US Ram Hmunhma Dawh Bik

USA hi thil a tling taktakmi ram asi. Miphun zong kan tling. Thingramkung, pangpar, eidin, thlaici le anhringso zong a tling. Rawn a tam i, fingtlang sang zong a tam. Hawhra tlaknak le thetse ramcar zong aum. A hrin tuknak le car tuknak zong an um. Tibual, tiva le hrawrkuang dawhdawh zong a tam. Minung serlomi kokek dawhnak tam taktak hmuh awk a um.

"Vancung aa dawhnak khi mithlam in suai u ti hna sehlaw, USA dawhnak he ka ep chun hnga" ka ti tawn.  Cutluk cun aa dawhmi ram asi. An ram ah dawh ah khuaruahhar thil a tam tuk.

Cupinah vaw a tha tuk i cinthlaknak le zuatkhalhnak a rem tuk. Pathian nih a ser taktak. Ramthar tlatu Europe mi hna nih "Cawhnuk le khuaihliti in a luangmi biakam ram timi cu hi ram hi asi ko" tiah an rak ti i, "The Promised Land" tiah min an rak sak.

Cu tluk in uar awk a ummi ram asi ko nain, USA na phak tung i atanglei "Hunhma Dawh Bik"  pawl hi, pakhat tal na phanh lo le hmuh lo ahcun, "US dawhnak taktak cu na hmu rih lo; na tep rih lo" tinak asi. US na phak chan zong a tlawm ngai ti tluk asi. Hi hmunhma pawl na phak lo ahcun, US ka phan tiah chim ding na ngei tuk lem lai lo.

Yosmite National Park

Hi ka hmun hi cozah hualmi park asi. Hmunhma dawh taktak asi. Zoh  anuamh lawng silo in scientist pawl nih lung kong tampi an cawnnak le lungpang kai huammi hna nih lungpang kai an i zuamnak hmunhma asi. Farkung tampi a um caah fangkung an san ah min a thangmi hmun asi.








Great Canyond

Vawleicung kokek thil khuaruahhar pasarih lakah aa tel ve mi asi. Vawlei hi a tar ngaingai.




               
Acung hmanthlak hi, Colorado tiva nih aa helmi asi.  Tiva aa ngerh ning hi rang kedan a lawh caah Horseshoe Bend tiah an ti. Arizona State chungah aum. Hi hmun hi vawleicung geologist sangsang hna nih kan vawlei zeitluk in dah a tar cang timi hlathlainak ah an hman mi hmun pakhat asi.







Northern Lights, Alaska

Hi zan ah a ceumi hi hlan ahcun thlarau bantuk ah hi ram minung hna nih an rak ruah. Hlan lio mifim hna nih an rak hmuh tikah a ruang an rak thei kho lo. Naite lawng in a ruang hi scientist nih an chim khawh. Alaska ramkulh cung i zan ah a ceumi asi. Aphunphun in a rawng aa thleng i a pungsan zong aa thleng. Aa dawh tuk caah mah zoh ah tourist tampi an kal. Hi khuadawm hi Alaska ramkulh caah tangka tampi hmuhter tu thil asi ko. Tangka pia khat zong a hram saih hau lo in, an um hmun ah, hi khuadawm ruangah million tampi a lut ko. USA caah Pathian thluachuah hi rel cawk asi lo ee!!










Pathian thilser hi khuaruahhar a si ko. Hi thil dawh tuk hna hi Alaska caah a rak ser i, um hmun tein tangka tampi hmuhnak thil ah an cang ko hna. "Sermi thil vialte hna hi Pathian lamkaltu an si dih" tiah hlaphuahtu nih a phuah bang in, Northern Lights hna zong hi, Bawipa sunparnak langhtertu an si. Bawipa kutneh le lamkaltu an si ko hna!!


Hawaiyan Tikulh

Hawaii tikulh hi rili tang in a puakmi meitlang hang a khalmi inn aa sermi tikulh an si. Caan a tlin tikah tikulh thar a ser chap lengmang. Tikulh um ciami zong meitlang puah ruang ah aa rawkmi an um ve than. Naite zong minung umnak tikulh pakhat cu meitlang hang nih a hrawh.  Meitlang hang in aa ser chawmmi tikulh an si caah a cheu cu an fekfuan lo i a min thanmi zong an um. Hi tikulh hi Vawleicung rili thukbik Pacific Rilipi cungah ummi asi. Hawaii hi a no ngai i, kum 400,000 tluk lawng asi. Meitlang a cheu cu anungmi an si i, nihin ni tiang an puak peng ko. A cheu cu kum 200 tluk pehtlai tein an nung peng.






Hawaii hi tilet cit (surfing) zuamnak ah an hman cemmi hmunhma pakhat asi. Tilet a thawhning a fah pin ah hman ngai in a kal caah a tha bik hmunhma asi an ti. Tuan deuh lio ah a lar taktakmi Movie Baywath an i thlaknak zong Hawaii ah asi. Hi hmun hi Honey Moon an kalbiknak ram pakhat asi.




   
Taksa nah a duhmi hna caah Honolulu Beaches pawl hi phonak a tha taktak. Nitlang pho te hna zong hi, mi a lem kho i, a cheu cu an i sum kho ti lo. Cancer ngei lak hna in an in pho ve ti a si. Hi hmun hi nitlang pho duhmi hna an i nuamhnak cem beach pakhat asi.


             Baywatch Movie fidi le fitlaw pawl

Baywaith Movie hi US ah a rak lar ngaingaimi Movie pakhat asi. Tampi pehtlai in thlakmi asi. An mui zong an i dawh i, tilio le tuktak zong an thiam tuk caah, zoh a dawh ngaimi asi. Honolulu ah Bible Sianginn kaimi pakhat nih hawikawm sinak in cakuat pakhat a rak tialmi cu, "Honolulu ahcun Baywatch movie zoh a hau ti lo. Beach tampi a um i ah Baywatch asi peng ko ee" tiah a rak ti phah.  Hawaii cu tikulh dawh taktak asi i, vawleicung tourist tam bik kalnak hmunhma pakhat asi.


          Hi tlangpawl hi meitlang nih a sermi lawngte an si



Yellowstone National Park

Hi park i vawlei tang hi meitlang asi. Nikhat caan khat ah fak taktak in a puak te kho men tiah scientist nih an ruah i, an zoh pengmi hmun pakhat asi. Area kili meng 3,500 a kau. Montana le Idoho ram chungah a um. A area in tisa an chuak i, cucu min a thannak khun asi. Ramsa a tam taktak. Ngengpi, cinghngia, ramsia, sakhi phunphai, vom le adang ramsa tampi an um. Va le nga tampi umnak asi. Tisor dawh taktak a um caah a lar ngaingai. March 1, 1872 ah cozah hualmi park ah an chiah i USA ah a pakhatnak bik national park ah a cang.


                 

              Vawleitang in tisa a chuakmi khu

Hiti tilum a chuakmi hi atang vawleichung hi meitlang a si caah asi. Yellow Stone area kau taktak hi atanglei hi meitlang asi. A cawlcang pengmi meitlang asi. Sceintist nih cat lo in an ven. Nikhat caan khat ah fak tuk in a puak sual te lai maw tiah an zoh pengmi hmun pakhat asi. Hika hmun hi a puah sual ahcun a area a kauh tuk caah a fak ngaingai lai tiah an ruah. Atang hmanthlak zong hi meitlang a kuami chung in tisa a rak chuakmi asi. Yellow Stone ah hi bantuk hi a tam ngaingai.


           Vawleitang kuami chung in tisa an chuak



                Yellowstone National Park i ramtang sia pawl


Mount McKinley, Alaska

USA ramkulh 50 chung ah a sang bikmi tlang asi. North America tlang sangbik zong asi. Pe 20,222 asang. Ram ngeitu Alaska mi hna nih, Denali tiah an ti. Russia nih an uk lio Bolshaya Gora tiah an ti. Russia holh asi i tlang tinak asi. A pawng hrawng hi vom lianlian an umnak asi. Ngengpi phundang an umnak zong asi. Tlangpar cu azungzal tein tikhal nih a khuh.

Pe 18,000 a sannak hmun in tlangpar a zik tiang hi, rilinak in a san deuhnak cungah a ummi tlang vialte lakah, tlang lian bik asi. June 7, 1913 ah Harry Karsteen, Robert Tatum, Walter Harper, Hudson Stuck hna nih an rak kai hmasat. 1896 ah sui cotu pakhat nih President ah aa zuammi William McKenley uarnak caah min a rak pek i, cuticun Mt. McKenley tiah an ti thai. McKenley zong cu a kumvui ah president ah a rak tling colh ve.

Stone Mountain, Atlanta, Georgia

Rili in a cungcem asan hi pe 1,686 asi. Apawngkam vawlei a par tiang hi pe 825 a sang. Atlanta, Georgia khuapawng ah a um. Vawleicung lung lian bik asi. Hi lung hi "pluton" an timi lungphun a si. Ahrampi cu "quartz monzonite" timi dat an si. Hi lungpi hi Applachian Mountains timi aa ser lio, Blue Ridge Mountain ser hram aa thawk lio, a liamcia kum milliion 300-350 kar ah aa ser ve mi lung a rak si tiah geologist nih an ti. Vawlei tang meng 5-10 karlak a thuhnak vawleichung in a chuakmi meihang (magma) duhsah tein a kai i a khalmi ruang ah aa sermi lung asi. Vawleicung science lei a uarmi tourist tampi zohmi lungtum pakhat asi.

ECBC Mino zong Atlanta Krihfabu kan tlawn lio ah kan rak kai bal. Lung pakhatpi lawng asi nain tlang tia asi. Kum million tam nawn lio ah vawleitang in a chuakmi meitlang hang a timi pawl dusah tein aa chap i a sang chin lengmangmi asi an ti.





                    Ka fapa Nathan Lian he lungpi hmai ah



Stone Mountain hrawng hi thingkung an lan i an sang ngaingai. Khuacaan le vawlei a that caah asi lai. Ohio he epchun ahcun an thinkung hi a let 3 hrawng in an sang deuh. Hi Atlanta area hrimhrim hi, thingram a that lawng siloin Laimi nih an cinmi sentawk, anthur, anfangkha le zeidang anhringso zong an sang i an lian taktak. Khuaruahhar a si.


            Emmanuel Chin Baptist Youth Fellowship Pawl (2013)

Crater Lake, Oregon

Meitlang Mazama a puakmi aa rawkmi chungah tii aa dil i a chuakmi tibual asi. Meitlang a puahnak akaa hi Pe 2,148 a thuk i, tii a thuh hi cu pe 1943 a thuk. USA ah tibual thuk bik asi i, vawleicung tibual ah thuh ah pasarihnak asiloah pakuanak a thuk bik asi. Hi tibual hi liamcia kum 7,700 kuakap ah aa sermi tibual asi. Aa dawh tuk caah mi tampi nih lenmi le zohmi asi. Nga zong tampi a um. Siangngakchia le scientist tampi nih an zoh tawnmi asi.



Meteor Crater

Arizona ramkulh hmun rawnpi ah a ummi asi. Liamcia kum 50,000 ah lungtumzuang nih a rak pahmi ruangah a kuarmi asi. Hi lungtumzuang (meteor) hi suimilam pakhat ah meng 26,000 tluk rang in a rak zuang lai ti asi. Ding tein a laiva in tah tikah meng khat asi; a pum hawih in tah tikah meng 2.4 a kau. Pe 500 a thuk. Geologist le vancunglei thil umtuning zohtu mifim hna nih an uar ngaingaimi hmun asi.






                  Naih deuh in thlakmi hmanthlak

Rocky Mountain National Park, Colorado

Rocky Mountains timi hi Canada ram British Columbia le Alberta in aa thawk i USA ram Idaho, Montana, Wyoming, Colorado le New Mexico tiang aa tlaimi tlangthluan asi. Meng 3,000 tluk a sau. Killi meng 382,894 a kau. Khuacaan phun tampi a um; thingkung ramkung le saram phun tam taktak an um.  Rocky Mountain National Park hi hi a lian ngaingai i minung ke kal khawhnak meng 300 tluk sau a um. A san cemnak cu Mt. Elbert asi i pe 14,439 a sang. Cozah nih hualmi ram asi. Nga sio khawh asi. Ramsa dang thah khawh an si lo.






          Rocky Mountain National Park ramsa tlawng pawl


                                 Mt. Elbert

Blue Ridge Mountains

Blue Ridge Mountains cu tlangthluan saumi asi. Chaklei ah Washington DC pawng tiang a kal i, thlanglei ah North Carolina tiang aa pehmi tlangthluan asi. Aa dawhnak hi vancung dawhnak he an tahchunhmi asi. "Almost heaven West Virginia, Blue Ridge Mountain..Shanando River ..." tiah Country Road timi hla ah, hla an phanmi asi. Khuasik tlak lai thinghnah a en lio ah aa dawh khun. Lunglen a fawi tuknak hmun asi i, hlaphuahtu hna nih an uar ngaingaimi hmunhma asi.


                   Blue Ridge Mountain, North Carolina


      Khuasik tlaklai Blue Ridge Mountains thinghnah engmi


             Whiteside Mountain, North Carolina



       Shenandaod River le Blue Ridge Mountains

Pilot Mountain hi rili in pe 2,421 asang. A tang a rawn le cheng ri in amah a tlangpum a cung sannak cem hi le 1,400 a sang mi asi. Lung hak taktak in aa sermi asi.


      Blue Ridge Tlangthluan cung ummi Pilot Mountain

Lookout Mountain, Georgia 

Rili in pe 2,389 a sang. Lookout Moutain hi tlangpar dawh le lungpang dawh ngai asi. A san ngai caah thal zong ah a hliapnak cu tii a khal peng. Tlangcung in tisor pakhat an luanter i, a kum ning in tisor a tla. A cung a rawnmi lungpang asi. A rawnhnak zawn ah khuacuanhnak an tuah i, USA ramchung i ramkulh pa sarih hi an lang kho ti a si. Durbing in zoh a hau. Acung ah saram zuatnak dum hmete aum i sa tam ngai te an zuat. 1998 thal caan ah ka rak phan bal ve. Acung kai tikah a sang ngaingai. Khua tampi a lang. Lung a leng tuk. Ngaknu ngeilomi zong nih ngaknu ngaihnak ding in  aummi tlang asi.






                                 Lookout Mountain

Central Park, New York City

New York khualaili bak ah a ummi park ropui taktak asi. Kili ngei asi. Tibual dawhdawh le thingkung lianlian an um. Thanksgiving Day i lam an zulh tawnnak le nuamhnak an tuahnak hmun asi. New York khua hmunhma hna hi, Pathian nih a rak ser hringhran ko. Minung fimnak in an van chap tikah a tling tuk hringhranmi hmun asi. Hi khua hi UNO office umnak le vawleicung business vialte an tawlrelnak cu asi ko.

"USA phak tung i New York phanh lo cu USA phak lo tluk asi" bantuk in "New York phanh tung i Central Park phak lo cu New York phanh lo bantuk asi ve."

 USA na phanh tung ahcun New York phanh zuam. New York na phanh ahcun Central Park phanh cu tlolh lo ding asi. Na phanh ahcun na lunghmuih ngaingai lai.






Mount Rushmore National Memorial

Tourist tam taktak kalnak hmun asi. Tuanbia uarmi hna an lennak hmunhma nuam taktak asi. Mifim ram cu ram hruaitu hna upat pek zia an thiam i, an tuanbia hi an upat. Mihrut ram cu hruaitu tuanbia hloh hi an i zuam tawn.

Muisam Cuangmi: Thomas Jefferson, George Washington, Theodore Rooseveld, Abraham Lincoln
Muisuaitu/Tungtlangvuatu: Lincoln Borglum, Gutzon Borglum
Ser Kum: October 4, 1927
Rili in Asan: pe 5725
Milem Asan: pe 59
Umnak: 13000 S. Dakota 244, Keyarone, SD 57751

Monument Valley, Arizona

Alinhnak Arizona ah ummi asi. Great Canyond he an umtuning an i lo. Hika hmun hrawnghrang hi Cowboy Movie tam taktak an i thlaknak hmun asi. Asang cemmi cu hmunrawn ka in pe 1,000 a sang. Thal lio ahcun degree 100 (F) a linh caah a lin ngaingaimi hmun pakhat asi.












Hi acunglei hmanthlak hi Antelope Canyon an timi asi. Great Canyon he aa pehmi an si ko. Arizona ummi asi.


Natural Bridges National Monument, Utah

Asannak bik hmun rili in pe 6,500 a sannak hmun ah  aum. Thingram a um set lo. USA ram caah khuaruahhar pakhat asimi Kokek Lunghlei pawl an umnak hmun asi. Lunghlei a phunphun an um hna. Hi hmun hi atu lio ahcun minung an um lo nain hlanlio kum 750 hrawng ahcun America a rak ngeitu Pueblo Indian miphun hna an hmunhmapi a rak si. Lungkua le tlang tang kuakap ah inn an rak ser i an rak um. An innsakmi lungrual le tlakrawh hna zong tampi hmuh ding a um rih. Hika hmun hrawng hi Cowboy Movie tampi an i thlaknak asi ve. Ruah, thli, rial le minung ruangah lunghlei cheukhat cu an cim i an i rawk.







































            Puebla Indian pawl an rak umnak lungpang sir inn


Mammoth Cave, Kentucky

Mammoth Cave hi vawleicung lungkua thuk bik asi. An tah khawhmi hi, meng 400 tluk asau. Vawleicung a pahnihnak a thukbikmi lungkua i a let hnih a thuk. Hi lungkua ah minung um hram an thawknak in atu tiang hi kum 6,000 kuakap asi cang.




                           Lungkua luhnak


         Achung ah tii thuk ngai aa dil


                            Lungkua chung cheukhat

Ohio Caverns

Hi lungkua hi vawleicung lungkua vialte lakah a rawng (color) aa dawh bik asi tiah an ti. Lungkua pahnih a um i, lungkua pakhat cu hi bantuk in a rangmi aa thlaimi an um lo. An umnak hmun aa khat. Hmunrawn ah a ummi tlangbo chungah lungkua cu an um veve. An umnak vawlei le a tlang aa khat nain pakhat cu a rangmi hi an um lo. Lungkua a sau hi a pahnih in meng 2 tluk asau. Ohio ah lungkua thuk cem asi. Pe 30 in 130 kar tiang an kua a kau.

Hi lungkuat hi aliamcia kum million 400 tluk ah a rak i sermi asi. Thunglung a ti lengmangmi chung in a kuami asi. A rangmi pawl hi "crystal" tiah an ti i, a cang bikmi hi kum 250,000 lio ah ser hram a rak i thawkmi asi an ti.

Hi bantuk hi Kawlram ah ka hmu bal rih lo. Lunghang duhsah tein a chuakmi aa khawng i aa thlaimi an si. Hi arangmi hi kutdong ngaw sinak ding caah kum 50,000 tluk arau tiah an ti. Tongh le muai an siang lo. Luh tikah an kal sual lai ti an phan caah a cawngh bak in a kan cawngh.

Hi lungkua tuanbia cu hitin asi. "Voikhat cu hika hmun i lo ngeitu hna an tikhor tii a reu dih i, hi tikhur tii hi zeiruang ahdah a reu dih hnga tiah, a chunglei a va cawh lengmang i lungkua hi a va pemhmi asi" tiah an ti.








New River, West Virginia

New River hi tiva lian tuk a si lo. USA ah a min a thang bik asi lem lo nain, tiicit (rafting) tuahnak ah min a ngei ngaimi tiva pakhat asi. Normandy United Methodist Church i rian ka rak tuan lio ah, mino 60 hrawng he rafting trip ah kan rak kal hna. Hika tiva hi a thluangthluan in tiicitnak a um. A hrah a chiatnak kha a nuam deuh i a man a fak deuh ve. Kan nih cu mino an tam caah aa den deuhnak le a hrah a that deuhnak ah kan i cit. Cu hmanh cu tih a nun caan a tam ngai.

Hi atanglei hlei hi New River Gorge Bridge tiah an ti i, pe 876 asang. USA ramchung hlei vialte lakah san ah (2) nak asi. Highway zulhmi hlei asi caah acungah truck lianlian zong artlang in an tli thluahmah ko. Kum chiarte hi hlei ah puai "Bridge Day Festival" an tuah i, paracut in aphunphun in hlei in an zuang tawn. Paraltha pawl tuanbia tialnak hlei pakhat asi. Hlei tang tiva hi New River asi i, rafting tuahnak hmun asi.  Hi tivakam paoh hi New River Gorge Reserve tiah an ti i, cozah hualmi ram asi.



                    New River Gorge Bridge

                          Hlei in an zuan lio

Hi tiva kam ah hin lungpang sangsang a dar in an i dar. Tum-kai dingmi lungpang hi 1,400 a um i, pe 30-120 an sang ti asi. Lungpang kai zong cu sipuazi tha pakhat asi. Kan mah bu zong lungpang cu kan rak tum/kai ve hna. Pe 110 hrawng asangmi lungpang ah hin kan rak tum i, lungpang aa kuaih caah, hri in kan i thlai bu ah tih a nung ngaingai. Mirang ngakchia tuah ngammi tuah ve lo cu tiah ka tih nana tein ka rka tuah ve bia asi.



   Pe 130 tluk a sangmi hi lungpang ah hin hri in kan rak i thlai

Bus nih a kan phurh i, tiva a hnalei ah a kan chiah. Tiva ah hin Whitewater Rafting an ti i, company 4/5 tluk an um. Class V, Class VI le Class VII ti in an then. Tiva cu minung kan khat. Plastic pum cu kan i cit hna i lampi ah chuncaw kan ei. Zanlei sang ah a sum lei in bus nih a rak kan don than. Tiva hi a hrawn a chiatnak paoh tih a nung i a cit zong a nuam. Tili phun cu a tii a thuk ngaingai i, tih zong anung pah tawn. US um ahcun voikhat tal cu "Rafting" tuah ve hrimhrim ding asi.


             Tii cit lio. Captain pakhat lengmang nih zulh asi. 


Sequoia National Park

US nitlaklei Sierra Nivada le Visalia, California ah a ummi park asi. Pe 14,505 sangmi Mt. Whitney umnak asi. Hi tlangpar hi US ramkulh 48 chung ah a sang bik asi. Lungpang dawh taktak an um caah, lungpang kai huammi hna an i nuamhnak hmunhma pakhat asi.





                          Alang in thlakmi Mt. Whitney


                     Nai deuh in thlakmi Mt. Whitney

                         

                                Moro Rock


                                 Akeng lei in thlakmi

Atanglei General Sherman timi thingkung hi, vawleicung thingkung vialte lak ah kungkhat roro asimiahcun a lian bik asi. Kokek thil uartu James Wolverton nih min a sakmi asi. General Sherman cu 1879 Civil War lio i ralbawizik General William Tecumseh Sherman timi asi.

Hi vawlei in pe 274.9 asang; vawlei hri avelchum lianh hi pe 102.6 asi. Arih hi short ton 2,105 asi. Alan tuk caah vawlei in pe 130 lawng ah ange hmasat bik a um. Vawlei hri ah a dinnak in tah tikah pe 36.5 a ngan. Vawle in pe 60 a sannak an tah tik ah pe 17.5 a ngan rig. vawle in pe 180 sannak ah an tah tikah pe 14.0 angan rih. Ange ngan bik hi alaiva in dingte tah tikah pe 6.8 asi. Cu ange cu Laitlang i thing lianbik pawl tia asi. Akum hi 2,300-2,700 kar asi cang.




         Vawleicung thing lianbik General Sherman

San Andreas Vawleikak

Plate tectonics timi "vawlei tang lungdar thawnnak" ruang ah, lihninhnak a chuakmi nih San Andreas vawleikak (fault) hi a chuahtermi asi. Hi kong hi Kawlram ka um lio ah ka rak rel tawn. Hmuh ka duh taktakmi hmun asi.  San Andreas Vawleikak hi, vawleicung lihnin nehnang hmuh awk a tha bikmi asi tiah an ti. UC Berkeley Professor Andrew Lawson nih 1895 ah chaklei kap kakmi a rak hmuh hmasat. California hi USA ah lihninh a tambik nak le rawhralnak tambik nak hmun asi. 2008 ah US scientist nih hi hnu kum 30 chungah California ah thazaang scale 8 asiloah cu nakin a fak deuhmi li a hnin lai ti asi. Hi vawlei cheumi hi aliamcia kum milliion 30 tluk hrawng ah a rak chuakmi asi. Tivakuang bantuk in aa cheu. Hmunkhat ahcun tibual tii aa dil i cu tibual min cu San Adreas an ti caah San Andreas Fault tiah an tinak asi. Science uarmi hna nih zoh phu taktakmi hmun asi.


  
         Vawlei kak ah aa dilmi San Andreas tibual



           California hi alutaw chuak in hitin a kak


          Vawleikak hi hrawnkuang tia an si



        San Andreas Vawleitluk

Mount Katahdin, Maine

Pe 5,270 asang. Penobscot Indians miphun nih min an rak sakmi asi. Asullam cu "Aliannganbikmi Tlang" tinak asi. Baxter State Park timi i a laiva bik ah a um. A voikhatnak bik tlangpar kaimi hi Charles Turner asi i 1804 ah a rak kai. Hi tlang hi USA nichuahlei ummi tlangthluan Applachian Mountains timi pehpar ah a um ve mi asi. Hi Applachian Mountains ah hin tlang tampi a um i, Blue Ridge Mountains zong hi Applachian Mountains he aa tlaimi an si. Applachian Mountains timi cu, USA ah thancho a fumnak bik hmunhma ah an tla ve. Ramsa a tam i, lungmeihawl le meiti le gas tibantuk thilchuak zong tam ngaite a um nak hmunhma hna an si ve.

1. 
2.         Acunglei in thlakmi Katahdin Tlang

           


                Asirlei in thlakmi Katahdin Tlang


Niagara Falls, New York State

Baffalo khua pawngte ah a um. Hmanthlak chung i hmuhmi khua khi Baffalo khua asi. A ralkah lei khi Canada ram asi. Tisor pahnih an um. USA ram chung ummi tisor cu American Fallas tiah an ti. Pe 70-100 kar a sang. Canada le US ramri ummi tisor lian deuh cu Horseshoe Falls an ti i, pe 188 tluk a sang. Horseshoe Falls hi pe 2,600 tluk a kau i, a hme deuhmi hi pe 1,060 tluk a kau.

USA hi tikhal nih a rak khuh dih i, hika hrawng a rak khuhtu tikhal hi Wisconsin tikhal tiah min an sak.Cu tikhal cu duhsah tein a ti lengmang i, a liamcia kum 10,000 ah hi tisor hi a rak i sermi asi tiah Geologist nih an ti.

Hmanthlak pakhatnak tisor khi USA lei kap ummi Niagara Fall a hme deuhmi asi. Tisor lian deuh hi, US le Canda ram aa ritnak ka ah a um. Canada lei kap in zoh ah aa dawh deuh. Vawleicung tisor san, dawh le tii tam ah minthang bik pakhat asi. 2013 kum ah Baffalo ummi Lai Krihfabu tlawn pah in ka va phan ve cang. Hi hmun ka phak lio i ka ruahmi cu, "Bawipa Pathian na tuahmi thil vialte hi ka ruah tikah ka lung nih a phan lo?" ti khi asi than ko.

1. 
2.                    American Falls

                                Horseshoe Falls

Oneonta Gorge, Oregon

"Gorge" timi cu Laiholh in "hawrkuang" tinak asi. Hi Oneonta Gorge hi Oregon Ramkulh ummi Columbia Tiva cungah a ummi si. Lungpang cung i thingram keumi zoh tikah, tuanbia chung i phuahcawpmi thil bantuk in aa dawhmi le khuaruahhar hawrkuang asi. Thal a lum lio ahcun tourist pawl nih hi tiva hi saupi zulh le hrawn khawh asi.








Maroon Bells-Snowmass Wilderness, Colorado

Hi ramtang dawh tukmi hi Colorado Ramkulh chung ummi Elk Mountains timi chungah a ummi hmun pakhat asi. Hika ah hin meng 100 renglo ke lam kalnak lam an ser. Hi ka hmun in a naibikmi khuapi cu Aspen khua asi. Hi ramtang hi acres 181,000 a kau. Hi ram ummi Aspen thingkung pawl hi rungrul nih a ei hna le an thih tuk ruang ah, hi tupi hi aa rawk sual te lai maw tiah an runven mi hmunhma pakhat asi.  Colorado cu dawh ah min a thangmi ramkulh pakhat asi.







Zion National Park, Arizona

Utah Ramkulh ummi Springdale khua pawngte ah a um. Acres 146,000 a kau. Kokek thingram kongkau a uarmi hna an kal lenngmangmi hmunhma pakhat asi. Zion Canyon timi hi meng 15 a sau i,  a kuarmi hi mengcheu a thuk. Zoh phu taktakmi hmunhma asi.


                               Zion Canyon



                                 The Subways



"The Narrow" an timi tivakor cepmi


Watkins Glen State Park, New York






Mendenhall Glacier Caves, Alaska

Vawlei semka in a rak khalmi tikhal chung ah a ummi lungkua a si. Khuaruahhar in a thiang i thlalang bantuk asi.  Juneau City timi umnak Mendelhall Valley ah a um. Hika hmun ah hin tikhal glacier meng 12 a um i, hi bantuk lungkua hi tam ngaite an um. Juneau cu minung tlawmte lawng an um nain USA ah area in lianh ah pahnihnak asi.







             Lungkua umnak Mendelhall Valley tikhal


Devils Towers, Wyoming

A lungpang par tiang hi khi rili in pe 5,000 asang. Hi lunghi meihang in aa sermi lung "igneous rock" timi asi. Hi lungpang kongah, ram ngeitu pawl nih tuanbia an ngeihmi a um. An tuanbia cu hitin asi.
Nungakchia cheukhat kha lentecelh ah leng ah an chuak i, vom tampi nih an chuah cu an rak hmuh hna. Nungakchia pawl cu lung cungah an kai i, Thlarau Ngan (Great Spirit) sinah khamhnak hmuhnak ding caah thla an cam. An thlacamnak cu an leh hna i lung cu vawleitang cun athangi van lei ah a sang chin thluahmah i tihphannak awk umlonak tiang a thang. Nungakchia hna cu van an phan i, arfi ah an i cang. Hi devil tower he pehtlai in tuanbia le chimcaihmi thil tampi aum.




                         Naih deuh in thlakmi


Skagit Valley Tulip Fields, Washington

Washington Ramkulh ah a ummi asi. Kum chiar tein minung thawng tampi nih an va zohmi asi. April 1-30 karlak hi aa dawh bik lio caan le len caan a rem bik lio caan asi. Motor mawngh pah in va zoh asi tawn. Ngaknu tlangval aa uarmi hna caah, hi hmun cu vanram bantuk asi.

Sugar Loaf Mountain

Nelrawn in pe 690 a sangmi lungpang asi. Arkansas Ramkulh ah a um. Heber Springs khua pawngah a um. Little Red River (Arkansas) tivapi nih, vawlei a ziah a ziah i atangmi asi. Mi tampi nih an va len le zohmi hmun asi. Arkansas hi lungpang dawhdawh tam ngai umnak hmun asi i, tourist zong tampi an kalnak hmun asi. 

Atanglei hmanthlak hi Arkansas Ramkulh ummi Whitaker Point timi lungpang asi. Baffalo River thingram lakah a ummi asi. Ngaknu tlangval hna nih an i co lainak ding caah an i halnak le bia an i kamnak hmun asi caah, lungpang minthang taktak asi. Hi hmun i hamnak kutdonghrolh hrolh cu, ngaknu caah lung an i hmuih hringhran ko. Nikhatkhat ahcun Laimi zong hika hmun ah kutdonghrolh hrolhmi an um ve te ko lai.




       Ngaknu tlangval hna hitin bia an i tiamnak hmiun asi


               Whitaker Point lungtum aa khingmi

Hamilton Pool, Taxas

Taxas khualipi Austin khua pawngte ah a um. Minthang taktakmi kokek tibual asi caah thal caan ahcun tourist le khuachung minung tampi an kalnak hmun asi. Aliamcia kum thawng tampi lio ah, vawleitang i a luangmi tivapi cung i, aa chinmi vawlei kha a minh caah hi tibual hi a chuakmi asi.









Badland National Park. South Dakota

A senmi le engmi hi lungpang tlang hi, kum chiar te minung million lengmang nih zohmi hmun asi. Ram ngeitu Native Indians pawl nih kum 11,000 tluk ram an vaihnak le sakahnak hmun a si.






Savanah, Georgia

Savannah khua hi Georgia ramkulh khuahlun bik asi. Hi thingkung pawl hi Spanish moss tree tiah an timi an si. Hi khua hi hi thingkung ruangah a min a thang i duh a nung ngaingaimi khua asi.





Palouse Falls, Washington

Pathian nih a serm kokek thil hna hi duh an rak nung tuk. Hi tisor zong hi duh a nung tuk nain, 1984 ah a tuanbia a rak dong dengmang. Zeicatiah Franklin County Public Utility District nih, hi tiva cungah tidil tuah i hydro electric lak ah a tha lai tiah an rak ti caah asi. Tax petu mipi nih an hna a rak tlak lo caah, hi tiror le tiva cu humhak ding in bia an rak khiah than caah, nihin ni tiang a himnak asi.





Glacier National Park, Montana

Glacier National Park hi Kalispell, Montana, pawngte ah a um. Acheu cu Canada ramri ah a um. Hi park hi acre million pakhat a kau i kum fatin in 2,000,000 lengmang nih an zoh.









Alaska Ramkulh

US ramkulh dihlak ah a lian bik asi. Russia sin in an rak cawkmi a si. Ramsa an tam taktak i, min a thang taktakmi ramkulh asi. Ngaikuang, cangai le ngasa tam deuh cu Alaska lei in a rakmi an si. Salmon nga a tam tuk caah, salmon ngakuang chuahnak lei ah minthangmi asi.







           Salmon nga pawl tii tit lio le an kai lio


                  Nga a kaimi pawl tlaih ding in a bawhmi vawm pawl

Alaska hi ramkulh rum taktak asi. Leicung leitang thilchuak a tam tuk. Tiva le tibual a tam. Tikulh zong atam i rilikam zong a sau. Hi ram ah ngengpi phunphun an um. Vom zong vom nak, vom rang, vom semdum tiin aphunphun an um. Sea Lion timi tiva le tlang tlawngmi saram zong an um i, ram ropui taktak asi. Polar Vom hi a lian bik an si i, upa tling cu pawng 900-1500 hi an rit kho. A lian bik Polar vom cu pawng 2,210 a rit bal. Pe 8-8.4 an sang kho.Brown Bear timi hi pawng 500-900 kar an rit; asinain a lian bik Brown Bear pakhat cu pawng 2,500 a rit ti asi. Grizzly Bear le Brown Bear hi an i lawh tuk caah, sakap le saram kong cawngmi lawng nih tha tein an thleidan khawh ti asi.



                                 Alaska Grizzly Bear 


                       Coastal Brown Bear





                                  Polar Bear


                                   Black Bear


 
                       Sea Lion pawl an si

Sea Lion hi a pa cu an thawng taktak ve. Vom zong nih fawite in a seh kho ve hna lo. Hi hna hi tii le tlang ah an duh ning paoh in a tlawnglengmi asi. Tlangah vom nih an seh hna i, tii ah ngaman nih a seh duh ngai hna.



Great Smoky Mountains National Park

Hi hmun hi UNESCO World Herritage nih rothil bantuk ah an chiahmi hmun pakhat asi. Applaichian Mountains le Blue Ridege Mountains timi tlangthluan he hna aa tlaimi a si. Tennesse-North Carolina ramkulh kemhmi tlangthluan hna an si. 187,000 acres kaumi thing tupi tha taktak a um i, Mississippi Tivapi nichuahlei tupi vialte lakah a lian bik tupi asi. 1934 ah cozah nih an hual. Kumkhat ah 9,000,000 lengmang nih an va lennak hmun asi.







            Acunglei hmanthkak 2 hi Smokie Mountains Dams asi


Prarie Phawngram

US hi a tling taktak. Wyoming, North le South Dagota, Illinois, Nebraska hrawnghrang hi Prairie Phawngram tam taktak aum. Hmunhma aa dawh. Satil tam khawhmi ram a tam tuk caah, ramdang sa an karh tuknak le tam tuknak hmunhma asi. Cinthlaknak zong ah an hman i, abik in satil zuatnak ah hmanmi asi. USA sa tam deuh cu, hi Prarie in a chuakmi deuh an si.




       Prarie Phawng hi saram caah a thatnak bik hmun asi


Arctic Wildlife

Alaska chaklei a hriannak hmun ah a um. Hi hmunhma hrawng hi fingtlang zong aa tel i rili zong aa tel. Voi tam deuh cu tikhal nih a khuh. Cu tikhal lak ahcun saram phunkipte an um hna. Hi hmunhma tang ah hin, meiti tam tuk a chuak lai tiah an ruah i, priavate nih meti an cawh pah len cang.







             Arctic Wildlike ummi ngengpi pawl



Sierra Nevada

Spanish holh asi i, a sullam cu "Hrawhra tlaknak tlangthluan" (snowy ranges) tinak asi. Hi hmun hi US geography ah a biapi ngaingaimi asi caah, US ah tanghra aphimi camipuai ah a ra tawnmi pakhat asi.



Sierra Nevada timi cu California Laiava nelrawn in nichuahlei ah aummi tlangthluan pawl an si i, acheu tlangthluan cu Nevada ramkulh ah a va um. Hi hmun hi tlang a sang i vur zong a tlak caah, California ramkulh caah tii tam bik an hmuhnak hrampi a si. Tlang a san caah, thingram a tlawm.

Chaklei in thlanglei tiang meng 400 a sau i, akauh hi meng 70 tluk akau. US ramkulh 48 chung i tlangsangbik Mt. Whitney (14,505 ft) hi hika ah a um. Yosemite Valley timi zong aliamcia million 100 lio ah tihal nih lung a rak ziah i a chuakmi nelrawn asi. Sierra Nevada ah hin National Park 3 a um i, saramhual 20 tluk a um. Yosemite, Sequoia, Kings Canyon National Parks le Devils Postpile National Monument hna an si.








Hi hmun nuam bik hna hih na pal ve lo ahcun, USA hi zeitluk in dah a rak that le aa dawh timi hi theih khawh ding asi lo. Chan chan khat chuah i America phak ve ko tung ahcun a dihlak in hmuh khawh lo hmanh ah, pakhat hnih te tal cu hmuh zuam cio ding asi.

Zohchunmi Ca

1. http://www.buzzfeed.com/ariellecalderon/surreal-places-in-america-you-need-to-visit-before-you-die

2. Wikepedia

US Ram Nuhmei le Ngandamnak

"USA nuhmei" ka ti tikah, "single mother" ka chim duhmi asi. Nuhmei timi hi ava nih a thihtakmi lawng siloin amah te lawng a ummi kha chim duhmi asi.

USA ah hin kum 18 khua ka sa cang. Seminary ah kum 10 ka kai. Miphun kip he kan i tong. Minak, Mirang, Korea, India, Ukraine, Latin American, Africa ram miphun kip le Europe ram miphun kip he kan i tong hna. Dayton University ah a caancaan ah course cheukhat cu ka va lak tawn. Catholic Seminar asi i, Catholic siangngakchia phunkip he kan i  tong than.

Cu lak ka tonmi ah, a har ngaingaimi thil pakhat ka hmuhmi cu, "Ava he aa then i, tefa he a ummi hna nu pawl an temtuarnak" asi. An fale kha, nau umhnak ah an chiah hna. A caan hmante in chiah le don an hau. An lawi hnu ah inn ah umpi le cachimh an hau. Dawr kal ahau. Riantuan pah a hau. Sekhan kalpi an hau. Bill pek a hau. Ngakchia zohkhenh le an herhnak kip ah dirkamhpi an hau. An nunnak ah buainak tam taktak aum. yfriend aa chiahmi hna caah, thatnak le chiatnak tampi an kemh chih rih. America i "Nuhmei si hi a rak fawi lo" timi ka hmuh. Kan innpa ah a tongmi tampi kan hmuh hna. Aleng zohnak leng in a chung thilri ah a rak har vingvan ti kha ka mit in ka hmuhmi asi.

USA ah hin kum khat ah nuva tuah 1,000,000 tluk an i um i, kum khat a tlin hlan ah 500,000 cu an i then cang ti asi. Aa thiummi zatceu lawng an tlamtlinh kan ti lai. Hi aa thenmi vialte hi aphunphun in an i then hna. Thihtian zong a um i, a tam deuh cu nungtian tu an si.

America dirhmun zoh tikah "Nuhmei an tam chin lengmang" ti asi. www.singlemotherguide.com ah USA ramchung nuhmei pawl kong 2014 sining cu htin ca an tial:

1. Ngakchia chuakmi 10 lakah 4 cu nu nih va ngei lo in an hrinmi hna an si. Cu chungah cheu 3 cheu 2 cu hringtu nu hi kum 30 tang an si.

2. U.S. Census Bureau nih 2014 milurelnak cazin ah chungkhar 12,000,000 cu nu lawng asiloah pa lawng (single parent) nih zohmi chungkhar an si. Cu chungah zatuak ah sawmriat (80%) cu nuhmei zohmi an si.

3. Nihinni ah kum 18 tang ngakchia 4 ah 1 asiloah ngakchia 17.4 million cu, pale ngeilo in cawmmi an si. Cu chungah 45% cu sifak timi tang i sifak deuh an si.  Hi ngakchia chungah, pale lawng nih zohmi ngakchia 21% sifak timi hna nakin sifak deuh dirhmun ah an um.

4. Nu le pa he a um timi ngakchia zatuak ah 13% lawng hi sifak timi cazin ah an um.

5. Nuhmei 49% (4,875,000) cu zeitikhmanhah va an ngei lo; 51% (5,055,000) cu an i then maw, an i thihtian maw ti an si.


2014 ah Kum 18 tang ngakchia ngeimi, Single Parent chungkhar kong ah cazin hintin an tial:

1. Chungkhar 9,929,000 (83.0%) cu nule lawng nih hmeihpimi chungkhar an si.

2. Chungkhar 1,945,000 (17.0%) cu pale lawng nih hmeihpimi an si.

3. Hiti aa thenrawimi chungah cheu 3 cheu 2 cu Mirang an si; cheu 1 cu Minak an si; cheu 4 ah cheu 1 tluk khi Hispanic an si.

4. Hi single parent ah hin cheu 3 cheu 1 cu college degree ngeimi an si; cheu 6 cheu 1 cu tanghra an dih lo.

Hi acunglei nuhmei le pahmei kong ruah tikah hitin a tawinak in kan fianter khawh:

1. Mirang lakah nuva then asiloah lakfa hrin a tam bik tinak asi.
2. Catang sangmi ko thenrawi a tam tinak kan hmuh
3. Nuleva remte um cu sifahlonak asi i, nu le va then cu sifahnak a si timi kan hmuh.
5. Chungkhar tampi sifak timi tang sifak an simi a runag pakhat cu nule asiloah pale lawng nih an zoh hna caah asi

May 15, 2015 ABC Today Show ah "Health Dangers for Single Mothers?" timi cauk kong an chim tikah, ruahnak leng in American nuhmei pawl hi harnak an rak tong timi a lang. A cheu cu va le thihtakmi an si; a cheu cu va ngei lo in lakfa ngeimi an si; a cheu cu va le nih makmi, thenmi le kaltakmi an si. An sining hawih cio in lungrawk zawtnak (Depression) ngei hna.

A cheu nu cu, an fale pin ah chizawh le uico hna an i chiah rih. Chizawh le uico zong zuat sawh zuat a ngah lo. An ngandamnak ding in tirawl pek a hau. Insurance tuahpiak an hau. An fale pin ah saram hna an i chap tikah, an rian a tam chinchin. An caan aa te chinchin. Zohkhenh ding le tuanvo lakpiak dingmi an tam chinchin i, nu le caah harnak le thabatnak tam taktak a chuak ti asi. An duhmi (watana) asi caah thloh awk an tha fawn lo.

Cucaah American i "nuhmei" pawl hi tar an zat hlan in an tar. Kum 50 an phak ahcun an tar ngai hna ti asi. Cu lawng si lo in, an sining a har tuk ruang ah thluakrawknak (depression) le lungretheihnak (stress) tam tuk an ngei. Cu thil nih cun an nunnak ah nuamhnak le lawmhnak a umter kho ti lo. Cucaah harnak dangdang a chuak chin lengmang i, nuhmei pawl hi pahmei nakin, an tar le an thih a fawi ngaingai tiah hlathlaitu pawl nih an ti. Mah le mah aa thatmi zong pa nakin an tam deuh ti asi.

USA ah nuhmei 9,000,000 renglo an um. Cu hna cu harnak phunkip an tong. Abik in pawcawmnak ah harnak an tong khun. An lung a rawh caah zudin saei le sualnak phunphun tuah zong in a kalmi tampi an um. USA lawng silo in Europe nuhmei zong harnak tam tuk an tong ti asi.

Vawleicung tuanbia le sining zoh tikah, Europe le America hi mahte kutke in i todelh a duhmi miphun le ram an si ti kan hmuh. Chungkhar sahlawh zohkhenh, bawmhchanh le dirkamh a um tuk lo. Cucaah nuhmei hna hi dirkamhtu ngeilo bantuk in an um i, harnak le lungrawhnak phunphun an tong tawn. Cu harnak nih, nuhmei kum no tete kha tar bantuk ah a tuah hna i, thih zat hlan ah a thihter tawn hna. Kaltakmi telefa zong lungrawhnak, lungthin kuainak le an nunnak ah tlamtlinlonak an tong deuh ti asi.

USA hi seh riantuannak ramthangcho viatle lakah, tanghra dih lo in aa bangmi an tam  cemnak ram asi. A ruang pakhat cu nulepa buaibai ruang le thenrawi ruang asi ti asi. Nuhmei lawng nih zohmi telefa cu, catang sang phanh an i harh ngaingai i, rian tha zong tlai kho lo in an um tawn. An nu le kha an tihzah in an upat tawn hna lo. Minung pakhat lawng nih fale zoh asi tikah, riantuan umkal tak karlak ah, fale duhpoh in khua an sa tawn i, ritnak sii le zudin saei in aa chuahmi zong an tam khun ti asi. Cu hna cu an cutzat tikah chungkhar zong tha te dirh kho lo in a vaivuan ve than.  Cucaah "nuhmei" hi a bik in fale kong ah an tuar khun i, harnak an tong khun ti asi.

Laimi zong Europe le America hna kan um tikah, ralrin cikcek ahau. Nuva aa thenmi an tlawm ti lo. Lai nu hna nih, va le he then ngamh tuk le nuhmei si ngamh tuk te hna zong thil tha lo ngai asi. Nuhmei silonak ding caah, va le upat hmaizah thiammi si a herh. Nihin ni dirhmun ahcun, achjeu nu cu, va le nak in nihlawh hna athat deuh ahcun, va le cung cuan hman asi tawn. Va le hmaizahnak zong an ngei ti lo. Cu thil nih, nu le va thenrawinak le hmeihnak a chuahter duh ngai.

Va le zong nih nupi fate zawn ruat lo in, "Thathut, zudin saei, innlak lenkai, night club kal le gambling tuah" hna hman lo ding asi. Nupi le vuakden zong hman lo a hau. Nupi le cariprep tein kilkawi le zohkhenh a herh. Nupi fale tangka kan kawl piak hna? An paw kan cawm hna ah a za?" ti phun in tuanvo a ngei lo mi pa bantuk in um ding asi lo. Tuanvo a ngeimi pa si a herh. Nupi le hmeih zong a sianglomi le a duh lo mi pa si a herh.


Zohchunhmi Ca

1. https://singlemotherguide.com/single-mother-statistics/

USA Ram Lihnin Chuahtertu?

USA hi lihninh a tam ngai nak ram pakhat asi. Abik in Nitlaklei Rilikam ummi California Ramkulh ah hin lihninh hi a tam khun. Aa hninh tik zongah a fak khun i, rawhralnak fak taktak a chuahpi tawn. Hi hmun hi "Ring of Fire"  tiah an timi hmun ah a um i, lihninh tambiknak hmun asi.

South America thlanglei atawka in aa thawk i, Nitlaklei Pacific Rilikam thluahmah in Alaska in Japan ram in Philippines,Indonesia le Papua New Gunea in in New Zealand tiang hi kutdong hrolh bantuk in lihninhnak hmun hi aa tlai. Cucah "Mei Kutdonghrolh" (Rinf of Fire) tiah an tinak asi. USA ram California ramkulh zong alutaw chuak in "Mei Kutdonghrolh" chungah aa tel.

California ah hin, San Adrea Vawleikak timi a um. Cu vawleikak aa kalnak kuakap hi California ah  lihninh a tamnak bik asi. Lihninhnak kong he pehtlai in, scientist nih tambik an hlathlaimi le a kawng an cawnmi cu San Andrea Fault timi vawleikak hi asi. Hi vawleikak hi khuaruahhar taktak asi i, lihninhnak nih hin zeitluk in dah vawlei hi a hrawh khawh timi a langhtertu vawleikak asi.


                             Mei Kutdonghrolh

San Andreas Vawleikak zong hi, "Mei Kutdonghrolh" timi area chung a um. Hi vawleikak nih hin, Plate Tectonics ruangah lihnin a chuahnak kong a langhter i, lihnin nih zeitluk ind ah tih a nun timi zong a langhter. Hi hmunhma hrawng ah khuapi hna zong an um caah, hmailei ah rawhralnak fak tuk a chuahnak hnga lo mifim pawl nih an hlathlat pengmi hmun asi.


 San Andreas Vawleikak hmunkhat                    

A liamcia kum million 30 tluk ah Plate Tectonics timi vawleitang lungdar lianlian an i thawnnak ruangah San Andreas Fault timi vawleikak a rak chuak. Cu vawleikak a chuakmi cu a lianh tuk pinah a sau tuk. Cun a kauh zong a kau tuk i, a thuh zong a thuk tuk fawn. A cheu hmunhma zawn ahcun hawrkuang bantuk in a kau i a thuk. Acheu hmunhma ahcun ti zong aa dil i, San Andreas Tibual timi zong cu vawleikak ah tii a dilmi tibual asi.

Atanglei map i aa piahmi hi, San Andreas Fault timi vawleikak hmanthlak cu asi. A sau ngaingai i, California a lutaw chuak in a kakmi asi. Acheu hmun ahcun a zurzur in an kak i, a cheu hmun ahcun hmunkip ah teng in an kak. Hi hmun ahcun vawlei zong hmun tam taktak ah an min. Vawlei an tum i, an pawk than. A cheu cu khualak ah aum i, a cheu cu mi dumhau kam ah a rak kakmi an si.


Paciifc Plate le North American Plate kal ning 

San Andreas Vawleikak hi a sau ngai i, hi a kahnak chung vialte hi, tlang zong a kak i, lungpang zong an kak i, hmunrawn, tiva, cerh, tlang le rili chung tiang in an kak. Acunglei hmanthlak hi, vawlei kakmi a umnak zawn asi. Atanglei hi vawleikak a kalnak hmun zawn i, lung a kakmi an si. Hi lung hi minung duhpaoh in umkal khawhnak in a kah caah, tourist tampi nih an zohmi hmun a si.


    Acheu hmun ahcun lunghakmi zong an i cheu


      Hi bantuk in hmun tampi ah lung an i cheu
     
San Andreas vawleikak hi, hlanlio ah an rak thei lo. Tivakuar le amah um in um sawhsawh bantuk in an rak ruah. University of California Professor Andrew Lawson (geologist) nih 1895 ah chaklei kap kakmi a rak hmuh hmasat. Amah nih tibual min San Andreas min chuankhan in San Andreas Fault tiah min asak. Ahnu ah an hlat lengmang i, hi vawleikak hi meng 810 asau ti asi.

Hi vawlei kahnak a ruang cu San Andreas Fault i nitlaklei ummi Paficific Plate timi vawlei tang lung darpi khi nitlak-chaklei hawih in aa thawn i, nichuahlei ummi North American Plate timi nichuah-thlang lei hawih in aa thawn. Kum khat ah lehmah 1.3 tluk in an i thawn. Nikhat caan khat ah an i then taktak tikah li aa hnin i, vawlei kahnak a chuak.


    Vawleikak nih a chuahpimi San Andreas Tibual 


                Acheu hmun ahcun hmun tampi in an kak


                               1906 San Francisco lihnin


                         1971 San Francisco Lihnin

Hi San Andreas Vawleikak zawn ah hin, li voi tam ngai aa hnin i, a cheu cu an fak ngai.  1857 ah 7.9 fakmi li aa hnin i alaifang le thlanglei California ah meng 217 vawlei a cheuter; 1906 ah San Francisco Lihnin a chuak i 7.8 a cakmi asi. Meng 267 a chuter i innlo tam tuk a kang i, minung 3,000 an rak thi. 1971 San Francisco lihin zong nih rawhnak tampi a chuahpi. 1986 ah aa hnin than i meng 25 vawlei a cheuter nain vawleicung tiang a lang lo. 2004 ah 6.0 tha cakmi aa hnin than. Hi hnu kum 30 chungah hi vawleu cheu mi hmun ah hin tha 6.7 lihnin a chuak lai tiah an ti. Cucu za ah 21%-59% hi a fiang an ti.

1989 ah thazaang 6.9 a cakmi lihnin, California a chaklei Oakland pawng ah a chuak. Innlo rawkmi $5.6-6 tluk asi. Innlo le lamsul tam tuk rawhralnak a chuahter. Inn tampi a kang. I-880 timi Cypress Freeway (Cypress Viaduct) timi dot hnih hleipi cu a rawk i, cu nih cun minung 42 a thah hna i, tam tuk an rak i hliamkhuai. Lihnin ruangah hmun 1,000-4,000 tluk ah vawlei a min. Minung an zapite 63 an thi i, 3,757 an i hliamkhuai.





                         Cypress Freeway a cimmi

San Andreas Vawleikak pawng hrawng hi, khualian tampi umnak asi caah, lihnin kong thiammi scientist pawl nih nifatin tein an hlathlai peng. University of California, Berkeley hlaihlaitu (reseachers) pawl nih million $1.2 project dih in San Andreas vawleikak umnak vawlei thuhnak chung pi vawlei cawlcangmi hi, lihnin he an i khat maw timi an ngiat peng. Cu vawlei cawlcangmi cu vawleitang a thuhnak pi ummi lung hna an kuaiman ruangah asi tiah an ti. Hi 1.2 million project hi Gordon le Betty Moore Foundation nih an tuahmi asi. Santa Cruz County ah rawhnak fakbik a rak chuak.


   San Andreas Fault ah scientist hna nih lihnin kong an hlat peng

San Andreas Vawleikak he aa hlatnak hmun cheukhat zongah lihnin hi a karh chin lengmang. Cucu scientist pawl caah biahalnak pakhat asi ve than. Cucu aruang zeidah asi hnga tiah kum zeimaw zat chung cu scientist pawl an buai ngai. Vawlei tang ah thil sining aa thlen ruangah maw asi hnga tiah an rak ruah sawhsawh.


  Tii thazaang hmang in Ohio meiti/gas cawhnak hmun pakhat

Asinain, nihin ni i USA i a tam chin lengmangmi lihnin hna hi, meiti cawhnak he an pehtlaihter ngai cang. Zeicatiah lihnin tambiknak California nakin Oklahomah lihnin a tam deuh cang caah an lung a hring ngaingai. Tahchunhnak ah, athazaang 3+ nak tam deuhmi lihnin hi Oklahoma ramkulh ah hin, 2013 ah 109 lawng a um i, 2014 ahcun 585 aa hnin ti asi. Meiti tampi chuahnak California, Texas, Okahoma le Ohio zong ah lihin hi a karh ngaingai ti asi.

Scientist pawl nih an tuak lengmang tikah, hiti lihninh a karhmi hi "tii thazaang hmang in meiti cawhnak" (hydraulic fracture) timi ruangah asi ko tiah an ti. Hydraulic Fracture timi cu tii tam taktak, theset le chemical hmang in vawlei a thuh taktaknak lungkar i aa tenhmi pawl gas le meiti kha akah in kah i, meiti le gas chuahnak tuah kha asi.


          Meiti cawhnak ruangah Ohio lihnin nih lam a hrawhmi

Hi bantuk in meti an cawh hnu ah hin, lihnin a a zual i, lihnin le hi bantuk meiti cawhnak aa pehtlaihnak hi naite lawng in an theih. 2009 hrawng lawng in scientst an lung a rak hrinmi asi. Canada le USA scientist pawl an lung a hrinnak in, hlathlai hram an thawkmi si.

Ohio hi lihninh a tlawm ngaingaimi ram asi nain, meiti tam ngai an cawh cang caah lihnin hi Youngtown khua kuakap ah a chuak pah lengmang cang. Texas ahcun meiti cawhnak tii hnawmtam hlonhnak hmanh hi, hmun 50,000 a um i, meitikhur 216,000 cawhnak an hmanmi tihnawmtam pawl an si. Meitikhuat pakhat cawhnak ah tii gallons 4,500,000 adih ti asi.


                    San Andro Meitikhur, California

Cucaah kokek in lihnin a tam chinchap ah minung thiltinak ruangah USA hi lihnin a tam chin lengmang cang lai timi kha a fiang ko. A tuan deuh le tlai deuh, a din deuh le fak deuh lawnglawng an si lai. Cuti asi caah, innlo, lamsul a rawh tuk sualnak hnga lo le minung an thihloh sualnak hnga lo ding caah, ahlankan in lihnin theih khawh chung dingin sceintist pawl zong nih, chunzan a bawh bak in an bawh i lihin hi an hlathlai peng.

Minung kan karh chin lengmang. Meiti herh ning a tam chinchin. Meiti lo in vawleicung hi as i kho ti lo. Minung herhmi asi ruangah, sipuazi ca le thanchonak caah meiti cotu zong nih, an cawh chin lengmang. Vawleichung muru tamtuk an hrawh. Vawlei fekfuan lo ngai in a chung ah a um chin lengmang. Cucaah mah kokek lihnin pinah, hi meiti cawhnak nih hin, USA ah lihnin a tam chin lengmang cang lai timi cu, "vawlei bengh in nganh khawh asi lo bantuk asi ko cang."







 

Pre. Barack Obama Zumhnak le Politics

Pre. Barack Obama hi mi za taktak asi i, US tuanbia a thlengtu pakhat asi. Zeicatiah a pa cu Kenya mi asi i, a nu cu American Mirang asi. A ngakchiat lio tein a nu le pa an i then. A nu nih va dang a ngeih. Cu a pa ei sin ah a thangmi asi. A no lio thil sining ruah ah, harnak tampi a tong ve. A nu zong nih tha te zoh lo in, cuticun chungkhar sin ah a thangmi pa a rak si.

Amah hi miza ngaingai asi pin ah, amah kong hi mi tampi buaipimi pa pakhat asi. A cheu nih "Krihfa asi lo; Muslim asi" an ti. A cheu nih "libral taktak asi" an ti. A cheu nih "666" asi an ti. Aphunphun in an sawiselmi pa asi. A kong caih taktakmi pasaltha pakhat asi. "Siakawng tha kong cu caih a um" an ti bang, pa za kong hi cu caih a rak um taktak i, Obama zong hi siakawng tha bantuk asi.

Midang nih zeiti an ti zong ah a pawi in a ruat lo. Amah tu nih cun "Krihfa ka si ko" tiah a ti. Chicago a um lio ah, member asinak le aa pumh tawnnakcu Rev. Wright biakinn ah asi i, Rev. Wright hi keimah sianginn ka kainak United Theological Seminary in D.Min hmumi asi.

Pre. Obama hi a nunnak a zau ngaingai i Conservative pawl nih cun an rem lo. A zumhnak kongah an doh peng i, aphunphun in an sawisel. "Nau thlak zong a dirpi" tiah an ti i, sawiselnak tampi a tuar. Mithat lainawng bantuk ah an ruah. Nang nih zeitindek na ruah ve hnga?


              Obama Beijing a tlaw lio

Obama hi politician taktak asinak cu miphun kip le biaknak kip he aa tlakin nun zia thiam aa zuam. Muslim ram a tlawn tik hna ah an mah bantuk tein an lukhuh hna aa khuh ve i, Judah ram a kal tikah Judah lukhuh te aa khuh ve. Beijing a tlawn tikah, Tuluk thilri bantuk aa hruk ve ko. A nun a rak zau tuk.

Cu ruang ahcun mi tamtuk nih an theihthiamlonak le an dohnak zong asi ve. Biaknaklei Krihfa mi hna ahcun a tuahsermi hi aa dawh lo ngaimi zong aum len lai nain, politics ahcun a lungthin kaupi in a onmi nih mi thinlung ah ram kaupi a ngeihter ve fawn.


Obama Israeil a tlawn lio ah Rabbi pawl he an umti. Kippah timi aa khuh ve

Mithiang Paul theology le Obama i political philosophy hi an i lo tiah ka ruah. Mitiang Paul cu adang Krih zumtu bantuk he aa lo lo. A khuaruah ning, a tuaktan ning, thil a hmuh ning le a nunning ah zumtu dang he aa lo bak lo. A ruang cu "A nun a kauh tukmi le a zau tukmi ruang ah a si." Paul hi cu uar a um taktak. 1 Cor 9:19-22 ah a zumhnak, a dirhmun le a nunning fiang tein a chim.

"Mi tam deuh ka lak khawh hna ngak hnga...Judah mi lak ah Judah mi bantuk in ka um...Moses phungbia zultu hna lak ah Moses nawlbia tang ummi hna sin ah...nawlbia tang um bantuk in ka nung...Jentail mi hna sin i ka um tikah Jentail mi bantuk in ka um...Zumhnak lei i a dermi hna sin ah ka um tikah..an mah bantuk in a dermi ah ka cang..." 

tiah a tuah duhmi thil (Thawngtha) ruang ah a phunphun ah aa thleng. Paul nunzia hi aa samh tuk i, a kau tuk. Cu ruang ahcun, "Greekmi, Rome mi, Judah mi le Jentail mi...aphunphun he aa cawh kho i, Krih thawngtha kha kaupi in a phuan khawh. Cucaah Europe zong cu a ceutertu asi ko.

Pre. Barack Obama zong hi a nunzia zoh tik ah, aa ong tuk; aa samh tuk. Cucaah US President vialte lakah Kawlram tlawng hmasat bik cu a mah asi. Kawlram innka ong hmasattu zong amah asi. 1961 in a cat cangmi ram Cuba zong a mah nih kum 54 hnu ah a hlam than hna. Kum 54 chung sipuazi phih cangmi ram zong a mah nih a on. Iran zong lungsau thinfual taktak in a chonh rih. Palestine le Israel zong daihnak umnak ding aa zuam i, atom bomb zong vawleicung in zorter ding hi aa tinhmi asi. Vawlei tuanbia tialtu taktak asi. Catholica he zong an i kawm i, Buddha Bata ram a kal tik zongah an biaknak hi upatnak a va pek ve ko.


  Shwedagon Pura hmai ah Pre. Obama

Kawlram a va tlawn lio zongah Shwedagon Pagoda hna ah a va kal i, an pura zong a va zoh. Tii le pangpar zong ahlut ve ko. An darkhing zong a tuk ve ko. A thinlung cu phundang zong asi men ko lai nain Kawl miphun nih an uarmi le an upatmi biknak le pura zong cu upatnak a va pek ve ko. Cu a tuahsernak cu Krihfa mit ahcun thin thil daw lo taktak asi ko hnga nain, politics ahcun lam kaupi a on khi a rak si ve. Cucu careltu nih zeitin dah na ruah ve hnga? Hi Obama tuahmi hi atha na ti maw? A palh na ti hnga dah?



Pre. Obama nih milem ah pangpar ahlut lio


                    Tii a hlut lio


           Shwedagon Pagoda darkhing a tum lio

Acunglei hmanthlak pathum hi zoh u sih. Obama cu Krihfa asi. Yangon a tlawn lio ah, pura ah tii zong a hei toih ve; pangpar zong a hei hlut ve; darkhing zong a hei tuk ve ko. Hihi cu lenglang in a tuahmi thil kan hmuh khawhmi an si. A thinlung cu kan hmu kho lo. Zei ruang dah a tuah hnga? Luhmuhzi ca men men asi kho. Politics ah miphun dang le biaknak dang he i hawikomhnak ca zong ah asi kho.

Asi ahcun Krihfa pakhat asimi President nih hi thil hi a tuah awk asi lo, Krihfa zumhnak he aa kalh tiah maw na ruah? Zeidah a pawi tuah ding asi ko tiah dah? Lungthin in va biak lo poah ahcun, milem zeihmanh a thei lomi i tii le pangpar va hlut cu zumhnak ah zeihhmanh aa dawnkhan lo cu te tiah maw na ruah hnga? Krihfa zumhnak ahcun a lengphaw thual zong in tuah bak lo ding tiah dah na ruah?

Asiloah Pastor pakhat nih zuding sa ei khi a lak khawhnak ding caah zuding saei he kawmh khi a tha na ti maw? Hlawhlang nu he umkal ti dah? Asiloah Budha Bata, Hindu le Muslim he hna kawmh khi tah a tha na ti ve maw? Paul theology kha tah zeitindah nang na nunnak ah na ruah ve? Obama tuahser ning tah a tha in na ruat ve maw?

Aphi cu nangmah ah a um ko!!!!

Nule Hnukthlum Sunlawinak

Kan chungkhar hi unau (9) chuak kan si. Kan chuah hlanah (2) an thi. A hniang bik ka si. Ka nu le pa nih, "Fa kan ngei ti lo kan ti hnu ah a chuakmi na si" an ti tawn. An tar tuk hnu ah an ka ngeih tikah, an rak ka dawt ngaingai i, ka nu nih hnuk thlei a rak ka sian lo caah, kum (5) tiang hnuk ka ding.

Ka tung a sang ngai cang. Ka nu hnuk cu dirbu in ka din tawn. Duhpoh in ramtang ah ka kal kho cang. Cep le khuangbai kan co tawn. Leng kan i kah. Bawlung kan chuih. Tii kan i lio. Sangkip ah ka leng kho. Ramtang ah meheh zong ka va cawng tawn. Asinain inn ka phak tik ah, ka nu hnuk cu ka tlaih i ka ding than. Ka hawi le nih hnuk ka din lio ah an ka hngah ko. Ka hawi le cu kum 2/3 ah hnuk an tlei dih cang. Ningzah awk zong ka rak thei lo.

Kum (6) nak chung ka lut i, June thla ahcun tangcheu kai ding ka si cang. Cucaah ka u le nih an rak ka hlen i, hnuk thlei ding an rak ka timh. Ka pa u fapa Pu Buan Nawl cu tang 6 hrawng a kai lio asi. November thla dih lai ah, "Na u le Nawn Nawn te sin ah lo ah kan kal lai. Zukat na co lai. Na nuam tuk lai" a ka ti i, Faiceu lo ah facang zun ah a ra ka kalpi. Ningani zanlei ah kan kal. Pa Buan cu a tlung than. Kei cu Zarh an ka hmanpi i, a hmai zarh Rinni tiang lo ah ka riak.

Ka nu ka ngai tuk. A rak fak tuk. A hngilh zong ka hngilh kho tawn lo. Zarh khat a rauh hnu ah, khua cu an ka tlunpi than. Ka tlunka ah, ka nu hnuk cu ka khat ka dawp i, cupin cu ka ding ti lo. Ka unu sinah an ka ihter i, cucun ka tlei thai. Ka nu cu a der ngai. A hrawm a puar. Nu kuak azu ko nain, a hnuk ka rak din lio ahcun ka nu rimchiat ka thei lo. A hnuk ka din ti lo hnu ahcun ka nu nukuak rim kha ka celh ti lo. A pawng zong ah ka um kho tuk ti lo.

Sianginn kan van kai. Ka thirual lakah tung sang cem ka si. Ka hawi le ka lonh dih hna. Ka der ngai nain tlik ah ka hawi ka tei dih hna. Paih ahcun an ka tei deuh tawn. Khua ka ruat. Ka nu hnuk nih thathnemnak (benefit) tam taktak a ka pek tiah kha ka hmuh. Ka nu hnukthlum nih, ka tung, ka taksa le pumrua ah tampi a ka thanter. Ka thirual sinah, hawinak in a ka lianter deuh tiah ka ruah.


        Tang 8 tiang ka kainak Laihri tannak Thau Khua

USA ka phak hnu ah, "nu hnuk hang" kong ca ka rel tawn. Sizung ah holhlet ka tuan pah i, ngakchia le nu lei doctor tampi he kan i tong. Bia phun zakip kan i ruah. America i a chuakmi ngakchia hi piahtana tamtuk an ngei. Cancer ngei an tam tuk. Cun vun (skin) lei zawtnak ngeimi an tam. "Ezema" timi vuncar zawtnak an ngei tuk. Cucu a dam kho lo. A puang than lengmang. Cun ashma timi khuhhring kan timi a ngeimi an tam tuk. Cu zong du a dam kho lo. Cun ziaklomi (allergy) an ngei tuk. An tongh khawhlomi le ei khawhlomi a tam tuk. American Mirang le Minak fa lawng an si lo. Laimi kan fale zong cu bantuk piahtana phun cu an ngei tuk hna.

Ka fale zong hi, vuncar zawtnak (ezema) cu an ngei. Cucu ziaklomi thil zong nih a chuahpimi asi pin ah, an ngakchiat lio kum 2/3 an si in an chuak ko. Upa cem Hanna Lian hna cu chipi hi ei cu chim lo a rim theih zong a ngah lo. Ei ahcun athi ding in a um. Aa ziak bak lo. An dam kho tuk lo. Kan fale pahnih cu kan i buaipi bak hna. Hi bantuk piahtana hi, kan fale sining le Americaan ngakchia sining tam tuk ka hmuhmi a um. Lairam ngakchia kong ka hei ruat than. Keimah le ka thirual pawl kong zong ka ruat than. Kan tiram a hrang; kan khuacaan a chia; kan eidin a chia; vitamin a bau ko nian, kan fale bantuk in vunhawng damlonak hi kan rak ngei hna lo.

Cucaah ka fale sekhan ka piah pah hna in, ngakchia doctor nu pakhat ka hal. Kan fale ziaklomi an ngeih tukmi le an vunhawng a nenno tukmi hi, "nu hnuk an dinmi a tlawm tuk ruang ah asi hnga maw?" tiah ka ti.

A rak ka lehmic cu, "Atu hi American ngakchia pawl hi nu le hnuk an ding tuk hna lo. Cucaah ziaklomi an ngeih tuknak asi kho men tiah hlathlaitu (researcher) pawl nih an ruah. Asinain a si taktak maw taklo timi cu an thei kho rih lo. An lung cu a hring ko" tiah a rak ka ti. Cun nu hnuk an din lo caah an taksa ah zawtnak dohnak lei (immune system) zong a der deuh ko tiah an ruah. Nauhnuk ser chawmmi nih cun, nu le hnuk cu a tluk hrimhrim lo" tiah a ti.

USA hi nauhnuk rumro an i bochan. Cun an zawtlonak ding caah kakuaise rumro an i bochan. Kokek nu hnuk in fano cawm ding le kakuaise chunh lo in minung dam khawh asi ko timi an tuak ti lo. Sii rumro in minung cawm le zawtnak in ven an timh tikah, taksa caah a thatlonak zong a rak um ve.

Lairam ngakchia le America ngakchia ka epchun tawn hna tikah, America ram ngakchia nakin Lairam ngakcha kha hmual an ing deuh; an zawt zong a har deuh; ziaklomi zong an rak ngei lo deuh; an vunhawng zong a fekfuan deuh. Cun nu hnuk an din lo tikah, an taksa ah zawtnak dohnak lei (immunue system) zong a rak cak tuk lo. Cucu a ruang asi kho ngaimi cu, nauhnuk (formula) le nau-rawl ahcun, minung hnuk i a ummi dat vialte a rak tlin khawh dih lo caah asi kho men.

Atanglei ca hi zoh tikah, "Minunghnuk, cawhnuk le nau-hnuk" ah a ummi vitamin hna hmuh khawh a si. Minunghnuk ah a ummi dat (4) cu, nauhnuk ah an um rih lo. Hi dat pali nih hin minung nunnak ah taksa caah dannak tampi a chuahpi khawh men ko.




Hi bantuk in nauhnuk ah hin nuhnuk chung ummi dat hi a tlin dih lo caah, World Health Organization zong nih, nau hi rawlnem ei a zaat, thla (6) tiang cu nuhnuk dinh ding hi an forh hna. Kum (2) an tlin tiang hnuk dangdang dinh ding zong an forh hna.

Nauhnuk dinhnak nih nau le anu caah thathnemnak tampi a chuahpi. Hnuk dinhnak nih SIDS ngeihlonak ding caah 27% a zorter; thluak thatnak a thanter; hnakkhaw laicer zawtnak (middle ear infection) a zorter; tohkuai le cumpi tei khawhnak thazaang a karhter; no lio caan thi cancer (leukemia) zong tlawmte a zorter khawh; haa zong a thatter deuh i haa rawk a kham; upat tikah minung thaunak zong a kham; lungthin hmanlo umnak (psychological disorders) zong a zorter. cawmmi fa ca zongah a zorter khawh.

1950 kum khuakap ahcun, nuhnuk nakin nauhnuk hi a tha deuh in khuazakip ah ruah arak si i, ram kip nih nauhnuk tu hi rak dirter asi. Asinain atu ahcun nauhnuk nih nuhnuk hi a tluklonak a tam tuk ti asi. Nuhnuk ah hin, carbohydrate, protein le thau dat hna hi dikcak tein an um pin ah, nuhnuk nih hin vitamins, valeichung dat, rawlrialnak dat pawl le minung thisen caah a herh taktakmi homones pawlzong a serchuah.

Nuhnuk ah, zawtnak rungrul khamtu (antibodies) le lymphocytes timi zawtnak dohtu dat an um caah rungrul phun taksa chung ah lut kho lo ding in an kham i taksa an ven. Naute zong a nu nih a tonghtham, a zohkhenh le zitmuai nak thawng in, a nu taksa ruangah naute chung ah "rungrul dohnak le zawtnak tei khawhnak dat (immune system) kha a cahter deuh. Naute immuse system a cah tikah, zawtnak in himbawmnak a hmu.

Naute thla 4-6 kar ah hin, achung ah a ummi thir dat (iron) hi a zor deuh tawn caah, a thinchung ah a ummi thisen kha a cak tawn lo. Hi lio caan ah hin aleng in iron dat pek an hau tawn. Nuhnuk ah hin, iron hi tlawm deuh aa tel i, cucu a leng in dinh chawmmi "ferrous sulphate" nak in tih a nun lo deuh caah, ngakchia caah a himbawm deuh ti asi.

Hi pin nuhnuk a that deuhnak tam tuk a um rih. Pathian nih a kan ser ning tein minung nih nunpi hi a rak tha cem ko. Nihin ni ah ramkip ah nauhnuk dinh a tlawm chin lengmang. Cucaah tabawa asi ti lo tikah hringtu nu le hna i an hnuk umtuning kha a hman lo bia asi kho men. Atu chan ah hin, "hnuk cancer" (Breast cancer) hi a tam chin lengmang. Nauhnuk dinhnak nih hnuk cancer a zorter tiah chanthar doctor tampi nih an zumh. Hnuk cancer Lainu pawl dirhmun zoh tikah, hnuk cancer a ngeimi an tlawm taktak. Hi zong hi nauhnuk an rak dinhmi ruangah tampi aa pehtlai khomi asi.

Breastcancer.org nih ca an chuahmi cazin ah USA ah breast cancer ngeimi le a thimi hitin asi:

1. US nu 8 ah 1 (12%) hi an chanchung ah hnuk cancer an ngei ti asi.

2. 2014 ah hnuk cancer fak mizaw thar 232,670 an um; cancer din deuh ngei thar mi 62,570 an um

3. 2014 ah hnuk cancer a ngeimi pa 2,360 an um. Pa 1,000 and pakhat tluk an ngei.

4. 2014 ah hnuk cancer in nu 40,000 tluk an thi. Hriamnam, si-ai thlawpnak a that deuh caah mithi cu an tlawm deuh ngai i, a zawmi zong tam deuhpi an damh khawh cang hna.


Biadonghnak
 USA ka phak hnu in ka nu nih a rak ka dawtnak le hnuk thlum sau tuk a rak ka dinhnak vialte kha a tahr in ka ruat than. Ka nu cu hnuk thlum a ka dinh ruangah a re a thei; a titsa a rak zor tuk ko nain, kei ka caah cun thawnnak, damnak, thluak that deuhnak, lianh deuhnak le ziaklomi ngeih lonak hna an rak si. Cucaah ka upa deuhdeuh i ka nu dawtnak le hnuk thlum a ka dinhnak kha ka ruah than tikah, ka nu dawtnak ka thei chin lengmang.

Buddha Bata Zumhnak le Chawva

Budha Bata biaknak kong hi tling te cun ka thei kho lo. Asinain Buddha bata biaknak ah biapi taktak in an chiahmi cu an pathian sin i pekchanhnak asi. An pekchanhmi thilri hawih in thluachuah aphunphun an hmu tiah an zumh.

Gautama Buddha cu siangpahrang fapa asi i, mi tha le miding taktak asi. Mi toi ah aa dawr taktakmi asi. Amah nih "kei cu pathian ka si lo" tiah a rak ti peng. "Midang khamh khotu ka si lo. Minung pakhat cio nih an mah khamhnak lam cio kawl ding asi" ti hi a cawnpiaknak asi. Asinain amah a thih hnu ah, an biak i a milem zong aphunphun in an ser. Amah biatu hna nih bu zong aphunphun an ser ve. Nihin ni ah Buddha bata cu phun tam ngaite a um ve.

Gautama Buddha nih, "peknak" kong cu a cawnpiak taktak hna. Asinain atu chan Buddha bata pawl nih Gautama nih a cawnpiaknak hna bantuk in an pechan hnga maw timi cu theih asi lo.

Tu chan Buddha bata an zumh ning ahcun a fawinak in,  "pekchanh paoh ahcun ngaye in luat ding" ti hi an zumhmi asi. Cucaah Buddha bata biaknak ahcun pekchanhnak hi a biapi tuk ah an chiah. Buddha Bata pawl nih an pek ning hi cu, khuaruahhar taktak asi. Zeitluk in dah an i pek le an pathian caah an sian timi theih duh ahcun, Mandalay khua i a ummi Maha-Myat-Muni pura milem zoh ahcun a fiang bik. Nifantin in sui benhtu nih hi pura i an hlutmi sui an benh peng ko. Tourist nih an hmuh tikah an khuaruah a har tuk. "Kawlram kan si fak nan timi hi asi tung lo. Maha-Myat-Muni i hi tluk sui an benhmi cu an si afah tung lo" tiah an ti phah ti asi.


               Sui lawng tein tamhmi Maha-Myat-Munih milem

Kawlram khua tampi ka tawl. Khuapi deuh Yangon, Mandaly, Monywa, Meih-htrila, Peku, Taunggyi, Pha-an, Thahun, Kyawkse, Inwa, Mingun le Sagaing timi Buddha Bata khuapi tampi ka phan. Ka kalnak kip ah an biaknak inn le pura ka va zoh tawn. An ca tampi ka va rel. Abuaktlak in zoh tikah, Krihfa nakin a let in an pek khawh deuh. Sifak te zong nih "ahlu" an tuah lengmang. An i zuam taktak. A sian zong an siang deuh ngaingai. An tuahsernak zoh tikah, an kan tei tuk in ka hmuh. Kan nih biakinn pakhat sak hmanh ah kan cai nain, Swedagon Pagoda ca i sui an hlutmi hna hi cu, Kawlram pumpi a kum in a kan cawm lai ti tluk in sui a tam ti asi.


Yangon khualai Swedagon Pura dawh

Hi peknak ah thil tha le thil chia pakhat veve an um. A thatnak chim lo in a chiatnak tu kan tial lai.
A chiami cu hihi asi. Buddha bata biaknak ahcun, an ziaza an tuahsermi nakin an pekchanhmi tu kha biapi deuh ah an chiah tawn caah, cu thil nih minung nunzia a remh kho lo. Porhlawtnak le thleidannak zong a tam tuk. Buddha Bata cawnpiaknak ahcun, an pekchanh (hlut) paoh ahcun an sualnak le palhnak zong a thiang kho. Cucaah sualnak tuahmi zong kha pekchanhnak in thianter khawh asi. An sualnak kha "ahlu" in damnak an kawl tikah, thil a tha kho lo. Cucaah zeitluk misual zong nih heh tiah sualnak khatlei ah a tuah bu in, khatlei ah biaknak ah heh tiah a hlut i, a min a thanter; a sualnak kha a hlutmi thil in khuhnenh an i zuam tawn.


            Kalaymyo Khualai lam tonnak (www.youtube.com)

Ahlu kong he pehtlai in, Kalaymyo ah ka philh khawhlomi tuanbia pakhat a um. Kalaymyo kan u le umnak cu Paya-Tungsu an timi lamkam ah a um. Kawl an tamnak asi. Laimi cu mi tlawmte an si. Paya-Tungsu an tinak a ruang cu cuka lam ahcun pura dawh ngaite a um i, cu pura min ahcun "Paya-Tung-su" asi caah asi. Paya-Tungsu cu Kalaymyo Lansung in nichuahlei farlong 2 tluk hlatnak ah a um.

Cuka Paya-Tungsu ahcun min dawh ngai le lang ngai in aa tialmi cu, "U Thein Aung Mih-thasu-Kaung-hmuh" ti in aa tialmi asi. Hi hna chungkhar min hi, Paya-Tungsu lamkam ahcun a um ve. Mirum ngai an si. Inn dot hnih an i sak. Hi hna chungkhar min hi, ka dangdang zong ah hmuh ding aum len. Cubantuk in pura le paya hna ah an min hna a van i tial tik ahcun, "Hawi nakin a felmi, aa zuammi, pathian a duhmi le biaknak a tanhmi, hawinak dingmi" khi an lo ko. Midang hmuhnak ahcun, "patian an duh tuk" ti in thangthat lo awk an tha lo. Sangzawl upa hna nih, upat lo awk le thagthat lo awk an tha lo. An mah tu nih cun an chungmuru sining cu an i theih ko lai.

Krihfa si ahcun cu tluk in pekchanh a cakmi le aa zuammi cu, "Vancung khua ah an chaw tam tuk an khawn cang lai" ti lo awk an tha lo. Vancung kai ding in ruah lo awk an tha hnga lo. Pastor le hruaitu zong nih upat lo awk an tha hnga lo. Asinain Pathian cu lenglei thil a rak zoh lo. Chunglei in a rak zohmi Pathian asi caah, Krihfa le Buddha bata biakmi pekchanh ning aa lo kho lo. Cucu cu Paya-Tungsu i minung aa tial tungmi ka hmuh fate ka hei ruat pah lengmang.

Nikhat cu Tahan ah ka leng. Zanleisang 5:00 tluk ah khin, kan inn lei ahcun Paya-Tungsu lam in ka rak tlung. U Thein Aung te inn pawng ka van phan. An inn chung le an inn pawng ahcun, palik tam ngaite ka hmuh hna. Ka lau ngai. Zeidah a cang ti cu a ruah awk ka thei lo. Cycle ka cit i ka lan. Inn cu ka van phan. Inn ka phanh tik ah, U Thein Aung te inn ah zeidah a cang ti kha ka tlunnak inn nih an ka chimh. An chimmi cu hihi asi.

 "U Thein Aung le an mithi pawl nih, Mokok Khua ah damiah an taih. An tlaih hna i, thawng               ah an thlak hna. Cucaah Mokok Palik nih Kalaymyo palik kha thawng an thanh hna i, an inn               rak chek u law tiah an ti hna. An van chek tik ahcun, sui thi, sui kutdonghrolh, sui tumbul,                    suimilam, tangka le zeidang sui le ngun damiah an rak taihmi hi, tam tuk an lak. Cucu zapi                 hmuh ah, cabuai cungah palik nih an samh le yatkuat pumpuluk nih an zoh ko hna"

tiah an ti. Kan lau. Kan khuaruah a har. Paya-Tungsu i an min ka zoh ahcun, hawi hlei miding le pathian duhmi an lo nain, an tuahsernak cu Buddha bata pathian zong nih siseh, Krihfa Pathian zong nih siseh, a huat cemmi thil pakhat--Damiah taih- nak tu an rak tuah. Mifir rian an rak tuan.

Khatlei ah "pathian, pathian, ahlu ee, zei ee an ti. Midang nih thlantiput in thisen chuak in chawva an kawl ciami in, fawi tein rumnak an rak kawl. Mi ngaih an chiatter; mi lungfahnak an tuah; mi caah harnak le sunghbaunak an chuahpi. Midang mitthli vialte kha an nih caah, larnak, min thatnak, mi upatnak, khuami cawisannak ah an rak hman. Midang mitthli cu an caa nihnak, lunglawmhnak, nuamhnak, duhduh mama in eidinnakle an suiluchin sernak an rak si. .

Cu thil sining ruah lengmang ah, Pathian taktak biak lo ahcun "alengphaw" in din khawh, fel khawh, zuam khawh le chawva zong tampi pek khawh asi ve ko nain, lungthin cu a thiang kho lo. Cu lengphaw thil hna nih chungril damnak le thiannak a chuahpi kho lo timi kha, cu Kalay tuanbia nih cun a fianter.

Kawlram pumpi ah, Pura, lam tonnak, mi zapi hmuhnak hmun ah, "anih te hlutmi, a nih te pekmi," timi cu a tam in a tam tuk lehpek. A cheu cu thiang tein an kawl i an pekmi asi hrimhrim ko lai. Buddha bata biami vialte an sual dih lo. Miding le mitha ant am tuk. Asinain mi tampi cu U Thein Aung te chungkhar bantuk in, "damiah hna si tung i biaknak minung ngaingai bantuk in lengphaw thual in a nung ziarmi" tampi an um kho men.

Cu bantuk minung pawl cu Bible chungah Farasimi pawl an rak si. Cucaah Jesuh nih cun, "Tu-phaw aa khuhmi cinghngia" tiah a rak ti phah hna. Hi bantuk hi Buddha bata lawng um silo in, Krihfa le Judah biaknak chung zong ah tampi um khawh asi ve ko.

Cucaah Krihfa nih ahlu, thawhlawm le cheuhra cheukhat kan pek tikah Buddha bata bantuk pek lo a biapi tuk. Farasi pawl bantuk in tuah lo a biapi. Voikhat cu Jesuh cu Jerusalem Temple ah aa pum ve. Thawhlawm an pekmi cu azoh. Mirum nih cun a tomtom in a hlonh in an van hlonh. Cu lio ahcun Nuhmainu te nih cun a pia te a van thlak.

Jesuh min ahcun, "Kha mirum vialte, a tortor in a thla minak in nuhmeinu thlakmi kha a tam deuh in a hmuh." A ruang? Nuhmainu cu uanthlarnak um lo tein apek; a lungthin dihlak in a pek. A ngeih chiah dihlak a pek. A hmuhmi dihlak a pek. Cunak in a biapi deuhmi cu "hman tein a hmuhmi kha a dihlak in Bawipa sin ah a pekmi asi."

Jesuh nih a zoh hna. Mirum pawl cu tuanvo asi caah an pek ve sawhsawh. An ngeihmi chung in tlawmte lawng an pek fawn. An lungthin tak in an pe lo. Tangka an hmuhning zong, "mi va hlen chawm, va deh chawm, ningcang lo in an hmuhmi chung in an pek." Cucaah Pathian fapa hmai ahcun, tampi peknak in ding tein pek tu kha biapi deuh asi cang. Zeitluk tam pek zongah Bawipa nih a cohlan lo ahcun zeidah a thahnem? Tlawmte pek zongah Bawipa cohlanmi si kha a biapi deuh hnga lo maw?

Cucaah Krihfa nih Pathian sin i chaw kan pek tikah hihi ruah ahau. Buddha Bata nih an zumh le an pawm bantuk in pe lo in, dingte in kawl le lungthin tak tein pek hi a si. Zeicatiah Pathian nih cun a tlawmtam kha zoh lo in kan thinlung tu kha a zoh caah asi.

Ningcang Tein Meeting Tuah Thiamnak (Robert's Rules of Order)

Meeting tuah ningcang hi hruaitu nih siseh, mipi nih siseh thiam a rak herh. Ningcang tein meeting tuah zia thiam ahcun, meeting hi aa dawh i a tluang. Meeting ah hin, thin hunnak, ngaihchiatnak zong a um kho ngai i, cu nih cun buu chung nuamhlonak le theihthiamlonak a chuahpi tawn. Cu thil nih a caan ah bu kuainak le rawhnak zong a chuahpi khawh. Cucu hrial thiam a hau.

Meeting ningcang tein tuah thiamnak ding caah, nitlaklei Democracy ram hna nih Robert's Rules of Order timi hi an zulh. Hi meeting phung hi, Laimi hruaitu tampi nih chim ve lengmangmi asi.

Robert's Rules of Order cu a kalning asi timi kan fian i, meeting tuah thiam deuhnak ding caah, hi capar hi ka tialnak asi. Nitlaklei Parliamentary ram hna ah, hi phung hi an hman khunmi asi. Vawlei lei le siseh, business siseh, biaknak lei Krihfabu meeting zong ah, hi phung hi hman awk ah a tha bikmi asi caah, hruaitu le mipi nih theih a herhmi phung pakhat asi caah, atanglei ah a dotdot in ka van tial.

1. Parliamentary Phung (Procedure) Timi Cu Zeidah Asi?

Parliamentary Phungning timi cu, "Meeting tuah tikah lung buainak um lo in tliang tein bia khiah khawhnak ding caah, aho paoh kha bia chimnak nawl ngeihter le an bia theih piak ve ding in, zulh dingmi phung (procedure)" asi.

2. Zeicadah Parliamentary Phung (Procedure) Abiapit?

Parliamentary Phung zulh a biapitnak cu, mipi meeting le mipi sin i khuakhannak asi caah asi. Hi Parliamentary phung hi zei bantuk bu (organization) thithruainak paoh ah a tlakmi le hman khawh ding asi.

3. Robert's Rules of Ordewr Zeicadah Theih Aherh?

Robert's Rules of Order hi, bu kip caah a herhmi le hman khawhmi asi caah, hruaitu le mipi nih a theih a herhmi tete a tampi. Hihi tha tein theihthiam ahcun, zei bantuk meeting hmanh hi tluang te le dawh ngai in tuah khawh asi.

4. Robeet's Rules of Order Kalning

Zei bantuk bu zong nih parliamentary phung ning tein kan i hruai lai ti ahcun, atanglei bantuk tein meeting hi kalter ding asi.

(1) Zeitindah meeting kan tuah lai timi fianter (call to order)
(2) Meeting kai khomi min aunak (roll call of members present)
(3) Hnubik meeting biachahmi relnak (reading of minutes of last meeting)
(4) Tuanvo ngeitu upa (Officers) report peknak
(5) Committees kip report peknak
(6) Meeting Agenda luhnak (Hi meeting caah ruah ciami kha, meeting ah ruah than ding in caih ding)
(7) Biakhiah ciami limlo mi rian pawl kong (Unfinished business)
(8) Caihkhan ding thar a herhmi
(9) Thawngthanhnak (announcement)
(11) Bannak  (Adjournment)

Meeting ah hin chungtel hna nih an ruahnak le bu caah siseh ti an duhnak (motion) kha an langhter khawh ve. Member dihlak nih an duhnak le dirhmun kha chimnak nawl an ngei.

Minung chungtel pakhat cio nih an chim tikah, atanglei bantuk in an chim khawh ve:

(1) Meeting ah hitin kalpi u sih law a tha (call to order) timi ruahnak langhter
(2) Biatung dang (Ruahnak phundang chimnak)
(3) Biatung dangdang chuakmi elnak caan
(4) Kutthlir in biakhiahnak


Abiapimi Biatung (Motions) Phun(4) a um:

(1) Biatung Biapibik (Main Motions): 

Hihi meeting ah ruah dingmi agenda biapibik mipi ruahkhan ding in hruaitu nih chuahpimi asi. Mipi lak/sin ah biatung (motion) dang asiloah biatung thar hna a um sual ahcun, hihi a phi a chuak kho lem lai lo. Hi biatung nih hin biatung dang kha, kianh a hauh ahcun kianh ding asi.

(2) Biatung Dang (Subsidiary Motions):

Hi ruahnak nih aa tinhmi cu, biatung biapibik (Main motion) kha thlen asilole phundang deuh tein mersan i a theipar dang deuh te chuahter khi asi. Ruahnak biapibik he aa dang. Cucaah hihi vote hawihlan ah vote ding asi.

(3) Caantha Biatung (Privileged Motions):

Hihi thawn awk ah a rem lo mi le aa dawh lemlomi, tuan ah a rannak in caihkhan a haumi biatung (motion) asi. Agenda ah a um lem lo mi, bianeknawi khan ah ruah dingmi le a herh tuk tungmi an si.

(4) Ruahphaklo Biatung (Indidental Motions):

Agenda ah chiahmi thil pawl kong ah vote pek hlan ah biahalnak tuah le mipi khua ruahter nak hnga ding caah ruahphaklo in a chuakmi biatung (motions) asi. Agenda asilonain agenda chung ummi biatung (motion) hna hlan ah ruah chih hrimhrim dingmi thil pawl chim chungnak asi.

5. Zeitindah Ruahnak (Motions) Langhter Asi Lai?

(1) Tuang lei in thil sining zoh
     a. Donghnak biachimtu biachim dih tiang hngak
     b. Dir law, chairman sin ah nawl hitin hei hal hmasat. "Pu Chairman or Pu President"
     c. Chairman nih na dir le biachim na timh kha a theih tiang le nawlpek tiang hngak

(2) Na Biatung (Motions) Langhter Ningcang
     a. Na chim duhmi tliang tein le lung fim tein chim
     b. Na ruahnak fek tein chim. "Kei ka ruahnak/hmuh ning ahcun, hitin asi..caah hi tin ka dirpi.."
     c. Pumpak sawiselnak hrial i zuam; na chim duhmi biatung (motion) te kha i tlaih law chim.

(3) Na ruahnak kha mi pakhatkhat nih an in dirkamh maw timi va hngak hmasat rih

(4) Mi pakhat nih na ruahnak a dirkamh lai. Asiloah Chairman nih dirkamhtu an a auh lai.

(5) Na ruahnak dirkamhtu um lo ahcun a thi.

(6) Chairman Nih Hitin Na Ruahnak Kong Ah Achim Khawh
   
      a. Na ruahnak kha dirkamhtu an um caah ruah dingah agenda ah kan chiah lai.
      b. Cun meeting kaimi hna nih an duh le an i el lai asiloah kutthlir colh asi lai.
      c. Ruahnak kha mipi sin ah chim asi cang caah, hnatlaknak a um hnu ahcun, na bia lawng asi ti lo.
          "Mipi biatung" ah a tlak caah, mipi hnatlaknak lo in cun na la kho than ti lo.

(7) Na Biatung (Motions) Caihhmainak
   
      a. Hi caan ah hin cun, ruahnak na chuahmi kha an duh maw duh lo timi el caan asi.
      b. Biatung dirhtu (ruahnak chuahtu) kha hawi hlan cem ah chim hmasatter phung asi.
      c. Biatung dirhmi cungah dirkamh le el duh tikah, Chairman chimh hmasat ding
      d. Biachim caan kha rihma khiah mi chung ah lim ding cio asi
      e. Chairman nih an fial than dah ti lo ahcun, midang an chim viar hnu lawngah, biatung                       dirhtu nih bia chim na nolh than lai.

(8) Member Pawl Biahalnak
   
      a. Biatung dirhmi cungah kutthlir ding in nan hna a tla cang maw tiah a hal hna lai.
      b. Biahalnak le biachimtu an um ti lo ahcun, kutthlirnak tuah ding
      c. Kutthlir hlan ah, chairman nih biatung kha tlawmte fianternak le remhnak a tuah khawh

(9) Kutthlirnak

      Kutthlirnak ah hin, mah le buu cio i phunglam (by-laws) ning cio in kutthlirnak tuah phung asi.           Buu tam deuh nih atanglei kutthlirnak phun (5) lakah pakhatkhat hi an hman tawn hna.

      a. Aw In--Chairman nih "Yes" le "No" ti in an ka bak in chimter asi. Tha tein rel an hau.
   
      b. Min Auhnak In..Meeting kaimi pakhat cio kha min auh i tial asi.  "Yes" le "No" an chimi pin                ah an min tial chih an duh tik ah hihi an hman
   
      c. Zapi Hnatlaknak....Biatung a dirmi kha dohtu le eltu a um lo ahcun zapi kan hna a tla tinak
          caah Chairman nih kut thlirnak tuahter asi.
   
      d. Thennak In....Aw In vote pek he tlawmte aa dang. Chairman nih a herh ati dah ti lo ahcun vote            rel a hau lem lo. Chungtel nih kutthlir asilole dir in vote pek asi.
     
       e. Ca In..."A thli" deuh in tuah a herhmi a um tikah mipi nih ca in vote pek hi an hman.


  6. Vote Pek Ding Ah Biatung Dang Dirhning Phun (2) 
              
         Adang biatung dirhmi phun (2) cu parliamentary ning tein hman tawn asi.

     (1) Cabuai Cung Biatung....Hi biatung hi biatung lila "thahnak" ah an hman tawn. Biatung hi                  hruaitu nih member ruah ding ah, cabuai cung in an langhter zungzal ko nain, "member ruah                ding ca deuh lawng ah an langhter sawsawhmi asi.

     (2) Biatung Caan Ngeilo In Thawnnak...Hihi parliamentary hruainak ah "thluak le ngian" in an              hman tawnmi asi. Biatung an dirh tikah, biatung a duh lo mi hna an thazaang hei hniksaknak                ca men lawng ah an hman i, ataktak ah vote an pekter hna lo. An duh caan paoh ah el (debate)            ding ah an van chuahpi than tawn.

Biadonghank

Nan bu hruainak ah Parliamentary Procedure hi nan meeting ah rian tha tein limnak ding caah a tha bikmi asi. Asinain a sining tein na hman le na zulh lawng ah nan caah a tha lai i, a tlam a tling lai.
 
      (1) Biatung tha tein a dirmi lawng cohlan ding
      (2) Member chungtel dihlak nih mi zapi upat ding
      (3) Tliang tein chim ding le lungfim tein um ding
      (4) Bia el tikah phung upat ding
      (5) Abiapi cemmi cu "ZEIPOH RALRING TEIN TUAH DING"

***Hruaitu dihlak meeting tuah thiamnak ding caah hi ca hi bawntu asi theu lai timi ruahchannak ka ngei.
                                 -----------------------------------------------------------------

Zohchunhmi ca hna

1. http://www.robertsrules.org/rulesintro.htm
2. http://www.portlandoregon.gov/oni/article/22969
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Parliamentary_procedure

Columbus Hell Mei

Minung kan nunnak ah kan herhbikmi le tihnungbikmi cu "mei, tii le thli" an si. Hi hna hi an sining tein an um ko ahcun, thatnak lawngte an chuahpi i, thluachuah lian taktak an si. An sining tein an um ti lo hnu ahcun rawhralnak chuahpitu le harnak petu an si tawn. Minung caah sunghbau lawng silo in lungthin rawknak a chuahpi. Cucaah "Mei hi hman thiam ahcun hawi, hman thiam lo ahcun ral" tiah an timi asi. 

Nihin cu Columbus Metropoliatan Library ah rianherh ah ka kal. Ka van chuah cu khuadawm he, meikhu cawhhrup in, cawrchuang bantuk in an kai thluahmah ka hmuh. Ka pawng ummi pa ka hal. "Hihi zeidah asi?" tiah. "Anih cu zeipawi lo in, zeihmanh ka thei lo" ati i a zoh zong a zoh lem lo. Ka tin zawk. News ka van zoh. "Columbus thlanglei Marion Rd le Parsons Ave aa tonnak ah, Recycling an tuahnak warehouse a kang i, minung cu hma an pu lo. Columbus meihmittu pawl tam deuh cu, mei hmih ah an kal" ti a si. 

        Warehouse area a kangh hlan asi


       Giant Eagle Store hmai in ka thlakmi (5:00 PM)

             Meikhu naknak hitin sang taktak in an kai

Hi warehouse hi pallet an remhnak, plastic, pung,thir phunphun, thingphel le thil phunphun an thar chuahnak hmun a si. A puah cangka in riantuantu vialte cu an zam manh dih. Tlanglawng lam kam asi caah, tlanglawng vialte an phih dih. American Electric Power nih electric vialte an phih dih i, hika area ummi 23,000 cu mei ngei in saupi an um. Red Cross nih an chuah hnawh hna i, bawmh herhmi an bawmh hna. EPA nih thli an test i, thli a hnomhnak deuh paoh cu innchung ah um tu ti asi. 

Mei akangmi hi a hlio bak in aa hlio. Meihmittu motor nih tii in heh a kah zong ah, akangh siling ahcun zeihmanh a thahnem lo. A lawn thluahmah ko. A linh tuk caah meihmittu nih an naih ngam lo. A khu a nak tuk i meitlang puakmi bantuk asi. Van ah sang tuk tiang a kai caah, Columbus a thlanglei khua Lancaster zong in alang i, chaklei Alum Creek Lake hrawng tiang in a lang ti a si. 

A mei alh cu a san lawng si lo in a rang tuk. Meizik hi a kah bak in aa kap. Columbus Fire department in Battalion Cief asimi nu Tracy Smith nih cun, "Kum 17 chung mei hmittu rian ka tuan chungah hi tluk in tih a nungmi le afakmi meikang ka hmu bal rih lo" tiah a ti. A kangh ning a fah tuk caah, "Columbus hell mei" asi taktak ko tiah an ti. "Columbus hell mei" hmanh tih a nung tuk va si kaw? Hell taktak le bang cu, zeitluk in dik tih a va nun hnga?" ti khi a ka ruahter ngai.

Mei hi khuaruahhar in aa hlio. Downtown in mitam tuk nih an cuanh. Thingram chung apih tuk caah luhnak a tha lo i, seh nih thingkung a nor hna i lam a tuah cawp. A area ningpi in khulrang taktak in akang i ciam viar a kangh. Mei hmittu zong nih, "Hi tluk lawmmam aa hliomi hi zeidah a kangmi asi hnga" tiah an i caih lengmang. Mei hmittu ralkap zong nih an luh hnawh ngam lo. A puakmi a tam pin ah, mei alh asan tuk caah le a linh tuk caah asi.


                    Mei hmittu hna nih hitin pumpek in an hmih 

Hi inn akangh ruangah achung riantuanmi minung 30/40 kuakap cu rian lo in an um colh. America cu nifatin te tuan a hau mi ram asi caah, an riantuannak akangh tikah i rian lo in an um dingmi ruah ah zaangfak ngai an si. Ngaihchia ngai zong asi. A tam deuh cu Spanish pawl an si an ti. Hika warehouse hrawng hi, rian kan va kawl tawnnak hmun a si. Atu bantuk in sunghnak an ton tik ah, ngaih a chia ngai. A ngeitu ca he, riantuantu ca he, Columbus khua cozah ca he sungh asi. Mei hi zeitindah aa thawk timi hi, an hlathlai lio asi.

                           Warehouse kam akangh lio


                       Innsanmi hi aa thawknak cu asi

US hi inn akangh ning a rang ngai. Thli atam fawn caah, mei karh ning a rang tuk. Mei hi alinh tuk caah, an hmih chung hi suimilam 4 hrawng an rau i, mei hmittu pawl nih a linh an celh bak lo ti asi. Cucaah an chawnter hna. Mei hmittu pawl hi, USA ahcun an upat tuk hna. Acheu cu volunteer an si. Manh caan ah ram le miphun caah zeidah ka tuah khawh ve lai ti in training an kai i, mei hmittu rian an tuan hna. Accident phun zakip ah an kal. Uar awk an um ngaingai. 

Mei hi zanlei 4:00 ah kangh aa thawk i, zan 8:00 ah 60% an hmih khawh. Mei a mih dihnak ding caah a ni in arau lai ti asi. Tii an hmanmi a tam tuk caah a hnawmmi tii kha Scioto River ah a luan sualnak hnga lo EPA nih tii an kham than. Cu zong cu harnak pakhat a chuahpimi asi. Mei hi zeitin dah aa thawk? Zeizat dah sunghbaunak a chuahpi timi an hlat lio asi. An thei rih lo.

Hika hrawng hi sehzung tampi umnak asi. Hlanlio zong ah 611 Marion Rd ah hin, atu bantuk meikanghnak a rak um bal cang. 1994 ah United Plastic sehzung akang i $15,000 sunghnak a chuahpi. 1990 kum ah, Abeco Materials timi plastic an tharchuahnak sehzung a rak kang than i, ni tam nawn a kang. $1 million rawhnak a rak chuahpi ti asi.