Yangon-Mandalay Thihnak Lampi

Kawlram khua lian bik pahnih pehtu Yangon-Mandalay Lampi (Highway) hi, meng 365 lawng a sau. Hi lampi nih hin Naypyidaw khualipi zong a pal pah. Kawlram laifang bik in a kalmi lam a si caah, Kawlram chung ah a biapi bikmi lampi Pakhatnak (No.1) bak a si.

Asinain, hi lampi hi a kauh lawng a kau. A din lawng a ding i, siningtha (quality) a ngeih lo caah, minung nunnak tampi liamnak lam a si caah, "Thihnak Lampi" (Death Highway) tiah min an sak. Rev. Dr. Ral Buai nih phungchimnak ah a chimmi cu, "Hi lampi hi, thihnak a rem ngainak lampi a si" tiah Columbus ah a chim. Cu tluk cun tih a nungmi lampi a si.

Hi lampi a rak sertu ralkap cozah zong siningtha an ngei lo i, a satu engineers zong siningtha an ngei lo timi kha, motor khawndennak a tammi nih a langhter ko. Hihi kan ram sifah ruang siloin siningtha kan ngeihlomi le kan ziazatha (character) that lo ruang ah a si deuh. Ziknawh le eihmuar nih hin, lamsul le hlei zong a that hnga tluk in a thatter kho lo. Pumpak nih an ei tuk caah lamsul tha zong kan ngeih khawh lo nak a si.

Hi lampi hi mithi an tam tuk caah, na zulh ahcun, "Thihnak Lampi cung ah ka kal" timi kha philh hlah. Motor na mawngh ahcun ralring taktak in  mawngh a herh. Aa citmi zong ralrin a hau. Minung nunnak cu Pathian kut ah a um kan ti bu ah, motor mawngh tiang hna cu Pathian nih a kan mawnghpi lo kho men i, mah nih ralrin herh a herh. Tuah dingmi tuah le lam le motor phung zulh a herh ve. Pathian nih minung tuanvo cu, minungg a pek i, minung nih tuah khawhlomi tu kha Pathian nih tuanvo a lak ve mi a si caah, hi "Thihnak Lampi" a zulmi paoh cu a hlei in fimkhur le ralrin a herh.

USA lampi he epchun ahcun, hi lam hi a sau tuk a si lem lo. USA ram lampi cung i motor ranning tluk in kan mawngh lai ti ahcun, suimilam 4-5 karlak mawng lawng a si hnga. Asinain Kawlram dirhmun cun sau ngai mawngh ding a herhmi lampi a si. Hi lampi i mithi le aa khawngdangmi tuak tik ah hin, tihnung ngaingaimi lam pakhat a si timi cu theihfian khawh a si. Hi lam ah hin, ramdang khualtlawng tourist zong aa khawndengmi an tam ngai cang caah, an tih ngaingai cang ti a si.

Thihnak Lampi timi Yangon-Mandalay Lampi 

Hi tluk a tawimi lampi ah 2017 ah motor hliamkhuainak voi 555 a cang sual i, minung 863 fak ngai in hma an pu i 116 an thi. A tam taktak. Asinain 2016 nak cun a thimi an tlawm deuh ti a si. 2016 ahcun khawndennak voi 777 a um i minung 1,304 hma an pu i, 170 an thi.

Hi tluk lampi a tawimi chung i, mah zatzat khawndennak a chuahmi le mithi an tammi hi a ruang an ruah tikah, rang tuk in an mawnghmi ruang bik ah a si an ti. Cun lampi an siamning a pungsan (design) a that lo caah le himbawmnak phunglam an sermi a derthawm tuk caah a si tiah an ti.

Hi bantuk in thihnak a tam tuk caah, June 2017 cun motor aa citmi nih thutnak taisawm (seat belt) nan i bunh cang lai tiah phung an ser cang.

Hi lampi hi 2010 ah an on mi a si i, kum a tu ahcun nikhat ah motor 20,000 tluk nih a hrawn. A liamcia kum li chungah minung 500 renglo an thi cang.

2016 ah the Ministry of Health le WHO nih motor khawndennak tam bik a chuahnak a ruang kha hlathlainak an tuah. 2017 ah Asian Development Bank nih Ministry of Construction (solohzi) kha US$100 million an cawih hna i, lam remhnak ding ah an pek ko hna nain, cozah nih cun an remh taktak rih lo ti a si.

Thihnak Lampi i Bus aa letmi nih hi lam tihnunnak a langhter

"Zei ruangah dah mah tluk motor accident a tam i mithi an tam?" tiah Kawlram lei in a rami thil thei deuhmi ka hal tawn hna. An lam tuahmi hmanthlak le an ka chimhmi bia ka ruah tik ah, motor accident tam bik hi, an lam pungsan (design) ruangah a si lai tiah ka ruat. An ran ngai hmanh ah, an lam design hi a dik ahcun khawnden hi a tlawm deuh hrimhrim lai.

Ka hal hna i an chimmi cu, "Motor hi a kuarhnak ah a zuang i a zuang? Aa hlawk. Lam cu dingput in an cawh ko nain, a kuarmi le motor a zuan in a zuatnak a tam tuk" tiah an ti. Cucu an cawhmi lam le an phahmi vawlei a tuang um tuning a dik lo caah si dawh ngai a si.

Zeicatiah highway an cawh tik ah hin, vawlei dawhnak thazaang, motor a rannak (speed), a rihnak (weigh) vialte hi, "physics phung" (laws of physics) in zoh i ser a hau. Hi ca chung ahcun tial zia ka thiam lo. Lam cawh tik ah, aa kuaihnak ning hawih zoh in le aa kuaihning a din le fah zoh in, lam hi tlet-ter a hau. Cu lawngah motor a rannak, a rihnak, a thazaang (force) kha ler lo tein lam ah ding tein a kal kho ding a si. Lam kha aa kuihnak zongah tlet-ter lo in an tuah ahcun, a rannak (speed) le a rihnak (weigh) kha aa control kho ti lo i, motor thazaang (force) kha a ler kho. Cucaah lam aa kuaihnak paoh ah "vawlei dawhnak thazaang" kha hman tein a um peng ding a herh caah, lam aa kuaihnak kha tle ngai le cheng ngai in tuah a hau.

Cu bantuk in lam level kha motor a rihzan, a rannak le a sanning hawih in, a tanglei zong kha phah a haumi a si. Kawlram lam design le an phahmi zoh tikah, fum ngai in mawngh a hau dingmi lam an si. Rang deuh in mawngh ahcun motor a zuan in zuan i aa hlawksai tuk dingmi lam design a si.

Kawlram rami ka hal tik hna ah, Yangon-Mandalay Lampi hi zeitindah USA bantuk in an tuahmi nan hmu maw?" tiah ka hal hna i, US bantuk cu a tlawm ngai. Lam hi nal put le dingput in an cawh ko tiah an ti. Cu ti a si ahcun, motor kha rang deuh an mawngh le a rih tik paoh le lam a nal deuh paoh ahcun, a ler lengmang lai i, asiloah a tluril lengmang ding a si.

Cucaah Asian Development Bank nih an cawihmi hna tangka hi khawidah an hman ne hnga? Cucu remhnak i an hman tung lo ahcun, hi pin lei zongah accident a tam peng kho mi a si.

US Laimi zong Kawlram tlun tikah, nan driver hna an motor mawngh a ran tuk ahcun, "Yangon-Mandalay Lampi ahcun driver kha ralrinnak pek a herh. Chimh le rang tuk in mawnghter lo ding kha fial a herh. Zeicatiah a lam a tawi i motor zulmi an tam tuk lo nain, a buaktlak in tuak tik ah accident hi a tam ngaingai i tih a nung taktak. Laimi zong hi lam cung kal lio ahcun ralrin cio ding a si.

Hi lam cung na kal fate hi bia hi va ruat law va cincek zungzal: "Yangon-Mandalay Lampi cu Thihnak Lampi a si" timi kha.

-------------------------------------------

Zohchihmi Capar

1. https://coconuts.co/yangon/news/myanmars-death-highway-claims-116-lives-2017

2. https://frontiermyanmar.net/en/staying-alive-the-highway-death

Ngai Hmanh Kum Hlun A Liam Lio Khi

             Mah hla te hi Mizo hla a si. Lalsangzuali Sailo nih a rak sakmi a si in ka hngalh. Kan ngakchiat deuh lio tang riat kuakap kan si lio ah a chuakmi hla a si.  Mizo hi hlaphuah an thiam. An hlasak zaang a dam i, India ram kam kan um tikah kan rak sak lengmangmi hla a si. Lai hla in an rak leh i, tape phel ngaingai a chuah cu, Sayama Sun Par nih a sakmi ah ka theih hmaset cem a si. Cu hla zong cu Malaysia in a rak chuah.

            Hi hla hi hla tawite a si nain, kum hlun thlahnak ah aa tlak tukmi hla a si caah, Thau i ka um liuo ah siseh, USA i pastor ka tuan hnu zong ah siseh, Kum Hlun a dih i Kum Thar a chuah zanpaoh ah ka sakpi tawn hna. Hi hla nih hin, ka nunnak ah tam tuk fim a kan chimh i, thazaang a ka pek.

            Cathiang nih a kan cawnpiakmi cu, "Kan chan hi zeitluk in dah a tawi ti kan hngalhter law, cuticun kan fim deuh hnga" tiah a ti. Hihi minung  a simi paoh nih ruah le tuak peng ahcun, Pathian theih lo khawh a si lo. Uanthlaknak ngeih khawh a si lo. Mi cung cuan duhnak ngeih khawh a si lo. Minung nih hin, kan chan a tawinak hna hi kan rak ruat lo i, puamhngal tuk hna in, khua kan rak sa tawn. Kan nunnak hi pakhat te lawng a si hna kan ruat lo i, Pathian duh lo ning in khua kan sa sual tawn.

           Kan dam lio le thawn lio le no lio ahcun, zaw kho lo le fak kho lo in ruah sual a fawite. Thi kho lo in ruah sual a fawite. Asinain zei bantuk minung paoh zong hi, "Pathian nih caan khiah piak ciami kan si" (Phungchimtu 3:1 ff) ah kan hmuh. Pathian khiahmi caan" a tlin cun, zeibantuk minung hmanh an luat kho lo. An nunnak an liam i, kan nih zong a liam te ding kan si hna. Cucu kan theih cu a herh i, cucu theih khawh zong cu fim pakhat a si.
           
               "Thihnak kan timi hi zeidah a lawh?" tiahcun tivapi a luangmi bantuk in a luang. Cu tivapi ahcun sining aa lo lomi, thingkung, ramkung, thinghnah phunphun, lunglian le lunghme kha, an mah le hmunhma caan a phak ahcun an i paih cio bantuk khin, thihnak tivapi ahcun kan mah le hmunhma le caan cio ah kan i paih i, cu thihnak tivapi cu a ho hmanh nih kan hrial kho lo. Cuticun tivapi nih thinghnah a liampi bantuk in, thihnak tivapi nih hin kan nunnak hna hi, a liampi tawn.
         
                Cuticun hi vawlei ah kan tuahmi thil vialte hna hi, kum le caan nih a liampi zungzal hna hi, kan tuahmi thil zong kan kaltak i, kan ngeihmi innlo le thilri le chawva le catang zong kaltak viar a si i, a hmunmi an um lo. Cucaah minung nih kan sermi le tuahmi vialte hna hi, "Caantawi Pennak" an si caah, an hmun lo in a donghnak ahcun rawhralnak nih a tei zungzal hna. Mandalay le Inwa hrawnghrang i, hlanlio siangpahrang inn lianlian aa rawkmi van hmuh le USA ah inn thatha an chuahtak hna i, a ngeitu hmanh hngalhlomi tampi an um i, cucu inn rawp pipi van hmuh bak ah, vawileicung hi "Caantawi Pennak a sinak a fiang tuk hringhran." Cun caantawi pennak ah uanthlar tuk dingmi thil zeihmanh a um taktak lo.

                    Hi hla te nih hin, Kum Hlun zan ah minung nunnak hi, tivapi nih thinghnah a fenhmi he a tah chunh i a tha tuk. Thinghnah nih aa hngalhlo karte ah tiva a sumlei ah a luan bantuk in, kan nunnak hna hi kum zeitluk sau kan nun zongah, tivapi tii nih thinghnah a fenh bantuk in an rak liam ziahmah timi kha a langhter i, hla tha le hla sunglawi taktak a si.

Hi hla hi, "Caan rel thiamnak hla" pakhat a si caah, Kum Hlun thlahnak ah aa dawh taktakmi hla a si. A sak zong a nuam i, sullam zong a tha. Pathian sin ah kan sualnak vialte hi, kalpi le ngaihthiam hal zungzal hi, kan herhnak zong a langhter. Zeicatiah kan tlaih khawhlomi kan caan hna nih, kan nunnak hna le kan tuahsermi vialte hna hi, an liampi thliahmah ko hna i, zeitik paoh ah nunnak a dong khomi kan si caah a si.

                     --------------------------------------------------------
                                                  Kum Hlun A Liam

1.      

                  Ngai hmanh Kum Hlun a liam lio khi…….A lan ko lai thlaih khawh lo in

      Kan nunnak ni rel cawk lo hi………...........Kum nih a liampi cang

            Cho

           Na thil timi vialte zong hi………..Kum nih a liampi dih

          Bawipa kan tuah sualmi vialte…Nang nih kan ngaithiam ko

2.                    Tipi lian nih phaikung a fenh……..A thlanglei ah kalpi ding in

   Kan nunnak ni rel cawk lo zong….Kum nih a liampi cang

                                           [Cho]

            
          Tupi thinghnah a til dih i……………….A hnahno te a corh than bang

         Bawipa kan sual palhnak vialte……..Nang nih kan ngaithiam ko

               

                                         [Cho]

                                             (Happy New Year 2018)

Kum Hlun A Liam

                                           Kum Hlun A Liam

1.      

                  Ngai hmanh Kum Hlun a liam lio khi…….A lan ko lai thlaih khawh lo in

      Kan nunnak ni rel cawk lo hi………...........Kum nih a liampi cang

Cho

Na thil timi vialte zong hi………..Kum nih a liampi dih

Bawipa kan tuah sualmi vialte…Nang nih kan ngaithiam ko

2.                    Tipi lian nih phaikung a fenh……..A thlanglei ah kalpi ding in

   Kan nunnak ni rel cawk lo zong….Kum nih a liampi cang [cho]

                                                

3.                    Tupi thinghnah a til dih i……………….A hnahno te a corh than bang

         Bawipa kan sual palhnak vialte……..Nang nih kan ngaithiam ko [cho]

               

                                        -------------------------------------------------------

                        Mah hla te hi Mizo hla a si. Lalsangzuali Sailo nih a rak sakmi a si in ka hngalh. Kan ngakchiat deuh lio tang riat kuakap kan si lio ah a chuakmi hla a si.  Mizo hi hlaphuah an thiam. An hlasak zaang a dam i, India ram kam kan um tikah kan rak sak lengmangmi hla a si. Lai hla in an rak leh i, tape phel ngaingai a chuah cu, Sayama Sun Par nih a sakmi ah ka theih hmaset cem a si. Cu hla zong cu Malaysia in a rak chuah.

            Hi hla hi hla tawite a si nain, kum hlun thlahnak ah aa tlak tukmi hla a si caah, Thau i ka um liuo ah siseh, USA i pastor ka tuan hnu zong ah siseh, Kum Hlun a dih i Kum Thar a chuah zanpaoh ah ka sakpi tawn hna. Hi hla nih hin, ka nunnak ah tam tuk fim a kan chimh i, thazaang a ka pek.

            Cathiang nih a kan cawnpiakmi cu, "Kan chan hi zeitluk in dah a tawi ti kan hngalhter law, cuticun kan fim deuh hnga" tiah a ti. Hihi minung  a simi paoh nih ruah le tuak peng ahcun, Pathian theih lo khawh a si lo. Uanthlaknak ngeih khawh a si lo. Mi cung cuan duhnak ngeih khawh a si lo. Minung nih hin, kan chan a tawinak hna hi kan rak ruat lo i, puamhngal tuk hna in, khua kan rak sa tawn. Kan nunnak hi pakhat te lawng a si hna kan ruat lo i, Pathian duh lo ning in khua kan sa sual tawn.

           Kan dam lio le thawn lio le no lio ahcun, zaw kho lo le fak kho lo in ruah sual a fawite. Thi kho lo in ruah sual a fawite. Asinain zei bantuk minung paoh zong hi, "Pathian nih caan khiah piak ciami kan si" (Phungchimtu 3:1 ff) ah kan hmuh. Pathian khiahmi caan" a tlin cun, zeibantuk minung hmanh an luat kho lo. An nunnak an liam i, kan nih zong a liam te ding kan si hna. Cucu kan theih cu a herh i, cucu theih khawh zong cu fim pakhat a si.
           
               "Thihnak kan timi hi zeidah a lawh?" tiahcun tivapi a luangmi bantuk in a luang. Cu tivapi ahcun sining aa lo lomi, thingkung, ramkung, thinghnah phunphun, lunglian le lunghme kha, an mah le hmunhma caan a phak ahcun an i paih cio bantuk khin, thihnak tivapi ahcun kan mah le hmunhma le caan cio ah kan i paih i, cu thihnak tivapi cu a ho hmanh nih kan hrial kho lo. Cuticun tivapi nih thinghnah a liampi bantuk in, thihnak tivapi nih hin kan nunnak hna hi, a liampi tawn.
       
                Cuticun hi vawlei ah kan tuahmi thil vialte hna hi, kum le caan nih a liampi zungzal hna hi, kan tuahmi thil zong kan kaltak i, kan ngeihmi innlo le thilri le chawva le catang zong kaltak viar a si i, a hmunmi an um lo. Cucaah minung nih kan sermi le tuahmi vialte hna hi, "Caantawi Pennak" an si caah, an hmun lo in a donghnak ahcun rawhralnak nih a tei zungzal hna. Mandalay le Inwa hrawnghrang i, hlanlio siangpahrang inn lianlian aa rawkmi van hmuh le USA ah inn thatha an chuahtak hna i, a ngeitu hmanh hngalhlomi tampi an um i, cucu inn rawp pipi van hmuh bak ah, vawileicung hi "Caantawi Pennak a sinak a fiang tuk hringhran." Cun caantawi pennak ah uanthlar tuk dingmi thil zeihmanh a um taktak lo.

                    Hi hla te nih hin, Kum Hlun zan ah minung nunnak hi, tivapi nih thinghnah a fenhmi he a tah chunh i a tha tuk. Thinghnah nih aa hngalhlo karte ah tiva a sumlei ah a luan bantuk in, kan nunnak hna hi kum zeitluk sau kan nun zongah, tivapi tii nih thinghnah a fenh bantuk in an rak liam ziahmah timi kha a langhter i, hla tha le hla sunglawi taktak a si.

Hi hla hi, "Caan rel thiamnak hla" pakhat a si caah, Kum Hlun thlahnak ah aa dawh taktakmi hla a si. A sak zong a nuam i, sullam zong a tha. Pathian sin ah kan sualnak vialte hi, kalpi le ngaihthiam hal zungzal hi, kan herhnak zong a langhter. Zeicatiah kan tlaih khawhlomi kan caan hna nih, kan nunnak hna le kan tuahsermi vialte hna hi, an liampi thliahmah ko hna i, zeitik paoh ah nunnak a dong khomi kan si caah a si.

California Meikang Lakah A Faak Bikmi Ram Meikang

Vawleipumpi lumnak ruangah vawleicung hmunkip ah khuacaan rawhnak a chuak i, California State zong hi khuacaan chiatnak tampi a tuar. Khuacaan a linh a zual i, tlang tibual tampi an car. Tivate tii an car i, cerh zong an ko hna. January 2017 in ruah voikhat hmanh a sur rih lo caah, ramtang meikangh zong a zual ngaingai. Naite ah keimah zong California cu ka phan i, a fingtlang cu aa dawh tuk nain meithang a zaam tuk caah, khuacuanh a nuam lo. Thli zong a hnawm ngaingai.

December 4, 2017 in mei a kang i, a tu hi ca ka tial tiang an hmit kho rih lo. Christmas lai zong ah mei a kang peng rih. January zarh khatnak tiang cu a kang lai tiah an ruah. California hi, aa dawh tuk nain, meikang nih hin rawhnak tam tuk a pek caah, an ram hi thli zong a hnawm ngaingai. Meithang a zam peng i, a nuam lo ngai.

Thomas Fire cu Hell Mei bantuk a si

Nunnak pek ngacha in Thomas mei an hmih lio

Mei hmittu pawl zong Christmas zungkhar can zong manh lo taktak in mei an hmit. An nih caah cun zungkhar ni zong a um kho lo. Christmas ni zong  a um kho lo. Meihmittu pakhat a nunnak a liam. Vanlawng he, meihmittu motor he, tii pipe he, minung he an tang ko nain, an hmit kho zawkzawk lo.

California hi US Ramkulh vialte lakah a rum bik a si nain, meikang le khuahrem ruangah an sipuazi tampi a rawk. Hi tluk in meikangh a tamnak hi a ruang (5) a um:

(1) An ram a linsa pah; (2) phawngphai a tam; (3) ruahsur lonak a sau caah ram an rocar; (4) thingkung a tlawm tuk; (5) a ummi thingkung zong mei a lemmi far kung phun hi an tam caah a si.

Hi meikang hi a min ah Thomas Fire tiah min an sak. California State a thlanglei ah a kangmi a si. Thomas Fire nih hin acres 281,000 a kangh. Cucu Singapore ram nak kau deuh a si cang. Atu ca ka tial lio ah hin, zatuak ah 86% lawng hi an hmih khawh rih ti a si.  Hi a kanghnak hmun hi, Santa Barbara hrawng ah a si. A kangh ning a fah tuk caah, California Meikang tuanbia vialte chungah, a faak bikmi meikang a si tiah an ti. A cheu hmunhma ahcun meikangmi mei alh a that tuk caah, bom puah bantuk in a puak i aa hlirh. Highway zong hmun tampi ah a pit.

Thomas Fire hi California meikang lakah a fakbik a si i, inn 1,063 a kangh i, 280 a rawk. California cu inn an that tuk pin ah, inn man a fah tuknak hmun a si caah, tu tan meikangmi nih hin million tam tuk man rawhnak a chuahpi te lai ti a si. Atu tiang ah hin, pumpak innlo thatha million man inn tampi a kangh cang. Khua tam ngai i minung cu an zamter hna.

Innlo thatha cu mei nih hitin ziam cikcek in a kangh hna

Mei hi helicopter zong hmang in an hmih

Vanlawng lianmi zong in chemical hmang in an hmih

Khua thatha le innlo tha zong hitin a kangh hna

Meihmittu 1,573 nih an hmih i, minung pakhat a thi. Hi pin ah zeiltluk rawhnak dah a chuah rih lai timi cu theih khawh a si rih lo. California hi a rocar ngai cang caah, ramtang mei hi kham khawh a si ti lo. Minung nih thlahphawih can zong a um i, a can ahcun tektlak ruang hna ah a kagnmi an si. Nikhat can khat ahcun California hi ram nuam lo ngai ah aa chuah kho.

Meikang hi Santa Barbara county a si. Naite i a nunnak a liammi Siangbawinu umnak khua in a hla tuk lo. Hi khua hi kei zong ka va phan. California hi khua a hrem tuk caah, thingkung an thi tuk i, tii a hau tuk lo i, nilinh a khanmi thinking hi tampi an cin cang. Tii  a heu tukmi cu tii an toih khawh ti lo caah a si. Kan kal lio zongah, thingkung a bubu in an cinthar mi tampi ka hmuh hna. Cucu nilinh a ing kho deuhmi pawl an si. Siangbawinu umnak khua cu Ontario ti a si. Los Angeles in meng 50 a hla nain inn cu aa tlai ko. Cu khua zong cu meithang a zaam tuk i, khua hi hmuh khawh asi tuk lo. Meikhu a tam i, thli zong a rim a chia ngai.

Highway te hna zong hitin a phih dih

Lairam zong ah ramtang mei hi duah ding a si lo. Pathian ni a kan pekmi kan tiram hi dawt le runven taktak kan herh. A herhlomi ah meiduah hi hrial le ralrin a herh. Thingkung pakhat hau lai le thah lai ah khua kan  ruahta  ahau cang. Cu ti ram kan dawt lo i duh poh in ramtang mei hna kan khangh ahcun, kan ram a phawng lai; lo tlak awk kan ngei lai lo. Cucpin ah tiii a har lai i, nunnak ah a har kho ngaimi kan si.

Kan ram thinkung cin zong tha kan pek a herh. Fingtlang hninhnoter ding zong kan i zuam a herh. Thinghual hna kau deuh in zuah i khua himbawm tein chiah le thli thiang kan dawp ding zong a biapi taktak cang.

Lairam zong hi a phawng tuk cang. Lo le tihthing caah thingram kan hau tuk pin ah, saram caah ram kan khangh tukmi khi thil pawi taktak a si. Kan i ralcin lo le tiram zohkhenh kan daithlan ahcun, Lairam zong khi, Calinfornia bantuk in a tu le tu a kang kho ve mi a si. Cucaah Laimi nih thingkung tam deuh cin zuam le ram mei duah hi sum le ralrin kan herh ve.

Kum Rungvui In Kan Lungchung Ah

                           Lunglawmhnak Ni Tawite

                                          By Bawi Tei

Kum rungvui in kan lung chungah…….Lunglawmhnak a khat than..

Lawmh lo in um khawhlomi……………Le kan lung in hngahmi..

Kan hngah Christmas niceu dawh cu……Atu a rung phan cang..

Aa dawh hringhran Bethlehem par…….Zai in awi than rih sih

Nawlhnak: Lung-lawmhnak ni tawite…..Liam lai kan siang lo…

                   Kan liamtak hin hlah law….Christmas ni sung bik..

                   Joshua hmai na dir bang………Kan hmaiah dir ve…

                   Kan aw ngeih in……….Kan in thangthat lai….

Kan van ngei ngai kan nih vialte………Christmas ni kan phan than..

Chungtling te kan len lio ni…………….Ngaih zun kan thanghawi maw..

Par bang kan lawmh tawnmi………….Christmas ni sung phak hlan ah hin..

Unau rualchan kan hawidawtmi……..Rizung mual an liam tawn..

Khuachin tluangkip ummi hawidawt……Dam in nan um cio maw?

Kum rungvui ni sungbikmi……Christmas niceu dawh ah…

Ngaihchia mithli tla le………....Lungtheimi hna nan um maw?

Bethlehem par-dawh cu put in….An lung hnem than rih sih…

Cung Khuazing nih kan sualnak .....Ngaithiam in rung kan veng seh
Ngaihchia lungretheimi hna................Lunglawmhnak si  cang seh
Kan ngaih Christmas niceu dawh cu...Atu a rung phan cang
Kan sualnak cu chia cang sihlaw..........Amah ah thar cang sih

................................................................................................

                                           

Hla Phuahtu Upat Peknak

Hi hla te hi, tang 3 ka si lio ah, Thau Church Choir nih an rak sak i, cucu ka theih hmasatnak bik a si. Ka rak duh tuk. College ka kai hnu ah, Thau ah Christmas ka rak hmang. Cu ahcun a voikhatnak bik Thau Baptist Church choir ah kan rak sa ve. Hla a kan chimtu cu Pu Van Ling, Pu Hrang Tling le Pu Nun Hre an si. Sau ngaite kan rak cawng.

Hi hla hi, sak tik ah lung a leng. Lungthin a khawih. Liamcia hawikawm le chungkhar a kan ngaihter. Khual tlung mileng a kan ngaihtermi hla asi. Christmas le Kum Thar caan ah aa tlak bikmi hla a si. Hi hla a kan chimtu Pu Hrang Tling zong a kal ve cang. Ngaih a um ngaingai. 

Cu lio ah ka philh khawhlomi pakhat cu, a chorus nak te i cang 3 nak zawn khi a si. A cheu nih, "Joshua hmai ni dir bang" ti a si an ti. A cheu nih, "Joshua hmai na dir bang" ti asi an ti. Zeiset dah asi ti cu kai fiang thai lo nain, a bia umkalning ruah ah, "Joshua hmai na dir bang" timi hi a dikmi si dawh asi bik. Original ka hmu kho lo i, cuticun ka tial ve ko.

Hi hla hi Christmas hla ah a tha bikmi asi tiah ka ruah. 1996 in Thau ah Pastor ka tuan hnu ah, hi hla hi Christmas ni ah choir ka sakter tawn hna. Hi hla aa tel lo ahcun, Christmas a tling lo ti tluk in ka ruah. US ka phak hnu ahcun, kan Krihfabu ningpi in, Christmas Ni ah kan remh tawn. 

Hi hla cu a bia a tha, a thlum, a thuk i, zeizongte a kemh dihmi asi. Lunglawmhnak he, ngaihchiatnak he, zun hla phun he, Pathian thangthatnak he a phunphun in, a tling tuk i, minung kan sining a kan khen dih tiah ka ruah. A duhmi caah thahnem santlai a si theu lai timi ruahchannak he, Semnaklairam blog ah ka chiahnak asi. 

Hi tluk hla tha a kan phuah piaktu Pu Bawi Tei ka upat i, ka lawmh. Pu Bawi Tei hi hmuh ka duh ngaingai nain, ka hmu kho lo. Hi cabia tawi tein, Pu Bawi Tei upat hmaizahnak ka pek. 

Rilipi Tii Kaining A Rang Deuh Lai

"Lairam ca ahcun Rilipi tii a kai lai i, a kan phum lai" timi cu phan ding a um lo nain, rilikam khua tampi hna le Pacific Rilipi, India Rilipi le Atlantic Rilipi cung ummi tikulh ram fa tete caah cun, a taktak in an ton cuahmah cangmi thil tihnung taktak an si cang. Pacific Rilipi cung tikulh cheukhat cu an chuahtak cang hna i, a cheu cu rili tilet nih fak chinchin in a den chin lengmang cang hna. Nihin ni ah hin, rili tikulh tampi cu rili tii a almi nih a hrawh cang hna i, pawngkam rawh ruangh ah refugee hi an tlawm ti lo ti a si. Rilipi tii a kham khotu "mangrove tree" an cin hna i, cu dah ti lo cu van i runvennak ngaingai hi a fawi lo. An si a fah caah, rilipi tii kham ding cu a si kho fawn lo.

Vawleipumpi lumnak le rili tii kaimi kong hi, tambik a hlathlaimi le a tuaktan bikmi cu IPCC (U.N Intergervernmental Panel on Climate Change) an si. IPCC ah hin, ram kip scientists an i tel. "IPCC nih hlan lio deuh i an rak tuak ning nakin, rilipi tii kai ning hi a let hnih (2) in a rang deuh lai" tiah research a tuah tharmi nih an ti.

A ruang bik cu vawleipumpi lum ning hi an ruahnak leng in a ran deuh caah, a tii lem lo tiah rak ruahmi tikhal tlang chahchah kha tiit an timh caah a si. A bik in a fekfuan i a ti lem lai lo tiah an ruahmi Antarctic Tikhal Dar (Ice Sheet) kha tiit an i timh caah a si. Hi Tikhal Dar hi Antarctic Nichuahlei kam ah a ummi Tikhal Dar chahchah an si. Hi tikhal hi vawleicung tikhal a chah cemnak le a kih cemnak a si i, hlan deuh ahcun a ti kho lai lo tiah an rak ruahmi a si.

Hi kong hi Earth's Future timi journal ah an tial. Hlan ahcun hi Tikhal Darpipi hi an ti lem lai lo tiah an ruah nain, tiit an i tim cang ti a si. Hi Tikhal Darpipi hi an tit ahcun vawleicung rilipi tii hi pe 200 tiang deng a kai kho tiah an ti. A cheu rilikam khua ahcun tii a kaimi a thuk deuh lai i, a cheu ahcun a puan deuh lai ti a si. Hi an tuaktan ning zoh tik ah, a hlan ah an rak chim ballomi a si.

Scientist tam deuh an rak phanmi cu Arctic Ice timi Canada chaklei i tikhal tlang lianlian a tit dingmi hi biapi ah an rak phanmi a si. Hi Arctic Ice timi tu cu a ti tuk cang i, tilawng kal khawhnak in rilipi lam a awng cang lai ti a si. Cu tluk cu vawleipumpi linhnak nih tikhal tlang lianlian hi a titter hna.

IPCC tuaknak ahcun a tu ning tein tikhal an tiit ahcun kum 2100 ah rilipi tii hi pe hnih le lehmah 5 a kai lai tiah an rak ti. Earth's Future catialtu pawl tu nih cun a tu ning tein carbon te hna an chuah peng ko ahbcun 2100 ah rilipi tii pe li a kai lai tiah an ti.

National Geographic nih an tialnak ahcun Nichuahlei Antarctica i, tikhal darpipi hi a cheu hmun ahcun pe 12,000 an chah i, cucaah Nitlaklei Antarctica nakin a tikhal dar kha a fekfuan deuh i, vawleipumpi lumnak nih a tit kho ter tuk lai lo tiah an rak ruah.  Asinain Earth's Future catialtu nih an hmuhmi cu Nichuahlei Antarctica tikhal dar hna hi ruah ning tluk in an rak fek lem lo tiah an ti. Hi catialtu pawl hi Austin khua ummi University of Taxas le University of South Florida i scientist bu pawl an si.

Earth's Future scientist pawl nih an timi cu, "Vawleicung pumpi nih vawleipumpi lumtertu greenhouse gas hi, hi hnu kum tampi heh tiah an thumh ahcun, rilipi tii thangmi nih 2050 ah harnak a kan pek dingmi rawhnak hi, tlawmte cu a zor deuh lai" tiah an ti.

Rilipi tii thangmi nih a phum zau lai tiah an ruahmi Fanning Tikulh (Kiribati) 

Paris khua i U.N nih an tuahmi Paris Climate Agreement timi "Vawleipumpi greenhouse gas thumh ding" timi ramkip nih an i zuam ahcun, Antarctic tikhal darpipi a tit ning kha a tlawm deuh ngaingai lai tiah an ti. Paris Climate Agreement ah U.S dah ti lo cu, vawleicung ram vialte an i tel dih cang. President Donald Trump chan ah hin, U.S hi hawi a zawng lo i, E.U le a dang U.N ram vialte zong an thin a hung i, "U.S nai tel lo zong ah kan mah lawng in kan kal ko lai" tiah an ti phah. Zeitluk in fim le rum hmanh ah,  "Thil tha tuahnak ah, hawi zawnglomi rak si hi, thil pawi taktak a si." 

U.S hi vawleicung thli a hnomhter bik tu ram pahnihnak a si. Tuluk le amah lawng nih hin vawlei pumpi dihlak "greenhouse gas" zatceu dengmang an chuahter. U.S ngaingai aa tel lo ahcun, ramdang nih zeitlulk in thli thian an i zuam zong ah, U.S nih thli hnawmtam a chuah peng ko ahcun, vawleipumpi khuacaan lumnak doh cu a fawi ding a si lo.

A rangmi hi Antarctic Ice Sheet timi cu a si.

Tikhal tampi a um ve nak, Arctic Ice timi cu a timi a kau tuk cang

Ram kip nih biatak tein rilikam runvennak le vawleipumpi lumnak doh hi, khulrang tein an an tuah lo ahcun, atu kum zabu dih tik ahcun minung million 153 an umnak vawlei cu tii nih a phum lai ti a si. Cu vialte minung cu, a tu lio U.S.A minung i zatceu tluk an si tiah an ti. Tih a nung hringhran.

Scientist tampi nih hlathlainak dangdang an tuahmi zoh tik ah, U.S.A ah rilipi tii thangmi nih tambik harnak pek khawhmi rilikam khuapi hna cu, Miami, Houston, New Orleans, Charleston, New York, Boston, Fort Lauderdale hna hi harnak tan tong ngaingai lai ti a si. Cun rilipi tii a thangmi ruangah, Virginia ramkulh Norfolk khua le Louisiana Thlanglei rilikam hna ahcun rilipi tii kaimi nih vawlei acre tampi a phum cang. Khua zong an chuahtak pah len cang. Tourist tam taktak lennak Chesapeak Bay Area hna hi, rili tii chung ah khulrang ngai in an pil cang ti a si. Khua caan aa thlengmi ruangah, voidang ah ASIA ah vanruah tithlet in aa thle tawnmi kha, atu ahcun Oregon le California ah a bungh in aa bung tawn i, rikilam khua i rilipi tii kai ning hi, a rang deuh ngai ti a si.

Louisiana ah rili tii kaimi nih lam le vawlei acre tampi a phum cang

Research an tuahmi pakhat ah "Rilipi tii hi 2100 ah meter pakhat a kai ahcun Florida i tuanbia hmunhma 6,000 hi tii nih a hrawh lai" ti a si. University of Tennessee, Indiana University, Northern Kentucky University in scientist hna le a dang scientist cheukhat nih an timi cu, rilipi tii meter pakhat a thangmi nih U.S nichuah thlanglei tuanbia hmunhma innlo hi 19, 676 a rawk lai" tiah an ti ve. Nihin ni ah hin, scientist pawl chimmi hi, vawleipumpi lumnak kong ah, pakhat hmanh aa hlenmi a um rih lo ti a si.

A liamcia kum 30 hrawng an rak chimmi kha an hman cuahmah i, an tling cuahmah ko ti a si. An rak chim ning bantuk tein, vur zong a tam ti lo; ramkip ah thingram kanghnak a zual; tilian a chuak i, khua a hrem. Hi vialte hi khuacaan thlen ruang ah a rak cangmi an si. Hi pin zongah an chimmi hi a dik te ko lai tiah ruah a si.

Meter 3 kai ahcun a sennak viale cu a khuh dih lai ti a si

U.S. scientist nih an hmuhton cangmi in an chimmi cu tihnung ngaingai a si. 1992 nak in Florida kam rili hi a buaktlak in lehmah pali (4) a thang deuh cang ti a si. National Oceanic & Atmospheric Administration timi rilipi tii lumnak le khuacaan kong hlathlaitu hna nih, 2060 ahcun Miami kam rilipi tii hi pe thum (3) a thang deuh lai ti a si. A tu kumzabu a dongh (2100) ahcun, Florida rikilam innlo 934,000 hi rilipi tii thangmi nih a hrawh lai tiah Zillow nih a ti. Dollar in tuak tikah, billion 400 renglo a si an ti.

Hi bantuk in rilipi tii a kai lai caah, 2100 ahcun a tu Pre. Trump innpi Mar-A-Lago tim zong hi tii nih canceu tiang a phum te lai ti a si. A him hlei lai lo tiah an ti. Nai hrawng i Florida i Hurricane a hrangmi tilian hmanh ah a tongh hrulh ve cang i, hi area hi a himbawm lo taktakmi hmun pakhat a si cang ti a si. Rilipi ti cu mi thleidan a ngei lo i, mirum le mifim inn zong a hrial hlei lai lo tiah an ti.

2100 ahcun Mar-A-Lago hi hi tin tii nih a phum lai ti a si

Atu bantuk in vawleicung hmunkip ah rilipi tii a than caah, rilikam titlang vawlei an min; innlo a hrawh; tikulh tam ngai tii nih a phum cang pin ah, rilikam thingkung le ramkung hna i, rilipi tii a almi nih a thah thluahmah hna. Pacific tikulh tampi a hrawh cang i, tikulh ram tampi cu chun zong zan zong ah, thinphan dai lo in an um cang. Florida rilikam khua hna zong inn insurance man a kai i, lamtul le inn tam ngai a rawk cang.

Atu chun vawleicung minung vialte nih vawleipumpi linhnak hi, kan doh lo le vawlei a himnak hi kan i zuam lo ahcun, kan vawleipumpi cu Noah buanchukcho bantuk in, hmun kip ah harnak nih a kan den chin lengmang cang lai tiah mifim mi hna nih an ti.

Earth's Future pawl nih Antarctic Tikhal Darpipi an sining zoh in, rilipi tii kaining hi a let hnih in a rang deuh lai an timi hi a dik taktak ko ahcun, a tu kan hrinmi kan fale an thih hlan hrimhrim ah hin, vawleicung rilikam khua tampi cu, rilipi tii nih a phum te hna lai i, tuanbia khua ah an cang te kho men i, "Atlantis" khawi dah a um an ti bantuk in, rili tang ummi khua ah i cang te hna sehlaw theih lo a si.

Cu ti thil a can lo nak ding caah, tu chun vawleicung mi vialte nih hin, thlarau khamhnak kan ruah cuahmah lio ah, kan vawlei khamhnak zong ruah chih a herh ve ko hnga lo maw?

----------------------------------------------

Zohchihmi ca

1.  http://www.miaminewtimes.com/news/sea-level-rise-to-destroy-6000-florida-historic-sites

2. https://www.nytimes.com/2016/09/04/science/flooding-of-coast-caused-by-global-warming-has-already-begun.html

3. https://www.bloomberg.com/news/features/2017-04-19/the-nightmare-scenario-for-florida-s-coastal-homeowners

4. http://www.climatecentral.org/news/extreme-sea-level-rise-stakes-for-america-21387

Evengelist Rev. Hrang Bik Ceu Interview

Rev. Hrang Bik Ceu hi Hmunlipi khua, Vailamtlang, Thantlang Peng mi ah a chuakmi a si. Tang thum ka kai lio ah, Thau ah gospel team an rak ra i, cucu a voikhatnak ka theih a rak si. Hla phuah a thiam. Hlasak a thiam. Capo saih a huam. Mi tluangtlam taktak a si. Thawngtha chim a thiam caah, kan khua Thau hrawng ahcun an rak uar ngaingaimi evangelist pakhat a si. Laimi tampi nih theihmi, hmanmi le upatmi thawngtha chimtu pakhat a si.

Kei tu cu sianginn ka kai caah, cu tang thum ka kai lio i, a thawngtha chim ka theihmi dah ti lo cu, a thawngtha chim ka thei ti lo. Naite ah USA ah a rak kan tlawn lio ah, a thawngtha ka van theih than i, kai lawm ngaingai. Kum in tuak ahcun kum tam ngai a rau cang.

A nih le kei hi kan kum aa nocan ngai. A nih hi ka u bantuk in ka ruah. Kan pawm ning aa dangmi zong a um pah ve nain, pumpak in aa dawmi kan si. Capo saiti kho le bianuam chimti khomi kan si. Hlanlio i a thawngtha chimmi le atu a chimmi zong tampi dannak a um cang tiah ka ruah. Hlanlio ahcun Ephraim hawih rumro hna in thawngtha a rak chim tik ah phundang a rak si.

Anih cu Krihfabu dang zong tam ngai a va um, "Bu dang zong hi zei pipa an si hlei lo; an rak hawm cio ko" tiah fiang tein a chim ngam i, "A donghnak ah Baptist cu tivapi cingcing a si ko" tiah dingteu in a timi a si. A donghnak ah Baptist cu kan nu, kan pa bu an si a ti i, Baptist ah fek tein a um lawlaw. Lairam caah cun Baptist cingcing an si ko tiah, fiang te le raltha tein a chim ngammi a si. Cucu a patling a sinak pakhat a si. "A cheu cu, Baptist ngau, tit lo ngau" in khuasami thawngtha chimtu an tam tuk. A cheu cu Baptist ka si ti fawn, Baptist kha heh tiah sawi le capo saih an hmang fawn tung hna. A nih cu a si lo. Fiang tein "Baptist bak ka si" tiah a ti ngam lawlawmi a si.

A thawngtha chimmi lak ah ka lung a ka tlinter ngaimi cu hi a chimmi bia hi a si: "Pathian thawngtha hi, kum 40 fai ka chim ve cang. Kei cu ka thih tik zongah, Pulpit cung bakah thawngtha chim cuahmah ah thi ning law ti ka duh" tiah a timi nih, ka khuaruahnak a ka mersan ngai. USA ah hin, pulpit cung thimi Pastor le Evangelist an um pah len cang. Thih ciocio zongah "Pulpit cung rumro thih cu, Laimi cu sonhtarh kan hman tuk caah, kan thih hnu ah sonh lo sonh khi a tam tuk tawn le thih ciocio zong ah pulpit cung thih cu, a pawi deuh ko" tiah ka rak ti tawn nain, Rev. Hrang Bik a chimmi bia nih thazaang tampi a ka pek ve than. "Thih ciocio zongah pulpit cung thi ko pei sunhsak ding a rak si ta ko hi" timi a ka ruahter ve.  Hi bantuk khuaruah hi a herh tiah ka ruat.

Kan inn hmai parking ah

Voidang nakin tutan kan i tonmi hi a thlumal khun. Zeicatiah kan nu hi Hlawnching a si i, amah zong Hlawnching a rak si ve ngelcel. Cucaah voidang nakin, kan i tlaihchannak phun dang deuh a si. Kan i dawtnak zong phundang ngai a si. Ka fale zong nih "Pupu" an ti le an tlaihchan ngai.

Rev. Hrang Bik Ceu hi, upat a umnak pakhat cu, a no lio tein evangelist riantuan ding in aa pumpekmi hi a si. Vailamtlang nih kan ngeih chun evangelist a si i kan i lawm ngai. Kum 43 kuakap Pathian thawngtha chim in aa chawkvakmi a si i, cucu thil dintuai a si hrimhrim lo.

Naite ah USA zong a rak tlawng i, Columbus zong ah September 18-21 tiang a kan tlawng kho. Khualak ah kan i chawk. Biakinn ah thla a kan cam piak. Laitlang lei ah Saya Bik a rak daw taktakmi Pu Kam Bik a nu thih he aa tong ngelcel. Pathian khuakhan hi khuruahhar a si. Mithi topinak inn ah zan hnih thawngtha a kan chim. Zan thumnak zong Pu Heng Vung inn ah caan a hmang. Kan i lawm hringhran.

Hmuhsung theihhar a si caah, cu zan thum kan sin a um chung ah, lakteh lakteh in inteview ka tuahmi ka van tar. Tampi ka halmi lakah biapi deuh tete ka van tialmi a si.

Pu Za Mang inn ah ECBC khuang a bengh lio

ECBC Biakinn hmai ah

Lian: Saya Bik na chuah kum le chuahnak khua na kan chim kho hnga maw?

Bik: 1952 ah Hmunlipi ah ka rak chuak.

Lian: Fa pa zeizat dah na ngeih?

Bik: Fa (10) ka ngei.

Lian: Cucu na ka tei tung. Fa (10) ngeih cu. Nu pakhat fale maw an si? Nu pa zeizat? Pa pa zeizat?

Bik: Nih pah in..Nu (3) chung chuak an si. An zate pa (5) le nu (5) an si.

Vung: Na fale cu khawidah an um? Zei hna dah an tuan hna? Pakhat cu Australia ah um. A dang pakhat cu USA ah um. Nu pakhat cu Yangon ah Law in university a kai lio. Pakhat cu Kawlram ah Kawl lak bak ah pastor rian a tuan. A hniang bik 2 cu kum 8 le 5 an si i, Hakha ah nu sinah an um.

Lian: Na fale kong na chim ah kan i lawmhpi tuk. Bia hal kan duhmi cu, "Kan nu cu mino te a si; hlasak thiam a si na ti fawn. Aa dawh tuk na ti fawn. Asiahcun nang le na upa ngai fawn i, cu tluk nupi za na thit khawhmi cu "Na miak taktak?"

Bik: Kan nu nih cun aw, "Keimah ka miak deuh" tiah a ti tawn. NOAH nupi nih "Noah ka rak vaat cu ka miak tuk" tiah pei a rak ti ve kha...tiah kan nu nih midang a ti tawn hna. Kan nu nih cun, "U Bik nangmah kan vaatmi cu ka miak tuk tiah a ka ti." Kan nu hi a fim tuk le.

Lian: Kan i lawm tuk. Nupi fim te Bawipa nih an pek le. Pathian thluachuah a si. Evangelist rian hi zeitik kum in dah na thawk? Kum zeizat dah na tuan cang?

Bik: 1973 in ka thawk i, kum 44 ka tuan cang. Evangelist tuan a sau pawl ka si ve cang. Pathian thawng in.

Lian: Kan mah Vailamtlang le bang cu, nangmah lawng pei evangelist tuanmi na si ko hi. Kan in lawmh tuk ee. Bidang dangdang zong van i ruah pah u sih law.

--------------A karlak ah capo phun kip kan chim pah. Kan ni pah---------

Lian: Pastor rian zong na rak tuan pah in ka ruah i, khua zeizat ah dah pastor rian na tuan?

Bik: Khua (6) ah ka tuan. Hakhale, Kya-in, Chawngkhuah, Tamu, Hairawn le Hmunlipi an si.

Lian: Cucu zei Krihfabu dah an si? CJC le AG maw an si?

Bik: Baptist dih an si ko. Hmunlipi belte hi CJC an si. Hmunlipi Baptist nih thluak an rak chuah le a si ko khah (capo pah in)

Lian: Zei ruang dah pastor tuan lo in evangelist na tuan peng?

Bik: Pastor tuan cu ka si kho bak lo. Pathian nih a ka pekmi a si lo. Evangelist rian tu hi Bawipa pekmi a si. Pastor rian aa dang; evangelist rian aa dang. Pastor tuanmi nih an mah le pastor te tuan ko hna seh; evangelist simi nih evangelist rian bak tuan ding a si ko ka ti le pastor in ka bang."

Lian. Mah na chimmi cu ruahnak tha ngai a si. Ka lawm ngaite.

Bik: Pastor le Evangelist rian cu an tuan ning aa dang bak ko. Pathian bia an chim ciocio ko nain an tuan ning dan aa dang bakmi a si. Evangelist cu thawngtha chim bak a si i, Pastor cu a herh ning paoh in a tuu hna zohkhenh bak a si. Evangelist cu tuu ngaingai tuanvo khinh in zohmi kan ngei lo. Zapi ca tuanmi kan si.

Lian: Na bia hi an chim ka theih lengmangmi pakhat a um. "Saya Hrang Bik Ceu nih, Krihfabu a ken kip ah ka va kal. CJC, AG, Sabbath, UPC, COTR le a dangdang. Asinain an zapi tein bu ah khamhnak a um lo. An zapi tein an i khat dih ko. An chung muru ahcun zeihmanh an si hlei hna lo. An chungmuru ka va dahphiah viar hna le an rak lawng huar cio i an rak hawm cio ko. Zeihmanh an si hlei lo. An i khat viar ko... ati an timi hi a dik maw?"

Bik: A dik ko. Bu kip ka kal. An chungah ka va lut. Zei hlei an rak si lo. Bu ah khamhnak a um lo. An rak hawm cio ko. Zeipipa an rak si hlei lo ti kha ka hmuh bak mi a si.

Lian: Evangelist na tuannak ah a fak bik in harnak na tonmi zeidah an si? Thawngtha na chimmi ah khan vuakden hna tong bantuk in harnak na tonmi tete na van chim le?

Bik: Pathian riantuantu nih harnak kan tonmi kong chim phung a si lo. A har ti phung a si lo.

Lian: Ka chim duhmi cu, "Vuakden hna, tlaihkhih hna" tibantuk khi.

Bik: Aw a si maw? Voi 24 bak te hi vuak an ka timh. Deen an ka timh. Pathian thawngtha ruangah a si. Tazacuai zong ka huah. Voi tam taza cuai an ka timh. Pumpak min chim cu a that lo caah, tial ding a si lai lo. Hakha zong ah, Matupi zong ah biaknak lei tu nih tazacuai hna an rak ka timh cu. Pathian nih a ka dirpi le a hnu ah an dai than.

Lian: "1988 hrawng ah khan Laimi cu Ephraim cithlah kan si?" tiah nan rak aupi i, khakha a tu ah na pawm ti maw? Na aupi ti maw?

Bik: Ka pawm ko. Ka aupi peng ko. Laimi cu Ephraim cithlah bak kan si. Ephraim miphun a tlaimi cithlah bak kan si ko. Hihi ka aupi peng ko rih lai.

Lian: Laimi cu Ephraim cithlah kan si timi cu zeitindah na theih? Ho nih dah an chimh? Zeidah cherhchanmi na ngeihmi a um?

Bik: Tamu ka um lio ah, thla ka cam i Pathian nih ka thinlung ah a chuahtermi a si. Laimi cu lupawng a hmangmi kan si ve. Kan kalnak kip ah lungphun a tuahmi kan si. Kalaymyo ah Laimi cu Ephraim cithlah kan si timi kong ka chim caah, politics hmuh in Sah-tung-lung zong nih Kalaymyo ah an rak ka tlaih i bia an rak ka hal. Zan hnihthum chung an ka tlaih.

Lian: Pu Kio Luai zong nih khan Ephraim kan si tiah a rak ti ve. Pu Kio Luai he teh nan dirti ti maw? Zei dah nan i dannak a um?

Bik: Pu Kio Luai he kan rak tangti ko. Asinain Hakha i Bar Tili (Pi Sui Kil te inn) ah Ephraim tanhmi cu kan rak i tong hna i, Pu Kio Luai nih cun "Ephraim kan sinak hi hriamnam lak in dir le raltuk i ram dirh ding" tiah a rak ti. Kei nih "Hriamnam lak ding a si lo. Hi cu Pathian bia a si. Israel cithlah kan si timi tu hi, Pathian bia si i cutu cu kan aupi awk a si. Hriamnam taktak kan lak awk a si lo" tiah ka ti. Cucu kan i dannak a si. "Pu Kio Luai kalpi ning cu a dik lo caah, atu a lo ko cang khih." Hriamnam taktak tlaih i dir kha Pathian duhmi a si lo. Ephraim kan si timi cu thlarau biathli tu khi a si. Titsa a si lo.

Lian: Laimi hi Ephraim cithlah kan si ko timi hi na pawm taktak maw? Na aupi rih lai maw?

Bik: Ka pawm taktak ko. Ka aupi rih ko. Laimi cu Ephraim cithlah bak kan si. Bible tuanbia zoh tik le kan nunphung zoh tikh, lungpawn kan ngeih ning te hna zoh tik ah kan i khat bak ko. Cucaah ka aupi peng ko lai. Thla zong ka phuah cu te. Na thei dek maw?

Lian: Ka theih ko. Kan rak sak lengmang. Mah hla kha a tha tuk hrim. Kan sak ah kan i nuam tuk.

-------------A hla zong tlawmte cu a van sak pah ta-----------------------

Lian: Asi ahcun Evangelist cheukhat nih, mi thla an camh hna i, khuaruahhar tuah le ..fui... ti i mitlukter khi zeitindah na ruah? Nang na zum maw? Na dirpi maw? Na hmang bal maw? Na pawm maw?

Bik: "Ei..ei... khikhi maw? Kei ka hmang bal lo. Kut hei zo i, ...fui... ti i mi va tlukter phunphai cu a zumh ka zum hna lo. A pawm zong ka pawm lo. A herh zong a herh lo. Damnak zong a si lo. A thathnemnak pakhat hmanh a um lo. Bible cawnpiaknak zong a si lo. A taktak ahcun van le vawleikar ah sual thlarau le thlarau phun tam tuk a um i, cu thlarau thalo nih minung thluknak te hna a tuah khawh tukmi an si. Mi a tlukter tu khi a zumh in ka zum hna lo.

Lian: Asi tak ee. Saya Tha Hei Fai kha na thei maw? Mah kha pei ka hal i, "Thlacam i mi tlukter khi zeitin nang na pawm maw? Na tuah bal maw?" tiah ka hal i, a ka lehmi cu, "Australia ah ka kal i, Saya Fai, nang hi thawngtha lawng na kan chimh. Mi na tlukter bal ve hna lo. Midang cu mi pei an tlukter hna cu..tiah an ka ti. Ka lehmi hna cu, "Bible ah mi an tlukter hna timi a um dah lo. Kei cu mi tlukter ah ka ra lo. A tlumi thawhter ah ka ra ual.. tiah ka ti hna.." a ti.

--------------Saya Tha Nei Fai bia ruangah kan pahnih in kan ni len---------------

Lian: Kei zong " thlacam i mi thluk" hi ka pawm ve lo. A herh in ka ruat lo. A ruang cu Jesuh le Bible cathiang nih a kan fialmi a si lo. Na pawm ning le ka pawm ning aa khat bak. An tlukmi hi a ruang cu ka thei lo nain, a thahnem lo mi cu zeidah kan tuahnak lai? Pathian bia tu tha tein cawnpiak hi kan herh deuhmi a si ko tiah ka ruah ve. Ka pawm hna lo i, a tih zong ka tih lo. A zumh zong ka zum lo. A cheu cu cawn khawhmi a si tiah an ti. Hlan deuh ah sayagyi a rak si balmi Mirang pa George Kenney nih kum nga chung ah siangngakchia 75 hi a tlukter hna i, minung 3 an thih caah 2015 ah Florida ah taza an rak cuai i, tangka zong minung pathum thimi ruangah $600,000 an cawiter cu. Amah hi license ngei lo in amah tein "mind healer" (lungthin damtertu) tiah a timi asi. Hi bantuk tluknak hi, a cheu "hypnosis" timi power a ngeimi nih an tuah khawhmi  asi.

Bik: Tluk cu zei hmanh a si lo. A herh in a herh mi a si lo. Bible fialmi zong a si hrimhrim lo.

Lian: Lar hi teh zeitindah na ruah? "Ka lar; Pathian ka hmuh; Jesuh ka hmuh timi lawl hi teh zeitindah na ruah hna?"

Bik: Hi zong hi ka pawm hna lo. An chimmi paoh zumh ding a si lo. Mizoram le Manipur ah anih aa lar an ti (An min a chim hna nain, ka cinken kho ti lo). Ka va hmuh hna. An sam sau taktak an i zuah. An biachim le nunzia zoh ah, a pawm in ka pawm kho hna lo. Lih a tam tuk le chimmi kip zumh ding a si lo.

Lian: Laitlang zongah ka lar an ti len ko kha te? Na pawm hna maw?

Bik: A nih (min tial lo) zong ka lar a rak ti. Caan dong lai a rak ti. Zei dongh nemmam hme. An chim ning a si nai sai lo. A tu cu va zong a ngei ko cang khih. Rian zong an tuan cuahmah ko khih. An chimmi pakhat hmanh a tlin tung lo. Cucaah lar zong hi a pawm in ka pawm kho hna lo.

Lian: A si. Kei zong atu tiang an chimmi "Ka lar a timi hna cu, pawm ka harh ngaite. Vancung kong le Paradise kong hi tawn khawh tuk a si. Phuah cawp khawh tuk a si. Tyndale House timi cauk chuahtu company nih "The Boy Who Came Back from Heaven" timi cauk hi 2010 ah an chuah. "Best Seller book" timi cauk tambik zuarmi ah a rak cang. Cu pangakchia kong cu cauk tam tuk in an chuah. Asinain 2015 ah, cu pa te nih, "Ka rak chimmi vialte kha lih ka tawnmi a si; Krifa hruaitu pawl nih an ka hnek tuk caah ka chimmi a si. Vancung khua ah ka kai taktak lo" tiah a ti tikak a tuanbia theimi vialte an lau. Krihfa pawl zumhlonak tu ah a tla. Tyndale House zong nih cauk kan chuah chap ti lai lo an ti. Asinain an miak tuk lehpek cang le an caah a pawimi a um ti lo.

Bik: Lar a timi paoh hi, ka zum ti hna lo. Lih a tam tuk. A dik lo mi a tam tuk.

Lian: Innlo hna na ngei maw?

Bik: Hakha ah innhmun ting 300 man kha ting 90 tluk in an ka dawt le an ka ka zorh le cuka ahcun innchiate cu ka ngei ve. Pathian thawng in a si.

Lian: USA Laimi hi zeidah na kan cah duh?

Bik: Rian van tuan u. Phaisa van khong u. Lairam ah innlo hna van sa ve u. Hakha cu vawlei man vantawng in a kai cang. Ram aa thleng tuk cang le nan i zuam ngai lo ahcun, Laitlang ah hmunhma nan ting kho te lai lo. Khuaram van sersiam ko u. Kan in bochan ko hna.

Lian: Kan i lawm tuk. Cu hlan cu theih sawh in kan i thei. Tutan cu Hlawnching kan si na ti ve i, kan nu zong Hlawnching a si ve. Cu hlan cu U Bik kan ti le atu cu Pu Bik ti na hau cang. Kan i dawtnak a thuk deuh cang. Hlawnching hi an tlawm tuk le kan nu zong hi, taa hna a hlam ngai ve!

Bik: Asi maw? Ka tufale pei nan si cu. Nan thei lo maw? Atu Columbus ummi Romal Lian khi Hlawnching pei a si ve khi?

Lian: Asi maw? Kan theih tung lo. Theih le pehtlaih kan van i zuam lai mu. A kan dawtu pei a si ve cu. Kan church member ah kan i bochanmi a si. Naite ah sushi dawr zong a la. Thantlang ah inn tha ngai zong a cawk le kan lawmhpi tuk cu.

Bik: Laitlang lei ah Hlawnching hi an tlawm pah. Kan tam lo. Thau ahcun ka thei hna lo.

Lian: Kai lawm tuk. Atu na upa pah cang. Kum 40 renglo Evangelist rian na tuan caah kai lawm. Kan upat. Pumpak zong in na cungah lawmhnak ka chim i, Vailamtlang in Evangelist pakhatte kan in ngeihmi na si caah, kai lawm khun timi zong van langhter ka duh. Atu cu "Kan pu" zong na si timi kan theih cang caah kan i lawm khun. Na rat than tik cu, "Romal Lian nih vok khat; kan nih nih vok khat...vok hnih cu kan in thah hrimhrim ko lai...Pathian nih lam in hruai sehlaw, kan tlawng than te mu...."

Bik: Ka lawm tuk ve. Ka rak in tlawng than te hna lai. Tutan hi Rev. Thawngling Mualhlun te Krihfabu nih an ka auhmi ka si i, an cung zongah ka lawm. Hmailei ah kan tlawng than te hna lai.

----------Hihi Pu Romal Lian te inn chungah interview ka tuahta mi hi a donghnak a si. Coffee thaw taktak a kan soh i kan ding pah. Kan i lim i, kan kut kan i tlai i, a nih zong Indianapolis lei ah  a kal colh ve.......

Evangelist Rev. Hrang Bik Ceu OSU Parking par ah

Biadonghnak

Evangelist Hrang Bik Ceu hi Columbus a cam chungah khuachung ah voi (2) ka chawhpi. Hmun kip ah kan vak. Chun nitlak bia kan i ruah. US i ngakchia sizung lian bik pakhat Nationwide Children's Hopital te hna le Columbus Downtown a hlunhlainak hmun ah ka kalpi. USA i University lian bik pakhat a simi Ohio State University i motor parknak dot 9 cung ah ka kaipi i, khua kan cuan. Hi University hi atu lio ah siangngakchia 58,000 renglo an um. Saya Bik zong aa lawm i, a nuam tuk ve.  Hman zong kan i hla pah. Kum tam tuk kan i hmuh ti lo mi hna USA in ton cu a sunglawi tuk i, keimah zong lawmhnak in ka khat.

Pathian riantuan hi, thangchiat le muilen a tam i, zapi zaran nih celh le tuar khawh a rak si lo. Jesuh zong hi zultu 72 tluk a rak ngei nain, a cawnpiaknak a har tik ah an celh lo. An zul kho lo i, a donghnak ah 12 te lawng an taang. Bawipa riantuan hi a fawi lo. Cucaah kum 40 renglo Evangelist a tuanmi cu upat hmaizah tlak pakhat a si. Hi ca tein a mah upat hmaizahnak ka van pek.

Iraq Will Never Love U.S

The Bush administration fail to establish secular Iraq after the Iraqi Invasion in 2003. They tried to persuade the Iraqi people and Iraqi government to take side to the West including the U.S but they fail again. The vision of the Bush administration was reversed and Iraq slow became to the puppet of Iran because the majority in Iraq and Iran are the Shiite Muslims. Their history, culture, faith, belief system and practices are the same.

The U.S spent trillions of dollars and courted Iraqi government to be their good allies but they fail from the Bush administration to the Obama administration. Many studies found that the US lost many billions of dollars for Iraq rebuilding after the invasion. Many lives were lost and many thousands were injured. US paid a very heavy price for Iraqi Freedom but the Iraqi government authorities or the majority of the Iraqi people do not still love or like the US. The US needs to understand that Iraq doesn't love US. Instead the Iraqi government and the majority of the Iraqi people are leaning toward the Iran because they have the same religious belief.

Moreover, the Iranian influences in Iraq is so huge today. Iran is virtually supporting Iraqi government by weapons, foods, materials and funds. The Shiite militias in Iraq, the so-called Popular Mobilization Forces (PMF) are growing in numbers and strength like special army. There are 60,000-100,000 Shiite militias in Iraq, which is very strong. Iran sponsors PMF by weapons, funds, training and persons. The PMF is the strongest force in Iraq after Iraqi army itself. They are allies of Iraqi forces, Iranian forces and Hezbollah Shiite militias in Lebanon. Iraqi forces could not win them. PMF are actually the puppet of Iranian forces. The presence and existence of PMF in Iraq shows that Iraq and Iran are indivisible allies. It is clear that Iraq does love Iran much more than US or the West.

It is clear now that the presence of PMF militias is a grave danger for the Iraqi government and Kurdistan people in the North. It is really a concern and a great threat for Sunni Muslims in Iraq. PMF are the greatest forces who drove the Perhmerga forces from the oil rich city of Kirkuk last month. The US and UK are well aware of the PMF's occupation of Kirkuk because the American army can't stop the influence of PMF in Iraq now. Therefore, Iran is gradually swallowing Iraq. Iraq Vice-President sees that kind of PMF influence in Iraq and saying that "PMF are a threat of Iraq." But Iraqi PM Haider al-Abadhi is also very closed friend of Iran government. He is supporter of PMF.

Now, it is clear that US will never understand the mindset of Iraqi government and its people. US is still helping Iraqi government by weapons, armor vehicles, tanks, fighter jets, ammunition, material and army and money. US has helped Iraqi government fighting against the most evil terrorists ISIS for over three years. US helps made the Iraqi government to win the war against the ISIS. Currently there are over 5,000 troops in Iraq, who even helped to eliminate the ISIS from Iraq.

But Iraqi government and their people still do not like US instead they love Iranian Shiite government and the Iranian people more because the majority of the Iraqi people and Iranian people are Shiites. It is a natural thing. It show that Iraq will love Iran more than America. Iraqi Prime Minister Abadi and Iranian President Hasan Rouhani stand together and bitterly opposed Pre. Trump's recognition of Jerusalem as the capital city of Israel. So, they both did not like USA at all.

Therefore, the leaders of US must understand and accept the fact that Iraq will never love USA but only their money and military equipment. No one can predict that USA would be the enemy of Iraq like the time of Saddam Hussein when the country is stable because Iraq will lean toward Iran because of the same religious belief and the same cultural value.

Therefore, USA needs a real lover or partner in the Middle East around Iraq and Iran, and the USA does need to support the Independence Movement of Kurdistan people who are trying to get independence from Iraq. If Kurdistan become an independent country it will benefit both America and Europe. Kurdistan government needs US' support to get independence from Iraq. If US support Kurdistan it will benefit all of the western powers for many more years to come. 

Biakinn Chung Meithal Kah Hi Tih Ding A Si Maw?

Pathian nih kan zumhnak hi a kan hniksak tawn. Tihphannak kan timi hi, Satan sin in a rami a si. Satan nih in tih hna seh, phang hna seh ti hi a kan duh. Pathian nih cun, cu tihnak le phannak cu Amah Pathian le a Fapa Jesuh bochannak in tei hna seh ti khi a kan duh ve. Nifatin kan nunnak ah ralchiatnak le thinphannak in Satan nih a kan thihphaih i, Jesuh nih cun Pathian biatak in, "Nan thinphang hlah u; vawlei cu ka tei cang" tiah a kan ti ve.

Laimi kan zumhnak hi, ka lung a si lo ngai tawn. Zeicatiah Pathian hi kan i hngatchan ngam taktak lo. Kan i bochan ngam taktak tawn lo. Jesuh Krih kan zumhnak ah hin, kan ral a tha kho taktak lo. Kan Jesuh hi a hme tuk. Krihfa kan si kan ti nain, "Khuachi, mithla, hnamrung, dawih-eih" kan tih rih. Innhmun le lobua suar kan tih rih. Tibual, lungpang le cerh hna kan tih rih. Kan zumhnak nih, nifatin kan nunnak ah ralthatnak a kan pe kho taktak lo. Kan zumhnak hi hnu ah a tawn than lengmang. 

Laimi hi kan thinphan zong a fawi tuk. Van thihphaih luklak ahcun kan ral a chia colh. Mizo le Lai cu khuaruahhar kan si. Phungchim thiam nawn pakhat nih, "Caan dongh le thianglawr in a kan thihphaih ahcun a kan hloh. Ka lar a timi nih a duh paoh in a kan thui. Bawipa nih a ka chimh timi bia in, duh paoh in a kan mer khawh." Kan Krihfa zumhnak ah kan hnget lo taktak. Pathian bia le Jesuh bia hi kan nunnak taktak a nung lo. 

Cucaah USA ah hmun khat hnih ah biakinn chung meithal kahnak aum tik ah, security hlan lawngte kan caih cang. Kan zumhmi Pathian le Jesuh khawika um hmanh kan thei ti lo. Kan pawngkam thil sining nih a kan tei tuk.  

Lai phungthluk ah "Rul hnu, ral hmai" ti a si. "Rul hnu kal cu thling a za. Ral hmai kal zong thling a za fawn. Rul hnu le ral hmai kal cu a fawi lo. Celh chuak lo a si. Tih ding thil voi khat hmuhton hnu ahcun ralchiat le thlingzat hi a fawite. Biasi phai thiam le ningtih phai thiam nih an chim le bang ahcun, ral hi a chia chin lengmang ko. Hna a ngam kho ti lo. Lungthin a dai kho ti lo. Thling a za i, tukbuhrum a kik colh ko. Cucu minung phung a si. 

Biakin meithal kah theih chawng ahcun, Laimi zong hmun kip ah an ral a chia nggai hna. Kan mawh lo. Atu lio ahcun facebook he, TV he, Youtube he, pehtlaihnak a rang tuk cang i, hmun kip thil cangmi hi fawi tein hmuh khawh a si, ralchiat hi a fawi ngai. Kan mawh lo tiah ka ruah. Zeicatiah meithal kah le thi he, daw he, biakinn chung rilh cu a dintuai lo taktakmi a si.

Hi biahalnak hna hi ruah a herh. 

Biakinn chung meithal kah hi, tih awk a si maw?" tiah ahcun "Tih ding cu a si ko."

"Phan ding a si maw?" tiah cun phan tuk ding cu a si lo. 

"Ralchiat ding a si maw?" tiahcun ralchiat ding a si hrimhrim lo. 

Hmailei kong cu a ho hmanh nih chim khawh a si lo. Ka chim kho ve lo. Kan biakinn cio zong nih kan tong lai maw tonglo timi cu, a ho hmanh nih chim khawhmi a si lo. 

Asinain a liamcia thil sining in thil cu tuak lengmang a hau. Epchun a hau. Number le kanan in tuak a herh. Cucu "research" tuah hna nih cun, "sample" (epchunnak) tiah an timi a si. Cuticun thil a cangmi kha tha tein hlathlai le epchun hnu ah, tih ding le tih dinglo, ralchiat ding le ralchiat lo ding kha, a cuai thlai thiam a herh. Epchun thiam a herh. Cu hnu lawng ahcun tih ding cu tih ding a si i, ngamh ding cu ngamh ding a si ko.

US i meithal kahnak vialte epchun tik ah, mibu kahnak hi -Nigh club, Zudawr, Gambling tuahnak hmun, riantuannak hmun, sianginn le Mall ah tam bik a um. Hi hmun hna epchun ahcun biakinn ahcun a tam tuk lo. Biakinn meithal kah hi a tam chin lengmang ko nain, biakinn a tam rup in tuak tik le kum khat ah voi zeizat dah a cang?" timi a kum in tuak ahcun chim tlak ngaingai a si lo. 

A buaktlak in tuak tikah, USA ah biakinn 300,000 kuakap a um. Cu chungah biakinn kahnak hi cu tlawm taktak lawng a um. USA ka phak hnu kum 20 chungah hin, Biakinn chung kahnak hi, voi 20 kar lawng a um. Biakinn 300,000 chung ah kum 20 i voi khuahra kah cu a tlawm taktak. A cheu cu pastor lawng hna an kahmi rel chih in in voi 20 kuakap lawng a um.  Chim duhmi cu kum 20 chung ah biakinn 15,000 ah voi khat kahnak a um tinak khi a si. Cu chung ah i tel khawh cu a si ve ko. Asinain cu chung i va tel ve cu a har taktakmi a si. Vanchiat tuk bia kan ti hnga maw. Asiloah Satan khuakhan kan ti hnga maw? Pathian khuakhan kan ti hnga dek? 

Cucaah biakinn chung hna a kan kah ve sual lai?" timi hi, phan ding cu a si ko nain, tih tuk ding le thlingzat tuk ding cu a si hrimhrim lo. 

"Ka pi ka ningti ti" ti phun in, ningtih rumro phai tu ahcun, vawlei ah hin hnangamnak a um lo. Tih ding le phan ding a tam tuk. Ralchiat ding a tam tuk. Ralchiat hnu ahcun chumhmui hmanh khi zan ahcun tih khawh a si. Puan aa zarmi hmanh mithla ah an rak rel tawn.Chizawh awnh hmanh khi nautah ah rel a si. Chinbu onh hmanh mithla thih ah ruah a si. Varit hmanh ralchiami nih cun an tih. Cucu ralchiatnak nih a chuahpimi an si. Ralchia mi caahcun vawlei hi a bi tuk.

Cucaah, 32 nak U.S President a simi, Franklin D. Roosevelt nih cun biakamnak a tuahni ah. tihnak le phannak (fear) kong he pehtlai in hi tin a rak chim:

The Only thing we have to fear is fear itself

Hi a chimmi bia hi a tha taktak. A sullam cu "Tih dingmi thil pakhat lawng a um i, cucu tihnak lila kha a si ko" tiah a ti. Tihnak hi minung sining a hrawktu le a that kho tu a si. Tumchuknak le hmailei fon ngamlonak chuahpitu a si. Cucaah tihnak doh hi, zumtu kan rian pakhat a si. 

Pre. Roosevelt nih a chim lio caan ah, US mipi cu an ram sipuazi a tlak tuk caah lungrawknak le thinphannak in an khah lio a a si. Tihnak le phannak nih zeihmanh thil a thathnemter lo. Thil chia tu a chuahpi chin timi a hmuh caah, hi bia hi a rak chim. Kawlram hruaitu Aung San Suu Kyi zong nih, "Freedom from Fear" tihnak chung in zalawnnak timi cauk ah, "Tihnak chung in luatnak ding caahcun tihnak kha tei a hau" tiah a ti ve.

Nihin ni ah Laimi mitampi biakinn chung i kahnak a ummi ruangah, tihnak le phannak kan ngeihmi hi, a pawi ngaingaimi thil pakhat a si. Hi lungput hi kan tei a herh. 

Zeicatiah hi bantuk kahnak hi a ruang tampi a um ve i, a cheu cu hmunhma (khua le sang) chiatnak hmun a si ruang zong ah a um ve lai nain, a tam deuh cu pumpak le chungkhar kong in aa thawk deuhmi a si. 

1997 ah USA ka phan. Hi bantuk biakinn kahnak hi a tlawm ngai. USA ka um chung 20 chungah Dayton, Cincinnati le Columbus ah voi khat zong biakinn chung meithal kahnak ka thei rih lo. Biakinn tampi ah ka pum. Catholic ah ka pum. Presbyterian, Lutheran, Pentecostal church, UMC, Baptist le Minak church tiin, biakinn tampi ah ka pum. A tlawm he a tam he. A ho hmanh nih palik an hlang bal lo. 

Ohio ka pumnak, Khawika church hmanh ah security a hlangmi ka hmu bal rih hna lo. Biakinn member tammi cu motor luhchuah a har caah, motor lam a cawngtu ding i an hlanmi dah ti lo cu, biakinn aa pummi vengtu ah security an hlanmi ka hmu bal rih hna lo. Tihnak le phannak an ngei bak lo. 

Cunmi pakhat khat nih meithal in kah duh taktak ahcun, meithal cu tak ah thuh khawhmi a si. Security nih an kham kho theng lem lai lo. Biakinn chungah bag in luhpi khawh tuk a si. Metal detector kan bunh dah ti lo ahcun pistol le meithal bil khawhmi a tam tuk i, security theihlol in luhpi khawh tuk a si. Kah duh taktak ahcun i vennak ding a fawi lo. Minute 1-5 karah kuan tampi puah khawh an si. Cun security nih a ven hna ruangah a nih te biakinn hi a himbawm timi hi, nihin ni tiang ah theihmi a um fawn lo. 

Cuti asi caah, kan mah umnak khua le sang bakbak ahcun, security hna hlan phun tiang cun ralchiat ding le thinphan ding a si in ka ruat lo. Tih zong tih ding asi in ka ruat lo. Ralrin ding le fimkhur tein um ding cu a si nain, pumh tik zong ah thinphang thlasang le ral chia tuk in pumh ding cu a si in ka ruat lo (Hihi pumpak ruahnak a si). 

USA i meithal kahnak tam deuh cu, "Innchung khar nuva kar buai ruang? Pastor le hruaitu huat ruang? Minak huat ruang?  Innchungkhar buai le sipuazi tlak tuk ruang i ingpuan ruang?" ti bantuk deuh ruang ah a si. Research an tuah tikah, "Domestic abuse" an ti i, innchungkhur vuakden tuk ruangah tambik a si an ti. Cucaah chungkhar ah vuakden rumro hna i, hman ding asi lo. Vuakden cu cawnpiaknak lak ah a niam bikmi, fimnak aa tellomi cawnpiaknak asi tiah psychologist nih an timi hi dik dawh a si. Vuakden rumro in piahtana phisin timh cu, cawnpiaknak chiakha bik a si ko. Cu bantuk chung in a chuakmi minung cu an ziaza khi a chia cia. Nupi an thit va an ngeih tikah a fawi ti lo. Lungrawknak a chuak i, midang cung thinhunnak a chuak cang. 

Naite i Sutherland, Texas i First Baptist Church member 26 a kapthattu hna, Davin Patrick Kelly timi pa zong hi, mi ningcanglo, nupi fale a vuadeng tukmi a si. A nupi thing, Tessa Brennaman, nih a timi cu, "voi tam tuk hi thahnawn a kan timh" tiah a ti. 2011 ah an i rak i um i, 2012 ah an rak i then than. 

Davin Kelley hi, US Air force ah riantuanmi a si. A tuan lio in mi ziachia le nupi fate vuakden hmang a si caah an phuahmi a si. A nupi le fale a vuadeng tukmi a si i meithal cawknak nawl hmanh hi rak pek ding a si lomi a si tiah an ti. A thluak a hman lo mi a si ti a si. A va kahnak Krihfabu hi, a nupi le fa an i pumh tawnnak church a si ti a si. Cucaah biakinn kahnak kan timi hna tam deuh cu, chungkhar buaibai ruang deuh ah tam bik a chuakmi a si tiah, USA ram biakinn kahnak a hlathlaimi nih an ti. 

Cucaah lungfim le ralring tein um cu a herh ko nain, security tiangtiang hna hlan ding cun ralchiat ding le thinphan tuk ding cu a si lem lo tiah ka ruat. "Kan tong lai, tong lai lo" timi cu a hohmanh nih kan chim kho lai lo. Tihnak in ruah ahcun tih ding le tih lo ding in ruah ahcun tih lo ding khi a si ko. Jesuh nih, "Thuro bantuk in nan nun va nem u law, rul bantuk in va fim u" tiah a kan ti i, kan pawngkam thil sining cu zoh le fim cu a herh tuk ve ko. 

Asinain Jesuh bia hi kan i kan i tlaih awk le hngatchan awk deuh cu a si. Jesuh zumtu kan sinak le Pathian zumtu kan sinak zong ah hin, Pathian le Jesuh hi biatak tein kan i hngat ahcun tihnak le phannak hi kan ngeih awk a si lo. Kan caan a tling tiah Pathian nih a ti ahcun kan thih zong a si le kan va thih ve awk asi ko. Biakinn ah meithal kahnak a um ti riangmang i, tongte tih in kan tihmi cu, kan zumhak a hnet lo ngai ti tluk a si.  

Psalmist (Hlaphuahtu) nih Cungnung Bik Pathian kha huppengtu ah ser a biapitnak le amah aa bochanmi hna caah zeitluk in dah himnak a um timi kha Psalm 91 ah a kan chimh: 

 "Na pawng ah minung thawng khat an thi ko lai; na velchum ah thawng hra zong an thi ko lai; sihmanhsehlaw nang cu zeihmanh nih an tong lai lo" (Ps. 91:7)

Zeica dah a chim ngam? Bawipa cu Amah a zummi le aa hngatmi hna caah cun hupphengtu Pathian a si hrimhrim ko timi kha aa fian tuk caah a si. Cucaah Pathian a zum taktakmi hna caahcun Security nakin Pathian tu hi kan security a si deuh awk a si. Pathian kha security taktak ah kan i chiah ahcun, kan hna a ngam awk a si ko. Ka thin a phan awk a si lo. Pathian nih rem a ti lo ahcun a kan cawngtu ding i kan hlanmi hna lila hmanh khi a kan kaptu an si kho ve ko. A hohmanh nih kan chim kho lai lo. Mahatama Gandhi te hna, Indra Gandhi te hna a thattu hna hi an mah a cawngtu lila security pei an rak si ko cu?  

Psalm 127:1 nih a kan cawnpiakmi cu, "Bawipa nih khua kha a ven lo ahcun, ralvengtu hna nih hngilh lo in an vennak cu santlai lo a si" tiah a ti. Bawipa nih a kan venpi lo ahcun Security kan hlanmi hna nih mit theplo tein a kan venmi khi a lakka a si kho ko. Cucaah zumtu aa timi hna nih kan ruah dingmi a um. 

Security maw kan i bochan deuh lai? Kan biakmi Pathian dah?

Cucaah Pathian zumtu taktak cu Amah Pathian tu ah khan za ah za bak in kan bochan le hngatchan awk a si i, Security cawngtu rumro hna i kan i ngatchanmi cu a dik ding a si lo. Security Guard nak in a let tam tuk in, a fim i, a khul a rang i, aa hngilh ballomi le a ngu ballomi Bawipa tu i bochan in lungthin dai te le hnangam tein Bawipa biak a herh. Church 300,000 lak ah kum khat ah voikhat voi hnih hmanh meithal kahnak a um lo mi ah, kan i tel ve sual lai timi rumro va zumh i, Pathian nak in Security ah i hngatchan deuh cu, a fekmi le a tlingmi zumhnak tiah kan ti kho hnga dek maw timi cu kan zumhnak hi ruah awk a um cang. 

Tu chun ni ah hin, kan i fiang hna dek maw? Tu chun ni ah a ho dah kan zumh set? Cu kan zumhmi cu zei set tiang khi dah kan zumh? Kan zumhmi pa khi kan zum kho taktak maw? Kan i bocan kho taktak maw? Kan i hngatchan kho taktak maw?" timi hi ruah len awk a um cang. 

A taktak le ngaingai ti ahcun Pathian kan zum kan timi le Jesuh kan zum kan timi hna hi, kan ralchiatnak teinak ding caah a herh. Kan ralchiatnak hna kan tei taktak lo ahcun kan zumhmi Pa hi kan i fiang lo tinak a si. Kan zumhmi Pa hi kan i fian i, kan hngalh taktak i kan zumh taktak ko ahcun,  "Biakinn chung meithal kah hi tih dingn a si hrimhrim lo." A herh le kan thih awk a si ko hnga lo maw?