aa thleng than ti a si. Asinain damnak sii siseh, khamnak sii siseh an ser khawh ahcun a tha cio ko lai tiah an ti. 

Nihin ni ah damnak sii le khamnak sii hi WHO le CDC nih a tha bak tiah an lung a tling bakmi sii cu a chuak rih lo. Remdisivir te hna zong a tha bak timi a si rih lo. "Mizaw an dam a rang deuh" timi tiang vial lawng hi an pawm khawh rih. Cun Russia nih naite ah "Kan ser khawh cang" tiah an timi sii zong WHO nih kan hniksak ta rih lai ti a si. Hi bantuk a si caah, Coronavirus hi kham khawh ding taktak cu tu chun ni thil sining ahcun a har rih ko.  

USA thil sining zoh tik zong ah, "Covid-19 raldohnak ah kan sung" tiah scientist tampi nih an ti. A ruang cu a kharh thulh, a zor thulh i, a ruah awk an thei bak lo. Nihin ni ah, USA fimthiamnak le rumnak le thawnnak hi Covid-19 zawtnak kong ahcun chim awk a um ti lo. Aa hmang kho ti lo ti tluk a si.

Nihin ah thawngpang a chuakmi zoh tik ah, USA zong nih hin Covid-19 raldohnak cu a tei bak lo timi a fiang ko. Zeicatiah mizaw hi an karh peng rih caah a si. Kan hnu ah, a van tha deuh tiah an ti i, rian an van on i mizaw an karh ning ti awk a tha lo. Cucaah rian tampi an khar than. Cun a van zia deuh cang can ti i, sianginn an van on than i, mizaw an karh ning ti awk a tha lo. Sayamate a cheukhat sianginn an kai ngam lo i, sianginn an onmi cheukhat cu sayate an chambau. A cheu cu an zawt ngai caah an khar than hna. Cucaah States tampi cu "online" in sianginn kai ding an i tim cang hna.

Ninin ni ah, US cozah le State cozah nih an ti khawh tawk in an i zuam nain Covid-19 mizaw hi an karh tuk rih pin ah mithi zong an tam tuk thiamthiam rih. State cheukhat cu a karh ning a sang tuk rih i, rian zong tha tein an ong kho rih hna lo. 

USA cozah hi an rak daithlang i an i chuahsual bak ko. Nihin ni ah Asian ram tampi le Europe ram tampi le Australia le New Zealand te hna cu an i rengh ning a fah tuk caah mizaw karh a fum. A dammi an tam. Mithi an tlawm. Zawtnak a rak zual tukmi Tuluk te hna hi an tei khawh ngacha ko cang. Mizaw thar an um set ti lo. Mithi tam tuknak Germany te hna hi mizaw an kharh ning 3% tang an si; Italy hi 2% tang a si. New Zealand cu 0.5% tang a si. Cu lio ah USA cu mizaw hi an karh taktak rih. A ruang cu cozah nih zulh ding timi policy a ngeih tuk lo pin ah, mipi chimh an ngai lo. Chimh ngailomi zong a zizutnak a um fawn tuk lo. Ruahnak cheuhnak vial tluk lawng khi a si. 

USA ram mizaw karh ning hi, June thla canceu ah 4.5% lawng a si i, a tu August canceu ah hin 8% a phan tiah an ti. US cozah zong hi, zeitindah Coronavirus hi kan control lai timi ah timhlamhmi policy le plans a ngei bak lo. Cu ti cun mah ruahnak cio in state cio nih cawl a si ko. CDC le President zong an ruahnak aa khat tawn lo i, a tu lio cu Coronavirus kong ah hruaitu kan ngei lo tiah an ti tawnnak a si. 

Vawleicung ah Covid-19 in a him cemmi ram ah Vietnam le New Zealand hi an i tel. Kan hnu zarh ah Vietnam ah Covid-19 in minung pakhat a thi i, cucu a hmasat bik thimi a si. New Zealand hi ni 102 chung covid-19 zawmi pakhat zong an um lo ti a si nain, nizan tihni in mizaw pakhat an hmuh i, Auckland khualipi cu an hren colh hna. Nihin ni ah mizaw 13 in 17 ah an karh ti a si i, an lau ngaingai. Hi tluk in cozah nih policy tha le fak tuk in an ruah caah, ramdang ahcun mizaw an karh ning a fum.

USA ah cun, mifim ram an lo lo. Hi tluk rihnung mi zawtnak hi zei ah an i relter lo i, politics ah an hman caah a pawi bikmi pakhat a si. Cozah nih Covid-19 kong ah policy fekfuan a ngei lo. Hi bantuk in "Zeiti set in dah kan kal lai?" timi a um lo caah ar bang in vaih cio a si ko i, cucaah Coronavirus hi doh awk a har ngaingai. Cucaah mizaw hi an karh peng rih ko i, a tu lzarh ah hin nikhat ah mizaw 53,000 tluk in a karh peng rih i, kan hnu zarh nak in cun 11% an karh ning a zor deuh ti a si. Cucu thawngtha khan a si nain, a karh ning a tam tuk thiamthiam rih. 

President nih cun, "Kan test hna ruangah kan theih hna le a si. Kan test hna caah mizaw number an karh" tiah a ti i, cucu a dikmi a si lo. "Zawtnak a karh ca tu ah, lunghrinhmi kha an test hna i an hmuhmi hna an si." Hmuhlomi a tor in an tor rih lai. Cucaah kha hmuhlomi nih khan zawtnak cu an karhter peng rih lai i Covid-19 ral hi tei awk a har ko. Hi hmuhmi pawl hi test lo le hren lo le bang ahcun minung thawng tam tuk an karhter chap rih lai. 

Nizan sining zoh tik ah, US nichuahthlanglei ramkulh pawl-Florida, Georgia, Alabama, Mississippi -hna hi mizaw a karh bikmi an si. Hi ramkulh pawl hi an governors nih hmurhuh zong nan i huh lai a ti hna lo. Rian zong tlai bik kharmi le tuan bik ongmi an si. Cucaah milu in tuak ahcun mizaw a karh bik an si tiah an ti. Texas le Arizona zong hi a karh bikmi chungah an i tel ve. 

Hlan ah hin New York le New Jersey hi mizaw tamnak bik an si nain, tu chun ahcun California, Florida, Texas hi a tam bik an si cang. New York hi palinak ah a um. California ah 603,000 leng an zaw; Florida ah 563,285 an zaw; Texas ah 542,322 an zaw; New York hi 453,960 an zaw. Hi States hna cu minung an tam tuk caah a si pah. New York changtu ah Georgia a si i, 231,895 an zaw ve. Hi ti mizaw tammi thlanglei state hna hi hlan ah mizaw an tlawm ngai ko hna nain, state cozah nih Covid-19 hi politics phun in an ruah le kalpi caah, an i chuah sualnak a si tiah an ti. 

New York le New Jersey hna cu an van zor deuh ziahmah nain, khatlei ah California le thlanglei le Midwest ah zawtnak a karh than hawi. Covid-19 hi USA ah a hel in aa hel. USA ram state dihlak ah California cu a pakhatnak bik 603,000 an zaw i, ting 6 cung kaimi state a pakhatnak bik a si. Minung 11,000 bak an thi cang. Kan hnu zarh nakin tu zarh ah hin mizaw 10% an karh ti a si. Florida ah minung an test mi hna 100 ah 17% cu Covid-19 in an zaw tiah Johns Hopkins University nih an ti. 

Nizan ah thawng a chuakmi cu USA ah hin, a liamcia ni 17 chung hi nikhat ah minung 1,000 lengmang in an thi ti a si. Nai nithum ni nikkhat chung ah, minung zawmi 55,910 bak mizaw thar an karh. Cu ni ah 1,499 an thi. Cu ni ah minung USA ram pumpi ah million 5 leng an zaw cang. Thlanglei State hi mithi an tam biknak a si i, Nithumni ah Georgia State ah 105 an thi; North Carolina ah 45 an thi i Texas ah 324 an thi. 

Rian an onmi le sianginn an onmi hi tam bik zawtnak a karhnak bik a si an ti. Georgia i Atlanta khua ah sianginn an van on i, mizaw an karh manh tuk caah, siangngakchia le sayate 1,100 renglo inn ah an erh ter than hna. State kip sianginn an on nak i siangngakchia le sayate hi, an zapite 2,000 leng hi inn ah an hren than hna ti a si. 

Covid-19 a karh ngaingai nak, Arizona States ahcun mizaw an karh ngai caah, sianginn on ding an ti nain, sayate nih kai an duh lo i, an thawn than. "Kan him lo; risk a tam tuk" tiah an ti caah an on kho lo. Nunnak le damnak hi, fimthiamnak le sianginn kainak zong in a biapi deuh. Kan fale hi, Ph.D hmanh phan hna sehlaw an thih ahcun zeidah san a tlai? Cucaah siangngakchia le sayate caah a him maw timi hi, U.S cozah nih biatak tein an ruah le tuak a herh. 

USA ah 4.6 million an rak zawt lio, August 3, 2020 ah Johns Hopkins University data an tuaknak ah, minung 154,859 an rak thi tiah an ti. Cu ni thiamthiam ah, August 22 ahcun 173,000 kan thi te lai tiah an rak ti. Nihin ni ah, worldometer tahnak in zoh tik ah, USA mithi hi 171,535 an si tiah an ti. Hi tining tein an thih ahcun, August 22 ahcun 173,000 leng an thi lai timi a fiang cang. Johns Hopkins University chimmi hi a dik te lai tinak a si cang. US minung hi vawleipumpi minung dihlak i, 5% an si nain, Covi-19 a thimi vialte lakah 22% cu USA ah an thi. Cucaah U.S cozah hi an daithlan caah le tha tein ralrinnak an ngeih lo caah, zawtnak runvennak ramdang bantuk in an tuah khawh lo caah a si an ti. 

Senator Mitt Romney (R-Utah) nih cun, "U.S coronavirus  kongah Trump cozah nih Covid-19 tihnunnak hi biapi ah an chiahlo mi le American mipi vennak ah an tlolhmi le zawtnak a karh ning hi, zokhenh khawh si ti lo in, a zit bak in aa zi cang" tiah Pre. Trump cozah mawhphurhnak a tuah. Nai Nizan Rinni (August 15) lawng ah, minung 1,220 an thi. 

Cucaah politician pawl chimmi nakin, sii lei thiammi "doctors le scientists" chimmi hi tu hi a dik deuh zungzal i, an mah tu hi zumh ding le bochan ding an si. Politician tampi hi, an mah tlinnak ding lawng an ruat i, minung nunnak le damnak biapi ah an chia theng lo timi hi, tu tan Coronavirus an zokhenh ning kong ah a fiang ngaingai. Politician bia hi cu, Mirang nih "half truth" an timi "Biadik zatceu" timi khi an si dih deuh ngawt. A hohmanh hi za ah za in zumh awk an tha lo. 

Kan umnak Ohio zong hi, Governor le cozah an i zuam tuk. Tu chun ni ah mipi sin chuah tik ah "hmurhuh" nan hman hrimhrim lai ti a si. Sekhan, sizung, dawr, park le biakinn zongah pe 6 hlat ah nan um lai ti a si. Marh thla canceu in June thla chuakka tiang a kan hren. Khual nan tlawng lai lo a kan ti. A herh taktakmi lawng ah leng nan chuak lai tiah an ti. Sekhan piah le zeidang vialte zong "online" in tuah a si. Atu sianginn zong October 27 tiang "Online viar" a si lai ti a si. Cu tluk in cozah an i zuam nain, an tei kho taktak lo.

Nihin ni ah Ohio ah 106,577 an zaw i, 3,790 an thi. Nizan lawng ah mizaw thar 1,118 an um. Kan umnak khua Columbus i Franklin County hi Red Alert (3) ah a kan chiah i, mizaw tam taktaknak ah kan um. Kan mah Krihfabu, Emmanuel Chin Baptist Church (ECBC), zong March 22 Sunday in biakinn pumh kan phih i, August 2 tiang zarh (20) chung kan i pum lo. Agust (9) in biakinn pumh kan thawk i, a voikhatnak ah minung (95) lawng kan i pum. Kan biakinn hi seat 609 thutnak asi i, cheuhra cheukhat ngacha kan i pum. 

Nihin ni ah Coronaviurs khamnak sii a tha men lai tiah ruahmi hi phun 24 candidate an um. A cheu cu voi hnih an hnik sak hna i, a tha tiah an ti i a voi thumnak hniksak ding zong an um rih. WHO nih pawm ngaingaimi a um kho rih lo. 

Cucaah vawleicung ramkip ah a karh ko rih i, New Zealand hna ah mizaw an um tik ah a himmi ram a um ti lo ti tluk a si. North Korea zong ah a um ve cang nain cozah nih an chim duh lo ti a si. Vawleicung ram hme bik Pope ukmi khua-Vatican City- zong ah a um ve ko. An nih le bang cu mi tlawmte an si nain, a him ve hlei lo. Vawleicung ram vialte le "Territories" vialte a zapite 115 ah virus an hmuh cang i, vawleicung a cul dih cang ti t a si. 

Nihin ni ah zawtnak a chuah hmasatnak Tuluk ram ah mizaw 84,294 an um. Nizan ah 30 mizaw thar an um ti a si i, a lau in an lau. Sang a cheukhat an khar rih hna. Hi bantuk in an i rengh caah Tuluk hi mizaw tam ah 32 nak lawng ah a um cang. USA ah ah 5.4 million, Brazil ah 3.23 million le India ah 2.52 le Russia ah 912,823 an zaw i, hi ram pali ahcun mi zaw hi an karh tuk rih. 

WHO nih an chimmi hi an hman ngai. Tuluk ram a zual siling ah Epicenter timi Zawtnak tambiknak a laicer cu Tuluk a rak si. Cu epicenter cu Italy ah aa thial lai an ti i, aa thial taktak. Cun USA a si lai an ti i a si taktak. Cu hnu ah Brazil le India le Russia a si te lai tiah an ti, an ning tein a si taktak ko. Hi zawtnak hi a lo thai ti lai lo. A tlawm le tam cu a um peng ko cang lai tiah an ti fawn.  Hi zawtnak hi minung sermi siloin a um ciami Coronavirus phun 400 leng chung in a chuakmi a si tiah an ti. Cucaah zawtnak rungrul dang zong saram ahcun an um ko i, minung ah an kai sual lai maw timi hi an phan ngaingaimi a si.

Atu zong ah hi, Africa ah vok tohkuai phun a chuak i, vok tam ngai an thi cang. Kawlram ah vui-tohkuai a chuak i minung an rak thi ve. Tuluk ah SARS a rak chuak. Saudi ah MERS a rak chuak. Cu SARS le MERS zong cu Coronavirus thiamthiam an si. An ci aa dan bia a si. Africa ram linga ah Ebola a chuak fawn. Hi bantuk hi, minung sermi siloin saram ah a ummi zawtnak kha minung ah an kai sual caah a si tiah CDC le WHO scientist nih an ti. Cucaah zawtnak dang zong an um ko i, minung ah an kai sual lai maw timi hi, cat lo tein WHO le CDC nih an hlathlai peng. 

Covid-19 zong hi a mah tein loh dawh cu a si ti lo. Hi bantuk in thil a si caah, vawleicung pumpi ah hin Covid-19 kakuaise le damnak sii an chuah khawh hlan chung cu, Covid-19 hi a karh peng rih ko lai. A tlawm deuh le tam deuh lawng a si lai. Cucaah zawtnak a um hlan bantuk in, zei thil hmanh ah punghman cun a si kho ti lai lo tiah scientist nih an ti. Hi zawtnak hi rungrul dang zong a chuak than kho tiah ruah a si. Cun khuasik tik ah a zual deuh kho mi a si i, a tu thal chungah kakuaise an ser khawh lo le damnak sii an ser khawh lo ahcun a ra laimi khuasik hi thinphan awk a um ngaingai mi a si tiah an ti.