Wednesday, June 5, 2019

US Ramlai Nawng Nih A Hrawhmi


Minung nunnak khamh ding caah pumpek riantuanmi hna
Kan vawlei khuacaan hi a chia chin lengmang. A ruang bik cu "vawleipumpi lumnak" (global warming) ruangah a si tiah an ti. Kan umnak ram, USA zong hi, vawlei a si ve caah khuacaan thalo le kokek rawhralnak a phunphun an tong ve lengmang. Kokek harnak an ton caan ah hin, kan nih Laimi zong nih ti khawh tawk in, kan umnak ram caah Pathian sin thlacam, tangka thazaang chuah le bawmh ve hi kan herh hringhran ko.

Palo Alto, California ummi Stanford University i "climate science professor" Noah Diffenbaugh nih "Global warming nih hin, North America ram chungah Khuacaan a lin tuk timi le ruah a sur tuk timi 75% cu tuanbia a tial. Khuacaan rocardnak hi, North America ah hin 50% cu a karh cang fawn" tiah a ti. Amah nih White House ah Khuacaan kong he pehtlai in tehte a khanmi a si. 
A cheu hmun ah a car tuk. A cheu hmun ah a lin tuk. A tu Midwest ahcun tu chun ni tiang bak in ruah a sur tik ah, a cin tuk hawi. Nawng a tlun lawng siloin tlai cinnak a tha ti lo. Cucaah 2019 hi USA ah eidin tirawl a chuakmi a zor lai ti a si.

Mi tampi caahcun 2019 Springs cu an i ngaih tuk. Zeicatiah USA ah Thalchuakka (Spring) ahcun a nuamh bik lio caan a si caah a si. Asinain USA ramlai ummi ramkulh tampi cu tilian ruangah March thla in harnak an tong cang. June thla dih tiang zong ah tilian cu a zor kho lo ti a si. Minung million tampi lungrethei in khua an sa hna. Ngaih a chia i, lung a nuam lo taktak. Tilian ruangah sipuazi rian tam tuk aa rawh caah, minung thawng tampi rian lo in le innlo ngei lo in khua an sa. USA ve lo bang ngaih a chia taktak khi a si.

Hi Midwest State 12 chung hrawng hi, a rawn taktakmi hmun an si. Cu ram thlang deuh ummi Oklahoma le Arkansas te hna zong hi nawng tilian cu an tlung ve. Midwest States hna hi, USA ah cinthlaknak leikuang a tamnak bik hmun an si. Mississippi tiva, Missouri tiva, Ohio tiva, Arkansas tiva le Illinois tiva hna an umnak hmun a si. Tiva lian he tiva fa he tiva a tam taktaknak hmun a si. Tiva kam ah nelrawn a tam tuk caah, ti a lianh tik ah harnak tampi a chuak tawn.

1993 zong ah tilian a rak chuak i, fahnak ngan taktak an rak tong. A cheu khua cu kha 1993 tilian ruang khan tha tein a um kho thai ti lo mi zong an um ti a si. A tu ah tilian a van chuah than tikah, minung lungthin a rawk kho taktak ti a si.

Midwest State pawl hi, a ronh tuk caah ruah tam tuk a sur tik ah, ti lianh a fawi tuk. Area kau taktak hi luklak ah tii lian nih a khuh colh tawn. March in a tu tiang ruah aa peh caah, khua tam taktak tii nih a phum cang. A cheu hmun cu Noah buanchukcho bantuk in tii an lian i, minung tam tuk an zam cang. Leikuang, lamsul le innlo a hrawhmi hi, rel cawklo ngacha a si ko cang.

Midwest State paw chung ummi khuaram le tiva hna
Vawleicung khuacaan hi nikhua a linhmi he aa pehtlai ti a si. El Nino le La Nino timi rili tilum luan ning he zong aa pehtlaimi an si.

Tilian hi March thla in aa thawk cang. June thla chung hi ti lian aa peh lai tiah an ti. Tu zarh zong hi ruah tam taktak a sur rih lai i, Mississippi a sum lei cu tilian a chuak than lai ti a si. Ti a lianhnak bik ramkulh hna cu Iowa, Missouri, Nebraska le Arkansas hna an si. Kan mah umnak Ohio zong tii a lian ngai. Tiva tii an khat taktak nain khua cu a rawk hraw lo. Oklahoma hrawnghrang zong tilian nih tam ngai a hrawh cang hna.

Tiva tambik nawng a tlunnak tiva hna cu-Mississippi River, Missouri River, Ohio River le Arkansas River le Illinois River hna an si. Tiva tengnge tampi ah tilian a chuak ve. Atu lio ah hin, hi tiva hna an luannak hmun 300 tluk ah hin, tii nih khuaram a phum hna ti a si. A cheu tikham (dam) hna hi an i bauh lai timi phan an um ngai an ti.

 May thla chung ruah surmi tamning langhternak 
Cucaah US Army Corps of Engineers nih tii an sah bang hna. An mah hi US ah ti lian nawng tlungmi le tikham pawl a zohkhenhtu ralkap an si. Seh lianlian he, chun zan hlan bak in rian an tuan hna nain, engineer pakhat pa nih a chimmi cu, "Kokek he ral doh tik ah, a sungmi ral kan doh ti tluk a si" tiah a ti. Thetse tun an chilh changmang, tii nih a pah changmang. USA ve lo bang, lo tuah pawl tam tuk an zaam i, ngaih a chia tuk hringhran. 

Tiva khammi zong an i rawk i, motor hlei zong tam ialte an pur cang. Lampi tam ngai an pit cang. Leikuang acre tam tuk a hrawh cang. Motor lampi Interstate I-29 cu tii nih dong 15 thuk in a phum.

Inn thawng tampi a rawk cang. Inn zeizat dah a rawk? Tangka zeizat man dah a rawk cang timi hi tuak awk a tha rih lo. April thla in duhsah tein ti a lian i, June thla zarh khatnak tiang ti a lian. Hi pin zongah hin tii hi a thang rih lai ti a si. June thla dih tiang hmanh ah hin, a zor kho ti lai lo an ti.

Kokek rawhralnak vialte lak ah hin, tilian le nawng tlungmi in in i khamh le vunven hi a har bikmi a si. Thetse tun in an kham hna hi, tii a kai tik ah minung thazaang le thawnnak cu tii nih a tei peng. USA an si ko nain, kokek cu an tei kho hlei lo. Tilian le ruahsur cu an kham kho ve lo. Engineers zong an baa taktak hna. Inn ah aa tapmi le lampi ah aa taapmi khamh ah volunteer tuanmi tampi an um hna.

Leikuang tuahtu pawl cu an thlaici an I chiahmi tam tuk a rawk. Cun zuar ding an khawnmi zong tam tuk a rawk. Tuluk he "Trade War" um caah an zuar khawhlomi tam tuk aa pawngmi a rawk fawn. Cucaah leikuang tuahtu pawl cu an sung taktak. An lung a rawk ngaingai. 2019 kum hi cinthlak caan a tawi taktak cang caah, zeidah kan lawh te lai tiah lungrethei taktak in an um lio a si.

Arkansas River nih khua vennak an tuahmi tikham a pahmi
Ti a lianh biknak cu Iowa, Kansas le Arkansas ramkulh hna ah an si. Iowa lawng bak ah hin, counties (peng) 67 ah tilian nih rawhnak a chuahpi. Iowa le Nebraska lawng ah hin, dollar 2.9 nillion man rawhnak a chuahpi cang. Highway cung hlei 3 a rawk cang. Lam ti nih tam tuk a phum. Minung million 28 renglo umnak area ah hin, ti lian a chuak ti a si. Sipuazi tuahnak innlo thatha tampi a phum. Leikuang tamtuk a hrawh pin ah, thlaici an khawnmi le zuar ding in an khawnmi tirawl tam tuk a hrawh cang.

Nebraska ahcun Spencer Dam a rawk. Offutt Air Force Base a rawk i, inn 30 tii nih a phum i, an vanlawng tliknak 3,000 saumi pakhat te cu tii nih a phum i anhmang kho ti lo. Nebraska ahcun khua 74 ah rawhnak fakpi a chuahpi i, Emergency dirhmun ah an chiah.

Arkansas Ramkulh ah, Arkansas River a lian i, rawhnak tampi a chuahpi cang. Tidil pakhat cu tii a tam tuk cang i aa boah ding a si caah, tii tam taktak an sah. A tu lio US ram lai tilia cu "Kan chan chung ah mah bantuk kan hmu bal lo" tiah nawng nih harnak a pekmi hna tampi nih an ti. Khua tampi cu, khualak hi tiva bantuk in a luang.  Motor zong tam tuk a phum cang.

Tiva ti a lianmi, tikham a liammi, hlei rawkmi, khua a phummi le leikuang a phummi zoh ahcun, ngaihchia taktak khi a si ko. Zeitik hmanh ah tii a reu kho ti lai lo ti tluk in a lian. US nawng tlungmi hmanh tih a nung taktak. Hi nawng tlungmi hmanh nih tam tuk rawhnak a chuahpi va si kaw, Noah buanchukcho kha zeitluk in dah tih a rak nun hnga le vawleicung ah zeitluk in dah rawhnak a rak chuhapi hnga timi a ka ruahter ngai.


Hi bantuk tirawl chiahnak hi 800 renglo a rawk


Iowa Khualipi Davenport hi fak ngai in tii nih a khuh

Tirawl khawnnak rawkbawk pawl tii nih a phummi hna

Motor lam tii nih a hrawhmi 

Davenport Khua cheukhat 


Offut Air Force Base ti nih a phummi a si
Missouri River tilian ruangah innlo tam tuk a rawk cang

Arkansas River ti lian (Sang Springs, Oklahoma)

Sen-dang le sen-duk hi ti nih fak bik phumnak an si.


Motor lampi zong tam ngai aa rawk cang

Tikhamnak caah thetse tun an hman hna
A cheu khua cu hi tin thuk taktak in a phum hna

Highway le khua thatha zong a phum hna






Satil zong tam ngai an thi cang













Ohio River tilian

Davenport, Iowa

Mississippi Tilian

Innlo tamtuk mah tin a hrawh hna

Jefferson City, MO khua ti nih a phummi

Highway lianlian zong tam ngai a phum cang hna
I-29 Lampi hi saupi khar a hau ding a si cang

Add caption
Add caption

Khuaruah tam taktak a simi innte

Missouri River tilian nih a khuhmi leikuang le khua



Missouri River tilian nih a phummi inn
US ramlai i 2019 Spring tilianmi ruang ah hin, US$12.5 billion nak tam sunghbaunak a chuahpi te lai tiah ruah a si. Innlo, lamsul, leikuang le satil a hrwh hna lawng silo in, cinthlak khawh a si ti lo caah le an thlaici khawnmi tam tuk a rawk caah, sunghnak nganpi an tuar hna. An mah ram chungah refugee bantuk in an um ve hna. Harnak tam tuk an tuar. Ruah nih a sur lengmang rih i, tilian hi fawi ah ban dawh a si rih lo. Atu hmanh ah sunghbaunak tam tuk a chuahpi cang i, hi pin ah zei tluk in dek rawhralnak le sunghbaunak a chuahpi rih te lai?

Kokek he i zuam ahcun minung fimnak le thawnnak hna hi, chim tlak an rak si lo. Ruah zong tei khawh a si lo. Tilian zong tei khawh a si lo. Ruah le tilian cungah nawlngeitu Pathian sin dah thlacam ti ko lo cu, chim ding a um ti lo! 






Thursday, May 23, 2019

USA Ramlai Khuacaan le Tornado Thlichia

USA ramlai hi a rawn ngai. Rawn zong an kau tuk. Cucaah tilian le tornado timi phuchim thlichia hi a tam ngaingai. A liamcia ni (5) chung ah, Central USA ah ruahsur, rial tlak le phuchim hran hi a tam ngai i phuchim hi voi 132 fak ngai in a hrang. Thingkung zong tam ngai a khiah i, inn zon tam ngai a hrawh. Mithi zong an um len. Minung tampi an khamh hna. Hi khuacaan chia tang ah hi, minung million 50 khua an sa. Kawlram zatceu ngacha a si.

Kan hnu Ningani in Rinni karlak ah Kansas, Nebraska le Texas lawng ah hin, tornado phuchim 38 a hrang. Rinni lawng ah phuchim 11 a hrang I, hmun 150 ah thli fak ngai in a hrang i, hmun 33 ah rial fak ngai in a tla. Kan mah Ohio Ramkulh thlanglei zong ah, Zarhpini zan ah phuchim fak ngai a hrang. Thinkung tam ial a phur. Inn zeimaw zat a hrawh ve. Texas in Ohio le Michigan tiang hi, hmun kip ah tilian (flood) a chuak. Ohio hrawnghrang zong tiva le tidil hi tii an khat phikphek.

Jefferson City, MO (May 23, 2019) ah tornado nih a hrawh (Ref. Westport News)

Nai i phuchim tambik a hrannak cu, Kansas le Missouri ramkulh ah an si. Cu ramkulh pahnih ahcun kan hnu Ningani lawng bak ah phuchim 39 a hrang i, nai Nihnihni ah voi 32 a hrang. Nizan le nihin hi a tanglei states pawl-Texas, Oklahoma, Kansas, Missouri, Iowa, Illinois le Ohio- Khuacaan a chia ngai lai ti a si. Atu zong Ohio lei cu ruah a sur ngaingai i, tiva tii an khat taktak. Michigan ramkulh Wayne County ahcun inn 3000 renglo tii nih a hrawh. Iowa ramkulh Davenport le Quad City khua ahcun, Mississippi Tivapi hi kum 157 ah, a lianh cem kum a si tiah an ti.

Arkansas State ahcun ti a lian tuk i, tivati kha dong 38 tiang a kai i, thaizing Nithumni ahcun dong (5) a thang chap rih lai ti a si. Zarh khat chungah tornado 120 bak US Ramlai ah a hrang ti a si. Zahan zan ah Dayton khua pawng ah tornado a hrang i inn tam ial a hrawh. Minung pakhat a thi.

Tu chun ah, Oklahoma khua khua hnih cu, a lian taktakmi tornado a hrang i, inn tampi a hrawh. Minung pahnih an thi. Sianginn pakhat a hrawh i, siangngakchia zong aa khawngdengmi an um len. Sunghbaunak tampi a chuak.

May 15 ah Independence, Kansas ah a hrangmi tornado
Oklahoma, Kansas le Missouri hna hi suimilam 24 chung bak ah ruah hi 3-7" a sur. A tam taktak. A cheu hmun ahcun phuchim, rial le tektlak hi a tam ngai ti a si. Cucaah, a tu lio ah Mississippi Tivapi le tiva tengnge pawl hi an lian taktak i, khua tam ngaite tii nih a phum. Mithi zong an tam ngai cang.

Mississippi tilian hi June thla hlan cu a zor kho lai lo tiah khuacaan thiammi nih an ti. A ruang cu ruah a surmi a tam tuk caah le khuasik lio i a tlami vur ruangah vawlei a cin tuk caah a si. Atu lio zong ah ruah hi a cat kho bak rih lo.


Davenport, Iowa

A tu hi cinthlak caan a si cang nain, ruah a tam tuk ruang le vawlei a cet tuk ruangah thlai cin awk a tha lo i, thlai cin a hnu ding a si. Hi ti ruah a sur peng ko ahcun, thlai cin caan a luan lai i, lo tampi cu tuah manh lo in an luan te kho men ti a si. Ohio hrawng zong dumhau hmanh tuah awk a tha tuk lo.

USA ramlai i tilian chuah a fawi tuknak le khuacaan aa rawh ngai nak a ruang hi, an tuak tik ah thingram an hau tuk caah a si an ti. Lo caah siseh, khua, sehzung, certual, lamsul caah le inn ca a herhmi ah thingkung tam tuk an hau. Khuapi tam tuk an ser. Lamsul tam tuk an tuah. Vawlei tampi kha, tlakrawk, mirang vawlei, lung, thetse le kataya in an phah tikah, vawlei tam tuk a rawk. Ruah  a sur tikah a dawptu vawlei le thingram a tlawm tuk cang. Cu tikah tilian chuah a fawi.

Khuacaan ruangah, tu kum hi kumvui a chia deuh lai tiah an ti. Tuluk he ngunkhuai kong ah an buai fawn caah, 2019 hi USA i lo tuahmi pawl caahcun kum chiat ngai kum le sunghnak tam ngai an ton kum a si. US cozah zong nih an sunghbaumi chamnak zong bawmhnak billion 7 fai a pek hnu hna ah, a tu zong billion 16 pek chap ding tiah ti a si.

Nebraska lamkam dawr pawl nawng nih a khuhmi
Kan duh zong duhlo zong, kan pawm zong pawm lo zongah, vawleipumpi a lum chin lengmang timi cu a dikmi a si. Hi vawleicungpumpi a lum chin lengmangmi ruangah, thli a tam chinchin, a fak chinchin. Tornado le hurricane zong a tam chin lengmang i, USA tuanbia ah 2019 tluk in tornado a tam hi a um rih lo ti a si.
Oklahoma Tornado nih a hrawhmi (May 27)

USA khuacaan zong hi, duhsah tein a diklo chin lengmang. Aa thleng chin lengmang. Cucaah vawleicung ummi minung paohpaoh nih, kan khuacaan a that deuhnak ding caah, mah le ti khawh tawk tein riantuan le cawlcangh kan hau cio hna. Vawleicung khuacaan hi pawngkam (thingram, thlitu, tii, hnawmtam, meikhu le innlo le lamsul) he aa pehtlaimi an si.



Abik in kan tuah khawh dingmi cu, "kan pawngkam" thingram dawt le meikhu chuahter lo le hnawmtam tha tein zohkhenh hi a biapi bik a si. Kan i zuam cio lo ahcun, kan vawleicung minung le saram hi nikhat caan khat ahcun a lotlau (extinct) khomi kan si ko. Cucaah a hohmanh hi, kan rian a si lo? Kan tuanvo a si lo timi ruat lo tein, kan pawngkam a thatnak ding hi, kan umnak khuaram cio ah mah le thiam tawk in zuam le tuan cio kan herh.
























Monday, May 20, 2019

U.S-Mexico Ramri An Khar Ahcun Zeidah A Cang Lai?

1988 hnu ah college kha kum thum bak an khar. Zeihmanh tuah le tuan awk kan rak ngei lo. India tal tlawng ko ne u sih kan rak ti I, tangka hram um setsai lo in khual kan rak tlawng luklak. Cu lio ah thil pakhat kan rak tonmi cu, Lai District le Saiha district ah Burma mi luh lo ding in ramri an rak khar. Ephraim Tapung (Pu Kio Luai) buai lio le zeidang thil tampi ruangah a si.

"India nih Burma kan car hna lai" ti phun deuh a rak si. An rak khar taktak. Ramri ah Burma thil cu aa pawng tung ko. Kawlram lei thilri Mizoram ah a lut ti lo. Cu tikah, Mizoram cu zeidang har cu chim lo. Tuluk kedan hring hmanh ah an rak buai cang. An mah zong sungh. Laimi zong sungh ciocio a rak si. India cu rum ko hmanh sehlaw, a mah lawng in a nung kho hlei lo. Mizoram cu rum deuh hmanh sehlaw, Lairam lo in a nung kho hlei lo. Caan sau an khar kho lo. Ramri cu thla 1-2 hnu ah an rak on than. Nihin ni tiang an khar ti lo. Zeicatiah a ho ca hmanh a miaklo timi an i fian tuk caah a si.

Cu tluk cun India le Kawlram  ca hmanh ah a si kho lo mi thil kha, US-Mexico ramri khar hi, a let tam tuk in a har chinchin ding a si. Zeicatiah, USA zong Mexico lo in a si khawhlo bantuk in, USA zong Mexico lo ngaingai in a si kho hlei ve lo. US nih Mexico le Canada ram ram in, steel thir ngunkhuai a lak hna hnu in, Canada le Mexico zong nih thilri dang ah ngunkhuai an lak ve tikah an ram thum ning in sunghnak an tong cio. Atu ah US ram ah, Mexico le Canada ah thil an zuar khawhlomi tamngai aa pawng ve than cang. Cucu US ca zong ah a miak hlei lo.

US-Mexico ramri tlawnkainak hi cozah nih hmun (7) ah an on. Hi lakah a ngan cemmi cu San Antonio le Tijuana karlak ummi San Yshidro Border Crossing hi a si. Mexico lei in US ah ah hin nikhat ah motor 70,000 an lut i ke in minung 20,000 an lut. Hihi cozah nawl pekmi an si hna. Truck lianlian le motor phun zakip in thilri le minung hi luhchuah a si. Ritnak sii zong cu a luh caan a um ve nain, voi tam deuh cu ramri ah an tlaih khawh ti a si. 

Mexico-U.S Ramri tlawnkainak "San Ysidro" Border Crossing

US President Trump nih nin, zei bia a chim paoh ah "US-Mexico ramri ka khar lai" ti lengmang a si. A caan ahcun khar zong a fial taktak ko hna. Asiahcun khar taktak sehlaw, mirum milian cu an zei pawi tuk lem lo men lai. Zapi zaran eicawp, bar cawp khuasami, "paycheck to paycheck" ummi pawl caah cun an theih hrimhrim lai. A bik in Wal-Mart, Kroger, K-Mark, Sam's Club, Big Lot tibantuk thil man aa dennak dawr pawl kalmi caahcun an theih hrimhrim lai.

Cun Sushi tuahmi caah harnak a chuak colh lai timi a fiang. Zeicatiah sushi hmanmi anhringso tam deuh cu Mexico le Mexico ramlei in a rami an si caah a si. Avocado hi a man a kai ahcun, USA sushi dawr hi tam tuk an i rawk lai. Zeicatiah sushi hi, a tu hmanh ah a man a fah ngai caah thla hlawh tha deuhmi lawng nih ei khawhmi rawl a si. Hi nakin a man a kai ahcun, sushi hi zapi zaran nih an caw kho ti lai lo. An caw duh fawn lai lo. Cucaah ramri an khar ahcun sushi tuahmi hna caah a tlawm le tam harnak a chuak hrimhrim lai.

Sushi Business hi USA ah a karh taktakmi a si. 2014-2019 chung ah hin, 4.8% a  karh i Sushi Business hi 18,651 um ti a si. Sushi Restaurant bak hi 4,000 tluk a um i, 2019 ah Sushi nih a chuahpimi business hi $22 billion a si. Minung 364,531 rian an tuan. Mexico ramri hi an khar taktak ahcun, Sushi hi a tlawm le tam in a tla hrimhrim lai timi hi, sipuazi thiammi hna nih an ti.

Sipuazi thiammi hna nih an tuak lengmang tikah, Mexico-US Ramri hi an khar ahcun a tanglei thil hna hi a cang hrimhrim lai tiah ruahmi a si:-

(1) US-Mexico ramri khar khar taktak ahcun US ah eidin phunphun zaatlonak a um kho

(2) Thal chuakka le Khuasik chung vialte U.S ram eidin le thei phunkip 60% cu Mexico in rami a si.

(3) Theihai eidin tambik harnak a chuak dingmi cu: hmathak lianpipi (bell pepper), squash, phazian, zil, hai le avocados an si (avocados lo cun sushi hi aa chuah kho ding a si lo).

Avocados lawng siloin USA nih hin Mexico in piat/daidim, makphek phunphun le anhringso phun tam tuk aa tel tiah US Department of Agriculture nih an ti. Cun Watermelon, retei, sangphaw, strawberries zong tam tuk aa tel rih. Ramri hi an khar taktak ahcun, cu eidin vialte an man a kai pin ah, nihnih thum chungah zuar ding le cawk ding hrimhrim hi dawr ah a um lai lo ti a si.

Lance Jungmeyer, President, Produce Association of the Americans nih, "US-Mexico ramri hi 100% in khar hna sehlaw, chikkhatte bak ah an hringso le theihai man hi van tawng in a kai colh lai" tiah a ti. Cucaah US zong nih ramri khar a that lonak hi an ton colh hrimhrim lai ti asi.

US Department of Agriculture nih an tuaknak ahcun, "US ram pumpi anhringso le theihai 40% cu US in an cawkmi a si. Khuasik ahcun a kai deuh i, za ah 60% hi Mexico ram in a lutmi a si tiah an ti.

US lawng nih Mexico hi a reem kho lo. A reem ahcun an pahnih in an i reem veve a si ko. Lairam ah khua pakhat nih "Vom hi chimh a ngai lo tuk. Kan fangvoi a ei dih lengmang caah kan reem tuah lai" an ti i, von reemnak caah kum khat chung fangvoi cing lo in an um. Fangvoi an ngei ti lo i, vom an reemnak ah an mah tu an i reem ti a si." Cozah zong hi mah le mah reem khawh ngai a si.

Cucaah US cozah nih Mexico a hrocer lengmang le reem a timhmi hi, zeidah a lawh tiah cun "vom reem bantuk a si." Zeicatiah, Mexico hi US bochan rumro in a nungmi a si lo. US zong hi Mexico bochan rumro in a nungmi a si ve lo. Khatlei ah Mexico zong USA ah aa hngatnak tampi a um bantuk in, USA zong Mexico ah aa hngatnak tampi a um ve. Pehtlaihnak thate an ngeih ahcun an ram hnih ca in thiltha a si.

2018 ah steel ah 25% le aluminum ah 10% a rak lak cang hna. 2018 ah hin US nih hin Mexico in thilri $350 billion man an cawkluh. Tax hi free tein an tuah ahcun mipi thilri cawtu caah thilman aa deng i, a rak miak ti a si. Steel le aluminum ah tax a lak tik ah cu thilri man cu an kai i, company cheukhat caah sunghnak a rak chuak ve. 

Central American minung pawl, US luh aa timmi hna na kham hna lo caah, dan kan tat lai tiah U.S President nih Mexico cu a ti. Dantatnak ding a timi cu Mexico in thilri an cawkmi ngunkhuai lak kha a si. Ramdangmi an ram i an luhmi le ngunkhuai cu zeidah aa pehtlaihnak a um hnga theih a si lo.

Tu zarh Nilini ah Pre. Trump nih Mexico in cawkluhmi thil vialte chung in, ngunkhuai caah 5% ka lak cang hna lai tiah a ti. Hi tax a lakmi hi US cozah caahcun a thatnak a um ko lai nain, USA ramchung minung caah $17 billion tiang sunghnak a chuahpi khawh te lai tiah Chamber of Commerce nih an tuaknak ah an chim.

Hihi ruah zungzal a hau. "Khua pakhat chungah innpa pakhat le khat dawt a herh i, cu ti pakhat le khat dawt cio ahcun, khuapi ca thatnak a um bantuk in, innpa ram pakhat le khat i dawt cio tik ahcun, vawleipumpi ca tiang in ram damnak le thatnak a um. Innpa ram hna i dawt lo tik le huatral tikah an mah caah chiatnak a chuahpi lawng silo in, vawleicung pumpi UNO tiang in buai a si zungzal timi hi, vawleicung tuanbia ah el khawh lo ding in hmuh khawh a si. Cucaah Mexico-US ramri hi, kharnak in kharlo hi ram hnih ca le vawleipumpi caah a tha deuh lai tiah, mifim tampi hmuh ning a si.

--------------------------------

Zohchihmi ca

1. https://www.ibisworld.com/industry-trends/specialized-market-research-reports/consumer-goods-services/food-service-drinking-places/sushi-restaurants.html

2.https://www.newsweek.com/how-much-will-trumps-proposed-tariffs-imports-mexico-cost-americans-which-1441300











Hmurhuh Huh Lo Ruangah February Ahcun 500,000 An Thi Kho

Covid-19 zawtnak U.S a phanh ka tein CDC doctors le scientists le NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases) director Dr....