Midland Khua "Oil Museum"

Midland ka tlawn lio ah kai lunghmuih ngaingaimi cu Oil Museum kan zohmi asi. Kawlram kan um lio ah, Yenanchawng, Choh le Yanbe Kyun tibantuk ah meiti a chuak ti hi kan rak cawn tawn. Meiti chuahnak hmuh cu ka rak duh hringhran. Phaisa ngeih lo ahcun tlawn a rak har tuk i, ka rak hmu kho bal lo. South Korea Yokong Meiti company nih Kawlram Kalewa le Monywa karlak te hna ah meiti an rak kawl lio ah, meiti an kawlnak thir theng sangpipi an donhmi ka rak hmuh i, ka rak uar tuk. Amak ka rak ti tuk hringhran.

Midland khua ka phak tikah, meiti khur a rak tam tuk. Vanlawng in zoh tikah, an de lulh ko. Ka khuaruah a har tuk. Meiti khur hmuh lai ka ngaih tuk. Zeicatiah ca lawng ah kan cawn i, a taktak ah lam naite in ka hmuh bal lo caah asi.

Midland Area meiti khur cheukhat

Midland ka phak tik ah, Oil Museum a um an ti i, kan va zoh. Ramkip vawlei tang thilchuak lung aphunphun an piahmi hna zoh tik ah khuaruahhar asi. Lunglei thiammi (Geoligist) ca le bang ahcun zeitluk in dah an va lunghmuih hnga ka ti. Pathian nih vawleitang i thil a rak cantermi kong ruah tik zongah khuaruahhar tuk asi. Cun US cu museum an uar tuk caah fim lo awk an tha lo. Thil theih ding le cawn ding tam tuk an rak ngei. Uar an um tuk.

                                                                           Permian Basin Oil Museum

Cu Oil Museum hmai ahcun "meiti an kawlnak le an cawhnak seh" pawl zohchun ding an chiahmi zong an um hna. Hi Museum hi phundang asinak cu aliamcia kum million 230 lio i thil a rak i sermi meiti kong an piahnak hmun asi. Kan kal lio ahcun an remh lio asi caah azapi tein kan zoh kho lo. Dollar million 18 dih in an remh lio asi an ti.

Oil Museum hmai i meiti dawpnak seh an piahmi

Pinlei deuh khi an cawhnak seh an piahmi asi

Meiti cawh ningcang kong ca an tialmi asi

Atanglei pawl hmanthlak hi, lung aphunphun an si. Ramkip lakmi lung an si. Acheu cu an catial a hmet tuk caah hmanthlak ah rel khawh an si lo. A cheu cu thlalang chungah an um caah an, hmanthlak a fiang kho tuk lo. Acheu lung cu Maisho Tlang lung le Mokkok Lung an lo hna. An i dawh taktak. Hi lung pawl hi an kum a cang tuk i, million tampi a rauh hnu lawng ah aa sermi lung pawl an si. 

An i dawh tuk caah i pangpar bantuk an si. 

Atanglei hmanthlak hi meiti zeitin dah an cawh i, an lak timi an piahnak hmanthlak asi. Meiti hi hman khawhmi meiti asinak ding caah dot tam tuk riantuan  ahau. A man a fah zong ah fah mawh lo asi. Kan cawk tik zong ah an ser ning ruat bu tein cawk ahcun, meiti man kong ah kan zai men hnga lo. 

Petroleum Museum chung ah Pu Bawi Hmun le Rev. Abraham Ram Lian Khar he

Atanglei lung hi Fort Stockton Nichuah-thlanglei meng 31 a hlatnak ah, Hunt Energy Corporation nih an vihmi vawleicung in an lakmi lung asi. A thuh hi meng 5.6 (pe 29,670) a thuk. Hi tluk thuk vihnak caah hin kum 3 an rau; 1982 ah an dih. Hi tluk thuk an va vihnak chung ah a linh hi, degree 419 asi. Titlok nakin a let hnih a sa deuh. 

Hi meiti museum ka hmuh tikah ka saduhthah a tling ngaingai. Midland ka kal chan thil tampi ka chap i, ka lawm taktak. 

US Nih Atei Khawh Lomi EAB Rungrul

Abur duh ngaimi Ash Tree 

Vawilei thilnung himbawm tein a umnak ding caah a biapi bikmi thil cu Oxygen thli a chuah i Carbondine Oxide thlichia a dawptu "thingkung le thingram" an si. Thingkung le thingram vialte hi thi dih hna sehlaw, vawleipi cu a um ko lai nain, a chung ummi minung le thil nung vialte kan thi dih lai. Cucaah "Thingkung cu minung le saram vialte hawi tha bik an si."

Ngaihchia ngai asimi cu, cu kan hawi tha bik cu nihin ni ah rihma ngeilo in an lo cuahmah cang. Minung nih kan hrawh lawng silo in, mei, tii, thli, nilin le rungrul zong nih an hrawh thluahmah cang hna. Kan hawitha bik an lotlau thluahmah cang. US nih Thlapa an lamh khawh ko. MARS zong kai ding in saduh an that ko nain, an ramchung i thingkung million in a thattu rungrul cu an tei kho ti lo.

Cu rungrul cu a mak taktak. A muizoh ah duh a nung tuk. Cu rungrul cu US ah aa semmi asi lo. Ramdang in a ra mi asi. Cu rungrul nih, US nih an uar ngaingaimi thinkung, "Ash Tree" hi a duh tuk i, million tampi a thah cang. North America chungah Ash Tree 8.7 billion a thah cang ti asi. 2019 ahcun cu rungrul ruangah US sipuazi ah $10 billion tiang sunghnak a chuahpi cang lai an ti. Cu rungrul cu zeidang asi lo. Tlumtle bantuk duh a nungmi "Emerald Ash Borer" (EAB) timi asi.

Thingram sceintist nih an phan bikmi cu EAB rungrul nih, "Thingkung dang a tlak sual lai?" ti hi a si. Wright State University, Dayton, Ohio i hlathlaitu (researcher) pawl nih cun, "EAB nih hin thingkung dang-white fringetree-hi doh hram a thawk" tiah Professor Don Cipollini nih a ti. "White fringetree" hi US hmun tampi ah a keumi asi i, chaklei in Florida tiang an keu. Nihin ni tiang ahcun, Ash Tree hi tambik a hrawh.

Ash Tree hi an bur ngaingai

            EAB  nih a ral thanmi White Fringe Tree 

Ash Tree hi US ah tampi a keumi kokek thinkung asi. Thingram thiammi hna nih "Flaxinus Genus" tiah Latin holh in an auh. Aphun a tam. Phun (65) a um.  An hnah hi tlawm tete an i dang nain an phun aa khat. A cheu cu an niam i, a cheu an sang ngaingai. A cheu cu an hnah a thawng deuh i, a cheu cu a nem deuh. Acheu cu an var deuh i a cheu cu an nak deuh. A cheu cu pangpar phun an ngei i, a cheu cu thei phun an tlai. Anu le pa in an um. Lairam kuhthing le fahia he an i lo pah. Hi thing hi Lairam le Kawlram ah an um rua lo.

Ash Tree cu nge a tam. Ahnah a tam tuk caah a bur ngaingai. Laitlang tuaihmawng bantuk in a bur. Atang hi ngaidem a tha. Lentecelhnak a rem. A hnah hi a hrin ning a that tuk caah le aa dawh tuk caah, sipuazi ca in an rak cin tawnmi thinkung an si. Pe 5-6 asimi cu kung khat ah $150-250 in an rak zuar tawn hna. Rumnak ah hmanmi thingkung pakhat a rak si. Nihin ni ahcun market ah an zuar ti lo.


                   
                                        Velvet Ash Tree in a khatmi tupi

Aa dawh ruang le abur ruangah lamkam ah tampi an cin. Lam a dulhtertu asi. Khuathar an tlaknak paoh ah tampi an cin tawn. An bur i an i dawh pin ah an i ruang ngaingai. Cucu duh a nunnak asi.

Ash Tree hi an mah le an phun hawih tein, an cinnak hmun aa dang. Lamkam ahcun a hnah aa dawh deuhmi te an cin tawn. A cheu cu pumpak inn, sizung, sianginn, mall, dawr le park ah tampi an cin hna. Ash Tree a keuhnak tupi cu thing a hmawng duh ngaingai i a nuam hlei tuk. Lamkam ah artlang in an cin ahcun lam a dawhter tuk.


                   Lamkam ah an cinmi Ash thingkung


     Manchurian Ash Thingkung cu a sang ngaingai

             

             Khua dawhtertu Ash Tree pawl

Acunglei i hmanthlak kan tar bangtuk in Ash tree hi lamkam ah ngaidem a thattertu le lam dawhtertu caah an cin tawn. Cu tluk a man a sungmi thingkung khamh khawh lo in, billion tam ngai an lo cang. Khuachung he ramtang he an thi ko. A cheu cu an hram tiang an thi; a cheu cu a bir than i aa ser thanmi zong an um ve. A cheu cu an temtuar taktak.

1997 ah USA ka phan. Kan sianginn pawng ah Ash Tree bur dawhdawh an rak um. Ash Tree asi ti awk ka rak thei lo. Ahram ah nawn thatha an toih nain, a par a car chin lengmang kha ka hmuh. Ange an ro thluahmah. Voikhat cu volunteer rian kan tuan i, cu thingkung cu a nge a romi vialte kan hau ahcun a dam ko lai tiah ka ti. Ka hawipa he a nge a thi mi vialte kan thlangh dih. A kum vui ahcun nge dang tampi an thi than. Ahnu kum 2 ahcun a kung ning pi in a car. Ka khuaruah a rak har tuk.

Ka chawhnak kip ah thinkung thi cu ka hmuh chin lengmang. Lamkam thingkung dawhdawh an thi; ano he a tar he an thi hna. Ka khuaruah a har tuk. Thingkung hi zei ca dah hi ti rumro in an thih hnga?  Vawleipumpi linh chin lengmang ruang ah asi hnga maw? Zeicadah thingkung no tete zong an thih hnga? ti ka ruat.

Hitin Ash Tree thingkung pawl an thih tikah, US minung tampi an khuaruah a rak har ve. Abik in thingram scientist pawl an lungre a thei khun. Ash Tree tamnak tupi ahcun, thingkung thimi a tam tuk caah, thingkung dong a carmi an rang thup ko. A carmi cu heh tiah an hau hna. Khuachung thingkung zong tam tuk an phur hna.


    Toledo, Ohio i Ash Tree thimi 

Ohio zongah thingkung thawng tam tuk a rak thi. Voikhat cu thadinca ah an tialmi cu, "Khua a linh ruang le ruah a tlawm ruangah thingkung tam tuk an thi" tiah an rak ti. Cuticun thingkung cu an thi thluahmah ko nain a ruang an rak thei kho lo. Ruah tlawm le nilin kha an rak puh cem.

Cuticun Ash Tree atamnak Michigan le Ohio ah thingkung tam tuk an thih tikah thingram scientist pawl an lau i, heh tiah an hlathlai. 2002 a phak tik ceu ah, Emerald Ash Borer (EAB) timi thingkung thihtertu thilnung pakhat kha Michigan Ramkulh athlanglei ah an rak hmuh hmasat.

Cu thilnung cu "Tlumtle" tiah Laimi nih kan timi phun khi a si. Aa dawh taktak. "Sing" timi lungvar bantuk asi caah "emerald ash borer" tiah min an saknak asi. "Emerald" ti cu "Sing" tinak asi. "Ash" cu "Ash" thingkung kha a chim duh. "Borer" timi cu "vit-tu, reitu, khuartu" tinak asi. Rungrul nih thing le lung hna kuar lak in a rei i an kalnak lam hngal lak in an tuahmi kha asi.

                                  Emerald Ash Borer 


                  EAB an phawl lio asi. Tii tam tuk an tit khawh

EAB nih hin thingkung hawng kha a rei.  Hi Tlumtle bantuk thilnung nih hi tluk hakmi Ash Tree hawng a rei khawhmi cu khuaruahhar ngai asi. A rei hnu ah, akua a tuah i, cuka kua ahcun a ti a tit (Atanglei thingkua chungah a ummi EAB pi le an ti an tit lio asi). EAB pi nih a titmi ati cu, an than tikah rungrul (lava) ah an cang. Rungrul an si lio ah thinghawng le thing asa kar ah an lut i, thingkung  sa le a hawng kar a nemnak kha an ei; a hram lei lengmang ah an tolh i, thingkung vitamin kalnak lam kha an hrawh dih.  Thingkung vitamin kha an kham le hrawh caah, thinkung kha vitamin a ngei ti lo i a thi.

Cu rungrul cu an caan a tlin tikah a kua in an chuak i, EAB puitling ah an i chuah i an zuang. Cuticun EAB nih a tlak cangmi thingkung cu zeitluk lian asi zongah kum 2-3 chungah an thi colh. Sau an nung kho hrimhrim lo.



                        EAB nih thing hawng a reimi



                 EAB kua le rungrul an kalnak lamneh  (Ref. www.google.com)


                           EAB tii an tit lio


                     EAB pi nih atit i a hrinmi fa asi

EAB an hmuh kum 2002 hnu lawng ah, Michigan Ash Tree hi million 10 leng athah cang ti asi. Ramkulh dang ah million tam tuk a thah rih. Ohio ahcun 2003 lawngah an hmuh. Asinain mah hlan ah thingkung tam tuk an rak thi cang. Ramkulh kip ah EAB thahnak le thingkung zohkhenhnak an tuah i, tangka million tampi dih in an doh cuahmah nain a karh lei peng asi rih.

Nihin ni ahcun, ramkulh (24) chungah EAB nih thingkung tampi a zawtter hna. Adang ramkulh cheukhat cu an phanhka te asi i, hi ramkulh 24 tluk in cun fahnak an tuar rih lo. US ramkulh (50) lak ah a tuar bikmi ramkulh hna cu:

Michigan, Arkansas, Colorado, Connecticut, Georgia, Illinois, Indiana, Iowa, Kansas, Kentucky, Maryland, Massachusetts, Minnesota, Missouri, New Hampshire, New Jersey, New York, North Carolina, Ohio, Pennsylvania, Tennessee, Virginia, West Virginia le Wisconsin hna an si. Canada ram Ontario le Quebec zongah an hmuh ve hna. 

EAB (Tumtle) hi-Russia nichuahlei, Tuluk ram chaklei, Japan le Korea ram-hna ah a ummi asi. Khuaruahhar ngai asimicu hi kokek a chuahnak ram ahcun thingkung ramkung a rawk hna lo ti asi. North America aphanh tik lawngah Ash Tree hi a duh i a ei i a thah hna. Pathian thil serning hi khuaruahhar asi.

USA ah EAB doh hi an i zuam peng. Thingkung zawtnak nih a van tlak cangka tein khamh an i zuam nain an khamh khawhmi nakin khamh khawhlomi an tam deuh. Zeicatiah EAB hi an karh ning a ran tuk caah le an phakmi ram a kauh tuk caah asi. Cupinah thingkung chungah an um caah thah an har tuk. EAB thahnak ca le thingkung khamhnak caah tangka billion tampi a dih ding asi i, hi ral hi tei khawh ding asi lo tiah an ti. Tangka a dih tuk ding asi caah, hi ral hi doh aphu maw? Thingkung hi khamh a phu maw tiah aruatmi tampi an um.

Hi ruangrul hi an ci a mih tung lo le an mah tein an loh lo ahcun nihin ni tiang tei khawh dingmi dirhmun ah a um ti lo. Cun Ash Tree nih in khawhnak a ngeih i a in khawh dah ti lo ahcun rungrul hi, thah cawk ding le tei khawh dingmi asi lo ti asi. Atanglei hmanthlak hi zoh law, EAB nih khuachung lam caah rawhralnak zeitluk in dah a chuahter timi hmuh khawh asi.


    Toledo i EAB nih a thah hlan (2006) le a thah hnu (2009)



Emerald Ash Borer Thahnak Lamthar

Ash Tree thlawpnak hi a lam a har ngaingai. Phun hnih lawng in thlawp khawh asi:

(1) Sii In Thlawpnak

Ash Tree hi aa dawh tuk caah le abur tuk caah pumpak a ngeitu le cozah nih thih an siang lo. Cucaah rungrul nih a tlakmi thingkung hna hi, sii an kah i, a tanglei bantuk in an thlawp hna. Thingkung pakhat thlawpnak ding caah $250 dih ahau.

Thingkung sii phun tampi a um i, "Tree-age" timi sii an chunh ahcun, EAB tii hi kum 2/3 chung cu thingkung ah an um lo tiah Michigan le Ohio Ramkulh thil hlattu pawl nih an ti.  Thingkung pakhat haunak ah $700-1,200 kar a dih caah, thingkung lianmi cu hau lo in thlawp i nunter a miak deuh tiah an ti. Minung cawmnak ca hmanh a fawi lo lio caan ah, thinkung tiang sikah ding cu a fawi lo caah, Ash Tree khamh ding hi a har ngaingai ko.


                             Ash Tree an thlawp lio

(2) Azawmi Thingkung Hau

Ash Tree hi an zawt cang hnu ahcun kum 2/3 chungah an thi. Thing nih a celh in an celh lo. A zawmi thing rungrul nih kung dang a chonh sualnak hnga lo caah, a hau in hau le a khangh in khangh zong hi an hman. Atanglei bantuk in thingkung dawhdawh hi an hau hna le an khangh hna. Cu zong cu vansan bia asi. Thingkung dihlak hau le khangh ding cu a lam a um fawn lo.




              Thlawp a har tuk caah azawmi cu hitin an hau hna

(3) Adang Thilnung in Dohnak

EAB hi Asia in a ra mi asi caah, amah a that khotu asiloah an karh a fumter kho dingtu thilnung an kawl tikah, "parasitoid" timi hnerhte le kocik bantuk asimi thilnung phun kha a tha tiah an ruah. Cucaah 2007 ah, cu rungrul cu China ram ah lak i North America ah thlah ding in cozah nih bia an rak khiah.

Cu Tuluk ram in "parasitoid" phun (3) an cawk mi hna cu, Spathius agrilli; Tetrastichus planipennisi le Oobius agrilli ti an si. Hi hna nih hin, EAB tii kha rawl caah an ei hna. Canada zong nih cu thilnung phun thum cu thlah ding in 2013 ah bia an khiah ve. Cun Spathius galinae timi hngerhte phun zong cu thlah chap ding in 2015 ah bia an khiah than.


                      Spathius agrilli 



 Tetrastichus planipennisi hngerhte phun


              Oobius agrilli

Hawihlan an rak thlahmi thilnung phun (3) hna nih, EAB tii dah ti lo cu zeicang thilnung an hrawk hna lo ti a si. Hi thilnung (3) hna nih hin, an van thlahka a kum khatnak ah EAB nih a titmi tii pawl, tam tuk an hrawh kha an hmuh. Cun US khuasik zong ah an nung kho ti asi.

Tetrastichus planipennisi le Oobius agrilli hngerhter hna hi 2008 ah Michigan ah an thlah hna hnu in an karh ngaingai ti asi i, ruahchannak a um ngai tiah thingram lei mifim hna nih an ti.

Spathius agrilli cu North America ah an karh ning a fum deuh. Aruang asi kho men tiah an ruahmi cu, EAB nih a hrinmi rungrul pawl kha, upa an van i can lio caan, thal chuakka (spring) ah hin, EAB tii a tlawm caah eiding an ngeih tuk lo caah si kho men an ti. Cun hi hngerhte phun hi, adang bantuk in a kik a celh tuk lo. North America i degree 40 aa rinnak thlanglei lawngah an um khawh deuh caah asi an ti.

Hi hna pathum lakah hin Tetrastichus planipennisi hi a tha bik asi. Hi thilnung (3) hna hi US scientist nih hman awk an tha taktak lai maw timi hi an hlathlai peng lio asi rih.

Hi hngerhte phun (3) hna zoh tikah, Lairam ummi hngerhte lianmi kocik, hngerhte laisen, hngerhte lubo le a dang hngerhte thinkung cung um pawl nih khin an ei duh ngaingai lai tiah ruahnak ka ngei.

USDA nih atu an ruahmi cu Beauveria bassiana timi rungrul fungal "pathogen" timi zong thlah than ding in an ti. Hi nih hin EAB tii hi a hrawh ve lai tiah an ruah. Hihi cu khabawk phunphai te asi.


                Beauveria bassiana

Pathian nih hin thil hi a ca hrang a rak ser cio. Khatlei ah EAB a rak ser i, khatlei ah EAB tii eitu a rak ser ve than. Cucaah thilnung kip hi sullam ngeite in Pathian nih a ser hna caah, a zei rira ngei lo in thah len ding an si lo. Hngerhte hna zong hi san an tlaihnak tampi a rak um ve than.

Ash Tree Thimi Hmanthlak Hna

Kan umnak Ohio hi Ash Tree tam tuk a umnak a si. Tam tuk hringhran an thi ve. An i dawh tuk. Nihin ni ahcun tam tuk an thi cang. Tupi cheukhat cu thing a thimi le a romi in, an cunglei hi an rang dih. Kan umnak pawng sizung Doctor's Hospital pawng ah Ash Tree cu dawh taktak in an cin i, atam deuh cu an thi cang hna. A pam tuk hringhran. Sian an um lo taktak. Khamh khawh le an si fawn lo. Atanglei thingkung hna hi, Columbus khuachung i ka chawhvaih pah ah hman ka thlakmi hna an si.

ECBC kan i pumhnak, Liberty Hill Baptist Church kan kalnak lam thing-hmawng pakhat i thingkung pawl a thimi an si. A parlei cu an car thup ko.

Kan i pumhnak lamkam biakinn hmai an cinmi thingkung pawl an si. Kum 5/6 asimi zong rungrul nih a tlak hnu ahcun an no lio te zong ah, hitin an thi ko hna.  Biakinn zong a zoh an chiatter ngai.

Laimi tam nawn kan umnak Lake Eden Apartment kam ah Ash Tree cu an cin hna i, an thi len. Hihi a cheu a thi i,  corh thanmi an si. An nung thai kho te hnga dek maw?

Lake Eden kam thiamthiam ah Ash Tree lianpi a thi hrulhhralhmi asi. Kan chairman Pu Sui Cung Apartment kamte ah a ummi asi.

Hi thingro pi hi 2008 Columbus kan pem ka ahcun a rak hring tukmi asi. Tlawmpal kan um ah a car ziahmah i, a thi. A hawng khi EAB nih an eimi cu asi. A nge a thimi a thlangh lengmang i, an thlawpbul lengmang nain, a donghnak ahcun Rungrul fate nih hi thingpi cu a tei i a thi ko.

Doctor's Hospital kam te ah Ast Tree dawhdawh an cinmi hna an si. 2008 ahcun Ash thingkung burbur tampi a rak um. Kung khat hnu kung khat in an zaw i, an thi. Hi hna hi sizung area luhnak ka zawn i an cinmi a nung rihmi an si. Hi zong hi zeitikdek an thih ve te lai ti lawng bawh asi ko.

Acunglei le atanglei hmanthlak hna hi, Galloway sang pakhat i an cinmi Ash Tree pawl an si.  Atanglei hmanthlak ahcun a cheu cu an thi i an car ziahmahmi kha a langhter. Hi vialte hi zeitikdah an thaih lai ti lawng ruah dingmi cu asi. 

Galloway ummi Ash Tree thih aa timmi kung hna

Ash Tree thimi ka hmuh ah ka ui tuk hringhran. An i dawh tuk i an pam tuk. Ka kalnak kip ah hi thingkung rumro hi ka ngia i, a thimi kung tete hman ka thlak tawn tawn hna. Atanglei Ash Tree hna hi, Columbus khua chehvel i ka chawhnak i ka thlakmi hna an si.  

Rungrul nih a tlak i thih aa timmi Ash thingkung

Acunglei thingkungpi zong hi a rak i dawh taktak. Zawtnak rungrul nih a tlak caah hitin tettiam in a umnak asi. A pam tuk hringhran. Zeitikdah a thih dih lai timi lawng hngah asi ko cang. Hihi atar ruangah thih silo in EAB rungrul nih a tlak caah thih aa timmi asi.

Atanglei hi EAB rungrul nih a tlak caah a liamcia kum 3 lio ah athi cangmi asi. A kung a feh caah a tlu kho ngaingai rih lo. Atang hi motor tampi nih cat lo ngacha in an zulhmi lam asi. Zeitikdah a tluk lai i, minung le motor caah khawndennak a chuak sual te lai maw tiah ka thin ka domh. US hi thingkung hau man a fah tuk caah City zong nih an hau duh lo i, private zong nih an hau duh lo. Hitin kan zoh cio ko. Zeitik dek a tluk te lai i, zeitin dek a tluk te lai? Minung le motor hna an in khawng sual te lai dek maw?

Thingkung dawhdawh zong hitin an thi

Thih an zaat hlan ah hitin an thi hna

Acunglei thingkung thimi hna hi, kan inn pawng ummi apartment kam ummi thingbur an si. Kung tam ngai abu in an thi i, a par a carmi tampi nan hmuh lai. Lamcung asi lo caah phan ding a um tuk lo. 

Ano he a cang he EAB nih hitin a thah hna

 Acunglei thinkungpi zong hi lamcung bak ah a dirmi asi. Thingkung hau man a fah caah an hau lo i, hitin an zuah ko. Chun hna i a tluk sual ahcun motor le minung an i khawngdeng sual lai ti phan a um ngaingai ko.

Acheu cu anu kung an thi nain a hram an bir than

Acunglei thingkung thimi pi zong hi inn kam te ah asi. Thingkung hau man a fah tuk caah, an zoh sawhsawh ve ko. A tlu hrimhrim lai timi cu a fiang ko cang. A caan le zeitin dah a tluk lai timi lawng a fiang rih lo. Asinain an zoh sawhsawh ve ko. Mangkhawng le pial-lung bantuk asi ko cang!

--------------------------------------------------------

Zohchunhmi Ca

1. http://www.emeraldashborer.info/map.cfm#sthash.bzKElaDD.dpbs

2. http://www.startribune.com/aug-8-ash-borer-treatments-costing-less-working-better/218936301/

3. http://entomologytoday.org/2014/10/10/emerald-ash-borer-may-have-spread-to-different-tree/

US Ummi Nih Theih Awk

Ramdang in USA rat tikah, ramchung luh tik le luh hnu ah, khuasak tuntuknak kong hi Orientation thatein tuahter hmasat asi. Ramdang in sianginn kai le riantuan i rat tik zongah orientation a kan tuahter. Refugee in a rami hna zong, USA luh hlan ah orientation an tuahter ta hna. USA zong ah "Cultural Orientation" tiah tuahter than asi. Acheu cu inn ah an in leng hna; acheu cu zungah an tuahter than hna. Cucu USA um tik i, theih, hngalh le tuah a herhmi pawl kongkau chimh asi. A herhmi a tam tuk nain buainak tambik a chuak khomi tete van tial ka duh. 

1. Address change

Address change hi (3) tuah a hau. 

(a) Pakhat cu INS cozah lei ca asi. Cucu Form AR-11 asi. Na umnak inn na thial paoh ah cucu fill up i kuat ding asi. Citizen nan si hlan lo. Abik in Green card nan hmuh hlan ahcun, Address change tuah peng ahau. Green card a vaivuan kho. Na kong an in hlat i an in theih khawh lo ahcun Address change tuah lo ruang ah fak pi in dantat khawh asi.

(b) Na ca a tlau ngak hnga lo le a vaivuanhnak hnga lo Sataih (post office) ah address change tuah a hau. Hihi thla 3 tiang ca an van in kuat khawh. A caan ahcun a kum in an kuat khawh. Online in usps.com ah address change tuah khawh asi. 

(3) Bank, sekhan, sianginn le Food Stamp zungah na address thar na thlennak na chimh hrimhrim hna ahau. Abik in food stamp zung le sianginn chimh a hau. Thial cangka ni (10) chungah thlen a herh. 

2. I-94

US a lutmi dihlak I-94 hmang in a lutmi caah I-94 hi a biapi bikmi ca asi. I-94 nih "Zei bantuk in dah USA na luh? Na sining zeidah asi?" timi a langhtertu asi caah, mah ca lo in zeihmanh tuah khawh a si lo. I-94 thlau le hrawh sual i thlen ahcun atu lio ah $330  adih. I-94 hi Refugee ca ahcun kum 1 lawng a nung. A ruang cu kum khat a tlin bak in Green Card sawk ding in an system ah an tuah caah asi. Cucaah USA ah thla (11) nan um ahcun green card kong tuaktan le tanlak a hau. Culoahcun license le work permit ah harnak a um kho. Ohio cu Refugee caah work permit card a hauh lo caah a pawi lo nain, ka dang States ahcun work permit lo in rian na tuan khawh lai lo caah, green card kha hmuh hrimhrim a herh.

3. Medicaid 

Refugee Medicaid hi a policy aa thleng lengmang i, nihin policy hi hmai zarh ah a hman lai ti khawh asi lo. Ruah lo pi in an thlen khawh. Nihin ni sining ahcun Refugee medicaid hi kum 7 chung tiang lawng sawk khawh asi. Cucaah greed card ah na thial lawngah medicaid hmuhnak a lam a um. State pakhat le khat an phung aa dang kho. Cozah ta asi pat ti in a herh lo nak ah sizung le sekhan piah lengmang hi, cozah nih tha an pek tuk lo caah, cozah zawnruat bu tein medicaid hman zong thil tha asi. 

4. SSI (Social Security Income)

SSI hi pumtlinglomi si ruang le kum tlingmi sifakmi si ahcun sawk le hmuh khawh asi. Refugee si ahcun US vawlei na lamhni le caan bak in an rel i, kum 7 tiang lawng hmuh khawh asi.  Citizen na si ahcun na thih hlan lo asiloah na zawtnak in na dam hlan le rian na tlaih khawh hlan lo asiloah income na ngeih hlan lo hmuh khawh asi. Ohio ahcun hihi a tha ngai. Income ngeilomi single nih thla khat ah $733 hmuh asi i, nuva income ngeilo mi caah $1,100 hmuh asi. $401K hna a khawnglomi le pension a ngeilomi caah ahcun hi income le foood stamp hi an donghnak bochan dingmi thil an si. Cucaah citizen na si hrimhrim lawng ah hmuh peng ding a fiangmi asi.

5. Citizen

Refugee sinak in kum 5 ah Citizenship sawk khawh asi. Ramleng in a rak lutmi hna nih nan hmuhmi citizenship khi, "naturalization tuah" ti asi i, US ram chung citizenship he aa khat dih lo. Sualpalhnak ngan taktak na tuah i, ngaihthiam khawhlomi asi ahcun "khi citizenship khi revoke tuah khawh asi." Hrawh piak khawh asi. Cucaah citizen ka si pat i, sualnak license pek asi lo ti kha theih a hau. Amah belte cu US citizen nih an hmuhmi a khunhazi vialte na hmuh khawh dih ve. Vote pek khawh asi i, ramdang ah US Citizen in duh paoh khual tlawn khawh asi. Acunglei ka tialmi food stamp, medicaid, SSI te hna zongah hmuh khawh peng asi caah, citizen si hrimhrim a herh.

6. Haa Tuah Duh Tikah

Cozah nih an in pekmi medicaid cheukhat cu haa a cover mi aa tel. A cheu cu Haa a cover mi a tlawm deuh. An i khat lo. Haa tuah hi a man afak tuk. Cucaah mediciad na ngeih lio ah tuah ding asi. Haa na tuah tikah "partial" timi phawi khawhmi le lak khawhmi 'haa-lem" khi free in an in tuah piak khawh. Khi haa khi kum 8 khan in an in serpiakmi asi. Cucaah na haa na tuah tikah kum 8 chung cu cozah nih na ser ciami haa kha an in pek piak ti lai lo. Cucaah na haa kha tha tein na kilven ahau.

7. Travel Document (TD)

Greencard na ngeih hlan in siseh, na ngeih hnu ah siseh, travel document khi sawk khawh asi. Na tlawn duhmi ram ah na kal kho. Na tlawn duhmi ram nih an ngeihmi policy aa dang cio. Malaysia na tlawn duh ahcun a tlawmbik ah thla (6) chung a nungmi Travel Document ngeih lawng ah Malaysia Visa sawk khawh asi. Kal duhmi ram visa policy kha tha tein theihthiam le na TD zei can dah a um rih timi theihthiam a hau. 

8. Medicaid Hman Ningcang

US hi sizung piah man a fak tuk. Abik in Emergency kal khi a fak khun. Cucaah a zual tukmi na si lo le ka thi sual lai ti phan dingmi thil asi lo ahcun, Urgent Care ah kal hmasat u asiloah Family Doctor ah appointment tuah u law Family Doctor ah i piah u ti hi a kan cawnpiakmi asi.Urgent care ahcun piah man ah $100; $150 ti bantuk lawng adih. Test nak zong a man aa deng. Emergency cu "aa khawngdengmi, a thi chuakmi, mizaw a zualmi, a thi sual lai ti phanmi ca" asi caah, a man a fak khun.  Emergency kal hnu ahcun a tlawmlei ah test an in tuah ahcun, $3000 cung paoh a dih kho. Acheu cu Urgent care ah zoh khawhmi hna an rak si ko. Cucaah cozah nih Urgent care piah hmasat i, cuka nih an ti khawhlo lawngah Emergency kal ding hi tha an pek. Tangka tam tuk dih ding khi an duh ve lo. Cucaah kan mah sining tha tein zoh i, cozah ca zong tuaktan i, cu hnu ah zei sekhan dah ka piah lai timi kha bia tha tein khiah i kal ah a tha.

9.  WIC (Women, Infant and Children) Program

Hihi income a tlawmmi caah an tuahmi asi. Nu nau an pawi lio caan ah an vaitamin a chamhbau sualnak hnga lo le ngakchia kum (5) tang han an taksa le vitamin a chamhbau sualnak hnga lo caah, an tuahmi thil asi. Cozah nih hi program caah tangka billion in an dih zungzal. Naupawimi nu, nauno cawm le nau hi cozah nih biapi tuk ah an chiah caah an tuahmi asi. Cucaah WIC a hmumi hna nih, ningcang tein hman ve a herh. "Hman lo cu a pam" timi ruahnak ngeih ding asi lo. Na hman lo ahcun cozah tangka a rak i hmang ve lo. Cozah bawmh asi ve. Cucaah na ei duh lo mi hna "a pam" timi ruahnak in lak ding asi lo. Na ei duh lo mi cawk lo ding asi. Na ei taktak dingmi te lawng cawk ding asi. Cawk tung i duhpaoh in hlonh ding le ningcanglo in tonghtham ding asi lo. "Pekmi mipi caahcun a free nain cozah caahcun a free lo." Tangka tampi an liammi asi.  

10. Thingram le Theikung Dawt Aherh

USA i Lai le Karen khua tampi ah thingkung le theikung an tonghtham ning a dik lo ti asi. Thei zong an zian dih ti asi. Thingkung zohchia in an um ti asi. Hmun tampi ah complain an hmu cang. Cucaah lamkam i a ummi apple, thei le tuktak hna hi kan lawh lo le purhsupsap lo a hau. A zoh a chia. An ram nunphung asilocaah ralrin a herh. Khi thei tuktak lawh ruangah tangka tampi kan khong hlei lo. Cucaah innlak thei le lamkam thei hna hi banh lo a herh. Cun thingkung zong dawt le zohkhenh a herh. Kan fale an umkalnak ah thinghnah le pangpar hna dehter lo tein zohkhenh thiam a herh.

11. Ngatlaih Ningcang

USA zongah nga tlaih khawh asi. Sio khawh an si. Mi pakhat nih sio pakhat lawng hman khawh asi. USA ram minung tam deuh cu an phung an zul. Nga a hme tukmi tlaih an duh lo. Lehmah in an tah hna. Nga a siomi tam deuh cu nuam sul in an sio hna bia asi. An tlaih hna i an thlah than hna. Cun tiva le tibual tampi ahcun, "tlaih lo ting" timi an hualmi nga tampi an um. Cucaah kha bantuk nga kha zuah an herh. Cucaah USA kan um tikah, "SUR" hna hi cu hrawn lo ding asi. Hi tluk ram thangcho i surpi he hna i chawh timi hi, a zoh a dawh lo tukmi le zohchia tuk thil asi caah, hrial ah a tha.

12. Ramcung In Kal Lo Ding

USA ah hin lam a um bak lo nak dah ti lo cu, ramcung in kal lo ding asi. Kalnak lam a um ko ahcun lam hrawn hi a tha. A cheu inn cu an area lamh hi an duh bak lo. Kan fale zong mi innkam kan um tik ah, mi ramcung ah chawhter lo le kalter lo hi cawnpiak an herh. Mi ram an lamh ahcun, "Traspassing" timi upadi in tazacuai khawh asi. Misualmi cu meithal kah hna an hmang i, a thimi zong an tam ngai cang. Mei thal kah zong ah a caan ahcun cozah nih palh ah an chia tawn hna lo. Fir hmuh hna ah a kal tawn. 

13. Innkam Ah Zu Din Lo Ding

Kum 21 si hnu ahcun zudinnak nawl an ngei. Asinain yat-kuat a zohchiattertu thil tuah hi cozah nih an duh lo. Report um lo ahcun, khawika zuu din zongah USA cu a free mi ram asi caah, na din men ko lai. Asinain buainak pakhatkhat a chuah sual ahcun, zu dinlonak hmun zudin cu, azizut ning aa dang cang. Laimi hi innleng, thingkung tang, hnawmpawnkam tibantuk hna ah, abu in zudin kan hmang. Hihi a zohchia taktakmi thil le US cozah upadi nih a duhlomi asi caah, baar asi tunglomi hmun khualak sawhsawh ah, zudin hi hrial a herh.

14. Thitumhnak Kong

US ahcun Court ah thitumh hmasat a hau. Cu hnu ah church ni 30 chungah ah tuah asi. Cun court ah kal than i judge nih minthut piak asi. Cutiang in tuah a herh caah thitumh tikah caan pek le ningcang tein tuah hi a tha cemmi asi.

15. Food Stamp Kongkau

Food Stamp zungah ka va kal tawn. Interview ka hei tuah pah tawn hna. Caseworker pakhat nih a cheu cu minung 1,000-1,400 case hna kan tlaih an ti. Cucaah an rak chai ve lo. Cucaah thil pakhat tuah tikah ni 20-30 caan a rau. Cu chung i thawngpang um lo ahcun lungsau tein hngah ahau. Hmuh zawkdawk duh ruangah atu le tu va kal khi, "hnahnawh pek" ah an ruah i, an i lawm lo. A changchang tein a kal tawn ko caah, lungsau ahau. A caan a zaa ko cang nain a chuah lo ahcun va hal zong a herh ve tawn. Philh sual le daithlan sual zong a um kho. Case worker an i dan cio caah, midang food stamp a thih lo i nang na ta a thih zongah kan caseworker aa dang timi theihthiam ahau. A stickmi cu upadi ningtein an zulh lai i, a hmuh zong a har lai i, phih zong an hmang lai. A daitlang mi cu interview zong au lem lo, tangka zong thum lem lo in, saupi hmuhter khawh asi. Asiloning in na hmuh sual ahcun a hnu ah a karh he chamter than khawh asi. 

16. Apartment Hlan Tikah

Apartment hlan tik ah na hlan hnu ah an policy aa thlengmi a um kho ve. Chuah le thial na duh ahcun, apartment tam deuh cu nan chuah hlan ahlankan ni 30 asiloah ni 45 asiloah ni 60 in "ca na tial lai i na pek hna lai." Ka lawng chimh cu biapi le biatak ah an chia lai lo. Cucaah an tining ni tein na tuah ahcun na caah a tha lai. Apartment hlan tikah, "Na ID cung min le cachoh min khatte in tial. Culo ahcun manager nih min a thut hnu ahcun remh a fawi ti lo. 

17. Motor Muko Tum Hrial Ding

USA hi ih caan sift aa khat hna lo. A har ngai. Cucaah kan pawngkam cio ah dai tein um a herh. Cucaah motor muko tum hna kan i ralrin a hau. Mi auh duh tikah, telephone, inn kingh le bell rinter in auh ding asi. Motor horn tum in auh ding asi lo. Cun mi motor a zulmi nih cun, auh hau lo in ready tein zoh le chauh colh ah a tha.

18. Rawl Ei Tikah

Chunhthahnak kan ngeih tikah ah leng i rawl ei ralrin a herh. Thitumh, nauchuak, innluh, thihloh, puai tuah, biaknak lei ni sunglawi tibantuk caan i eidin kan ngeih tikah, innchung le innhnulei ah ei ding asi. Inn hmailei mizapi hmuhnak ahcun kheng, rawl, bell he i chawh cu a zoh a chia ngai. Yatkuat caah azoh achia i, midang kan hnursuan hna asi. Midang caah siaremnak in kan eidin a biapi ngaingai.

19. Adinglomi Thil Tuah Lo Ding

Medicaid, Food Stamp, Tangka le cozah bawmhnak dangdang sawk tikah a dinglomi thil tuah lo ding asi. Lih le hrawkhrawl in thil tuah lo atha. Dinnak hi caan sau caah a tha cem. Rian a um ko le atuan kho si ahcun, Unemployment benefit te hna sau tuk ei timh zong a tha lo. Insurance hna ningcanglo in claim te hna zong a dinglomi thil an si. Income Tax tuah tik zongah ding tein tuah ding asi. Mi fa hna i benh lo ding le kan fale hna midang benhter lo ding asi. Krihfa zumhnak le nunnak he aa kaih lo caah, kan hrial dingmi an si. Cun cozah zong ningcang loin kan eihmuar ding asi lo. Cozah aa rawk ahcun kan mah ca cio ah ahar ding asi caah. 

20. Food Stamp Ningcanglo In Hman Lo Ding

Food Stamp hi, sifakmi caah eidin bawmhnak caah an tuahmi asi. Nifatin nunnak ah a um lo ahcun asi kholomi thil-eidin tirawl- ca bak i an tuahmi asi. Cawk khawh dingmi cazin tha tein an tuahmi asi. Eidin asilomi paoh cu a caw kho ti lo. Sihmanhsehlaw, ningcanglo in a tuahmi hna nih cun, eidin asilomi ca zong ah an hman. Cu bantuk a hmangmi hna cu mi tampi harnak an tong cang. Somalia dawr zong tam ngaite an phih hna i, Columbus hmanh ah dawr (2) an khar piak cang hna. Krihfa nunzia he zong aa kaih lo caah, ningcanglo in thil tuah lo ding asi. Cucaah dawr tuah tik zongah, food stamp hna ningcanglo in hman lo ding a biapi tuk. Zuartu le cawtu tuanvo kan ngei veve. Zuartu le cawtu nih Food stamp ningcanglo in hman lo ding asi. 

21. Himnak Abiapi

Khualak na chawh tikah tangka fang tam tuk keng hlah. Social, I-94 le Green Card i ken hlah. Tangka fang 4/5 cu i ken peng. Misual he nan i ton sual i, na tangka siseh, phaisa bawm siseh an in hal ahcun va pe ko hna. Misual cu fangkhat hnih ruangah mithah an ngamh ko. Na tangka cu hmuh than khawh asi. Na ID le Credit card pawl cu an hman manh hlan ah thah khawh an si ko. Tangka, ID le Credit card nakin na nunnak kha a let tam tuk in a biapi deuh. Cun zan ah lam hmemi va zul hlah; burbuk tamnak le lam mei a muimi va zul hlah. Mifir cu burbuk le amuihnak ah um an duh khun. Aherh tuk lehpek lo ahcun, zan tlai hnu ah leng chuak hlah; dawr kal hmanh hlah. Dawr na kal hmanh ah innka he aa naihnak bik ah motor va park. Motor chung na luh cangka in motor vialte va hrenh dih colh. Cun zan ah na innhmai i "security light" va ceuter zungzal. Nan chungkhar himnak caah a herh tuk.

22. Motor Mawngh Tikah Ritnak Din Lo Ding

USA ah zurit bu motor mawngh ruangah kum khat ah million in minung an i khawng; thawng tampi an thi. Motor tam tuk aa rawk. Cucaah "Motor mawngh ahcun zu din lo a hau i, zu din ahcun mawngh lo a hau." Cucu motor mawngmi hna caah chinchiah dingmi bia asi. Kan mah kan rit-hai ruangah midang amah tein dai tein a ummi harnak va pek cu, a pawi taktak. Zurit bu motor mawngh ahcun mithah lainawn khawh asi caah, motor mawngmi kip nih ritnak sii paohpoah hrial a herh. Ohio pa pakhat cu, American citizen asi nain atu le tu OVI in an tlaih caah a thih hlan lo license an phih. Voikhat cu interview an tuah i, "Kei cu nung nain ke ngei lo bantuk ka si ko cang" tiah a ti phah. Zu le si-ai rit bu in motor mawngh i harnak ton sual ahcun, thih hlanlo "Nung nain ke ngeilo bantuk si khawh asi."

23. Kum Tlinglo He Suallo Ding

USA ah ngakchia thah, tlaihhrem le ngakchia fir a tam tuk caah, ngakchia he pehtlai in an phunglam a reng taktak. Dantat zong a fak tuk. Nu zong, pa zong nih kum tlinglo he ihti a ngah lo. Aa duhmi si zongah, aa duhlomi si zongah ih-ti a ngah lo. Hi ruangah saya te, sayama te tiang harnak a tongmi an tam tuk cang. Acheu cu thih hlan lo thawng hna an pek hna. Acheu cu kum 20; 30 te hna thawng an pek hna. An kum aa no-can tuk ahcun tlaihhrem ah an chiah. Tlaihhrem i chiah hnu ahcun, tih a nung tuk cang. Tazazuai, thawngthlak, dantar, computer ah online in "tlaih-hrem hmang a si" tiah a hmanthlak he cuanter khawh asi i, minung nung nain thih tluk in an tuah khawh hna. Cucaah nu si ah, pa si ah, kum tling lo he ih-zau le uar hman lo ding hi, a biapi taktak. Nun chung harnak ton khawh asi. Ohio pa pakhat cu, kum tlingmi nu 3 a inn chung ah kum tampi a hren hna i, a ihpi hna ruang ah, an tlaih i, kum 1000 thawng dan an rak pek bal. Cutluk cun tlaihrem hi tih anung.

24. Online In Sualnak Hmanthlak Kuat Lo Ding

USA hi a luat ngaimi ram alo nain a muru ah upadi an rengh taktaknak ram asi. Huaha lo te ah thil pipa taktak ah aa chuah khomi ram asi. Nihin ni ah minung tampi an i chuahsualnak cu Online in nu le pa sualnak hmanthlak le video te hna i kuat ruang ah a si. Computer cung ah "kum tlinglo mi nu le pa sualnak tuahmi hmanthlak le video zoh khawh asi lo." Cucu upadi he aa ralchanhmi asi. Hi ruang ah, Columbus Children's Hospital Medical doctor zong (2014) ah harnak a tong; a rian an phuah i, thawng an thlak. Nu le va zong an i then phah. Hi ruangah sianginn saya/syama tampi zong harnak an tong cang. Abik in "Child pornography" timi ngakchia kum tlinglo mi hna, sualnak he aa pehtlaimi ngakchia hmanthlak le video tuah sual citcet ahcun lohnak asi. Zeicatiah FBI nih suimilam 24 chung "Child pornography" hi an venmi asi. Na download bak in khawika computer in dah aa download ti kha theih khawh asi caah, FBI he i ton sual a fawi tuk. A cheu cu palik an si nain, aa zuarmi pungsan hna in an i tuah i, mi an hlen hna i, an rak tlaih tawn hna. Cucaah catang sangsang le medical doctor hmanh sur i nga a awh bantuk in a awhmi an um theu.

25. Mipi Hrawmmi Hmunhma

USA ah mipi hrawmmi hmunhma (public area) hi mah duhpaoh in nunnak ah va hmang hlah. Nangmah ca lawng asi lo ti kha theih a hau. Mipi area cu zapita asi caah upat a hau. Tahchunhnak ah,pangpar dum, parking lot, sianginn, dawr parking, saram dum, nuamhnak, lamkam, sizung tibantuk zapi hmuhnak le hrawmmi hmun ah, zuu din khawh asi lo; nu le pa sualnak tuah khawh asi lo; ritnak sii tongh khawh asi lo; zunzun le ek-ek khawh asi lo. Cil chaak hmanh an duh lo. Zapi hrawmmi area ahcun na motor chung hmanh ah, beer le zudin a ngah lo. Parking i zudin ruangah Laimi tlaihmi an tlawm ti lo.

26. Thil Fate Zohchia Ngaimi

US le Kawlram hi kan nunphung aa lo lo. An nih cu rawi ei lio hnaphnih hna pawi ah an chia lo nain, "mi hmuhnak  le mi hmaika i cil thukthuk chak cu fihnung le hruh ah an ruah." Cilchak tikah, "mi hmuhnak le khengtawlnak ah chak lo ding asi. Khak zong thangtuk in chak lo ding asi. Khualak ah cakuakbul le hnawm hlonh lo ding asi. "No littering" tiah an tialmi ca cu hnawm thlak lo ding ti asi caah, cu hmun hrimhrim cu dantat khawh asi. Pa nih cn lungzi pi he hna khualak chawh lo ah a tha i aa dawh. Nu le pa kemh ah rel sual a fawite. Ralrin a hau.

27. Chungkhar US I Auh Duh Tikah

US ah chungkhar auh ning a phunphun a um. Refugee le asylee asimi nih cun I-730 submit ding asi. Citizen asiloah Green Card in a ummi nih cun I-130 hmanding asi. An i lawh ngai caah palh sual khawh asi. I-730 cu fee a um lo nain I-130 cu fee a um mi asi. A fee cu kum chiar in an duh ahcun an danter khawh.

28. Rian Thial Tam Tuk

Na riantuan a tlamtlin ko le na nuamh ko le na lung a aw ko ahcun rian va thial tuk lem hlah. Rian thial tuk hi credit chiatnak ngai asi. Mi zong a lem i, rian voikhat thial ahcun thial than lengmang asi. Na riantuannak kha 401K hna a um ahcun pension tiang tuan i zuam law, tampi na hmuh lai. 401 K hna a umlomi le benefit umlomi rian na tuan ahcun K.65 hnu ah food stampzung ah cai ko in thutnak asi. Mifim cathiam ti zong aum lo. Na riantuanmi ah tangka na khawn khawh fawn lo, na riantuanmi ah 401 K zong an ngeih fawn lo ahcun, tangka khawnnak ding a lam a har ngai.

29. Caan Liam Theih Manh Asi Lo

USA bantuk ram nuam ahcun caan liam theih manh asi lo. Ruah lo kar ah kum kuahra an liam ko. Cucaah na caan kha tha tein hman i zuam. Va ngeih za na si ahcun va ngei; nupi thit za na si ahcun nupi thi; te le fa ngeih za na si ahcun te le fa ngei. Culoahcun na nunnak ah ngaichih a fawite. Ngaknut le tlanval cu vuai ti a um lo i, na theihlo karah "apyo-gyi le lupyo-gyi" ah na chuah colh lai i, na tarlei ah lungretheihnak le ngaichihnak in na khat sual lai.

30. Yes & No

Laimi cu van chonh paoh ah, fian setsai lo zong ah, "Yes" ti kan hmang. Na theih fian lo ahcun "Yes" va ti hlah. "No" zong va ti hlah. "Na chimmi ka thei lo" tiah va ti ko. Zeicatiah "Yes" le "No" nih chim na palhmi nih harnak nganpi an pek khawh.

31. US Ah A Fiangmi Thil (2)

US ah a fiang bakmi thil (2) a um. Cucu nan nun ahcun (1) Tax na pek hrimhrim lai; (2) Na nun ahcun na thi hrimhrim lai. Cu (2) cu aa fiangmi bikmi an si. Cucaah na nun paoh ahcun Tax hman tein va pe law na caah a tha lai i, na lung aa lawm lai. Tax hman tein na pek lo ahcun, "Na thih hnu zong ah an in cawh thiamthiam lai. Na va pek le pek lo cu kong dang." Na nun ahcun na thi te hrimhrim lai" timi aa fiang. Na thih ko lai caah, "Na thlarau vanram phan ding in va zum ko. Zeitik hmanh ah na chir lai lo."

32. Upadi Atam Tuk

US hi upadi a tam tuk ti va philh hlah. Upadi sertu hmanh nih an hngalh cawk lo tiang in upadi an ser ti zong va philh hlah. Cucaah Democracy ram asi? Zalawnnak ram asi ti in va chawiper tuk hlah. Upadi na buar ni ahcun, demoracy le freedom an um ti lo timi va thei zungzal. A ngaingai tiahcun "Democracy le Freedom timi hna hi, upadi chung ah a ummi democracy le freedom an si" timi va philh hlah. 

33. Tlum Lo Khawh Asi

Mitha caah cun vawlei vialte hi an ram a si. Mitha lo caah cun vawlei ah hmuhma a um lo. Mitha cu an ram a kau tuk i, mithalo cu an ram a bi tuk. Hihi tha tein va ruat hmanh. Minung hi abuaktlak in kan pum area hi, pe 1X6 kan si. Acheu cu pe 1X5 kan si. Kan minung pumsa area tuak tikah a fa tuk i, vawleicung hi kauhkauh hmunhma ahcun tlum lo nak ding hmunhma a um lo.

Sihmanhsehlaw, kan sual, kan thatlo, mi he kan i tlaklo, hawi he kan i remlo, midang duhnak zoh thiam lo in mah duhnak lawngte in khuasak, midang siarem le remlo zong ruat lo in, mah siarem ning lawng tein um ahcun, aho he hmanh i umti khawh asi lo. Cu bantuk a sualmi caah  cun khawika hmanh ah i tlum khawh asi lo. Kan pum cu pe 1X5 te hmanh va si ko sehlaw, USA pumpi nih tlum lo khawh asi. Vawlei pumpi nih tlum lo khawh asi. USA zong nih tlum lo, Vawleipumpi zong nih tlum lo ahcun Vancungkhua zong nih tlum khawh asi ti lo. Cucaah cu bantuk minung hna caah cun tlumnak hmunhma pakhat lawng a um. Cucu "HELL" lawng asi. Hell hmanh nih tlum khawh lo ahcun tlumnak ding a um ti lo!!!

34. Welcome Tu Pahnih

Zei bantuk minung na si zongah va porhlaw hlah. Na ruam va kai hlah. Tuang va khawng hlah. Va puarhrang hlah. Mi zeirel lo in va um hna hlah. Na rumnak, na dawhnak, na larnak, na fimthiamnak, na thawnnak hna kha dongh an thiam timi va philh hlah. Zei bantuk minung na si hmanh ah, na taksa cu, "atanglei thil" te nih a ka don peng ko timi va ruat zungzal. Cu thil te nih suimilam 24 chung an don peng ko ti va philh hlah. Cucu "Thihnak Thlan" (grave) asi.



                                           

Asinain hihi va chinchiah zungzal. Thihnak thlanmual pin lei ah, Jesuh zummi hna caah cun ruahchannak hmun a um rih. Cu hmun cu zungzal nunnak vanram asi. Cu vanram nih cun, Jesuh zumtu dihlak cun a don zungzal ko hna ti zong va ruat zungzal.

                     
                                              Zumtu dihlak hi vanram nih a hngah ko hna

Rungtlang Theology

Rungtlang hi Lairam tlang dawh bik asi lo nain, Lairam khualipi Hakha umnak tlang asi caah, aa dawh khun le rem khun in hmuhmi tlang pakhat asi. Asang bik zong asilo nain a min  athang bikmi tlang asi. Hakha cu Siangbawi te nupa nih mission riantuan an thawknak hmunhma asi caah Laimi Krihfa tuanbia ah a biapi bikmi khua asi. Hakha a min than rup in, Runtlang zong cu a thang ve.

Hlan deuh ahcun, Rungtlang par ah vailamtahtung nganpi an rak bunh. Cu vailamtahtung nih Hakha hi a rak dawhter tuk. Cu lio Rungtlang cu dawhnak in akhat; rumra a ngei; mi thinlung a hlang. Alang in van hmuh bak in, Hakha khua cu Bawipa dawtmi khua asi timi kha hmuh khawh asi. Rungtlang le vailamtahtung nih Hakha an rak dawhter taktak. Cu vailamtahtungpi an phurmi cu, kan Lai miphun caah thil pawi ngaingai pakhat asi.

Rungtlang kong hi tang (3) ka kai lio in ka rak theih hmasat. Ka unu Nawn Nawn cu tang 3 ka kai lio ah Kakha a kum in a rak um. A rak tlung i Hakha a lianh ning, a nuamh ning le Rungtlang dawhnak kong kha a rak kan chimh lengmang. Hakha hmuh ka ngaih tluk tein Rungtlang hmuh zong cu ka rak i ngaih. "Zeitik dah ka hmuh khawh te hna lai?" ti khi ka ruat lengmang.

Ni le caan an liam ziahmah. 1980-81 ah Thantlang ah sianginn ka kai. Sianginn khar cangka in Thau kan um lio i ka hawipa Za Thawng he Hakha cu kan rak tlawng. Anih cu Hakha ah sianginn kaimi a rak si. Thantlang ah a rak tlung i, Hakha lei ahcun kan rak kalti. RTC lutawi kan rak i cit. Cucu a voikhatnak bik RTC ka cit le Hakha ka tlawn cu asi. Lam hlun lio arak. Vankhamtlang tuanbia hna ka rak theih tukmi asi caah, hmuh lai ka ngaih tuk. Thil ka hmuhmi paoh hi ka caah an thar i, a nuam tuk in ka rak thei.

Hakha ah zarh (2) ka rak cam. Kan chungkhar Tleicia Pu Lai To le Pi Iang Chin te inn ah ka rak i thum. An rak ka dawt i, ka rak i nuam ngai. Rungtlang kai cu ka duh tuk i, Khuathar Thla Thio nih a rak ka kaipi. Rinni zingka tein chuncaw kan i funh; tidur kan i ken i, Rungtlang cu kan rak kai. Paliklen lei in kan kai. A cho ngai nain tlangpar phak le vailamtahtung an phunnak hmuh lai, Hakha le adangdang khua cuanh lai ka ngaih tuk caah, thadit ka rak thei lo. Tlangpar phak zawkzawk rumro ka rak duh. A hngah bak ka hgnak kho lo. Kan thaw a suk in aa su nain tlangpar phak duhnak thinlung ruangah, baat kan rak thei tuk lo.


                                                Rungtlang le Hakha Khua

Tlangpar kan phak tik le kan thut tik lawngah, zeitluk in dah thazaang kan rak chuah i, zeitluk in dah ka thlan a rak chuah ti kha kan van i fiang. Kan rak baa taktak. Kan kai lio ahcun, tlangpar phak kan duhnak nih a kan tei. "Kan duhnak le huamnak thinlung nih a kan mawngh." Phundang in chim ahcun, tlangpar phak duhnak "thlarau" (spirit) nih thazaang a kan pek i a kan thawnter. Cucaah baat zong kan rak theih lo nak asi.

Cuticun Vailamtahtung hram kan van phan. Kan i din i kan thaw kan chuah. Thal chuakka thlihir a kan chem i kan thlan cu a van dai thliahmah. Tlangpar in khua cu kan cuan. Hakha cu kan tang teah tili dil bantuk in aa dil. Lunginn pi, Paliklen Tidil, Pyidawtha, High School, Sizung, Haihlan, Nawi, Chin-oo-sii le Certual hna kha fiang tein an lang khun.

Chaklei ah, Hniarlawn, Nabual ke khua fatete a dang kan hei hmuh pah hna. Locul pumh lio caan asi i, khawn mawka ah meikhu tete kan hei hmuh hna. Meithang a zaam pah i, lung a rak leng tuk. Falam khua pawng tiang a rak lang. Kan khualu tlang Thau Tlang tiang in a lang i, kan ngakchiat lio i, Hmanleknakbo timi in Rungtlang kan rak cuanh le kan hngalh khawh lo kha ka van thei ruangmang.

Tlangpar kan phak cun kan taksa, thinlung le thlarau aa din ziahmah. Lungthin a dai. Hna a ngam i, a nuam. Zeihmanh ka ruah khawhmi a um ti lo. Lunglawmhnak lawng te asi. Tang 3 ka si lio tein hmuh ka duhmi tlangpi cu ka hmuh cang. Ka saduhthah a tling. Ka thinlung a daih lawng silo in ka nuam i, ka lunghmuih. Ka lungdi a riam. Ka thinlung tein kum tam tuk ka hlam cangmi Rungtlangpi cu ka ketang ah ka van chiah ve cang. Tang 3 kan kai lio i, "Taung-gyi pha-wa oah" timi "Tlangpi cu zeitluk hmanh in sang sehlaw, kepha tang ah a um ko" timi kha a ka nunnak ah ka van theih fiang.

Vailamtah hram kan phak i, Rungtlang nih zumhnak theology pakhat a ka ruahter. Cucu "khamhnak kong" asi.

Vailamtah hram kan phak tik ah, ka sining ka van i hmu chuak. Hi vailamtah hram kan phaknaknak ding caah, tlanghram kan umnak Sizung sang in i thawk a hau; tlangpar phaknak ding caah caan saupi kan rau; lam a chukcho kan hrawng; a kawi i a ngerhmi le a ding taktak in a chomi hrawn an hau; khawn maw ka ahcun ramphur tlaih in kau a hau. Tlangpar phaknak ding caah thazaang chuah le zuam a hau; thlanti a chuah a hau i retheih a herh; rawltam le tihal tuar a hau i, harnak tampi kan ing ti kha ka hmuh. Kan pumsa nih a tuak cikcek hnu lawngah Runtlang par phanh khawh asi ti ka fiang.

Khua ka ruat than. Krihfami hna nih "Khamhnak hmuh ding hi fawi tuk kan ruat sual maw? Jesuh nih Calvary tlang ah vailamtahtung aa punh i vailamtahnak a huah hi a har taktakmi asi.Cu harnak vialte a tuar hnu ah a kan pekmi khamhnak hi man deng tuk le din tuk in kan ruat sual maw?" ti ka ruat.

Keimah le keimah bia ka halmi le fiannak ka pekmi cu hitin asi: "Rungtlang par phaknak ding caahcun kan thinlung nih a duh le a huam a hau i, cu duhnak le huamnak nih kan taksa kha temtuarnak a pek cikcek dih hnu lawngah, Rungtlang par vailamtahtung hram phak khawh asi" timi ka fiang.

Cu ve bantuk in "Khamhnak kan hmuhnak ding caah, duhnak, huamnak le taksa tem innnak pei huah ve a hau hi?" timi ka fiang.  Cu cangka in khamhnak kong ah fiannak thar ka van hmu. "Khamhnak hmuhnak ding caah harnak tampi kan in a hau? Harnak le teminnak um lo in khamhnak hmuh khawh ding arak si lo?" timi ka fiang.

Cucaah Paul nih cun "Pathian Pennak chung luh awh ah harnak tampi kan ton a hau" (Lam 14:22) tiah atinak a si. Rungtlang cung vailamtah hram phaknak ding caah, harnak tampi tuar a rak hauh ve bantuk in, Paul te zong nih Pathian khamhnak an hmuhnak hnga thawntlak le luhhloh tiang in harnak an rak tuar ve. Khamhnak hi theihthiam ahcun a man a rak fak tuk.

Mi tampi nih cun Krihfa si le pianthar hi deng tuk le fawi tuk in kan ruah. Krihfa zumtu si man le pianthar man hi cawi a hau ve timi kan ruat lo. Cucaah kan duh caan ah Krihfa zumtu kan si; kan duh lo caan ah zumtu kan sinak kan kaltak; kan duh caan ah piangthar tiah kan i au i kan piantharnak hi, zaal bai in kan i bai. Kan duh lo caan ah kan pianthar hi zaal chiah in kan chiah tak.  Cucu zumtu dirhmun asi bak lo. Pathian duhning zong asi fawn lo. Pathian pennak chung hi a nuamhnak le fawinak lawng tein luh kan i tim.

Pathian Pehnak chung luh hi a fawi lo caah, Jesuh nih cun, "A hohmanh zulh a ka duhmi cu amah le a vailamtahtung i put in ka zul hna seh" tiah a rak tinak asi hi. Khamhnak hmuh cu kan duh nain khamhnak ca ding ah tem-in cu a rak fawi lo. Rungtlang par phak ding cu kan duh nain mi tampi cu Rungtlang par kai kan huam lo bantuk asi. Rungtlangpar vailamtahtung hram phak duh ahcun, temin, retheih, thlanti chuak in thadirnak tuar a hauh bantuk in, Pathian pennak chung luh awk ah harnak kan ton a hau ve.

Tlangpar kan phak hnu ah kan kai lio kong ka ruat than. "Kan rak baa tuk ko nain kan baa lo" ti in kan rak ruahmi kha, "duhnak le huamnak thinlung ruangah pei asi ko hi" ti ka fiang.  Thlarau khamhnak kan hmuhnak ding caah, vailamhtung hram phaknak ding caahcun, "duhnak le huamnak rak ngeih a herh." Cu caah cun pei, mi tampi cu "Krih dawtnak an rak theih taktak hnu le hrinthan hnu ahcun, Bawipa rian ah duhnak le huamnak an rak ngei i, hi caah pei thadit an rak theih lo hi? Zan an rak dei khawh hi? Zan tampi peh in thawngtha an chim khawh hi? Bawipa caah thawngtlak le thahnawn an rak in ngam hi? Bawipa caah sifah le harsat an rak tuar ngam hi?" ti kha ka ruat.

Vailamtah hram kan van phan. A rak sang ko. A hram ah ka dir i Hakha khua le a chehvel khua cu kan cuan hna. Hman thlatu a rak um i, cuka ahcun hman kan rak i hla. Color a rak um rih lo caah anak le rang lawng a rak si. Cucu a voikhatnak bik hman ka thlak asi caah ka rak i lunghmuih tuk. Ka philh kho lo. Cu ka ahcun khua ka rua than. Harnak, retheihnak, thlanti chuahnak vialte a donghnak pin lei ah pei, "lunglawmhnak, lung sinak, lunghmuihnak le hnangam daihnak taktak cu an rak um ko hi" ti hi asi. Kan thadit man a sunglawi tuk ti ka van i fiang!

Rungtlangpar tiang khi "dat-hleka" um sehlaw, "veu" tiah kan cawi sehlaw, Tlangpar khi thlanti chuak lo, rawltam tihal tuar lo le rethei lo tein, kan phan kho ko hnga. A fawi tuk hnga. Asinain kan mah nih temtuarnak zeihmanh um loin, tlangpar vailamtahtung hram kan phak ahcun a sunlawi lai ka zum lo. Rungtlangpar phaknak ding cah thathut a ngah lo. Thathut bu in phanh khawh asi lo. Krihfami zong nih thathu ngai, fawi ngai le achawngkhu bu in khamhnak hmuh timh cu lunghmuih ding asi lem lo. Cucu aa deng tukmi khamhnak asi.

Tlang kaimi cu kan mah lawng kan rak si lo. Siangngakchia picnic tuahmi phun hnihthum an rak um. Apikpak in kan mah bantuk in kaimi an rak um. Ngaknu tlangval an mah te lawng a kaimi an rak um. A cheu abubu in hla an rak sa; a cheu cassette thang ngai in an rak i chuah i an rak lam. A cheu sanpioh an chuang; a cheu thingkung cung ah an kai; a cheu cu ngaknu tlangval thingkung tang ah dai tein khuacuanmi zong an rak um hna. Cu hna vialte zoh tikah, lungthin a rak nuam tuk.

Nu he pa he an mah sining cio tein an rak i nuam. Hawi hngarnak a um ti lo. Zeicatiah Rungtlang an phak ciocio hnu ahcun an mah le sining cio tein lunglawmhnak an rak hmu cio. An mah le sining tein an i lawm i, an mah le sining tein nuam tein caan an hmang cio hna. An nih vialte zong, direct in Runtlang par ah cawi i chiahmi an rak si ve lo. Kanmah bantuk in harnak, retheihnak, rawltamnak, thlanti chuahnak, thaditnak le taksa baatnak tampi an tuar hnu lawngah, Rungtlang nuamhnak a tep vemi le aa hrawm ve mi an si.

Khua ka ruat han. Vailamtah hram kan phak tik le khamhnak hmun kan phak cio tik ahcun, hawi hngarnak a um ti lai lo. Van Jerusalem thar ahcun mi vialte kan mah le sining le thluachuah kan tinco ning cio te in in pei, Pathian pennak chungah kan i nuamh ve cio te ko lai hi, ti ka ruat. Rungtlang par phaknak ding caah, kan mah le sining cio tein tem-innak a phunphun te kan tuar cio hna. Cu ve bantuk in Pathian peknak conak ding caah kan mah sining cio in harnak kan tuar ve a hau. Pathian pennak co a duhmi nih, a fawinak in thathut in co a ngah lo. Harnak tuarnak pinlei ah, lunglawmhnak a tingcomi lawngte kan si awk a si.

Tlangpar kan hrawn lio ah, minung cu a bubu in kan hmuh thluahmah hna. Thla Thio cu ka hal. "Hi mibu hna hi kan mah hlan pi ah an rak phanmi hna an si; pinic tuahmi an si" a ti. "Acheu cu, Cawbuk lei in an kai; a cheu cu Pyidawtha chaklei in an kai; kan nih kha a chohnak bik Pailiklen in kan kai" tiah a rak ka ti. "Kan tlunlei tu cu Cawbuk lei in Dawrthar in Sizung sangah kan tlung te lai" tiah a rak ka ti.

Rungtlang cungah ah cun khua ka ruat than. Rungtlang par ahcun a kai kho paoh kai asi. Nu le pa thleidannak aum lo. Upa ngakchia theidannak aum lo. Rungtlangpi cu mi vialte caah kai khawh asi bantuk in Vancung Pennak zong hi, nu le pa, ngakchia le tar, Kawl le Lai timi miphun thleidannak um lo in, mi vilate caah asi ti ka fiang.

Rungtlang par phaknak ding caah, lam tampi a rak um. Lam pakhat lawng a rak si lo. Paliklen in kai khawh asi i, Pyidawtha chak in kai khawh asi i, Cawbuk lei in kai khawh asi." Khawika lam kan zulh zongah, kan i tinhmi hmun cu Rungtlang par cio asi. "Rungtlang par phaknak ding caah, lam pakhat lawng silo in lam tampi a rak um ko" timi kha ka fiang than.

Cu ve bantuk in Jesuh Krih khamhnak conak ding caah le Jesuh sin phaknak ding caah, Krihfabu pakhat theng te lawng in lam asi tung lo? CJC in kai khawh awk asi i. AG le UPC in kai khawh awk asi i, Sabbath le RC in kai khawh awk asi i, Baptist, Methodist, Lutheran le Presbyterian in kai kawh awk zong asi ko" ti kha ka fiang. Rungtlang par ah an mah le lam cio tein an rak kai khawh cio bang in, kan nih zong mah le Krihfabu cio tein Pathian nih khamhnak lam a kan ser piak ve ko hnga lo maw ti ka ruat.

Rungtlang par in Hakha van cuanh tikah cun Sang timi rihma le Krihfabu timi a um ti lo. Khua pakhat lawng in a lang. Minung kan hei hmuhmi vialte zong, CJC, Sabbath, UPC, Baptist, AG< Catholic timi an um ti lo. Hakhami tilawng kan hmuh cang hna. Vancung in hi vawlei van cuanh tik zongah Kawl le Lai, minak mirang timi a um lo i, vawlei kha pakhat lawng asi i minung zong minung lawng an ve ko. Pathian nih vawlei a cuanh tik zongah miphun kip a kan hmu lem lo. Vawlei i sermi minung vialte "A fa le viar" kan si timi lawng ahmuhmi a rak si. Rungtlangpar in Hakha khua cuanh tik ahcun, Kawl, Lai, Kachin, midawh, dawh lo, mirum, sifak an um ti lo. CJC, AG le Sabath ti in then lengluang in hmuh awk an um ti lo. Hakha khua cu pakhat, minung zong pakhat lawng in hmuh asi cang.

Khua pakhat ka ruat than. Rungtlang par i kan hmuhmi mibu vialte cu, tlang tang Hakha khua chung an um lio ahcun, Sizungsang, Dawrthar sang, Pyidawtha, Dawrhlun, Khuathar ti in, i then lengluang ko hna hmanh sehlaw,  Rungtlangpar ahcun thennak a um ti lo; mirum sang, sifak sang aum ti lo. An dawng tein bu khat an si i, an i nuam kho cang hna. Lunglawm tein zatial kut tlaih in an leng kho cang hna.

Cu ve bantuk in Bawipa Tlang thiang, Van Jerusalem thar ahcun, CJC, AG, UPC, Baptist, RC, Presbyerian, Methodhist le Lutheran an um ti lai lo. Zeicatiah, "A tlang thiang bik ahcun, cawtum le chindaih hmanh lungrual in an tlawng ti lai" ti pei asi kha? Khi Atlang thiang bik ahcun bu a um ti lai lo i, pakhat le khat sawiselnak zong aum ti lai lo. Lung rual tein kan leng ti cang hna lai" ti kha Runtlang Theology nih a kan hmuhsak duhmi asi.

Zanlei sang a van phan ziahmah. Ni cu a hung nem sialmal. Locul meikhu cu hmun kip ah kan hmuh hna. Tlang par in tum hmanh kan huam ti lo. Duh sah tein...duh sah tein kan zuang. Bia kan i ruah pah. Khua kan cuan pah. Hakh phanhka asi caah, ka hmuhmi innlo, lamsul vialte a thar an si i, ka caah zoh nuam lawngte an si. Duh sah tein tlangthang lei kan phan.

Tlang tang kan phak hnu ah ka ruat than. Nikhat kan i chawhmi te cu a dih cang. Kan kal lio ahcun har ko hmanh sehlaw, Tlangcung kan phak tik ahcun lunglawmhnak a tam. Lawmhnak lawngte asi cang. Cu ve bantuk in Bawipa Tlangthiang bik lei i kan kal lio ah hin, harnak cu tam ko hmanh sehlaw, khamhnak kan co ni, Van Jerusalem thar luhni ahcun lawmhnak a tam te ko lai. Rungtlang par kan um lio ah a nuam tuk i, Hakha khua lei tlun kha kan huam ti lo bantuk in, Atlang thiang bik cung i kan kai hnu ahcun, hi vawlei hi kan ngai than ti lai lo. Hi vawlei ah tum than kan huam ti lai lo. Rungtlang tum tak kan sian lo bang, Bawipa Thlangthiang cu tum tak kan siang ve ti lai lo!

Cucu Rungtlang nih a kan cawnpiakmi "Rungtlang Theology" asi.